KAMU VE ÖZEL KESİM YAPISI İLİŞKİLERİ

(1)

KAMU VE ÖZEL KESİM YAPISI

İLİŞKİLERİ

Öğr. Gör. Gazi ŞAHİN

(2)

İçerik

ANAYASANIN TEMEL ORGANLARI III. Yargı ORGANI

1. Yüksek Mahkemeler

1.1. Anayasa Mahkemesi 1.2. Yargıtay

1.3. Danıştay 1.4. Sayıştay

1.5. Uyuşmazlık Mahkemesi

2. Yüksek Adli Kuruluşlar

2.1 Yüksek Seçim Kurulu

2.2. Hakimler Ve Savcılar Kurulu (YSK)

(3)

III. Yargı ORGANI

Öğr. Gör. Gazi ŞAHİN 3

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına

bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Bu bölümde

• Yüksek Mahkemeler,

• Yüksek Adli Kuruluşlar ve

• Mahkemelerin kuruluşları

hakkında bilgiler verilecektir.

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına

bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Bu bölümde

• Yüksek Mahkemeler,

• Yüksek Adli Kuruluşlar ve

• Mahkemelerin kuruluşları

hakkında bilgiler verilecektir.

(4)

III. Yargı ORGANI

1. YÜKSEK MAHKEMELER

Türkiye’de yargı organı kollara ayrılmıştır. Yargı kolu, kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen mahkemeleri oluşturduğu düzen olarak tanımlanabilir. Anayasa’daki yargı kolları Tabloda yer almaktadır.

YARGI KOLLARI

Yargı Kolları Anayasa Yargısı Adli yargı İdari Yargı Hesap/Yargısı Uyuşmazlık Yargısı

Üst Derece

Mahkemesi Anayasa

Mahkemesi Yargıtay .Danıştay Sayıştay

Uyuşmazlık Mahkemesi

İkinci Derece

Mahkemesi - Bölge Adliye

Mahkemesi Bölge İdari

Mahkemesi - -

(5)

III. Yargı ORGANI

1. YÜKSEK

MAHKEMELER

Tabloda ilk, ikinci ve üst derece mahkemeleri

gösterilmiştir. Üst derece mahkemelerine Yüksek

Mahkeme de denilmektedir.

Yüksek mahkeme, kararları bir başka mahkeme

nezdinde temyiz edilemeyen mahkeme demektir.

Anayasa’da yer alan yüksek mahkemeler; Anayasa

Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay ve

Uyuşmazlık Mahkemesidir.

Bu mahkemelerle ilgili ayrıntılı bilgi aşağıda ve diğer sayfalarda

sunulmuştur

(www.resmigazete.gov.tr).

YARGI KOLLARI

Yargı Kolları

Anayasa

Yargısı Adli yargı İdari Yargı Hesap/Yar gısı

Uyuşmazlı k Yargısı

Üst Derece Mahkeme

si

Anayasa Mahkeme

si Yargıtay .Danıştay Sayıştay

Uyuşmazlı k Mahkeme

si

İkinci Derece Mahkeme

si

-

Bölge Adliye Mahkeme

si

Bölge İdari Mahkeme

si

- -

İlk derece Mahkem

esi

Anayasa Mahkeme

si

Hukuk Mahkeme si ve Ceza

Mahkeme si

İdare Mahkeme si ve Vergi

Mahkeme si

Sayıştay Uyuşmaz lık Mahkem

esi

Kaynak Gözler, K. (2009). Meslek Yüksekokulları için genel hukuk bilgisi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 9. Baskı, s.34’ten uyarlanmıştır.

(6)

III. Yargı ORGANI

1.1. Anayasa Mahkemesi

Yargı kolu Anayasa yargısı olan ve 15 üyeden kurulan Anayasa Mahkemesi, Kanunların,

Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde veya hükümlerinin şekil ve esas bakımından, Anayasa değişikliklerinin ise

sadece şekil açısından Anayasaya

aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davalarına bakmak gibi görevleri yerine getirir. Anayasa Mahkemesi’nin, Anayasa’ya uygunluk denetimi dışında kalan görevleri de bulunmaktadır.

