32 Ekim 2007 B‹L‹MveTEKN‹K
17 A¤ustos 1999’da, 7,4 büyüklü¤ünde ‹z-mit merkezli meydana gelen depremden sonra özellikle Marmara Bölgesi’nde deprem araflt›rma-lar› ivme kazand›. Ülkemizin di¤er bölgelerinde de az da olsa deprem çal›flmalar› sürdürülegel-mifl. Bu çal›flmalar do¤al olarak, TÜB‹TAK Mar-mara Araflt›rma Merkezi, Bay›nd›rl›k ve ‹skan Ba-kanl›¤› Afet ‹flleri Genel Müdürlü¤ü, MTA Genel Müdürlü¤ü gibi kamu kurumlar› ve ülkemizin yer bilimleri konular›n› ele alan üniversiteleri taraf›n-dan büyük ya da küçük çapl›, entegre ya da ba-¤›ms›z projeler fleklinde gerçeklefltirilmekte. Bu projelere, baflta TÜB‹TAK olmak üzere DPT önemli kaynaklar ay›rmakta. Oysa, ülkemizin dep-rem üretme potansiyeli yüksek fay zonlar›n› bar›n-d›ran di¤er bölgelerinde de depreme yönelik ben-zer ayr›nt›l› çal›flmalar›n bafllat›lmas›, depremi an-lamaya yönelik çal›flmalar ve depreme haz›rl›k aç›-s›ndan ivedilik arz etmekte. Ancak, Marmara d›-fl›ndaki bu bölgeler yeterince dikkate al›namam›fl. Örne¤in, Do¤u Anadolu Fay Sistemi, Zagros Bit-lis Kenet Kufla¤› (ZBKK) boyunca Arap levhas›n›n Anadolu levhas›n›n alt›na dalmas›ndan etkilen-mekte. Ege Aç›lma Sistemi’ndeki (EAS) genellikle düfley at›ml› faylar. Marmara Bölgesi’ndeki faylar-sa, hem s›k›flma, hem de aç›lma rejimlerini kate-den genellikle yanal at›m karakterli (bölgeler fle-kil’de gösterilmekte). Bütün bu bölgeler deprem aç›s›ndan önem arz etmekte ve farkl› tektonik re-jimleri temsil ettiklerinden dolay› efl zamanl› ve karfl›laflt›rmal› araflt›r›lmalar› gerekmekte. Dep-rem gözlem ba¤lam›nda bu farkl› bölgeleri arafl-t›rmak deprem öncesi alg›lanmas› olas› baz› sin-yallerin bölge baz›nda güvenilirli¤ini ölçmek aç›-s›ndan da önem tafl›makta.
An›lan özellikleriyle deprem araflt›rmalar› için “do¤al bir laboratuvar” olana¤›n› sunan ülkemiz-de, deprem çal›flmalar›na TÜB‹TAK çok önem ve-riyor ve bu çal›flmalara sa¤lad›¤› desteklerle ko-nuya oldukça önemli bir ivme kazand›r›yor.
TÜB‹TAK, üniversitelere deprem ve genel an-lamda afet konular›nda sa¤lad›¤› bilimsel proje desteklerinin yan›s›ra, 2005’te yaklafl›k 12 mil-yon ABD Dolar› bütçeli ve 4 y›l süreli bir projeyi TARAL Kamu Araflt›rmalar› Program› (1007) üze-rinden destekleme karar› da ald›. “Türkiye’nin Deprem Riski Yüksek (ancak tektonik rejimleri farkl› bölgelerinde) Deprem Davran›fl›n›n Çok Di-siplinli Yöntemlerle Araflt›r›lmas› - TÜRDEP” bafl-l›kl› bu projede, müflteri kurum Bay›nd›rl›k ve ‹s-kan Ba‹s-kanl›¤› Afet ‹flleri Genel Müdürlü¤ü (A‹GM), yürütücü kurumsa TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma Merkezi (MAM), Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü (YDBE). YDBE, bu projede A‹GM’ye ba¤l› Deprem Araflt›rma Dairesi (DAD) ve 14 böl-ge üniversitesiyle iflbirli¤i yapmakta. Proje kap-sam›ndaki baz› çal›flmalar da uluslararas› iflbirli-¤iyle yürütülmekte.
TÜRDEP Projesi çok disiplinli çal›flmalar› gö-zeten ve ulusal çapta deprem araflt›rma konusun-da bilgiyi oluflturma ve yayg›nlaflt›rma hedefi olan bir proje de. Kapsam›ndaki çal›flma alanlar›, Mar-mara Bölgesi, Ege Aç›lma Sistemi ve Do¤u
Ana-dolu Fay Sisteminin katetti¤i bölgeler (fiekil). Deprem riski aç›s›ndan gerçekçi de¤erlendirme-ler, aktif faylar›n detayl› tan›mlanmas›, bu faylar›n üzerindeki stress birikimlerinin zaman ve uzay ba-¤›ml› ortaya konabilmesi, faylar›n üzerinde mey-dana gelen tarihsel depremlerin belirlenmesi, fay hareketine iliflkin verilerin toplanmas› ve de¤er-lendirilmesi.
