ulusal semyozyum/ ~ehtr ve medeniyet
23-25 Kasım 2007, Süleymaniye-Eminönü/İSTANBUL
Sempozyum Bilim Kurulu Sempozyum Onur Kurulu Mesut
AYTEKİNAli AKYILDIZ
Mustafa BUDAK Oktay ASLANAPA Ahmet
COŞKUN BeşirAYVAZOGLU Ahmet Vefa ÇOBANOGLU Tu
rgut CANSEVERMurat ELMALI Mustafa ÇAGRICI Cengiz ERUZUN Ali Murat DARYAI
İhsanFAZLIOGLU Haluk DURSUN
Tahsin GÖRGÜN Semavi
EYİCENevzat KAYA Emin
IŞIKSelçuk
MÜLAYİMÜmit
MERİÇNecmettin ÖZMEN
İlberORTAYLI
Nihat ÖZTOPRAK
İskenderPALA Erol ÖZVAR Ahmet Güner SAYAR Suphi SAATÇİ Orhan TÜRKDOGAN H. Musa
TAŞDELENAhmet YÖRÜK
Korkut TUNA
Sempozyum
SekretaryasıMustafa
HakkıERTAN Aslan YAMAN
KÜLTÜR OCAGI VAKFI
İLETİŞİM
.
Adres:
Ayşe Kadın Hamamı Sokağı,No: 26, Süleymaniye- Fatih/ISTANBUL Tel: (0212) 519 99 71 Fax: (0212) 519 99 72
Web: www.kocav.org.tr E-Posta: kocav@kocav.org.tr
KOCAV YAYINLARI: 3
KOCAV
Yayınları, Ağustos201 O I
İstanbul.Eserin tüm
hakları·Kültür
Ocağı Vakfı'naatittir. Kaynak gösterilerek
alıntı yapılabilir.ISBN: 978-605-60707-2-3 Editörler
Mustafa
HakkıERTAN Mesut
AYTEKİNÜmran AY
Yayın
Koordinatörleri
İbrahim BİZ
I
AyşeAKDAG I Semin ÖZKAN Redakte
Ayşe AKDAG / F. Betül ARIKAN I F. Zehra COŞKUN Kapak
TasarımAbdülkadir
KİBARKapak
Fotoğrafı İzzet KEHRİBARMizanpaj
Baze Ajans I Hasan
DEMİRKültür
Ocağı VakfıTel: (212) 519 99 70
ı71 Faks: (212) 519 99 72 Web: www.kocav.org.tr e-posta: kocav@kocav.org.tr
Yayın
Sertifika No: 14548
Süleymaniye Camisi Haziresi'nde Bir Kadın Hattat
Dr. Zübeyde Cihan OZSAYINER
(Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Müdürü)
Tanzimat Devri'nin sadrazamlarından Emin
Paşa'nın, küçük kızı olan Zahide Selma Hanım,
H. 1274/M. 1857 tarihinde, istanbul'un Bebek semtinde dünyaya gelmiştir.
Zahide Selma Hanım, Tanzimat Devri'nin büyük bir diplomatı ve bilgili bir şairi olmuş bir zatın kızı
olması nedeni ile hat sanatına .maddi ihtiyaç için
değil, sevdiği için gönül vermiş bir hat sanatçısı
dır. ilim tahsil eden Selma Hanım, yazının çeşitli
dallarında başarılı olmuştur.
H.1291/M.1874 yılında, henüz 17 yaşına iken Erkan- ı Harbiye Yüzbaşısı, Müşir Çerkez İsmail Paşazade Hüseyin Nazım Bey (Babı8.li vaka-
sında öldürülen Nazım Paşa) ile evlenen Selma hanımın, üç erkek (Ali, İsmail, Sadreddin), iki kız çocuğu (Azra ve Atiye) olmuştur.
Kadı asker Mustafa izzet Efendi'den, talik meşk ederek, hat icazeti almıştır.
H.1313/ M.1895 tarihinde vefat eden ve mezarı
Süleymaniye Camisinin mihrabının önünde bulu- nan hazirede olan Selma Hanımın, çift yüzlü olan mezartaşı, Hattat Vasfi Efendi tarafından yazıl mıştır.
Mezar taşının her iki yüzünde:
"Sadr-ı esbak
es
seyyid Mehmet Emin Ali Paşamerhumun kerimesi ve piyade reisi sanisi Hüse- yin Nazım Paşanın halrte-i muhteremesi hattate- i şehlre merhume ve magfüretün leha Zahide Selma Hammefendinin ruhu için rızaenlillah el Fatiha. Sevvedehü sene 1313" yazılıdır.
Yazıların, günümüz Türkçesine göre tercümesi
aşağıdaki gibidir:
"Önceki Sadrazamlardan Muhammed Emin Ali
Paşa'nın kızı ve piyadelerin 2. reisi Hüseyin
Nazım Paşa 'nın meşhur bir hattat olan eşi Zahide Selma Hammefendjnin ruhu için Fatiha."
