Hicri 1257-1258 ve rumi 1262 tarihli nüfus defterlerine göre Yozgat sancağına tabii; Süleymanlı, Kızılkoca ve emlak kazalarının demografik yapısı

T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

HİCRİ 1257-1258 VE RUMİ 1262 TARİHLİ NÜFUS DEFTERLERİNE GÖRE YOZGAT SANCAĞINA TABİ; SÜLEYMANLI, KIZILKOCA

VE EMLAK KAZALARININ DEMOGRAFİK YAPISI

HAZIRLAYAN Hacı Osman GÜLDURAN

DANIŞMAN

Dr. Öğr. Üyesi Kayhan ATİK

KIRIKKALE

2019

KABUL-ONAY

Dr. Öğr. Üyesi Kayhan ATİK danışmanlığında Hacı Osman GÜLDURAN tarafından hazırlanan “Hicri 1257-1258 ve Rumi 1262 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Yozgat Sancağına Tabi; Süleymanlı, Kızıllkoca ve Emlak Kazalarının Demografik Yapısı”

adlı bu çalışma jürimiz tarafından Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

01 / 07 / 2019

Doç. Dr. Sıddık ÇALIK (Başkan)

Dr. Öğr. Üyesi Kayhan ATİK Dr. Öğr. Üyesi Ahmet DEMİR Üye Üye

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

/ / 2019

Prof. Dr. İsmail AYDOĞAN Sosyal Bilimler Enstitü Müdürü

Kişisel Kabul Sayfası

Yüksek lisans tezi olarak sunduğum

“

……../……./ 2019 Hacı Osman GÜLDURAN

ÖNSÖZ

Osmanlı Devleti, klasik dönemden itibaren, Osmanlı halkının durumunu görmek, devletin mali ve askeri ihtiyacını temin etmek ve buradan hareket ederek reayanın ekonomik seviyesini ve askere elverişli kişi sayısını belirlemek için çeşitli nüfus ve mal sayımı çalışmaları yapmıştır. Bu amaç doğrultusunda klasik dönemde belirli aralıklarla tahrir defterleri düzenlenmiş ve çeşitli kayıtlar tutulmuştur. Bu yolla devletin nüfusu tespit edilmiştir. Ancak tahrir defterlerinin temel amacı; arazi ve emlak kayıtlarını düzenli bir şekilde kayıt altına almak olduğu için, nüfus tespiti tam olarak yapılamamıştır. Bu yüzden Osmanlı Devletinde temel anlamda ilk modern anlamdaki nüfus hizmetleri 1831 yılında gerçekleşmiştir. Bu nüfus sayımının daha düzenli ilerlemesi için 1831 nüfus sayımından sonra Dâhiliye Nezareti içerisinde Ceride-i Nüfus Nezareti (Sicili Nüfus Nezareti) kurulmuştur. 1831’de yapılan ilk genel nüfus sayımından sonra 1834/35, 1839, 1841/42, 1844, 1852, 1856, 1866, 1881/82 ve 1905 gibi çok farklı zamanlarda bölgesel veya genel nüfus sayımları gerçekleştirerek, kayıtların güncel tutulmasına gayret edilmiştir.

Bu çalışmamızda, Osmanlı Devleti’nde hicri 1250, 1251, 1255, 1257, 1258 ve rumi 1262 yıllarında, Yozgat’ın Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyelerde doğanların, ölenlerin, göç edenlerin, bu yerleşim yerlerine gelenlerin ve askere gidenlerin kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır. Araştırmamız, belgelerin muhtevasındaki erkek nüfusun bilgilerini açıklamayı hedeflemiştir.

Yüksek lisans tezi olarak seçtiğimiz konumuzu, sayım defterinin varak düzenine sadık kalarak hazırladık. Hicri 1250, 1251, 1255, 1257, 1258 ve rumi 1262 yıllarında Yozgat nüfus sayımı örneği olan arşiv belgesinin tamamı, çalışmamızın birinci el kaynağı olarak tezimizin ekler bölümünde hem transkripti hem de orijinal metni yer almaktadır.

Osmanlı Türkçesi ile kaydı tutulmuş belgelerimizi okurken bazı güçlüklerle karşılaştık. Özellikle yer isimlerinin, kişi isimlerinin ve lakapların silinmiş ve tahrif olmuş bazı bölümler haricinde, okuyamadığımız veya tahminen okuyabildiğimiz kısımlar oldu. Bu bölümler parantez [?] ve nokta nokta (…) şeklinde belirtilmiştir.

Ayrıca konuyla ilgili olarak, Osmanlı Devleti’nin ilgili dönemi hakkında değişik kaynaklardan ve Yozgat ile ilgili yapılan çalışmalardan istifade ettik. Tez

ii çalışmalarım esnasında yol gösteren, yardımını esirgemeyen tez danışmanım Dr.

Öğr. Üyesi Kayhan ATİK hocama ve arkadaşlarım Faruk AKSOY’a ve Rıza TARLABÖLEN ‘e teşekkür ederim.

Hacı Osman GÜLDURAN

iii ÖZET

İncelediğimiz Yozgat Nüfus Defteri Ankara Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 06335 numaralı Kamil KEPECİ tarafından tasnif edilen 96 sayfadan oluşan defterdir.

Defterin orijinali ciltli, ebrusuz, 52-19,5 ebatlarında, sayfaları numaralandırılmış, 40- 41, 45-48, 58-59, 72-76, 92-96. sayfaları boş olan, iki ayrı fasikülden oluşan bir defterdir. Bu defter Yozgat vilayetinin Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyelerin hicri 1250, 1251, 1255, 1257, 1258 ve rumi 1262 yıllarındaki erkek nüfusunun içinden doğanların, ölenlerin, göç edenlerin, meskûn karyelere gelenlerin ve buralardan askere gidenlerin kayıtları bulunmaktadır. Yani doğrudan bir nüfus defteri değildir. Sayılan nüfusa ek bir defter mahiyetindedir. Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyelerin ve Yeniil Aşiretinin doğanları, ölenleri, göç edenleri, gelenleri ve askere gidenleri anlatılmaktadır. Ayrıca daha önceden kaydı bir şekilde yapılmamış kişilerin de yeni kaydedildiği defterdir.

Defterimizde sayılan nüfus; müslim ve gayrimüslim kişilerden oluşmaktadır.

Bunların babalarının, dedelerinin ve kendilerinin yaşları ve fiziki özellikleri ayrıntılı bir şekilde bahsedilmektedir. Ayrıca varsa lakaplarıyla birlikte isimleri belirtilmektedir. Ancak ek nüfus defteri olduğu için o bölgelerin nüfusu hakkında tam anlamıyla bilgi sahibi olamamaktayız. Yine de bu çalışmamız aracılıyla hicri 1250,1251, 1255, 1257, 1258 ve rumi 1262 yıllarında Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyelerin ve Yeniil Aşiretinin doğanları, ölenleri, göç edenleri, meskûn karyelere gelenleri ve buralardan askere gidenlerin sayısını, bunların isimlerini, lakaplarını, vücut özelliklerini öğrenmekteyiz. Böylece adı geçen karyelerin nüfusunun özelliklerini öğrendiğimiz gibi, adı geçen karyelerde bahsedilen tarihlerde yaşayan nüfusun ağırlıklı Müslüman nüfusu mu yoksa gayri müslim nüfus mu olduğunu tespit edebilmekteyiz. Buda adı geçen karyelerin demografik yapısı hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Böylece bu çalışmamız, ilerde yapılabilecek olan Yozgat’ın demografik yapısına dair çalışmalara, büyük katkı sağlayacaktır.

iv ABSTRACT

The population registry book of Yozgat which we study is the one numbered as 06335 and consists of 96 pages and classified by Kamil Kepeci. The original book consists of two booklets and it’s hardcovered without mottling, 52x19,5 sized and with empty pages: 40-41,45-48,58-59,72-76,92-96. This book includes registries of men’s population on births, deaths, migrations in and out, and people on military service in the years: 1250, 1251, 1255, 1257, 1258 (Muslim Calendar), 1262 (Julian Calendar) in the villages of Süleymanlı, Kızılkoca and Emlak districts of Yozgat Province and Yeniil Tribe. So it is not an exact population registry book. It can be considered as an attachment to main book. It also a book which new people were registered whose registries weren’t done somehow. In our book the counted population consists of Muslim and non-muslim people. Ages and physical properties of those people’s fathers and grandfathers are written in detail. Also, if there are, ephitets are written with the names. However, since it’s just an attachment book we cannot know the exact numbers of population. Yet, with the help of this book we learn numbers on births, deaths, migrations in and out, people on military service, names, body properties, ephitets of people in the villages of Süleymanlı, Kızılkoca and Emlak districts of Yozgat Province and Yeniil Tribe in the years 1250, 1251, 1255, 1257, 1258(Muslim Calendar),1262 (Julian Calendar). By this way we can find out both the properties of the population and whether the majority is muslim or non-muslim. This lets us learn the demographic structure of the mentioned villages. Therefore our study will enhance the future studies on demographic studies of Yozgat.

v KISALTMALAR

( ) tarafımızdan ilave edilenler için kullanıldı.

