Öz
İslam’ın iki temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm ve hadislerin sonraki nesillere akta-rılmasında en önemli payı olan sahâbe nesli, tarih boyunca birçok çalışmaya konu olmuş ve haklarında binlerce eser yazılmıştır. Ülkemizde de sahâbîlerle ilgili hem akademik hem de popüler anlamda birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye’deki İlahiyat Fakültelerinde sahâbîlerle ilgili tamamlanmış yüksek lisans ve doktora tezlerini incelediğimiz bu çalış-mada, öncelikle ilgili tezler hakkında istatiksel verilerden yararlanarak kısa değerlendir-melerde bulunulmuş, ardından da ilgili tezlerin künyeleri, konularına göre tasnif edilerek sıralanmıştır.
Anahtar kelimeler: Sahâbe, yüksek lisans ve doktora tezleri, İlahiyat Fakülteleri, is-tatiksel veriler
A study on the Prophet’s Companions From the Masters and Doctoral Theses of Theological Faculties
Abstract
The companions of the Prophet were the main actors in the intergenerational transmission of the two sources of Islam that are the noble quran and hadith pillars. In this regard, numerous research topics and thousands of works have been made throughout history. In our country, many studies have also been treated in the academic sector and in the popular domain. In this article, the data in master’s and doctoral theses made in faculties of theology in Turkey were collected. Then some estimates based on statistics present in theses related to our subject have been proposed. Finally, aclassification according to the subjects and tags of theses has been done.
Keywords: Companions, Master and doctoral theses, faculty of theology, statistics
İLAHİYAT FAKÜLTELERİNDE SAHÂBÎLERLE İLGİLİ
TAMAMLANMIŞ YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA TEZLERİ
ÜZERİNE BİR İNCELEME
*) Öğretim Görevlisi, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim Dalı. Doktora Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (e-posta: myazici@windowslive.com)
Giriş
İslam dininin iki temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm’i ve Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerinden oluşan sünnetini bize ulaştıranların ilk halkasını sahâbe oluşturmaktadır. Dolayısıyla dinin asıl kaynaklarını bize ulaştırmaları açısından sahâbe büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle hem ülkemizde hem de diğer İslam ülkelerinde sahâbe ve onların hayatlarıyla ilgili birçok eser kaleme alınmıştır.1
İslam ümmetinin “kurucu nesli” olmaları hasebiyle hem şahsiyet ve kişilikleri hem de İslami ilimlere kaynaklık etmiş olmaları bakımından sahâbe, çeşitli İslâmî disiplinlerde ve birçok açıdan akademik araştırmalara da konu olmuştur. Ülkemizde sahâbîlerle ilgili yapılan lisansüstü tezlere bakıldığında bazı bölümlerde az sayıda bazı bölümlerde ise birçok çalışma yapılmıştır. Biz de bu makalemizde ülkemizde 1953-2013 yılları arasında İlahiyat Fakülteleri’nde sahâbîlerle ilgili yapılan yüksek lisans ve doktora çalışmalarını tespit edip, değerlendirecek ve ilgili tezleri konularına göre sınıflandırarak künyelerini zikredeceğiz.
Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilgili tezlerin sayısı ve yılla-ra, üniversitelere, bölümlere, akademisyenlere ve konularına göre dağılımı istatiksel ve-rilere göre ele alınıp değerlendirilecek, ikinci bölümde ise tespit edilen konu başlıklarına göre tezlerin künyeleri verilecektir.
Tezlerin tespitinde ise İsmail Erünsal, Fatih Çardaklı ve Mustafa Birol Ülker’in ha-zırladıkları ve İSAM Yayınları tarafından 2008 yılında yayınlanmış olan iki cilt halindeki İlahiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu I (1953-2000) ve II (2001-2007) adlı eser ile aynı yazarların hazırladıkları ve yine İSAM Yayınları tarafından yayınlanan İlahiyat Fakülte-leri Tezler Kataloğu 1953-2010 adlı eserlerden, ayrıca Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) ve İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM)’ın veri tabanlarından yararlanılmıştır.
A. Sahâbîlerle İlgili Yapılan Lisansüstü Tezlerle İlgili İstatiksel Bilgiler ve İlgili Tezlerin Değerlendirilmesi
1. Tezlerin Genel Dağılımı
Sahâbîlerle ilgili, 198’i yüksek lisans, 53’ü doktora olmak üzere toplam 251 lisansüs-tü çalışma tespit edilmiştir.
