MALİYET MUHASEBESİ II 1. HAFTA

(1)

MALİYET

MUHASEBESİ II ^{1. HAFTA}

(2)

Giderler / Stok Maliyet Giderleri

• Stok maliyet giderleri

Satın alma maliyeti ve

Üretim giderleri’nden oluşur.

(3)

Satın Alma Giderleri

• İlgili malların işletmeye getirilmesi için katlanılan yükleme, boşaltma, nakliye, sigorta, gümrük vergisi vb. alışla doğrudan bağlantılı giderler bu kapsamda yer alır.

İşletme faaliyetlerinde kullanılmak veya satılmak üzere satın

alınan mal ve hizmetlerin alımı için yapılan giderleri içerir.

• İlgili malların satılması halinde satışların maliyetine,

• Tüketilmesi halinde, tüketim hangi işletme fonksiyonunu yürütmek için yapılmışsa, o fonksiyonu temsil eden gidere dönüşür. Alış maliyeti;

• Örneğin, tüketilen malzeme üretimde kullanılmışsa üretim giderleri,

• Muhasebe servisinde kullanılmışsa genel yönetim giderleri arasında yer alır.

Alış giderlerinin oluşturduğu alış

maliyeti,

(4)

Üretim Giderleri

• Hammaddenin üretime alınmasından başlayıp, satışa sunulabilecek mamul durumuna gelmesine kadar uzanan süreçte yapılan tüm giderlerdir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri, Direkt İşçilik Giderleri ve

Genel Üretim Giderleri’nden oluşur.

(5)

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

Üretilen mamullerle direkt bağlantısı kurulabilen, yani hangi mamul için ne kadar tüketildiği doğrudan izlenebilen hammadde ve malzemenin maliyetinden oluşur.

• Hammadde ve malzeme hangi mamul için tüketilmişse, direkt ilk madde ve malzeme giderleri de doğrudan doğruya o mamulün maliyetine yüklenir.

(6)

Direkt İşçilik Giderleri

Üretilen mamullerle direkt bağlantısı kurulabilen, yani hangi mamul için ne kadar yapıldığı doğrudan izlenebilen işçilik giderlerini kapsar.

• Üretimi yapan işçilerin üretim sırasında

tahakkuk eden brüt ücretlerinden oluşan bu giderler hangi mamule aitse, doğrudan

doğruya o mamulün maliyetine yüklenir.

(7)

Genel Üretim Giderleri

• Direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik dışında kalan tüm üretim giderlerini kapsar.

• Bu giderler üretilen mamullerle doğrudan bağlantısı kurulamayan (endirekt) giderler niteliğindedir.

• Bu nedenle, genel üretim giderlerinin

üretilen mamullere ancak birtakım ölçütler

kullanılarak dolaylı yollardan dağıtılması söz

konusu olur.

(8)

Genel Üretim Giderleri

• Endirekt malzeme İşletme Malzemesi:

Mamulün üretiminde kullanılan ancak mamulün bünyesine girmeyen malzemeler → Makine yağı, makine yedek parçaları, temizlik maddeleri vb.

Yardımcı Malzeme:

Doğrudan mamulün bünyesine girdiği halde,

gerek miktar gerekse değerleri açısından mamulün esasını oluşturmayan

ne kadar tüketildiklerinin saptanması zor ve maliyetli olan malzemelerdir → oto üretiminde vida, konfeksiyonda düğme vb.

• Endirekt işçilik Yardımcı İşçilik

Üretimin sürdürülmesinde kullanılan → bakım-onarım işçileri, temizlik işçileri, güvenlik görevlileri gibi personele ödenen işçilik giderleri

Yönetsel ve teknik personel giderleri

Üretimi yönlendiren → ustabaşı, mühendis, atölye şefi gibi kişilere ödenen giderlerden oluşur.

Bu kişilerin çalışmaları doğrudan mamullerle ilgili olmasına karşın, hangi mamul için ne kadar çalıştıklarının tespitine imkân yoktur.

• Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler Enerji, su gideri vb.