A.B. AnaBritannica

c. cilt

s. sayfa

vb. ve benzeri a.g.e. adı geçen eser a.g.m. adı geçen makale a.g.k adı geçen kaynak a.g.s. adı geçen sicil bkz. Bakınız

DİA Diyanet İslam Ansiklopedisi

m. milâdi

H. Hicrî

M. Muharrem

S. Safer

Ra. Rebîu’l-evvel R. Rebîu’l-âhir Ca. Cemaziye’l-evvel C. Cemâziye’l-âhir

B. Receb

Ş. Şaban

N. Ramazan

vi

L. Şevval

Za. Zilkâde Z. Zilhicce

İSAM İslam Araştırmaları Merkezi MEB. Milli Eğitim Bakanlığı T.C. Türkiye Cumhuriyeti TDV. Türkiye Diyanet Vakfı

TDAV. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı TÜİK. Türkiye İstatistik Kurumu TVYY. Tarih Vakfı Yurt Yayınları Y.A. Yurt Ansiklopedisi

YTA. Yeni Türk Ansiklopedisi YY. Yüzyıl

vii TABLOLAR

Tablo 1: Yozgat………..23

Tablo 2: Emlak ( Gemerek-Sivas)……….……….………24

Tablo 3: Süleymanlı ( Yerköy-Yozgat)…………..………25

Tablo 4: Kızılkoca (Yozgat’ın Şefaatli İlçesi)………26

Tablo 5: Budaközü (Kalınsaz-Sungurlu)………...……….27

Tablo 6: Akdağ (Akdağmadeni-Yozgat)………..……..28

Tablo 7: Boğazlıyan (Boğazlıyan-Yozgat)……….29

Tablo 8: Karahisar (Saraykent-Yozgat)………30

Tablo 9: Sorgun (Sorgun-Yozgat)………..………31

Tablo10: Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ….………..32

Tablo 11: Kızılkoca’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ….………38

Tablo 12: Kızılkoca Kazasına Bağlı Gayrimüslimlerin Yaşadığı Karyelerin Nüfusun Yapısı ………44

Tablo 13: . Emlak’a Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ……….………47

Tablo 14: Emlak Kazasına Bağlı Gayrimüslimlerin Yaşadığı Karyelerin Nüfusun Yapısı ………51

Tablo 15: Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ……….……….54

Tablo 16: Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ……….……….59

Tablo 17: Kızılkoca’ya Bağlı Karyelerine YerleşenYeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ……….………...63

Tablo 18: Budaközü’ne Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ……...………...66

Tablo 19: Sorgun’a Bağlı Karyelerine YerleşenYeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı …...69

Tablo 20: Akdağ’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı …...72

Tablo 21: Karahisar’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ...75

viii Tablo 22: Boğazlıyan’a Bağlı Karyelerine Yerleşen

Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı………...78 Tablo 23: Süleymanlı’ya Bağlı Karyelerine Yerleşen

Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ………...…………...82 Tablo 24: Yozgat’a Bağlı Kazalarda Yaşayan Yeniil Aşiretinin

Genel Değerlendirmesi………...………85

ix İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ………...I TÜRKÇE ÖZET………….………...…III İNGİLİZCE ÖZET ( ABSTRACT)…………...………..……..…IV KISALTMALAR………..…..V TABLOLAR………..…...VII İÇİNDEKİLER………....VIII

GİRİŞ……….………..……1

BİRİNCİ BÖLÜM 1. YOZGATA BAĞLI SÜLEYMANLI, KIZILKOCA VE EMLAK KAZALARI İLE YENİİL AŞİRETİNİN YERLEŞTİĞİ KAZALARIN NÜFUS DAĞILIMI….9 1.1. Emlak Kazası ( Sivas’ın Gemerek İlçesi)………..9

1.1.1. Coğrafi Konumu………....9

1.1.2. İklimi……….9

1.1.3. Ekonomisi………... 10

1.1.4. Kültür ve Turizm……….…10

1.1.5. İdari Yapı………...…………..10

1.1.6. Nüfusu……….………10

1.2. Kızılkoca Kazası (Yozgat’ın Şefaatli İlçesi)……….10

1.2.1. Coğrafi Konumu………..………11

1.2.2. Ekonomisi………...……… 11

1.2.3. İklimi………...………11

1.2.4. Kültür ve Turizm……….………11

1.2.5. İdari Yapı……….12

1.2.6. Nüfusu……….12

1.3. Süleymanlı Kazası (Yozgat’ın Yerköy İlçesi)………..12

1.3.1. Coğrafi Konumu………..………12

1.3.2. İklimi………..……….12

x

1.3.3. Ekonomi………..………13

1.3.4. Kültür ve Turizm……….………13

1.3.5. İdari Yapı……….………13

1.3.6.Nüfus………13

1.4. Yeniil Aşiretinin Yerleştiği Kazalar……….………13

1.4.1. Budaközü (Kalınsaz-Sungurlu)………...………13

1.4.1.1. Coğrafi Özellikleri……….……….14

1.4.1.2. İklimi……….……….14

1.4.1.3. Ekonomi……….14

1.4.1.4. Kültür ve Turizm………...……….14

1.4.1.5. İdari Yapı………15

1.4.1.6. Nüfus……….……….15

1.4.2. Akdağ (Akdağmadeni- Yozgat)………..15

1.4.2.1. Coğrafi Özellikleri……….………15

1.4.2.2. İklimi……….……….16

1.4.2.3. Ekonomi………...………..16

1.4.2.4. Kültür ve Turizm………...……….16

1.4.2.5. İdari Yapı………..………..16

1.4.2.6. Nüfus……….……….16

1.4.3. Boğazlıyan (Boğazlıyan-Yozgat)…………...……….16

1.4.3.1. Coğrafi Özellikleri………..………17

1.4.3.2. İklimi……….……….17

1.4.3.3. Ekonomi……….17

1.4.3.4. Kültür ve Turizm……….………...18

1.4.3.5. İdari Yapı……….………...18

1.4.3.6. Nüfus……….……….18

1.4.4. Karahisar (Saraykent-Yozgat)……….………18

1.4.4.1. Coğrafi Özellikleri……….……….18

1.4.4.2. İklimi……….……….19

1.4.4.3. Ekonomi……….19

1.4.4.4. Kültür ve Turizm………19

1.4.4.5. İdari Yapı………19

xi

1.4.4.6. Nüfus………..19

1.4.5. Sorgun (Sorgun-Yozgat)……….19

1.4.5.1. Coğrafi Özellikleri………..20

1.4.5.2. İklimi………..20

1.4.5.3. Ekonomi……….20

1.4.5.4. Kültür ve Turizm………20

1.4.5.5. İdari Yapı………21

1.4.5.6. Nüfus………..21

İKİNCİ BÖLÜM 2. YOZGAT VE ONA BAĞLI SÜLEYMANLI, KIZILKOCA VE EMLAK KAZALARI İLE YENİİL AŞİRETİNİN YERLEŞTİĞİ KAZALARDA GÖÇ…22 2.1. Yozgat-Merkez...………..22

2.2. Emlak ( Gemerek-Sivas)……….……….23

2.3. Süleymanlı ( Yerköy-Yozgat)………..………24

2.4. Kızılkoca (Şefaatli-Yozgat)…………...………...25

2.5. Yeniil Aşiretinin Yerleştiği Kazalar……….26

2.5.1.Budaközü (Kalınsaz-Sungurlu-Çorum)………..……….26

2.5.2. Akdağ (Akdağmadeni-Yozgat)………..……….27

2.5.3. Boğazlıyan (Boğazlıyan-Yozgat)…………...……….28

2.5.4. Karahisar (Saraykent-Yozgat)…………...………..29

2.5.5. Sorgun (Sorgun-Yozgat)………...………..30

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. YOZGATA BAĞLI SÜLEYMANLI, KIZILKOCAVE EMLAK KAZALARI İLE YENİİL AŞİRETİNİN YERLEŞTİĞİ KAZALARIN NUFUS YAPISI…….32

3.1. Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı…………...………32

xii

3.2. Kızılkoca’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı .………..38

3.3. Kızılkoca Kazasına Bağlı Gayrimüslimlerin Yaşadığı Karyelerin Nüfusun Yapısı ………...……..44

3.4. Emlak’a Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ………..47

3.5. Emlak Kazasına Bağlı Gayrimüslimlerin Yaşadığı Karyelerin Nüfusun Yapısı ………..51

3.6. Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı …..…….………..54

3.7. Süleymanlı’ya Tabii Karyelerin Nüfusun Yapısı ..………..……58

3.8. Yozgat’ta Yeniil Aşiretinin Yerleştiği Kazalar………...….63

3.8.1. Kızılkoca’ya Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı...63

3.8.2. Budaközü’ne Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ……….65

3.8.3. Sorgun’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ..………...….69

3.8.4. Akdağ’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı. .………....72

3.8.5. Karahisar’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ………..75

3.8.6. Boğazlıyan’a Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı ..………78

3.8.7. Süleymanlı’ya Bağlı Karyelerine Yerleşen Yeniil Aşiretinin Nüfus Yapısı …………..………...82

xiii 3.8.8.Yozgat’a Bağlı Kazalarda Yaşayan Yeniil Aşiretinin

Genel Değerlendirmesi……..……….………....85 Sonuç………..86 Kaynakça………95 EKLER

Metin Transkripsiyonu (Çeviri Yazı Metin)………98

GİRİŞ

Hititlerin zamanından beri, Anadolu’da Kızılırmak yayının iç tarafı; siyasi mücadeleler, halk hareketleri ve etnik hareketlilik bakımından en renkli bölgelerinden biri olmuştur. Yozgat’ta bu bölgenin içerisinde bulunmasından dolayı, ilgi çekici bir arazi parçası haline gelmiştir. Yozgat’ın bir diğer adı Bozok’tur. Bu bölge, İlk Çağ’dan itibaren sırasıyla Anadolu’da kurulan ilk devlet olan Hititlere başkentlik yapmış, daha sonra Frigya ve Pers egemenliğine girmiş, bir ara Roma İmparatorluğunun eyaleti haline gelmiş, Helenistik Devir’de ise Ankara’yı başkent yapan Galatların hâkimiyetine girmiştir. Ardından da Bizans’ın topraklarına dâhil olmuştur.¹