Aşağıda yer alan görevleri yerine getirirken Anayasa Mahkemesi bazen ilk derece

(7)

III. Yargı ORGANI

Şu kişileri görevleriyle ilgili suçlardan dolayı, Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Bu yargılamalarda ilk derece mahkemesi gibi görev yapar(

www.resmigazete.gov.tr):

• Cumhurbaşkanı

• TBMM Başkanı

• Cumhurbaşkanı Yardımcıları

• Bakanları

• Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay başkan ve üyelerini, başsavcılarını,

Cumhuriyet Başsavcıvekilini

• HSK ve Sayıştay başkan ve üyeleri

• Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları

(8)

III. Yargı ORGANI

• Siyasi partilerin kapatılmasına ve Devlet yardımında yoksun bırakılmasına ilişkin davalar ile ihtar başvuruları ve dağılma durumunun tespiti istemlerini karara bağlamak,

• Siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun

denetimini yapmak veya yaptırmak,

(9)

III. Yargı ORGANI

• Milletvekillerinin yasama

dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya milletvekillerinin düşmesine ya da

Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların dokunulmazlıklarının kaldırılmasına TBMM’ce karar verilmesi hallerinde, ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekilinin Anayasa, kanun veya TBMM İçtüzüğü hükümlerine aykırılık iddiasına dayanan iptal istemlerini karara bağlamak,

• Mahkeme üyeleri arasından Anayasa

Mahkemesi Başkanı ve Başkanvekilleri ile Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı ve

Başkanvekilini seçmek,

(10)

III. Yargı ORGANI

1.2. Yargıtay

Anayasa ile belirlenmiş olan Yargıtay Kanunu ve diğer kanunların hükümlerine göre görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir.

(11)

III. Yargı ORGANI

1.2. Yargıtay

Adli yargı kolundaki Yargıtay’ın görevleri aşağıda yer almaktadır (www.mevzuat .gov.tr):

• Adli mahkemelerce ve Bölge Adliye Mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümleri ilk ve son merci olarak inceleyip karara bağlamak,

• Yargıtay Başkan ve üyeleri ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekili ve özel kanunlarında belirtilen kimseler aleyhindeki görevden doğan tazminat davalarına ve bunların kişisel suçlarına ait ceza davalarına ve kanunlarda gösterilen diğer davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmak,

• Kanunlarda verilen diğer işleri görmek.

(12)

III. Yargı ORGANI

1.3. Danıştay

İdari yargı kolundaki Danıştay, Anayasa ile görevlendirilmiş bir Yüksek İdare Mahkemedir.

Danışma, inceleme ve son karar merciidir. İdari davaları ilk ve son derece mahkemesi olarak karara bağlayan Danıştay’ın görevleri aşağıdaki gibidir ( www.mevzuat.gov.tr):

• İdare, Vergi ve Bölge İdari Mahkemeleri’nde görülen davalarda alınan kararların temyiz istemlerini inceler ve son karara bağlar.

• İlk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülen dava kararlarının temyiz istemlerini inceler ve

(13)

III. Yargı ORGANI

1.4. Sayıştay

Sayıştay inceleme, denetleme ve kesin hükme bağlama işlemlerini yapan, Anayasa ve diğer kanunlarla görevlendirilmiş ilk ve üst derece hesap mahkemesidir (Akdağ, 1997: 152)

• Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında TBMM’ye doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunar.

• Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin;

gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.

• Genel uygunluk bildirimini TBMM’ye sunar.

• Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapar.

(14)

III. Yargı ORGANI

1.5. Uyuşmazlık Mahkemesi

Ülkemizde birden çok yargı kolu bulunduğundan, bunlar arasında görev ve hüküm uyuşmazlıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu tür uyuşmazlıkların çözümü için, yargı kolu uyuşmazlık yargısı olan Uyuşmazlık Mahkemesi kurumuştur ( www.mevzuat.gov.tr).

Uyuşmazlık Mahkemesi; adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili bağımsız bir yüksek mahkemedir.