• Çeşitli giderler

• Vergi, resim ve harçlar

• Amortismanlar ve tükenme payları

(9)

Dönem Giderleri

• Bu giderler, işletmenin alış ve üretim dışı fonksiyonlarıyla ilgili olan ve bu nedenle satın alınan malzeme ve malların veya üretilen mamullerin maliyetine yüklenmeksizin

doğrudan doğruya gelir tablosuna yansıtılan giderlerdir.

Araştırma Geliştirme Giderleri,

Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri, Genel Yönetim Giderleri ve

Finansman Giderleri’nden oluşur.

(10)

Üretim Hacmi ile İlişkileri Açısından Giderler

Değişken giderler ve

Sabit giderler

olarak sınıflandırılır.

(11)

Değişken Giderler

Değişken giderler, toplam üretim

hacmine bağlı olarak değişken

iken;

Birim başına sabit niteliktedir.

Üretim hacmine paralel olarak değişen, üretim yapılmadığı zaman

ortaya çıkmayan giderlerdir.

Yani üretim hacmi arttıkça artan, azaldıkça azalan giderlerdir.

• Direkt ilk madde ve malzeme, çoğunlukla direkt işçilik ve bir kısım genel üretim giderleri (enerji, makine yedek parçaları, vb.) bu türdendir.

(12)

Değişken Giderler

Örneğin; bir mamul için kg fiyatı 10 TL olan A ilk maddesi için birim başına 2 kg tüketiliyor olsun. Bu durumda;

1 br. mamul için 20 TL’lik A maddesi 20/1 = 20 TL

1.000 br. mamul için 20.000 TL’lik A maddesi 20.000/1.000 = 20 TL 4.000 br. mamul için 80.000 TL’lik A maddesi 80.000/4.000 = 20 TL 10.000 br. mamul için 200.000 TL’lik A maddesi 200.000/10.000 = 20 TL

(13)

Sabit Giderler

Sabit giderler, toplam üretim

hacmine bağlı olarak sabit iken;

Birim başına değişken niteliktedir.

Üretim hacminden etkilenmeyen, üretim yapılmasa

da var olan giderlerdir.

Yani üretim miktarı artırılsa da düşürülse de toplam tutarı değişmeyen giderlerdir..

• Genel üretim giderlerinin birçok kalemi (amortisman, kira, emlak ve taşıt vergi ve sigorta primleri, teknik eleman ücretleri vb.) ve bazen de direkt işçilik giderleri, bu grupta yer alır.

(14)

Sabit Giderler

Örneğin; işletme fabrika binasına 50.000 TL kira ödüyor olsun. Bu durumda;

1.000 br. mamul için 50.000 TL kira ödeyecek → br. başına kira gideri 50.000/1.000 = 50 TL 4.000 br. mamul için 50.000 TL kira ödeyecek → br. başına kira gideri 50.000/4.000 = 25 TL 10.000 br. mamul için 50.000 TL kira ödeyecek → br. başına kira gideri 50.000/10.000 = 5 TL

(15)

Maliyet Hesaplama Sistemleri

• Bir üretim işletmesinde toplam ve birim maliyetlerin saptanabilmesi için, işletmenin özelliklerine göre bir maliyet sisteminin belirlenmesi gerekmektedir.

• İşletmenin uygulayacağı maliyet sisteminin belirlenmesinde;

Mamullere “hangi giderlerin” yükleneceği,

Maliyetlerin tarihsel veya geleceğe dönük olması / yani mamullere “ne zaman” yükleneceği,

İşletmenin üretim düzeni / yani giderlerin mamullere “nasıl”

yükleneceği gibi kriterler belirleyici olmaktadır.