Yozgat ve çevresi, Malazgirt Savaşı’ndan (26 Ağustos 1071) sonra büyük topluluklar halinde Anadolu’ya gelen Türklerin yerleştiği yerlerden biri haline gelmiştir. Yozgat ve çevresi bugünkü İç Anadolu Bölgesinde büyük çaplı fetihlere girişen Büyük Selçuklu Devleti komutanlarından Danişmend Gazi, 1071 yılı sonrasında bu bölgeyi içine alan Danişmendliler devletini kurmuştur. 1143 yılında Danişmendliler yaşanan iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri nedeniyle zayıflamış, bu durumumdan yaralanan Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Kılıç Arslan 1175 yılında Danişmendlilerin topraklarını ele geçirerek bu devleti yıkmıştır.²

1175 yılından sonra, Anadolu Selçuklu Devleti toprakları olan Yozgat, 1243 Kösedağ Savaşı’nın sonrasında Moğol hâkimiyetine girmiştir. Bura Moğolların atadığı valilerince yönetilmeye başlanmıştır. 1389 yılına kadar Moğol birliklerinin ve bu bölgeye Moğolların gönderdiği valilerin kurduğu Eratna ve Kadı Burhanettin Devletlerinin hâkimiyetinde kalmıştır.

1243 Kösedağ Savaşı sonrası Anadolu’da yaşanan Beylikler Dönemini bu şekilde yaşayan Yozgat, 1389 yılı sonrası Osmanlı Devleti topraklarına dâhil olmuştur.

Yozgat, Osmanlı Devleti döneminde, Dulkadirli Beyliği’ne bağlı Bozok Türkmenlerinin yoğun göçüyle karşılaşmış, onların yerleştiği önemli bir yer olmuştur.³

1 Ahmet Yaşar Ocak, “Bozok”, DİA, c. 6, İstanbul, TDV,1992, s 321

2 Abdülkerim Özaydın, “Danişmendliler”, DİA, c. 8,, s. 469-474

3 Yunus Koç, “Yozgat”, DİA, c. 43, s. 560

2 1402 Ankara Savaşı sonrasında Timur’un hâkimiyetine girmiştir. Bundan sonra ancak 1408’de Çelebi Mehmet tarafından yeniden Osmanlı topraklarına katılmıştır.⁴ Ancak bölgenin kontrolü, Dulkadirli Beyliği’nin egemenliğinde devam etmiştir.

1515 yılında Yavuz Sultan Selim Dulkadirli Beyliği’ne Turnadağı Savaşıyla son vermiş, böylece yeni kurulan Bozok Sancağı Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır. 1556 yılında Bozok sancağının Batlı, Kana-ı Zikr, Karadere, Sorkun, Deliceözü, Selmanlı ve Akdağ kazaları oluşturulmuştur. Ayrıca; Akdağ kazasına bağlı Kanak-ı Bala, Alikı, Akdağ, Boğazlıyan, Emlak, Gedik ve Çubuk’tan oluşan yedi nahiye kurulmuştur.

Buralarda yaşayan nüfusun tamamı konargöçerlerden oluşmuştur. Bu durum XVII.

yy’den itibaren değişmeye başlamıştır. Bunun nedeni ise Bozok Sancağı’nın sürekli dış göç almaya başlamasıdır.

18. yy’de Halep Türkmenlerinden Mamulu aşiretine mensup Çapanoğulları da Bozok’a bir göç sonrası gelmiştir. 18. yy’de ayanlığın güçlenmesiyle beraber Yozgat’ta Çapanoğullarının hâkimiyeti hissedilmeye başlamıştır. Tanzimat’a kadar yönetimi elinde bulunduran Çapanoğullarının 1846 yılında Bozok Sancağı’nın Ankara vilayetine bağlanmasıyla gücü kırılmıştır.⁵ XIX. yüzyılda Yozgat Sancağı, Ankara ve Konya vilayetleri arasında gidip gelmiş, bu da Çapanoğullarının Yozgat’taki gücü iyice kırılmıştır.⁶

Yozgat, Cumhuriyetin ilanından önce kurulan 60 ilden birisi olup, başlıca ilçeleri;

Merkez, Akdağmadeni ve Boğazlıyan’dan oluşur.⁷ Uzun süre “Bozok” adını taşıyan şehir, Bozok milletvekillerinden Süleyman Sırrı İçöz’ün 25 Haziran 1927 tarihinde TBMM’ye verdiği teklifi üzerine “Yozgat” adını almıştır.⁸ 1928 yılında Sorgun nahiyesinin ilçe olmasıyla ilçe sayısı merkez dâhil 4’e çıkmıştır. Bu yıldan itibaren Yozgat’ın 4 ilçesi ve 10 nahiyesi vardır. Toplam yerleşim alanı ise 636’tır. Zamanla Yozgat’a bağlı yeni ilçeler kurulmuş ve bir anda ilçe sayısı 9’a ulaşmıştır. Bu ilçeler sırasıyla; Merkez, Akdağmadeni, Boğazlıyan, Sorgun, Çekerek, Şefaatli, Sarıkaya, Çayıralan ve Yerköy’dür. 1990 yılında Aydıncık, Çandır, Saraykent, Kadışehri ve

4 “Yozgat”, Yeni Türkiye Ansiklopedisi, cilt 12, İstanbul, Ötüken yay, 1985, s.4793

5 Ocak, agm, cilt 6,s 321

6 Koç, agm, Cilt 43, s. 560.

7 Şahin Doğan, Yozgat Kent Tarihi, Yozgat, Yozgat Valiliği İl Kültür ve Turzm Müd. Yay.,2008 s.93

8 Koç, agm, Cilt 43, s. 560.

3 Yenifakılı da ilçe olunca ilçe sayısı merkez ilçeyle birlikte on üç olmuştur. Yozgat ili halen idari açıdan 14 ilçe ve 65 belediye olmak üzere toplam 684 yerleşim yerinden oluşur.⁹

Tahrir defterleri, nüfus ve arazi gibi genel olarak yapılan yazma yerine kullanılan terimdir. Osmanlı Devleti ele geçirdiği yerlerde, tescil maksadıyla gönderilen heyetler tarafından bu defterleri oluşturmuş ve bu defterlere dayanılarak arazi ve emlak kayıtları düzenli bir şekilde kayıt altına alınmıştır. Seksen ila yüz sene sonra veya daha kısa bir zaman aralığında bu kayıtlar yenilenmiştir. Bu sayımlar nişancının kontrolündeki muharririn emrindeki kâtipler aracılıyla gerçekleşirdi. Emin denilen bir devlet görevlisi ile kâtip tarafından yapılan tahrir kayıtlarına, o yerdeki kadılar da dâhil olur, onlara yardım ederlerdi. Kayıtlar bittikten sonra ilgili belgeler temize çekilir, hazırlanan tahrirlerin biri defterhane denilen yerde konulurken diğeri de bölgenin beylerbeyine teslim edilirdi. Tahrir defterleri “mufassal” ve “mücmel” diye ikiye ayrılmıştır. Mufassal defterler; arazi sahiplerinin isimlerini, arazinin ne kadarlık bir alanı kapsadığını ve sınırlarını belirtir. Mücmel defter ise bunların özetini verir. ¹⁰ Tahrir defterleri sayesinde Osmanlı Devleti’nin nüfusu hakkında bilgi edinilmiştir.

Ancak tahrirlerin öncelikli amacı ülkede var olan vergi durumu ile vergi verenlerin sayısını tespit etmek olduğu için doğrudan bir nüfus sayımı değildir. Ayrıca geçmişi Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemine kadar uzanan tahrir defterleri, tımar sistemiyle eş zamanlı hareket ettiği için tımar sisteminin geçerli olduğu yerlerde tahrirler oluşturulurken tımar sisteminin uygulanmadığı yerlerde ise tahrirler yapılmamıştır.