Mehmet Zihni Efendi tarafından yazılan Meşahi
rün Nisa adlı eserde Selma Hanım'ın adı geç- mektedir:
"İşittiğimize göre asrımız zenamndan bir de Za-
hide Hamm vard" ki merhum Ali Paşa kerimesi- dir. Hüsnü hat ve edebile ma'rufedir."
Habib İsfahani'nin Hat ve Hattatan isimli eserinde Selma Hanım'ın bazı cami ve tekkelerde yazıları olduğundan bahsedilmektedir:
110
Hattat Selma Hanım evlendiği yıllarda (Keçecizade Salih Fuat Beyin koleksiyonundan)
"Sadr-ı merhum Ali Paşa'mn kerime-i muhtere-
me/eri olup, hutıJtu mütenevviayı iyi yazdık/an
gibi, talikte dahi merhum Mustafa izzet Efen- di'den mezundurlar. Mesacit ve tekaya, hanekah-
U süleymantye
ıılıı5nl seıııyoıyrııııfjdıir w medeniyet
ailesinden almmış 1296 tarihini taşıyan ikinci bir talik levhasını daha gördük. Her iki levhada ol- dukça muvaffak eserlerdir. Selma Hanım, adının
son harfini, bu levhadan birisinde (ye) ile birisinde (elif) ile yazmıştır."
Aynı kaynaktan, Ali Paşa'nın, kızı Zahide Hanım'ı
çok sevdiğini, onda olan okuma ve yazı yazma
yeteneğini geliştirmek için daima teşvikte bulun-
duğu anlaşılmaktadır.
Salih Fuat Keçeci Beyefendinin koleksiyonunda, Ali Paşa tarafından, kızı Zahide Selma hanıma yazılmış bir mektubun varlığı bilinmektedir. Bu mektubun metni aşağıda verilmiştir:
"Selma Hanım'a,
Aferin benim hanım kızım. Gönderdiğin güzel ya-
zılı, güzel kağıtlı ve güzel zarflı mektubunu aldım,
pek memnun oldum. Aralikta yine yazmanı isterim.
Küçük ağabeyin, tembellik etmesin, diyor ve ken- disini de mektup göndermesini talep ediyor.
Hanım ablan küçük iken tembel idi. Şimdi senin böyle güzel mektuplar yazdığını gördükçe haset etmek gerektir. Hele ben içimden kendisine dan- lıyorum. Eğer vaktiyle okuyup öğrenmiş olsa, se- /arda bazı elvah ve asarlan rünuma ve kendileri ninle olduğu gibi onunla da mektuplaş1rdık.
iffet ve istikametle rüşnadırlar."
İbrahim Hakkı Konyalı, "Kadın Hattatlarımızdan:
Selma Hanım" isimli makalesinde Zahide Selma
Hanım hakkında aşağıdaki detaylı bilgileri vermiştir:
"Biz şimdiye kadar Selma Hanım'm sülüs ve nesih
yazılarla yazılmış levhalarına rastlamadık. 18 yıl
evvel, Hasköy'deki Kuşkonmaz camisini tetkik ederken, orada Selma hanım'ın H.1304 tarihli ve
"ketebehu Selma bint-i Ali Paşa" şeklinde imzasını taşıyan talik bir levhasını bulmuş, fotoğrafını aldır
mıştık. Son zamanlarda İstanbul milletvekili Salih
Fuat Keçeci Beyefendi'nin koleksiyonunda, kendi Sadrıazam Ali Paşa'nın kızı Selma Hanım'a yazdığı mektup
l(süleymaniye
ıılu.srıl seıııyozyrmıhelıir ve ıııedeııiyeı
Selma Hanım'ın Emin Barın koleksiyonunda yer alan ta'lik hat levhası
Kemalettin ve Rıza ve Ziver ve Münif beylere ta-
rafımdan selam söyliyesin benim hanım ve canım kızım. Pederin Ali."
Mercan'da, babasının yaptırdığı caminin, minbe- rinin kapısındaki Kelime-i Tevhit levhası, cami ile birlikte, Mercan yangınında yanmıştır.
Ayrıca Zahide Selma Hanım'ın Şeyh Vefa Türbe- si'nin penceresi üstünde yazısının bulunduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır. (1)
Hattat Zahide Selma hanım'ın yazmış olduğu ve günümüze ulaşan 4 adet hat levhası tespit edil-
miştir.
1. T.C Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı, İstanbul Bayazid Medre.sesi'nde hizmet veren Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi'nde, Kadın
Hattatlar Bölümünde teşhir edilen, 276 envanter
numarasında kayıtlı, Aman ya Hüseyin meded senden ibareli, siyah zemine altın mürekkep ile zerendüd tekniğinde, Zahide Selma Hanım tara-
fından talik hat kullanılarak yazılmış,
H.1298/M.1881 tarihli bir hat levhası vardır.