Projede sözü edilen bu çal›flmalar›n hepsinin an›lan bölgelerde bafllang›ç olarak 4 y›l süreyle gerçeklefltirilmesi planlanm›fl ve çal›flmalar plan-land›¤› gibi bafllat›lm›fl. Jeolojik, jeofizik, jeodetik ve jeokimyasal çal›flmalar tüm bölgelerde yo¤un bir flekilde sürdürülmekte (fiekil). Çok disiplinli ve sürekli çal›flmalar aras›nda mikrosismoloji (küçük deprem oluflumlar›n›n tayini), GPS (Global Posi-tioning System; Küresel Yer Belirleme Sistemi ya da Küresel Konumland›rma Sistemi) destekli ka-buk deformasyon ölçümleri, fay zonlar›ndan ç›kan sular›n gözlenmesi, yine fay zonlar›nda toprakta biriken radon gaz›n›n de¤iflimi ve pilot alanlarda kuyu içi kaya e¤im ölçümlerini içermekte. Bu ça-l›flmalar, deprem davran›fl›na ve e¤er varsa dep-rem öncesi bulguyu yakalamaya yönelik olarak sürekli yap›lmakta. TÜB‹TAK MAM YDBE’nin ‹s-tanbul Büyükflehir Belediyesi (‹BB) iflbirli¤iyle Marmara Bölgesi’nde, 2001-2005 y›llar› aras›nda gerçeklefltirdi¤i çal›flmalarda deprem öncesine yö-nelik elde etti¤i cesaretlendirici ve ümit verici bul-gular›n bilimsel tutarl›l›kla bir sonuca ulaflt›r›lma-s› için bu çal›flmalar›n TÜRDEP projesi çal›flma alanlar›nda uzun y›llar yap›lmas›n› gerektirmekte. Bu projede, sürekli gözlem çal›flmalar›n›n ya-n›s›ra depreme haz›rl›k ba¤lam›nda deprem üret-me potansiyeli yüksek faylara yak›n olan yo¤un yerleflim merkezlerinde (örne¤in, Marmara Bölge-si’nde ‹stanbul, Bursa, ‹zmit, Bal›kesir, Çanakka-le, Tekirda¤ il merkezleri; Do¤u Anadolu Fay Sis-temi’nde Adana, Antakya, K. Marafl, Malatya, Ela-z›¤, Diyarbak›r il merkezleri ve Ege Aç›lma Siste-mi’nde ‹zmir, Ayd›n, Manisa, Denizli il merkezle-ri) zemin özelliklerinin bafllang›ç seviyede
ölçül-mesine yönelik çal›flmalar da gerçeklefltirilmekte.
TÜRDEP Projenin Hedeflenen
Ç›kt›lar›
- Depreme yönelik çok parametreli gözlem ça-l›flmalar›yla elde edilen/edilecek verilerin bir ara-da de¤erlendirilmesini ve yorumlanmas›n› CBS (Co¤rafi Bilgi Sistemleri) bazl› sorgulanabilir veri taban› üzerinden sa¤layacak ve sürekli kabuki de-formasyon modellemesine olanak sa¤layacak bir sistemin oluflturulmas› ve süreklili¤inin sa¤lanma-s›,
- Proje kapsam›nda günlük yap›lan mikro-dep-rem gözlemleriyle çal›fl›lan bölgelerde diri fay ha-ritas›n›n güncellenmesi ve/veya ayr›nt›l› çal›flma gerektiren alanlar›n tespit edilmesi yan›s›ra yo-¤un mikrodeprem a¤›n›n çal›flt›r›lmas› sayesinde, A‹GM DAD taraf›ndan ulusal ölçekte iflletilen Ulu-sal Gözlem A¤›’n›n güçlendirilmesi,
- Marmara, Ege ve Do¤u Anadolu Fay Sistemi boyunca, deprem üretme potansiyeli yüksek fayla-ra yak›n yo¤un yerleflim merkezlerinde detay mik-robölgelendirme çal›flmlar›na ›fl›k tutacak jeolojik formasyon ba¤l› mikrotremör çal›flmalar›n›n ta-mamlanmas› ve TÜB‹TAK MAM YDEBE’nin Kocae-li Büyükflehir Belediyesi ile iflbirKocae-li¤i haKocae-linde yürüt-tü¤ü detay bazda zemin s›n›flama çal›flmalar›na benzer çal›flmalar›n bafllat›labilmesi için bilim-sel/teknik gerekçeler oluflturulmas›,
- TÜB‹TAK MAM YDBE ve A‹GM DAD’›n 14 bölge üniversitesiyle bu proje kapsam›nda ortak çal›flmalar yapmas› ve bilgi/deneyim transferi yo-luyla bu çal›flmalar›n ülke sath›na yayg›nlaflt›r›l-mas› ve bu konuda kalifiye eleman yetifltirilmesi-ne katk› sa¤lanmas›,
- Proje bulgular›n›n, olas› büyük bir deprem öncesi, s›ras› ve sonras›nda A‹GM arac›l›¤›yla yet-kililere ve kamuoyuna gerekli bilgilendirmenin sa¤l›kl› bir flekilde yap›lmas›n›n sa¤lanmas›.
D o ç . D r . S e d a t ‹ n a n TÜB‹TAK MAM Yer ve Deniz Bilimleri
Enstitüsü Müdürü
Ülkemiz, Deprem Araflt›rmalar›na
Ciddi Kaynaklar Ay›r›yor
fiekil. TÜRDEP Projesi kapsam›nda iflletilmekte olan sürekli gözlem istasyonlar›n›n yerlerini gösteren harita. MB=Marmara Bölgesi, EAS=Ege Aç›lma Sistemi, ZBKK=Zagros Bitlis Kenet Kufla¤›, KAFS=Kuzey Anadolu
Fay Sistemi, DAFS= Do¤u Anadolu Fay Sistemi. Ok iflareti 17 A¤ustos 1999 ‹zmit depreminin merkez üssünü göstermekte.