Tek istisnası Anayasa Mahkemesi’dir. Anayasa Mahkemesi ile diğer mahkemeler arasındaki

(15)

III. Yargı ORGANI

2. Yüksek Adli Kuruluşlar

Anayasa’da yer alan Adli Kuruluşlar; YSK ve HSK’dır. Şimdi bu kurumları tanıyalım.

YSK

HSK

(16)

III. Yargı ORGANI

2.1. Yüksek Seçim Kurulu (YSK)

Anayasa’ya göre, “ seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır”.

Bu sebeple Yüksek Seçim Kurulu (YSK) kurulmuştur.

Bu kurul genel-yerel seçimlerde ve Anayasa değişikliklerine ilişkin yasaların halkoylamasına sunulması sırasında her türlü işlemi yapar, seçimi yönetir ve denetimi gerçekleştirir. Kurul, görevlerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken bağımsız ve tarafsızdır. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi Kurula emir ve talimat veremez. Kurul teşkilatı, merkez ve taşra

birimlerinden oluşur. Merkez teşkilatı şu şekildedir ( www.mevzuat.gov.tr):

(17)

III. Yargı ORGANI

Taşra teşkilatı ise; ilçe ve yurt dışı seçim kurullarına bağlı seçim müdürlüklerinden oluşur. Kurul, gerekli görülen illerde, il seçim kuruluna bağlı seçim müdürlüğü kurabilir. Bu kurulun görev ve yetkilerini şu şekilde sıralamak mümkündür

(www.mevzuat.gov.tr):

• Tüzüklerine göre ilk genel kongresini yapmış olup, illerin en az yarısında ve en az altı ay evvel il ve ilçe teşkilatını

kurmuş bulunan siyasi partilerin adlarını, ilçe seçim

kurullarının yeniden kurulması için öngörülen ayların ikinci haftasında tespit ve ilan etmek,

• İl ve İlçe seçim kurullarının teşekkülünü sağlamak, İl seçim kurullarının teşekkülüne, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılacak itirazları, oy verme gününden önce ve itiraz konusunun gerektirdiği süratle, kesin karara bağlamak,

• Adaylığa ait itirazlar hakkında bu kanun ve özel kanunları gereğince kesin karar vermek,

(18)

III. Yargı ORGANI

• İl seçim kurullarınca, oy verme günü işlemleri hakkında verilmiş olan kararlara karşı yapılan itirazları derhal inceleyip derhal karara bağlamak,

• İl seçim kurullarınca düzenlenen tutanaklara karşı yapılan itirazları inceleyip kesin karara bağlamak,

• İl seçim kurulları başkanlarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak ve seçimin bütün yurtta düzenle yapılmasını sağlayacak tedbirleri almak ve bu hususta gereken genelgeleri zamanında yapmak,

(19)

III. Yargı ORGANI

• Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun oluşturulmasını ve yurt

dışında bulunan vatandaşların oy kullanmalarını sağlamak üzere gerekli düzenlemeleri yapmak,

• Seçim güvenliği açısından gerekli görülmesi durumunda, vali veya il seçim kurulu başkanının oy verme gününden en geç bir ay önce talepte bulunması halinde, o yerdeki sandıkların en yakın seçim bölgelerine taşınmasına, sandık bölgelerinin birleştirilmesine, muhtarlık seçimleri hariç olmak üzere

seçim bölgelerinin birleştirilmesi ile seçmen listelerinin karma şekilde düzenlenmesine ve bu hususların ilanına karar vermek.

(20)

III. Yargı ORGANI

Seçmen: 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir. Oy

kullanamayacak olanlar (www.resmigazete.gov.tr):

• Silah altında bulunan erler, onbaşılar ve kıta çavuşları (Her ne sebeple olursa olsun, izinli bulunanlar da bu hükme tabidir),

• Askeri öğrenciler,

• Ceza infaz kurumlarında hükümlü olarak bulunanlar.