Osmanlı Devleti’nin klasik döneminden sonra, zamanla tımar sistemi önemini kaybetmeye başlamış, bu da geniş çaplı tahrir faaliyetlerinin terk edilmesine neden olmuştur. Bu dönemden itibaren nüfusun tespiti için tahrir defterleri yerine avarız defterleri kullanılmıştır. 17. yüzyıldan başlayarak avarız vergisinin sürekli hale gelmesi avarız defterlerin düzenli tutulmasına neden olmuştur. Avarız vergisinden vergiyi ödemekle zorunlu olan halkın belirlenmesi kadılar ile o yerin yerel yöneticilerine bırakılmıştır. Kadıların kontrolünde hazırlanan avarız defterleri hazırlandıktan sonra

9 Doğan, age, s. 93

10Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt 3, İstanbul, MEB Yay, 1993, s 376-377

4 başkente gönderilmiştir. Bu şekilde avarız sayımları, 18. yüzyıl boyunca avarız vergileri uygulanmaya devam etmiştir. Avarız ve cizye sayımları sonucunda mufassal ve icmal defterler düzenlenmiştir. Mufassal defterlerde asker ve ulema sınıfıyla halkı ayrı ayrı yazılmıştır. Bunun dışında meslekleri ile ayrıcalıklı durumları da kayıt altına alınmıştır.

İcmal defterler ise özet halindeki defterlerdir. Mufassal defterlerde yer verilmeyen dirlik sahiplerinin adlarını ve toplam gelirlerini içeren defterdir. Yine bu defterler sayesinde dirliği oluşturan yerlerin vergi nüfusunun toplamı öğrenilir. Gerek mufassal defterlerde gerekse icmal defterlerde zamanla içerik ve yapı anlamında değişiklikler olmuştur.¹¹

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nden itibaren tutulan ve yaklaşık otuz yılda bir yenilenen tahrir defterleri, tımarların dağıtımı ve vergi mükelleflerin tespiti için kullanılmıştır. Bunun içindir ki bu defterlerde yalnızca vergi mükellefi olan erkeklerin nüfusu kayıt altına alınmıştır. Bu yüzden o dönemdeki erkek nüfusun tam anlamıyla tespit edilmesini engellemiştir. XV ve XVI. yüzyıla ait tahrir defterlerinden takribi de olsa o bölgenin nüfusu hakkında fikir ileri sürülebilir.¹² Ancak XVI. yüzyılda devletin içeride ve dışarıda yaşadığı sorunlar ve uzun süren savaşlar, tımar sisteminin eski önemini kaybetmesine neden olmuştur. Bu da klasik tahrir usulünün terk edilmesine yol açmıştır. Avarız vergisinin Osmanlı ekonomisi açısından giderek ön plana çıktığı ve sürekli hale geldiği dönemde, tımar olarak kullanılan mirî arazinin mukataa araziye dönüştüğü bu süreçte; avarız vergisinin toplanması için önemli olan avarız defterleri oluşturulmaya başlanmıştır.¹³ Avarız defterlerinin çoğu icmal defterleri şeklindedir ve avarız hanesi ile gerçek hane ilişkisinden çoğu kez bahsedilmemiştir. Bu yüzden 17.

ve 18. yy için avarız defterlerine bakılarak nüfus tahmininde bulunmak çok zordur.¹⁴ Bu yüzen Osmanlı Devleti’nde yeni kurum ve kuralların yer almağa başladığı, Osmanlı idaresindeki değişim ve gelişim yıllarının yaşandığı II. Mahmud Döneminde nüfusla ilgili çalışmalarda başlatılmıştır.¹⁵ Bu değişim ve gelişimlerin karşısında en

11 Mehmet Öz, “Tahrir”, DİA, c. 39,s. 428.

12 Mübahat S. Kütükoğlu, Menteşe Sancağı 1830: Nüfus ve Toplum Yapısı, Ankara, TTK Yay, 2010, s.1-2

13 Öz, agm, s.428

14 Kütükoğlu, age, s.2

15 Erol Güngör, Tarihte Türkler, 9. Baskı, İstanbul, Ötüken Yay.,1999, s. 387-388

5 büyük engel Yeniçeri Ocağıdır. II. Mahmut Yeniçeri Ocağını kaldırmak için on yedi sene beklemiştir. II. Mahmut Dönemi’nde Yeniçeri Ocağı çok ciddi şekilde bozulmuş, bu dönemde ortaya çıkan Yunan isyanıyla baş edemeyen yeniçerilerin, her an çıkması muhtemel Osmanlı-Rus savaşında neler yapabileceği hükümdarı, devlet erkânını hatta yeniçeri generallerini büyük bir endişeye sürüklemiştir.¹⁶ 25 Mayıs 1825 yılında kurulan Eşkinci ocağına da karşı çıkan yeniçerilerin artık sonu gelmiştir. II. Mahmut, İstanbul halkının, şeyhülislamın, ulema sınıfının ileri gelenlerinin ve üç-dört bin medrese öğrencisinin desteğini alarak askerin başına geçmiş, yeniçeri kışlaları dört bir yandan sarıp topa tutulmuş, akşama kadar yeniçeri kışlaları yok edilmiş, ele geçilen yeniçeriler idam edilmiş, taşrada bulunan yeniçerilerde yakalanıp öldürülmüştür. 15 Haziran 1826 yılında gerçekleşen Vak’a-i Hayriye ile yeniçeri ocağı kaldırılmıştır. Bir devletin ordusunu kaldırması tuhaf bir olaydır. Ancak yeniçeriler kaldırılmaz ise büyük bir ihtimalle Osmanlı devleti sona erecektir. Bu yüzden devlet yeniçerileri hatırlatan hiçbir kurum ve kuruluşu geride bırakmamış, hepsini kaldırmış, Bektaşi tekkelerini kapatmıştır. ¹⁷ Yeniçeri Ocağının kaldırılması; II. Mahmut’un elini kuvvetlendirmiş, yapacağı ıslahatların önündeki en büyük engel bertaraf edilmiştir. Böylece Asya’dan Avrupa’ya oradan Afrika’ya kadar genişlemiş bir coğrafyada; idari, siyasi ve askeri rahatsızlıklar yaşanmasına rağmen Sultan II. Mahmut’un dirayetli duruşuyla eğitim, sanayi, ekonomi ve askeriyede modernleşmenin temelleri atılmış, çok sayıda ıslahatlar yapılmıştır.¹⁸

İlk olarak, Yeniçeri Ocağının yerine "Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye" adıyla yeni bir ordu oluşturulmuştur. Bu yeni askeri birliğin temelinin kuvvetli olması, modern halde kalması ve hem ekonomik hem de insani güç açısından yeni kaynaklara sahip olması gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak vilayetlerin ihtiyacını için harcanan vergi gelirlerinin merkeze aktarılması amaçlanmıştır. Bu yüzden değişik önlemler alınmış, Evkaf Nezareti kurulmuş, askeri harcamalara kaynak oluşturulmak

16 Yılmaz Öztuna, Osmanlı Devleti Tarihi, c. 1, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay., 1998, s. 487-488

17 Güngör, age, s. 387-388

18 Lord Kınross, İmparatorluğun Yükselişi ve Çöküşü, Meral Gaspirali, 2. Baskı, İstanbul, Altın Kitaplar Yay,2008, s. 475

6 istenmiştir.¹⁹ Oluşturulan yeni ordunun asker ihtiyacını ve ekonomik giderlerini karşılayabilmek için alınan tasarruf tedbirlerinden biri de devletin genelinde askerliğe uygun vatandaşların sayısını belirlemektir. Ayrıca vergi mükellefi olanların sayılarını da tespit etmektir. Böylece yeni ordunun asker ihtiyacı karşılandığı gibi bozulan vergi sisteminin yeniden düzene girmesi sağlanacak, düzenli şekilde vergi toplanması gerçekleşebilecektir.

İşte bütün bunlar için Osmanlı tarihinde ilk kez nüfus sayımı gerçekleşmiştir. Bu uygulama, Osmanlılarda fetih veya sulh yoluyla topraklarına dâhil ettikleri yeni arazi ve nüfusu kaydetme geleneği “tahrir” den çok farklı olmamakla birlikte, Rumeli ile Anadolu’da aynı zamanda ve modern anlamda yapıldığı için “ilk”

olarak anılmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde 1831 nüfus sayımı, ilk modern nüfus sayımı diye bilinmektedir.²⁰ 1831 nüfus sayımından sonra Osmanlı Devleti nüfus sayımını daha düzenli yapmak istemiştir. Bu amaç doğrultusunda Dâhiliye Nezareti içerisinde Ceride-i Nüfus Nezareti (Sicili Nüfus Nezareti) kurmuştur. 1831 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından sonra 1834/35, 1839, 1841/42, 1844, 1852, 1856, 1866, 1881/82 ve 1905 gibi değişik tarihlerde bölgesel veya genel nüfus sayımları yapılarak kayıtların güncel tutulmasına gayret gösterilmiştir.

Bu çalışmamızda Ankara Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan 06335 numaralı Kamil KEPECİ tarafından tasnif edilen, 96 sayfadan oluşan Yozgat Nüfus Defteri’ndeki bilgileri kullanarak Yozgat’ın Süleymanlı, Kızıkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyelerde doğanların, ölenlerin, göç edenlerin, gelenlerin ve askere gidenlerin kayıtlarını inceledik.

Elimizdeki Nüfus Defterinin birinci sayfasından on üçüncü sayfasına kadar Yozgat’ın Süleymanlı kazasının hicri 1258’in muharrem ayından cemaziyel ahirine (1842 şubat- mart ayından 1842’nin temmuz-ağustos ayına) kadarki Süleymanlı kazasına gelenleri, gidenleri, doğanları ve ölenleri içeren bir bölümdür.