1 İlgili çalışmalardan bazısı için bkz. Kandehlevî, Muhammed Yusuf, Hayâtü’s-sahâbe Peygamber ve Ashâbın Yaşadığı Hayat, I-IV, (çev. Ahmet Meylânî), Konya: İslami Neşriyat; Halid, Halid Muham-med, (1998), Ricâlun havle’r-rRasûl, Beyrut: Dâru’l-Fikr; Hamâmî, Bessam MuhamMuham-med, (1993), Nisâun havle’r-Rasûl, Dımaşk: Dâru Dâniye li’t-Tıbâa ve’n-Neşr; Ömerî, Ekrem Ziya, (2009), Asru’l-Haliâfeti’r-Râşide, Riyad: -el-Ubeykân li’n-Neşr; Mubeyyid, Muhammed Said, (2005), Mev-sûatu hayâti’s-sahâbiyyât, Beyrut: Muessesetu Reyyân; Emre, Mehmed, (1998), Büyük İslam Ka-dınları ve Hanım Sahabeler, İstanbul: Çelik Yayınevi; Sivâsî, Şemseddin Ahmed, (2011), Dört Büyük Halife, İstanbul: Bedir Yayınevi.
Grafik 1: Tezlerin genel dağılımı
Tezlerin çoğu, erkek sahâbîlerle ilgilidir. Kadın sahâbîlerle alakalı toplam tez sayısı 37’dir. Bu ise sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin yaklaşık %15’ine tekabül etmektedir ki, oldukça az bir sayıdır.
Kadın sahâbîlerle ilgili tezlerin 27’sini ise bayan öğrencilerin yaptığı görülmektedir. Bu ise kadın sahâbîlerle ilgili tezlerin %73’ünü bayan öğrencilerin yaptığını ve bayan öğrencilerin kadın sahâbîlerle ilgili tezlere daha çok ilgi duyduklarını göstermektedir.
Tezleri yapan öğrencilerin cinsiyetlerine bakıldığında bayan öğrencilerin yaptığı top-lam tez sayısı 58 adettir. Bu tezlerin çoğunluğu (%65) ise biyografik konulu tezlerdir. Bu ise bayan öğrencilerin konulu tezlere çok fazla yönelmediklerine işaret etmektedir.
Sahâbe konusunda yüksek lisans yapanların doktora durumları incelendiğinde büyük bir bölümünün (137 kişi) doktora çalışması bulunmamaktadır. Bu da toplamda %70’e tekabül etmektedir.
Sahabe konusunda yüksek lisans yapanlardan 14’ünün (%7) doktora konusu yine sahâbe hakkında olmakla birlikte 47’sinin (%23) doktorası farklı konulardadır. Bu ise sahâbe konusunda yüksek lisans yapanların çoğunun doktorada farklı bir konuyu tercih ettiklerini göstermektedir.
Sahâbe konusunda yüksek lisans yapmış bayan öğrencilerden doktora yapanların sa-yısı ise yalnızca 5’tir. Bu ise sahâbe konusundan yüksek lisans yapan bayan öğrencile-rin büyük çoğunluğunun (%92) yüksek lisanstan sonra doktora çalışması yapmadıklarını göstermektedir.
2. Tezlerin Yıllara Göre Dağılımı
Sahâbîlerle ilgili ilk çalışma, 1958 yılında Ebu’l-Kasım İctihâdî’nin, Hulefai Raşidin Devrinde İslam İktisadiyatı Tarihi adlı doktora tezi olmuştur. 1958-1983 yılları arasında
ise sadece 4 doktora tezi yapılmıştır. İlk yüksek lisans tezi ise Abdülhalik Bakır tarafından Halifeliğine Kadar Hz. Ali adlı tez ile 1985 yılında tamamlanmıştır. Daha sonraki yıllar-da sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerde periyodik olarak artış gözlenirken 2000-2004 yılları arasında, daha önceki dönemlerin aksine bir azalma, 2005-2009 yıllarında ise tekrar bir artış görülmektedir. Muhtemelen bu dalgalanma, 90’lı yılların sonu ile 2000’li yılların başında İmam Hatip Liseleri ile İlahiyat Fakültelerinin geçirdiği sıkıntılı süreçlerle ilişkili olabilir.
Grafik 2: Tezlerin yıllara göre dağılımı
3. Tezlerin Üniversitelere Göre Dağılımı
Sahâbîlerle ilgili en çok tez yaptırılan üniversiteler sırasıyla, Marmara (%18,7), Sel-çuk (%16,7) ve Ankara (%16,3) Üniversiteleridir. Söz konusu üç üniversite gibi eski ve köklü bir üniversite olmasına rağmen Atatürk Üniversitesinde, kendisinden daha sonra kurulan Harran Üniversitesiyle aynı oranda (%5,1) tez yapılmış olması dikkat çekicidir.