• Seçmen olamayanlar (www.mevzuat.gov.tr):

(21)

III. Yargı ORGANI

Seçim yasaklarını belirlemek ve bu yasakların uygulanmasını sağlamak amacıyla YSK şu önlemleri alabilir (www.mevzuat

.gov.tr):

• Oy verme günü, her ne suretle olursa olsun, ispirtolu içki

satılması, içkili yerlerde umumi mahallerde her çeşit ispirtolu içki satılması, verilmesi, içilmesi yasaktır.

• Oy verme günü, bütün umumi eğlence yerleri oy verme

süresince kapalı kalır. Eğlence yeri niteliğini haiz lokantalarda yalnız yemek verilir.

• Oy verme günü, emniyet ve asayişi korumakla görevli

olanlardan başka hiçbir kimse, köy, kasaba ve şehirlerde silah taşıyamaz.

• Seçim günü saat 18’e kadar radyolar ve her türlü yayın organları tarafından seçim ve seçim sonuçları ile ilgili haber, tahmin ve yorum yapması yasaktır.

• Saat 18 ile 21 arasında ancak radyolarda YSK tarafından seçim ile ilgili olarak verilecek haber ve tebliğler yayınlanabilir. Saat 21’den sonra bütün yayınlar serbesttir.

(22)

III. Yargı ORGANI

Her seçim çevresinde; bir il seçim kurulu, her ilçede bir ilçe seçim kurulu ve seçim

bölgelerine konulacak her sandık için bir sandık kurulu bulunur. Yurt dışında bulunan vatandaşların oy kullanmalarıyla ilgili seçim işlerini yönetmek üzere Ankara İl Seçim Kuruluna bağlı Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu oluşturulur.

(23)

III. Yargı ORGANI

2.2. Hakimler Ve Savcılar Kurulu (HSK)

Hakimler ve Savcılar Kurulunun (HSK) Başkanı Adalet Bakanıdır.

Kurul; Adalet Bakanı, Adalet Bakanlığı ilgili Bakan Yardımcısı ile Cumhurbaşkanınca seçilen dört ve TBMM tarafından seçilen yedi üye olmak üzere toplam 13 kişiden oluşmaktadır.

Kurul görevlerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken

bağımsızdır; hiçbir organ, makam, merci veya kişiden emir ve talimat almaz.

Mahkemelerin bağımsızlığı ile hakimlik ve savcılık teminatı esaslarını gözeterek adalet, tarafsızlık, doğruluk ve dürüstlük, tutarlılık, eşitlik, ehliyet ve liyakat çerçevesinde görev yapar.

(24)

III. Yargı ORGANI

HSK’nın görevleri şu şekilde sıralanabilir (www.mevzuat.gov.tr):

• Bakanlığın, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlamak,

• Hakim ve savcılarla ilgili olarak aşağıdaki işlemleri yürütmek:

• Mesleğe kabul etme,

• Atama ve nakletme,

• Geçici yetki verme,

• Her türlü yükselme ve birinci sınıfa ayırma,

• Kadro dağıtma,

(25)

III. Yargı ORGANI

Hakim ve savcıların görevlerini; kanun ve diğer mevzuata

(hakimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetler.

Adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verir.

Yargıtay ve Danıştay’a üye seçer.

(26)

III. Yargı ORGANI

3. Mahkemelerin Kuruluşu 3.1.Adli Yargı

Kapsamı ve uygulama alanı en geniş olan yargı kolu adli yargıdır.

Kişiler arasında doğan uyuşmazlıkları yargılama ve çözmeye yönelik olarak davanın esası hakkında karar vermekle görevlidir.

İlk derece mahkemeleri kendi içinde Hukuk ve Ceza

Mahkemeleri olmak üzere ikiye ayrılır. Bu mahkemelerle ilgili ayrıntılı bilgi şu şekildedir (Gözler, 2009: 39-40;

www.resmigazete.gov.tr):

• Hukuk Mahkemeleri: Medeni hukuk, borçlar hukuku,

ticaret hukuku, vb. gibi özel hukuk ilişkilerinden kaynaklanan

(27)

III. Yargı ORGANI

Asliye Hukuk Mahkemeleri: Asliye kavramı temel, esas

anlamında kullanılmaktadır. Asliye Hukuk Mahkemeleri, miktarı büyük olan alacaklar ve boşanma davaları gibi davalara bakar.