(16)

Maliyet Hesaplama Sistemleri

Maliyetlendirme Yöntemleri

Maliyetin Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri

Tam Maliyet Yöntemi

Normal Maliyet Yöntemi

Değişken Maliyet Yöntemi

Asal Maliyet Yöntemi

Maliyetlendirme Zamanına Göre Maliyet Sistemleri

Fiili Malyet Yöntemi Tahmini Maliyet Yöntemi

Standart Maliyet Yöntemi

Üretim Biçimine Göre Maliyet

Sistemleri

Sipariş Maliyeti Yöntemi

Safha Maliyeti Yöntemi

(17)

Maliyet Yöntemleri Sentezi

• Her ne kadar böyle bir sınıflandırma yapılıyor olsa da maliyet sistemi olarak esas ayrımın üretim biçimine göre yapıldığını

yani asıl ayrımın “Sipariş Maliyeti” ve “Safha Maliyeti”

sistemleri ayrımı olduğunu vurgulamak gerekir.

• Başka bir ifadeyle, işletme üretim biçimine bağlı olarak sipariş ve safha maliyet sistemlerini seçtikten sonra, maliyetlerini fiili veya standart olarak belirleyebilir.

• Yine aynı işletme üretim giderlerinin tamamını mamul maliyetlerine katmayı ya da sadece değişken giderlerini mamullerle ilişkilendirmeyi tercih edebilir.

(18)

Maliyet Yöntemleri Sentezi

• Dolayısıyla;

Sipariş Maliyeti + Tam Maliyet + Fiili Maliyet Safha Maliyeti + Tam Maliyet + Fiili Maliyet

Sipariş Maliyeti + Tam Maliyet + Standart Maliyet

Safha Maliyeti + Değişken Maliyet + Standart Maliyet vb. farklı kombinasyonlarla maliyet sistemleri

belirlenebilir

(19)

Maliyet Yöntemleri

Sentezi/Makarna Fabrikası

• Makarna Fabrikası seri halde üretim yapmakta ve üretilen mamuller birbiriyle aynı niteliktedir.

Maliyetlendirme Hesaplama Şekline (Üretim Biçimine)

Göre:

• Üst yönetim maliyetlerini kontrol altında tutmak istemektedir.

Maliyetlerin Hesaplama Zamanına Göre:

• İşletme, üretim giderlerinin tamının üretim maliyetlerinin içerisinde olmasını istemektedir.

Maliyetlerin Hesaplama Kapsamına Göre:

• Hesaplama şekline göre + Hesaplanma zamanına göre + Kapsamına göre

• Safha Maliyeti + Standart Maliyet + Tam Maliyet

Bu bilgiler doğrultusunda işletmenin maliyet sistemi su yöntemlerden meydana gelir:

(20)

Maliyet Yöntemleri Sentezi/Yayınevi

• Yayınevinin basımını yapmış olduğu kitapların sayfa sayısı, büyüklüğü, kalitesi farklı olmaktadır. Yani ürettiği mamuller nitelik olarak birbirinden farklıdır.

Göre:

• Üst yönetim maliyetlerini kontrol altında tutmak istemektedir.

• İşletme sabit genel üretim giderlerini sonuç hesaplarına aktarmaktadır.

• Sipariş Maliyeti + Standart Maliyet + Değişken Maliyet

(21)

Maliyet Yöntemleri Sentezi/Konfeksiyon

• Konfeksiyon atölyesinde üretim, gelen talepler doğrultusunda yapılmaktadır.

Göre:

• Üst yönetim maliyetleri gerçekleştikten sonra kayıt altına alınmasını istemektedir.

• İşletme üretim maliyetlerinin içerisinde genel üretim giderlerinin ve dönem giderlerinin bulunmasını

istememektedir.

• Sipariş Maliyeti + Fiili Maliyet + Asal Maliyet

(22)

Maliyetlendirme Zamanına Göre Maliyet Sistemleri

• Mamul maliyetleri,

üretim yapıldıktan sonra da saptanabilir (fiili maliyet), üretim yapılmadan önce de (tahmini ve standart maliyet),

Üretim yapılmadan önce saptanan maliyetler ya beklentileri ortaya koyar (tahmini maliyet) ya da

olması gerekenleri (standart maliyet)

(23)

Fiili (Tarihi) Maliyet Yöntemi

• Üretilen mamul maliyetlerini, üretim yapıldıktan sonra,

üretim giderlerinin fiili (gerçekleşmiş) tutarlarını esas alarak saptayan yöntemdir.