19 Nuri Yüce, Günay Kut, Orhan Okay,v.d., Osmanlı Devleti Tarihi, Ekmeneddin İhsanoğlu, c. 1, İstanbul, Feza Yay., 1999, s. 89-90

20 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi: Nizamı-Cedid ve Tanzimat Devirleri1789-1856, c. 5, Ankara, TTK, 2007, s. 155-156

7 On üçüncü sayfadan kırk ikinci sayfaya kadar Yozgat’ın Kızılkoca kazasında hicri 1257’in recep ayından 1258 recep ayına (1841 ağustos-eylül ayından 1842 ağustos- eylül ayına) kadarki Müslüman nüfusu, gelenleri, Müslüman nüfustan göç edenleri, burada doğanları ve ölenleri içerir.

Kırk ikinci sayfadan ellinci sayfaya kadar Yozgat’ın Kızılkoca kazasında hicri 1257’in recep ayından 1258 recep ayına (1841 ağustos-eylül ayından 1842 ağustos-eylül ayına) kadarki gayrimüslim nüfustan göç edenleri, burada doğan ve ölen gayrimüslimleri belirtir.

Ellinci sayfan elli altıncı sayfaya kadar Yozgat’ın Emlak kazasında hicri 1255’in muharrem ayından cemaziyel ahirine (1839un mart-nisan ayından 1839 ağustos-eylül ayına) kadar ki Müslüman nüfusa gelenleri, Müslüman nüfuzdan göç edenleri, burada doğan ve ölen Müslümanları anlatır.

Elli altıncı sayfadan atmış birinci sayfaya kadar Yozgat’ın Emlak kazasında hicri 1255’in muharrem ayından cemaziyel ahirine (1839 mart-nisan ayından 1839 ağustos- eylül ayına) kadarki gayrimüslim nüfuzdan göç edenleri, burada doğan ve ölen gayrimüslimleri belirtir.

Atmış birinci sayfadan atmış yedinci sayfaya kadar Yozgat’ın Süleymanlı kazasının hicri 1250’nin receb ayından 1251’in muharrem ayına (1834’ün kasım-aralık ayından 1835’in nisan-mayıs ayına) kadarki Süleymanlı kazasına gelenleri, gidenleri, doğanları, ölenleri ve askere gidenleri içeren bir bölümdür.

Altmış yedinci sayfadan yetmiş yedinci sayfaya kadar olan bölüm Yozgat’ın Süleymanlı kazasının hicri 1250’nin muharrem ayından recep ayına kadar (1834 mayıs-haziran ayından 1834 kasım-aralık ayına) kadarki Süleymanlı kazasına gelenleri, gidenleri, doğanları ve ölenleri içeren kısımdır.

Yetmiş yedinci sayfadan doksan birinci sayfaya kadar Yozgat’ta Yeniil aşiretinin rumi 1262 mayıs ayından ağustos ayına (1846 mayıs-haziran ayından 1846 ağustos-eylül ayına) kadarki doğanları, ölenleri ve yeniden kayıt olanları belirtir. Bahse konu defterde Müslüman ve gayrimüslim nüfusun doğanları, ölenleri, göç edenleri, gelenleri, yeniden kayıt edilenleri ve askere gidenleri sayılmıştır.

19. yüzyılın ilk yarısından itibaren nüfus defterlerinde yalnızca erkek nüfus kayıt altına alınmıştır. Buradaki amaç, asker kaynağının belirlemektir. Bu yüzden kadın nüfusun tespitine ihtiyaç duyulmamıştır. Bu defterlerde, tüm köy veya mahallede bulunan

8 haneler esas alınarak her hanedeki erkek nüfus kayıt altına alınmıştır. Yetişkin bireylerin resmetmek amacıyla, boyları, sakal renkleri ile bıyık biçimleri gibi özellikleri de tek tek yazılmış, ardından yaşları da belirtilerek kişilerin kayıt altına alma işlemi bitirilmiştir. 15-17 yaş arasındakiler genel itibariyle “şab-ı emred” ve “ter bıyıklı” olarak kaydedilmektedir. Fiziksel özelliklerinin dışında meslekleri, özürleri (çolak, topal, âmâ vs) ve lakapları da kişileri tanımak için ayrıca kullanılmaktadır.²¹ İncelediğimiz defterde yukarıdaki bu tanıma uymaktadır. Bu defterde Yozgat’ın Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karye ile Yeniil aşiretinde doğanları, ölenleri gelenleri ve gidenleri hane bazında belirtilmiştir. Yaşayan kişilerin boyları, saçı ile sakalının renk ve biçimleri, azda olsa meslekleri, yine azda olsa askerlik durumları, yeni baştan kaydedilenleri, adları, lakapları, baba adları, varsa sülale isimleri ve en son yaşları kaydedilmiştir. Bu temel noktalar dışında, özürlü olanların özürleri, başka yerde ise bulundukları yerler gibi ayrıntılı detaylar da kişi bazında yazılmıştır.

,

21 Yılmaz Kunt,Ümit Katırancı, “1845 Yılında Yozgatlılar”, I. Uluslar arası Bozok Sempozyumu 05- 07 Mayıs 2016 Bildirim Kitabı, Kadir Özköse, c. 1, Yozgat, Bozok Üniversitesi Yay.,2016 ,s.500

9 BİRİNCİ BÖLÜM

1. YOZGAT’A BAĞLI SÜLEYMANLI, KIZILKOCA VE EMLAK KAZALARI İLE YENİİL AŞİRETİNİN YERLEŞTİĞİ KAZALARIN NÜFUS DAĞILIMI

1.1. Emlak Kazası ( Sivas’ın Gemerek İlçesi)

Emlak kazası bu gün için Sivas iline bağlı Gemerek ilçesidir. Bu kaza, daha önceden 16. yy’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyaletine bağlı bir nahiye iken daha sonradan 17. yy’de Sivas’a bağlı bir kaza olmuş, daha sonradan da Bozok eyaletine bağlanmıştır. Hicri 1255 (miladi 1839) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır. 1 Mayıs 1953 tarihli ve 6058 sayılı kanunla ilçeye dönüşmüştür. Bugün ise Sivas’a bağlı bir ilçedir.²²

1.1.1. Coğrafi Konumu

Gemerek genel itibariyle düz bir arazi üzerine kurulmuştur. İlçenin kuzey ve güney bölgeleri dağlıktır. Arazide ormanlık alan yoktur. İlçenin kuzeyinde Karababa Dağı ve Şama Dağı, güneyinde Karadağ vardır. Gemerek’in doğusunda Şarkışla, batısında Sarıoğlan, güneyinde Sarıoğlan ve Akkışla ilçeleri, kuzeyinde Çayıralan ve Akdağmadeni bulunmaktadır. Yozgat’ın ilçeleri olan Çayıralan’a 53 km, Akdağmadeni’ne 110 km, Boğazlıyan’a 96,7 km, Sarıkaya’ya ise 92,4 km uzaklıktadır. Gemerek’in yüz ölçümü 1153 km²’dir.

1.1.2. İklimi

Gemerek’in rakımının yüksek olması nedeniyle burada karasal iklim görülür. Bu nedenle Gemerek’te kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçer. Yağışlar ilk ve sonbaharda yağmur, kışın ise kar şeklinde gerçekleşir.

22 Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırasıyla), Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006, s 169

10 1.1.3. Ekonomisi

İlçenin en önemli akarsuyu Kızılırmak ile Sızır kasabasından doğan Göksu Çayının kenarları tarıma elverişlidir. Bu yüzden buralarda tarımla uğraşılır. İlçenin kuzey kesiminde Çat Köyü Bölgesi ile Yozgat’ın Akdağmadeni ilçesi arasında kalan kısımda ormanlık alanlar mevcuttur. Diğer arazilerde ormanlık alan yoktur. İlçenin genel geçim kaynağı tarımdır.

1.1.4. Kültür ve Turizm

Gemerek’te Merkez Camii, Şahruh Köprüsü, Çepni’de Çepni Camii, İnkışla’da İnkışla Camii ve Hamzali Camii gibi önemli tarihi mirasları mevcuttur. Gemerek’te bulunan Obruk Şelalesi ile Çat Köyünde mesire yerleri vardır.²³

1.1.5. İdari Yapı

İlçenin kasabaları mahallesi olarak değişmiştir. İlçenin toplam 17 mahallesi ve 34 köyü vardır.²⁴

1.1.6. Nüfusu

Gemerek’in merkez nüfusu 12.589, köylerin nüfusu 42.103 olup toplam nüfus 54.692’dir.²⁵

1.2. Kızılkoca Kazası (Yozgat’ın Şefaatli İlçesi)

Bir diğer kazamız olan Kızılkoca’nın merkezi ise şimdi Yozgat’ın Şefaatli ilçesine bağlı olan “Yassıağıl Köyü”dür. Bu kazamız, daha önceden 16. yy’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyaletine bağlı bir kaza iken daha sonradan Bozok eyaletine bağlanmıştır. Hicri 1257 (miladi 1841) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır.²⁶

23“ Sivas ”;Yurt Ansiklopedisi Dünü, Bugünü, Yarını, C. 10, İstanbul, Anadolu Yay., 1982-1984, s.6907

24 https:www.gemerek.gov.tr/

25 https://www.nufusu.com.tr-Sivas Nüfusu-Sivas İlçeleri

26 Sezen, age, s. 31

11 1.2.1. Coğrafi Konumu

Şefaatli ilçesi, İç Anadolu Bölgemizin Orta Kızılırmak Bölümü’nde bulunur. İlçe merkezi, Karasu ve Aksu Çaylarının birleştiği vadi üzerine oluşmuştur. Doğu ve kuzeyden Merkez ilçe, batıdan Yerköy, güneyden Boğazlıyan, Nevşehir, Kozaklı ve Kırşehir-Çiçekdağı vardır. Delice Irmak'ının iki yanında uzanan dalgalı düzlüklerden oluşan ilçede yüksek dağ yoktur. Delice Irmak’ı Aksu ve Karasu suların Şefaatli merkezinde birleşmesiyle oluşur. İlçede göl yoktur. 1954 yılında Yozgat'ın ilçesi oldu.