Ceza Mahkemeleri: İşlenen suç bir ceza vermeyi

gerektiriyorsa bu tür davalara bu mahkeme bakar. Yani ceza hukukundan kaynaklanan davalara bakmakla görevlidir.

Davaları savcı açar. Bu nedenle burada açılan davalar kamu davası niteliğindedir. Kendi içerisinde üçe ayrılır:

Sulh Ceza Mahkemeleri: Küçük çaplı ceza davalarına bakar.

Asliye Ceza Mahkemeleri: Sahte işlem, hakaret vb. davalara bakar.

Ağır ceza Mahkemeleri: Cana, mala, namusa devletin güvenliğine karşı işlenmiş olan suçlara bakar.

(28)

III. Yargı ORGANI

Asliye Ticaret Mahkemeleri: Ticari işlerden doğan suçlara bakar, ayrı mahkeme yoksa, Asliye Hukuk Mahkemesi aynı zamanda Asliye Ticaret Mahkemesinin görevini de yapar.

Aile Mahkemeleri: Aile hukukuna ilişkin yabancı

mahkemelerin vermiş olduğu kararları tanır, vb. davalara bakar.

Tüketici Mahkemeleri: Ayıplı mal ve hizmet alımlarından doğan davalara bakar.

Kadastro Mahkemeleri: Taşınmaz mallar ile ilgili davalara bakar.

(29)

III. Yargı ORGANI

Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri: Fikir ve sanat eserleri, endüstriyel tasarım, marka ve patentlerle ilgili

davalara bakar.

İcra Mahkemeleri: İcra takip işlerini yürüten mahkemedir.

Adli yargının ikinci derece mahkemeleri Bölge Adliye Mahkemeleridir. Bölge Adliye Mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen

yerlerde, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur.

Adli yargının üst derece mahkemesi ise daha önce de

belirtildiği gibi Yargıtay’dır. Yargıtay, Bölge Adliye Mahkemesi ve bazı hallerde ilk derece mahkemesi kararlarının temyiz

incelemesini yapmakla görevlidir.

(30)

III. Yargı ORGANI

3. Mahkemelerin Kuruluşu 3.2. İdari Yargı

İdari yargı, devletin merkezi idare teşkilatı ile yerinden yönetim kuruluşlarının, idari eylem ve işlemlerinden doğan uyuşmazlıklarının ve davalarının

çözümlenmesiyle meşgul olur.

İdari yargı üç dereceli olarak örgütlenmiştir. İdari yargının ilk derece mahkemeleri ikiye ayrılır (Gözler, 2009: 55; www.resmigazete.gov.tr):

İdare Mahkemeleri: Devletin kurumlarına yönelik davalar, vb. burada görülür. Ör: bir devlet memurunun işine son verilmesi durumunda, memur olan kişi göreve

(31)

III. Yargı ORGANI

3. Mahkemelerin Kuruluşu 3.2. İdari Yargı

İdari yargının ikinci derece mahkemesi Bölge İdare

Mahkemeleridir. Bölge İdare Mahkemeleri, İdare ve Vergi Mahkemeleri kararlarına karşı yapılan istinaf

başvurularını inceleyip karara bağlamak, yargı

çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak ve diğer kanunlarla verilen görevleri yapmak üzere kurulmuştur.

İdari yargının üst derece mahkemeleri ise daha önce de belirtildiği gibi Danıştay’dır. Danıştay, idari yargının son inceleme merci ve kanunla gösterilen belli davalarda ilk ve son derece mahkemesi olarak görev yapar.

(32)

KAYNAKÇA

Karaca, P.Ö., (2018). Kamu-Özel Kesim Yapısı ve İlişkileri. (7. Baskı). Seçkin Yayıncılık.

Ankara.

Mevzuat Bilgi Sistemi, (2020). Erişim Tarihi https://www.mevzuat.gov.tr/.

Resmi Gazete, (2020). Erişim Tarihi https://www.resmigazete.gov.tr/.