Üretim yapıldıktan sonra hesaplama yapıldığı için düzenleyici önlemlerin alınması mümkün değildir.

Dolayısıyla, üretim maliyetinin saptanması dışında, maliyet muhasebesinin diğer amaçlarından olan planlama ve kontrole bir katkısı yoktur.

(24)

Tahmini Maliyet Yöntemi

• Mamul maliyetlerini, üretim giderlerinin önceden tahmin edilmiş tutarlarına dayanarak saptayıp, kayıtlayan yöntemdir. Tahmin yapılırken;

Yıl başında, geçmiş deneyimler ve yıl içi beklentiler dikkate alınarak yapılan gider ve üretim tahminlerine göre, her bir üretim giderinin birim mamul maliyetinde ne tutarda yer alacağı belirlenir.

Yıl boyunca üretim giderleri, fiili (gerçekleşmiş) tutarları üzerinden gider hesaplarında izlenirken,

birim başına düşen tahmini tutarları üzerinden üretim maliyetlerine yansıtılır.

(25)

Standart Maliyet Yöntemi

• Üretilen mamul maliyetlerini, giderlerin bilimsel esaslarla üretimden önce belirlenmiş "olması gereken" tutarlarına dayanarak saptayan yöntemdir.

Yıl boyunca üretim giderleri, tahmini maliyet yönteminde olduğu gibi fiili (gerçekleşmiş) tutarlarıyla izlenir,

standart (olması gereken) tutarları üzerinden üretim maliyetlerine yansıtılır.

Maliyet kontrolünde çok önemli bir rol oynayan bu yöntem sayesinde düzenleyici önlemler alınabilir.

(26)

Kapsamına Göre Maliyet

Sistemleri

• Maliyet sisteminde sadece;

üretim giderleri üretilen mamul maliyetlerine yüklenmekte,

dönem giderleri ise doğrudan gelir tablosuna yansıtılmaktadır.

• Peki, acaba üretim giderlerinin tamamı mı, yoksa bir kısmı mı mamul maliyetlerini oluşturacaktır?

(27)

Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri

• Üretim giderlerinin aşağıdaki giderlerden oluştuğunu söylemiştik;

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri → değişken

Direkt işçilik giderleri → değişken

Genel üretim giderleri → bir kısmı değişken, bir kısmı sabit Değişken genel üretim giderleri

Sabit genel üretim giderleri

(28)

Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri

• Direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve değişken genel üretim giderlerinin üretim hacmine bağlı olarak değişmesi nedeniyle, bu giderlerin üretilen birimlerin maliyetine yüklenmesi genel kabul gören görüştür;

Örneğin, 1 birim ürettiğiniz zaman 20.000 TL, 2 birim ürettiğiniz zaman 40.000 TL olan bir giderin, birim üretim maliyetine 20.000 TL olarak girmesine kimsenin itirazı olamaz.

(29)

Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri

• Öte yandan, sabit genel üretim giderlerinin üretim hacminden etkilenmemesi,

bu giderlerin üretilen birimlerin maliyetine yüklenmesinin doğru olup olmadığı ve

eğer yüklenecekse bunun hangi üretim düzeyi baz alınarak yapılması gerektiği konusunda farklı görüşlerin oluşmasına yol açmıştır.

Örneğin, 1 birim de üretseniz 300.000 TL, 2 birim de üretseniz 300.000 TL olan bir giderin birim üretim maliyetinde yeri var mıdır? Varsa ne kadardır?

(30)

Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri

• Farklı görüşlerden hareketle, genel üretim giderlerinin üretim maliyetleri kapsamına farklı tutarlarda girmesine yol açan, yani maliyetlerin kapsamını belirleyen çeşitli maliyetlendirme yöntemleri geliştirilmiştir. Bunları dört başlık altında toplamak mümkündür:

Tam maliyet yöntemi Normal maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi

Asal (İlk/Direkt) maliyet yöntemi