İlçenin başlıca akarsuları, Delice Irmak ile onun kollarından olan Kanak Çayı’dır.

Yozgat merkeze uzaklığı 41 km’dir.

1.2.2. Ekonomisi

Şefaatli halkının çok büyük bir bölümü geçimini tarım ve hayvancılıkla gerçekleştirir.

Tarımı için uğraşılan ürünler şunlardır: arpa, buğday, nohut, mercimek, şeker pancarı, fasulye, soğan, yonca, üzüm, elma ve ayvadır. Ayrıca Şefaatli’de hayvancılık gelişmiş, ilçe halkı büyük ve küçükbaş hayvancılığına önem vermiştir. Başlıca beslenen hayvanlar ise sığır, koyun ve Ankara keçisidir. Ankara- Kayseri demir yolu ilçe merkezinden geçen önemli bir ulaşım aracıdır. İlçe ekonomisine katkı sağlar.

1.2.3. İklimi

Şefaatli’nin iklimi, il genelinde olduğu karasal iklimdir. Yazların sıcak ve kurak

kışların soğuk ve kar yağışlı geçer. İlçede yağmur yağışı ilk ve son bahar aylarındadır.

1.2.4. Kültür ve Turizm

Şefaatli’de Şefaatli Köprüsü, Paşaköy Camii, Kazlıuşağı Köyü Camii, Yeşilyurt Camii; İnkışla’da İnkışla Camii, Hamzali Camii gibi önemli tarihi mirasları vardır.²⁷

27“ Yozgat ”;YA, C. 10,,s. 7678

12 1.2.5. İdari Yapı

İlçenin idari yapı olarak 3 belde²⁸ ve 38 köyden oluşmaktadır.²⁹

1.2.6. Nüfusu

İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 15.135 kişidir. Bunların 7528’i erkek 7607'i ise kadındır. Yassıağıl Köyü’nün nüfusu ise 137 kişidir. Bunların 67’si erkek, 70’i kadındır.³⁰

1.3. Süleymanlı Kazası (Yozgat’ın Yerköy İlçesi)

Bir diğer kazamız olan Süleymanlı’nın merkezi ise şimdi Yozgat’ın Yerköy ilçesine bağlı olan “Salmanlı-Kayadibi Köyü”dür. Bu kazamız, daha önceden 16. yy’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyaletine bağlı bir nahiye iken daha sonradan Bozok eyaletine bağlı bir kazaya dönüşmüştür. Hicri 1250 (miladi 1834) ve hicri 1258 (Miladi 1842) tarihlerinde ise Bozok eyaletine bağlı bir kazadır.³¹

1.3.1. Coğrafi Konumu

Yerköy, Yozgat ilinin güneybatısında yer almaktadır. Delice Vadisi’nin içerine kurulmuştur. Yüzölçümü 1245 km² olup denizden yüksekliği 780 m’dir. Yozgat Merkeze uzaklığı 41 km’dir. Doğusunda Yozgat Merkez, batısında Kırşehir- Çiçekdağı, güneyinde Şefaatli, kuzeyinde ise Çorum-Sungurlu vardır. Delice Irmağı, ilçenin en önemli akarsuyudur.

1.3.2. İklimi

Yerköy’de karasal iklim yaşanır. Bu iklim diğer ilçelerde ifade ettiğimiz gibi kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer.

28www.yozgatozelidare.gov.tr/

29 Komisyon, Yozgat 1991 İl Yıllığı, Yozgat, Yozgat Valiliği İl Kültür ve Turzm Müd. Yay., 1991, s.65

30 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

31 Sezen, age, s. 460

13

1.3.3.Ekonomi Yerköy halkının büyük bir kısmı geçimini tarım ve hayvancılıktan sağlar. İlçe

merkezinde canlı bir ticaret hayatı vardır. Uğraşılan tarım ürünlerin başlıcaları arpa, buğday ve çavdardır. Şeker pancarı ile ayçiçeği ekimi ile Delice Irmağı çevresinde sebzecilik ile meyvecilik de yapılır. Bağcılık gelişmiştir. Elma, armut, kavun ve karpuz en çok yetiştirilen meyvedir. Yerköy’de hayvancılık ta gelişmiş, büyük ve küçükbaş hayvancılığa önem verilmiştir. Beslenen hayvanların başlıcaları sığır, koyun, kıl ve tiftik keçisidir. Yerköy’e bağlı Sarayköy’deki çimento fabrikası ve tuğla fabrikası en önemli sanayi tesisleridir. Ayrıca ilçe merkezinde sanayi sitesi bulunmaktadır.

1.3.4. Kültür ve Turizm

En ünlü tesisi, Uyuz Hamamı adıyla anılan ve tesisleri olan kaplıcasıdır. Ayrıca Güven Kaplıcası, ikinci bir kaplıca olarak karşımıza çıkar.³²

1.3.5. İdari Yapı

İlçenin idari yapı olarak 2 belde³³ ve 58 köyden oluşmaktadır.³⁴

1.3.6.Nüfus İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 35.561 kişidir. Bunların

17.350'si erkek 18.211'i ise kadındır. Kayadibi köyünün nüfusu ise 191 kişidir.

Bunların 88’i erkek, 103’ü kadındır.³⁵

1.4. Yeniil Aşiretinin Yerleştiği Kazalar

1.4.1. Budaközü (Kalınsaz-Sungurlu)

Budaközü kazası bu gün için Çorum’un iline bağlı Sungurlu ilçesidir. Bu kaza, daha önceden 16. yy’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyaletine bağlı bir nahiye iken daha

32 “Yozgat”, Y. A., C10, S.7679

33www.yozgatozelidare.gov.tr

34Komisyon, a.g.e, s.65

35 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

14 sonradan, 17. yy’de Sivas’a bağlı bir nahiye olmuş, daha sonradan da 19. yy’de Bozok eyaletine bağlı bir kazaya dönüşmüştür. Rumi 1262 (miladi 1846) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır.³⁶

1.4.1.1. Coğrafi Özellikleri

Çorum ilinin İç Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde kalan ilçeleriden biridir.

Toprakları doğuda aynı ilin Alaca, güneyinde Yozgat-Merkez ve Yerköy, batıda Kırıkkale-Delice, Sulakyurt ve Çankırı-Merkez, kuzeyde Çorum-İskilip ile çevirir.

Sungurlu’nun yüzölçümü 2.557 km² dir. Denizden yüksekliği 780 metredir. Çorum’a uzaklığı 72 km’dir. Sungurlu ilçesinin toprakları Kızılırmak’ın kollarından Delice Irmak’la bunla karışan daha küçük dereler çevresindeki düzlüklerden, bunları kuşatan tepelik, yaylalık alanlardan meydana gelir. En önemli akarsular Delice Irmak ile bunun kolu olan Budaközü Çayı’dır. İlçe merkezi Sungurlu’nun doğu-batı doğrultusunda uzanan Budaközü Çayı’nın vadisinde kurulmuştur.

1.4.1.2. İklimi

İlçede karasal iklim yaşanır. Bu iklim diğer ilçelerde ifade ettiğimiz gibi kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer.

1.4.1.3. Ekonomi

İlçenin ekonomisi tahıl tarımına, bağcılığa ve hayvancılığa dayanır. Ankara-Çorum yolu buradan geçer. Bu yolla çoruma 72 km uzaklıktadır. En yakın demir yolu istasyonu olan Kırıkkale’nin Çerikli kasabası ile arası 52 km’dir. Ulaşım ağının iyi olması ilçenin gelişmişlik seviyesini artırmıştır. Çorum’un en büyük ilçelerinden biridir.

1.4.1.4. Kültür ve Turizm

Hüseyindede ören yeri, saat kulesi, Paşa Köprüsü, tarihi evler, hamam, Kavşut Camii, Yörüklü Ulu Camii, Demirşeyh Türbesi en önemli tarihi eserleridir.³⁷

36 Sezen, age, s. 94 37“Çorum ”;Y. A. C2, S.2069

15 1.4.1.5. İdari Yapı

İlçeye bağlı 6 belde, 101 Köy ve 6 mezra bulunmaktadır.³⁸

1.4.1.6. Nüfus

İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 49.082 kişidir. Bunun 24.192'si erkek 24.890'ı ise kadındır.³⁹

1.4.2. Akdağ (Akdağmadeni-Yozgat)

Akdağ kazası bu gün için Yozgat iline bağlı Akdağmadeni ilçesidir. Bu kaza, daha önceden 1830 yılında Sivas eyaletine bağlı bir nahiye iken daha sonradan, 1840 yılında Yozgat’a bağlı bir kaza olmuştur. Rumi 1262 (Miladi 1846) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır.⁴⁰

1.4.2.1. Coğrafi Özellikleri

Akdağmadeni denizden yüksekliği 1352 m, yüzölçümü 1.796 km² olan bir alanı kaplayan ilçedir. İlçenin Yozgat merkeze uzaklığı 102 km’dir. Akdağmadeni’nin doğusunda Yıldızeli ve Şarkışla (Sivas), kuzeyinde ise Kadışehri bulunur. İç Anadolu Bölgesi’nin önemli ormanları ilçede bulunmakla beraber, ormanda sarıçam, meşe, ardıç ağaçları gibi önemli ağaçlar da vardır. Madencilik açısından önemli bir yere sahip olan Sarıçam ağacı bu ormanlık alanın içerisinde oldukça fazladır.