Yazının etrafı, ince bir cetvelle çevrilmiş olup, çer- çeve dışına, köşelere çiçek, yaprak ve saadet dü-
ğümünden oluşan bezemeler yapılmıştır. Bu be- zemeler, iki ince çizgi ile birbirine birleştirilmiştir.
Hat levhası, 23x 66 cm. ebadındadır.
2. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde, 917 envanter numarasına kayıtlı, Ali Fatma ibareli, siyah mukavva zemine, zırnık mürekkep kullanı
larak, Zahide Selma Hanım tarafından talik hat ile
yazılmış, H. 1297 tarihli bir eseri vardır. Yazının etrafı, zırnıklı bir çerçeve ile çevrilmiştir. Hat lev-
hası, 39x 50,5 cm ebadındadır.(2)
3. Konya Mevlana Müzesi'nde yer alan Abdülbaki
Gölpınarlı Kütüphanesi'nin, 2105 envanter num-
arasına kayıtlı, 2 satırlık talik hat ile Zahide Selma
Hanım tarafından Farsça olarak yazılmış bir hat
levhası bulunmaktadır.
"Der harim-i harem-i Kabe-i vasleş ne resi,
Dest der damen-i evlad-ı Ali ta ne- zeni" ibareli hat levhası:
"Hazret-i Ali (ffA) ın evladının eteğine yapışma
dıkça, Vuslat Kabesi'nin harfm-i haremine gire- mezsin" anlamındadır.
H.1296/M.1878 tarihli olan eser, 39,Sx 24,3 cm,
ebadındadır. Yazının kenarına sarı renkle, bir cet-
r
Selma Hanım'ın Mezarı
112
vel çekilmiş olup, iç pervaz yapılmamıştır. Dış pervazında, çividi renkli bir kağıt bulunmaktadır.
Zahide Selma Hanım, attığı imzada Ali Paşanın kızı olduğunu da zikretmiştir. (3)
4. Emin Barın Hat Koleksiyonunda, siyah mu- kavva zemine, zerendüd tekniğinde, talik hat ile Zahide Selma Hanım tarafından yazılmış Ali Fatma ibareli bir hat levhası bulunmaktadır.
H. 1297/M. 1879 tarihli olan eser, 65x56 cm eba-
dındadır. Yazının etrafında zırnıklı cetveller yer al-
maktadır.
Zahide Selma Hanım, yazının sol alt kısmına:
Selma binti Ali Paşa olarak imzasını atmıştır.
Bu levhanın bir örneğinin lrvın Cemil Schıck Ko-
leksiyonu'nda bulunduğu anlaşılmaktadır (4)
Araştırmalarım devam ettikçe, Zahide Selma
Hanım tarafından yazılmış eserlerin sayısının ar-
tacağı tahmin edilmektedir.
Zahide Selma Hanım'ın şahsında, Osmanlı İmpa
ratorluğu'nda eser veren bütün kadın hattatları, rah- met ve saygı ile anarken, günümüzde hat sanatını
icra eden hanım hattatlara da başarılar dilerim .
•••
)(Süleymaniye
ıdıısnl seıııyozyııııı/ ~elıtr ve medeııiyct DİPNOTLAR
(1) Mehmet Zihni Mesahlru'n-Nisa, lstanbul 1294-1295, c. 1- ı ı, (İstanbul 1982, s. 385)
(2) Habip lsfahani, Hat ve Hattatan; lstanbul 1305, s. 250 (3) Kemal Çığ, Tarih Dünyası, Kadm Hattatlarımız, Sayı: 11,
Eylül 1950.
(4) İbrahim Hakkı Konyalı, Tarih Hazinesi, Kadın Hattatları
mızdan Selma Hanım, Cilt:2, Sayı: 15, İstanbul 1953.
(5) Mahmud Kemal İnal, Son Hattatlar, İstanbul 1955, s. 616- 617.
(6) Ali Alparslan, Aslanapa Armağanı, İslam Dünyasmda Kadın Hattatlar, lstanbul 1996,
(7) Zübeyde Cihan ÖZSAYINER, Kadın Hattatlarımız, ligi Der- gisi, Sayı: 48, lstanbul 1987, s. 8-13.
(8) Zübeyde Cihan ÖZSAYINER, Kadın Hattatlarımız, Antik Dekor Dergisi, Sayı: 73, İstanbul 2002, s. 11 O-115.
(9) Zübeyde Cihan ÖZSAYINER, Kadın Hattatlar Sea Life
Dergisi, Sayı: 29, lstanbul 2004, s. 76-79.
(10) Fevzi Günüç, Mevlana Müzesi Abdülbaki Gölpınarlı Kü- tüphanesi Levhalar Katalogu, Konya 1999, s. 64-65.
( 11) Portakal Sanat ve Kültür Evi, Raffi Portakal Sonbahar Mü- zayedesi 23 Kasım 2008 Pazar, 1-Emin Barın Hat Kolek- siyonu Katalogu, İstanbul 2008, s. 156-157, resim:130.
Selma Hanım'ın Konya Mevlana Müzesi'ndeki Farsça ta'lik hat levhası