Akdağmadeni’nin doğusu, güneyi ve kuzeyi oldukça yüksek tepelerden oluşmaktadır.

Akdağmadeni sahip olduğu toprakların birçoğu dağlıktır. İlçenin, en önemli yükseltisi 2.166m yüksekliğe sahip olan "Nalbant Tepesi”dir. Akdağmadeni’nin en önemli akarsuyu Göndelen Suyu’dur.

38www.corumkuturturizm.gov.tr/TR-58704/sungurlu.html

39 https://www.nufusu.com.tr-Çorum Nüfusu-Çorumun İlçeleri

40Sezen, age, s.14

16 1.4.2.2. İklimi

Akdağmadeni’nde karasal iklim hâkimdir. Ormanlık alanlarla kaplı olmasından dolayı bazen de bozulmuş Karadeniz iklimi de görülür. Yazları serin, kışları ise soğuk ve karlı geçmektedir. Yağışlar genellikle ilk ve sonbaharda yağmur şeklinde gerçekleşir.

1.4.2.3. Ekonomi

Akdağmadeni’nin ekonomisi, diğer saydığımız ilçelerde olduğu gibi temelinde tarım ve hayvancılık vardır. Yetiştirilen ürünlerin başlıcaları arpa, buğday ve çavdardır.

Bunlardan başka özel olarak yetiştirilen, bol miktarda elma, armut, erik, vişne ve kayısı ağaçları vardır. İlçede maden olarak grafit, demir ve kurşun çeşitli madenler çıkarılmaktadır. Akdağmadeni Ormanlarında yetişen salep yurdumuzda yetiştirilen en iyi saleplerden biridir.

1.4.2.4. Kültür ve Turizm

Akdağmadeni’nde önemli tarihi yapılar vardır. Ayrıca ormanlık alanlarında önemli mersiye alanları mevcuttur.⁴¹

1.4.2.5. İdari Yapı

İlçeye idari olarak 3 kasaba ve 82 köy bağlıdır.⁴²

1.4.2.6. Nüfus

İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 42.919 kişidir. Bunun 21.391'i erkek, 21.528'i ise kadındır.⁴³

1.4.3. Boğazlıyan (Boğazlıyan-Yozgat)

Boğazlıyan kazası bu gün için aynı adla Yozgat’ın ilçesi olarak devam etmektedir. Bu kaza, daha önceden 16. yy’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyaletine bağlı bir nahiye

41 “Akdağmadeni”,AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul, Ana Yay, 2004, s. 272

42 www.yozgatozelidare.gov.tr

43 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

17 iken daha sonradan, 1807’den itibaren Bozok eyaletine bağlı bir kaza olmuştur. Rumi 1262 (miladi 1846) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır.⁴⁴

1.4.3.1. Coğrafi Özellikleri

Boğazlıyan, Yozgat ilinin güneyindedir. Yozgat-Kayseri yolu üzerine kurulmuştur.

Boğazlıyan’ın Yozgat’a olan uzaklığı 85 km’dir. Kayseri merkeze olan uzaklığı ise 80 km’dir. Boğazlıyan’ın doğusunda Çandır, kuzeyde Sarıkaya ve Yozgat-Merkez, batısında Yenifakılı, Kozaklı (Nevşehir) güneyinde ise Kayseri Felehiye vardır.

Boğazlıyan’ın yüzölçümü 2129 km’dir. İlçenin rakımı 1050 m’dir. Bir ova üzerinde kurulmuştur. İlçemiz Kayseri-Ankara demir yolunun Yenifakılı İstasyonuna 23 km’lik kara yolu ile bağlıdır. Bozok Platosu üzerinde yer alan Boğazlıyan’da doğudan gelen Kozan Özü kuzeyinden gelen Karacali Özü ve güneydoğusunda Karakoç Özü bulunur.

Boğazlıyan’ın sınırları içinde bulunan Uzunlu Barajı Kozan Özü üzerine oluşturulmuştur.

1.4.3.2. İklimi

Boğazlıyan ve çevresinde karasal iklim görülür Bu iklim diğer ilçelerde ifade ettiğimiz gibi kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer. Bu yüzden yazları buharlaşma fazladır. Genellikle ilkbahar mevsimi yağışlıdır. Boğazlıyan’ın doğal bitki örtüsünde bozkır bitki örtüsüdür.

1.4.3.3. Ekonomi

Boğazlıyan’ın arazisinde düzlük ve dalgalı düzlükler geniş yer tutar. Bu sebeple büyük tarım alanları mevcuttur. Genellikle şeker pancarı, buğday ve arpa üretimi çok fazla yer alır. Boğazlıyan’da hayvancılık gelişmiştir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık önemli geçim kaynaklarından biridir. Boğazlıyan’da kurulan Boğazlıyan Şeker ve Mamulleri Entegre Tesisi, Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. bağlı olarak 2006 yılında faaliyete geçmiş ve ilçe ekonomisine önemli oranda katkı sağlamıştır.

44 Sezen, age, s.87

18 1.4.3.4. Kültür ve Turizm

Bahariye Kaplıcaları, Özler Kasabası, Merkez Karakoç Mahallesi ve Aşağıhasinli Köyü sınırları içerisinde yer altı şehirleri, Yazıkışla sınırları içerisinde yer alan tapınak, Boğazlıyan'a 30 km, Yozgat'a 60 km mesafede buluna Aşağısarıkaya Köyü'nün aşağı kısmında Yozgat yolu kenarında yer alan Akköprü ilçenin önemli kültür ve turizm tesisleridir.⁴⁵

1.4.3.5. İdari Yapı

İlçede idari olarak 10 kasaba ve 23 köy mevcuttur.⁴⁶

1.4.3.6. Nüfus

İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 34.121 kişidir. Bunun 17.398'i erkek, 16.723'ü ise kadındır.⁴⁷

1.4.4. Karahisar (Saraykent-Yozgat)

Karahisar, bu gün için Yozgat’ın Saraykent ilçesidir. Karahisar, Karahisar-ı Behramşah adıyla bilinmekte olup 1530’da Zile kazasına bağlı bir nahiyedir. 17. yy’de Sivas eyaletine bağlı bir merkeze dönüşen Karahisar, daha sonra Yozgat’ın Akdağmadeni kazasının Karamağara nahiyesinin merkezi olmuştur. Daha sonradan 1990 yılında Akdağmadeni’nden ayrılıp Saraykent adıyla ilçe olmuştur. Rumi 1262 (miladi 1846) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlıdır.⁴⁸

1.4.4.1. Coğrafi Özellikleri

İlçenin doğusunda Akdağmadeni, batısında Sorgun, kuzeyinde Kadışehri, güneyinde Sarıkaya ile çevrilidir. 341 km²’lik bir alana sahip olan Saraykent’in denizden yüksekliği 1330 m’dir. Eski adı Karamağara olan ilçe, 1972 yılına kadar bucak iken

45 “Boğazlıyan”, AB, c1, s.422-423

46 www.yozgatozelidare.gov.tr

47 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

48 Metin Tuncel, “Karahisar”, DİA, c. 24, s. 417

19 aynı yıl kasaba olmuştur. 1975 yılında ismi Saraykent olarak değişmiştir. 1990 yılında ise ilçe olmuştur.

1.4.4.2.İklimi İlçemizde karasal iklim tipi görülmektedir. Bu iklim diğer ilçelerde ifade ettiğimiz gibi kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer. Yıllık en fazla yağışlar yağmur şeklinde ilk ve sonbaharda meydana gelmektedir. İlçenin bitki örtüsü bozkır bitki örtüsüdür.

1.4.4.3. Ekonomi

Saraykent’in en önemli geçim kaynakları tarım, hayvancılık ve besiciliktir.

1.4.4.4. Kültür ve Turizm

Saraykent’te turizm yönünden Romalılardan kalma han ve hamam kalıntıları mevcuttur. Ayrıca Kesikköprü Köyü’nde Sarayönü Han ve Divanlı mahallesinde Divanlı Kayalıkları ve Mağaraları önemli turistlik alanlardır.

1.4.4.5. İdari Yapı

İlçede idari olarak 3 belde ve 21 köy bağlı bulunmaktadır.⁴⁹

1.4.4.6. Nüfus

İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 14.198 kişidir. Bunun 7.140’ı erkek, 7.058’i ise kadındır.⁵⁰

1.4.5. Sorgun (Sorgun-Yozgat) Sorgun kazası bu gün için aynı adla Yozgat’ın ilçesi olarak devam etmektedir. Bu

kazamız, daha önceden 1522’de Zülkadriye (Kahramanmaraş) eyâletine bağlı bir nahiye iken daha sonradan, 1530’dan itibaren Sivas-Tokat (Rum eyaleti) eyaletine

49 www.yozgatozelidare.gov.tr

50 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

20 bağlı Zile kazasına bağlı bir nahiye olmuştur. Rumi 1262 (Miladi 1846) tarihinde ise Bozok eyaletine bağlı bir kazadır. Eski adı; Köhne-i Kebir’dir.⁵¹

1.4.5.1. Coğrafi Özellikleri

Sorgun, İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak Bölümü’nde yer alır. Yüzölçümü 1.769 km²’dir. Denizden yüksekliği ise 950 m’dir. Doğuda Akdağmadeni ve Saraykent, batıda Yozgat Merkez, kuzeyde Aydıncık ve Çekerek, güneyde Sarıkaya ile komşu ilçedir. Yozgat’ın en büyük ilçesidir. İlçede tamamen düzlük hâkimdir.

Eymir Yayla’sı, İçanadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal dağlık sınırı oluşturur. İlçenin güneyindeki Kerkenez Dağları’nın devamı olan tepeler yer alır.

Yüksekliği kuzeye gittikçe artar. İlçenin ortasından geçen Eğriöz ve Delibaş Dereleri ilçeyi ikiye bölmektedir. Dişli, Yaycılık, Doğankent, Karakaya ve İkikara Göletleri önemli göletleridir. Gelingüllü Barajı ilçenin en önemli barajıdır.

1.4.5.2.İklimi Sorgun’da karasal iklim tipi görülmektedir. Bu iklim diğer ilçelerde ifade ettiğimiz gibi kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer. Yıllık en fazla yağışlar ilkbahar ve sonbahar mevsiminde meydana gelmektedir. İlçenin bitki örtüsü bozkır bitki örtüsüdür.

1.4.5.3.Ekonomi Sorgun’da belli başlı ekonomik uğraş, tarım ve hayvancılıktır. Şeker fabrikası ilçenin önemli geçim kaynaklarından birisidir.

1.4.5.4. Kültür ve Turizm

Kerkenez Kalesi, Alişar Höyüğü, Çadırhöyük, Hapis Boğazı Harabeleri olmak üzere Sorgun sınırları içerisinde 21 adet tarihi sit alanı vardır. 1927’den itibaren yerli ve yabancı arkeologlarca bu höyük ve harabelerde arkeolojik kazılar yapılıp ilçenin kültür

51 Sezen, age, s.454

21 tabakası ortaya çıkarılmaktadır. Ayrıca ilçede bulunan termal tesisler ilçeye çok sayıda yerli ve yabancı turistin gelmesine neden olmuştur.⁵²

1.4.5.5. İdari Yapı

İlçeye bağlı 90 köy bulunmaktadır.⁵³ İlçede 1 tanesi merkez olmak üzere toplam 11 belediye vardır.⁵⁴

1.4.5.6.Nüfus İlçenin nüfusu 2018 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre 79.314 kişidir. Bunun

39.728’i erkek, 39.586’sı ise kadındır.⁵⁵

52 “Yozgat”, YTA, c. 10 , s. 3650

53 Komisyon, a.g.e, s.65

54 www.yozgatozelidare.gov.tr

55 https://www.nufusu.com.tr-Yozgat Nüfusu-Yozgatın İlçeleri

22 İKİNCİ BÖLÜM

2. YOZGAT VE ONA BAĞLI SÜLEYMANLI, KIZILKOCA VE EMLAK KAZALARI İLE YENİİL AŞİRETİNİN YERLEŞTİĞİ KAZALARDA GÖÇ Bu çalışmada hicri 1250, 1251, 1255, 1257, 1258 ve rumi 1262 yıllarına ait Yozgat nüfus sayımı defteri inceledi. Bu incelemede Yozgat’a bağlı Süleymanlı, Kızılkoca ve Emlak kazalarına bağlı karyeler ile Yeniil aşiretinin nüfus hareketliliği değerlendirildi. Bu değerlendirmenin günümüzle ilişkilendirilebilmesi için günümüze kadar ki Yozgat merkezde, incelediğimiz deftere konu olan ilçelerinde ve o tarihte Yozgat’a bağlı olan ama bugün için Çorum’a bağlı Sungurlu ile Sivas’a bağlı Gemerek ilçelerinde yaşanan göç incelendi. Bu yaşanılan göçün nedenleri ve sonuçları aşağıda ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

2.1. Yozgat

Yozgat’ın genel nüfusu ve 2007 yılından 2018 yılına kadarki nüfus hareketliliği TÜİK verileri göz önüne alınarak aşağıda tablo 1’de verilmiştir. Bu veriler incelendiğinde, 2018 yılına kadar Yozgat’ın nüfusu giderek azalmıştır. Giden, gelenden hep fazla olmuştur. Yani Yozgat sürekli dışarıya göç veren bir il olarak karşımıza çıkmıştır. Bu nüfusu daha ayrıntılı inceleyecek olursak yine TÜİK verilerine göre, 2017 yılında Yozgat’ın genel nüfusu 418.650’dir. Bu nüfusun 410.405’i T.C. vatandaşıdır. Yabancı uyruklu vatandaşlar ise 8.245 kişidir. Bu yıl Yozgat’a yurt dışından gelen toplam göç 3.656 kişidir. Yurt dışına çıkanlar ise 2.072 kişidir. Yozgat’tan yurt dışına göç edenler ise toplam 3.485 kişidir. Bunun 3.126 kişisi T.C. vatandaşı iken 359’u yabancı uyrukludur. Bu gelen ve gidenlerin sayılarına bakıldığında yurt dışından gelenlerin, yurt dışına gidenlerle farkı 171 kişidir. Daha da teferruata inecek olursak bu gelenlerin 1.887’si erkek, 1.769’u kadındır. Yozgat’tan gidenlerin sayısı ise 1.890’ı erkek, 1.595’i kadındır. 2016 yılında bu gelen ve giden oranları kıyaslandığında gelen sayısı, giden sayısına göre daha fazladır. 2905 kişi daha fazla gelen olmuştur. Bütün bu oranlara bakıldığı vakit, Yozgat 2018 yılı hariç sürekli dışarıya göç veren il konumundadır. Bunun nedenlerine bakıldığı zaman yine TÜİK’in 2011 yılı verilerine göre Türkiye geneli göç sayısı 2,207.844 kişidir. Bu göçlerin % 41,5’inin göç nedeni, haneden fertlerden birine bağımlı göçtür. Bunu %22 ile en eğitim takip etmektedir.

23

%12,2’si ise iş aramak ve bulmak için göç etmiştir. %13,4’ü tayin ve iş değişikliği için bulunduğu yerleri terk ederken, %.7,5’i evlenme ve boşanma yüzünden yerlerini terk etmiştir. Sağlık yüzünden %1, diğer nedenlerden dolayı %1,8, bilinmeyen nedenlerden dolayı ise %0,03 kişi göç etmiştir. Tüm bu sayısal ifadeler Yozgat içinde geçerlidir.

Yozgat valiliği ve belediyesi ile yapılan görüşmede kendilerinde TÜİK gibi sayısal ifadelerin olmadığını ama aynı şartların kendileri içinde geçerli olduğunu belirtmişlerdir. Özellikle işsizlik yüzünden yapılan göçlerin daha kalıcı olduğunu ve bu nedenlerden gidenlerin bir daha çok az döndüğünü söylemişlerdir.

Tablo 1⁵⁶

Yıl Toplam

Nüfus

Gelenlerin Sayısı

Gidenlerin Sayısı

Net Göç Net Göç Hızı (%)

2017-2018 424,981 25,715 22,524 3,191 7,5

2016-2017 418,650 19,074 23,498 -4,424 -10,5 2015-2016 421,041 17,736 21,825 -4,089 -9,7 2014-2015 419,440 14,933 26,804 -11,871 -27,9 2013-2014 432,560 16,200 27,722 -11,522 -26,3

2012-2013 444,211 16,688 26,572 -9,879 -22

2011-2012 453,211 14,646 24,525 -9,879 -21,6 2010-2011 465,696 15,251 26,921 -11,670 -24,7 2009-2010 476,036 16,181 29,618 -13,437 -27,8

2008-2009 487,365 17,705 25,546 -7,841 -16

2007-2008 484,206 15,352 30,117 -14,765 -30

2.2. Emlak ( Gemerek-Sivas)

Nüfus defterimizin kazalarından olan Emlak kazasının bugünkü adının Sivas ilinin Gemerek ilçesi olduğunu belirtmiştik. Bu ilçenin günümüzdeki nüfus hareketliliğini incelediğimizde nüfusta çok ciddi değişimlerim olmadığını görmekteyiz. Ülkenin çok partili hayata geçmesiyle birlikte Ermeni vatandaşlarımız İstanbul’a göç etmeye başlamışlar, bugün içinde Gemerek’te Ermeni vatandaşı kalmamıştır. Gemerek Kaymakamlığı ile yapılan görüşmede TÜİK’in hazırladığı Türkiye’deki göç nedenleri

56 https://www.turkiye.gov.tr/turkiye-istatistik-kurumu-baskanligi-tuik