Bazı üniversitelerde sahâbe konusuna ilgi duyan bazı akademisyenlerin konuyla il-gili birçok çalıştırma yaptırmaları, üniversitelerin sıralamasına da etki etmiştir. Örneğin Selçuk üniversitesinde yapılan 42 tezin yarısı sadece iki hoca tarafından yaptırılmıştır. Harran Üniversitesinde yapılan 13 tezin 7’sini ise sadece bir hoca yaptırmıştır. Diğer bazı üniversitelerde de bu tür örnekler görülmektedir.
Tablo 1: Tezlerin üniversitelere göre dağılımı
Üniversite Y. Lisans Doktora Toplam %Yüzde
Ankara 25 16 41 16,33 Atatürk 8 5 13 5,17 Cumhuriyet 10 - 10 3,98 Çanakkale 18 Mart 2 - 2 0,79 Çukurova 3 - 3 1,19 Dicle 4 - 4 1,59 Dokuz Eylül 9 5 14 5,57 Erciyes 5 3 8 3,18 Fırat 6 - 6 2,39 Gazi 2 - 2 0,79 Harran 13 - 13 5,17 İstanbul 1 - 1 0,39 Marmara 37 10 47 18,72 Ondokuz Mayıs 9 4 13 5,17 Rize 1 - 1 0,39 Süleyman Demirel 2 1 3 1,19 Sakarya 11 1 12 4,78 Selçuk 35 7 42 16,73 Kahramanmaraş Sütçü İmam 2 - 2 0,79 Uludağ 9 1 10 3,98 Yüzüncü Yıl 4 - 4 1,59 Toplam 198 53 251 100
4. Tezlerin Danışmanlara Göre Dağılımı
Sahâbîlerle ilgili tez yaptıran danışmanlar incelendiğinde 21 üniversiteden 136 akade-misyenin sahâbe konusunda tez yaptırdıkları görülmektedir. Bu da ilahiyat Fakültelerin-deki akademisyenlerden birçoğunun sahâbe konusuna ilgi duyduklarını göstermektedir.
Bazı akademisyenler ise sahâbe konusunu daha yoğun bir şekilde işlemişlerdir. Nite-kim 136 hoca arasından 10’unun 5 ila 14 arasında tez yaptırdıkları görülmektedir. Toplam 74 tez yaptıran bu akademisyenlerin yaptırdıkları tezler, sahâbe hakkında yazılan tezlerin %30’una tekabül etmektedir. 3 veya 4 sayıda tez yaptıran 9 akademisyenin yaptırdıkları tezler (32 adet) ilave edildiğinde toplamda 19 akademisyenin yaptırdığı tez sayısı 106 olup sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin %42’sine tekabül etmektedir.
Sahâbîlerle ilgili en çok çalışma yaptıran akademisyenlerin yaptırdıkları tez konuları incelendiğinde ise Mehmet Ali Kapar, Ahmet Önkal, İsmail Yiğit ve Adnan Demirci’nin biyografik tezlere, Mustafa Fayda, Mustafa Zeki Terzi ve İrfan Aycan’ın, Hulefâ-i Râ-şidîn dönemiyle ilgili konulara, Sabri Hizmetli ve Rıza Savaş’ın hem biyografik tezlere
hem de Hulefâ-i Râşidîn dönemiyle ilgili konulara, Abdullah Aydınlı’nın ise ma‘rifetu’s-sahâbe konusuna önem verdikleri görülmektedir.
Tablo 2: Tezlerin danışmanlara göre dağılımı
Adı Soyadı Anabilim Dalı Y. Lis. Doktora Toplam
1 M. Ali Kapar İslam Tarihi 13 1 14
2 Mustafa Fayda İslam Tarihi 7 4 11
3 Ahmet Önkal İslam Tarihi 7 - 9
4 Adnan Demircan İslam Tarihi 7 - 7
5 Abdullah Aydınlı Hadis 6 - 6
6 İrfan Aycan İslam Tarihi 4 2 6
7 M. Zeki Terzi İslam Tarihi 3 3 6
8 İsmail Yiğit İslam Tarihi 4 1 5
9 Rıza Savaş İslam Tarihi 3 2 5
10 Sabri Hizmetli İslam Tarihi 5 - 5
Toplam 59 13 74
5. Tezlerin Bölümlere Göre Dağılımı
İslam tarihi ve kültürü açısından icra ettikleri fonksiyonun önemi nedeniyle sahâbe ve yaşadıkları dönem, İslâmî disiplinlerin hemen hepsinde çeşitli yönleriyle araştırma konusu olmuştur. Sahâbîlerle ilgili olarak İlahiyat Fakültelerindeki üç bölüm arasında en çok çalışma yapılan bölüm, 144 çalışmayla İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü’dür. Daha sonra ise 102 çalışmayla Temel İslam Bilimleri Bölümü ve son olarak 5 çalışmayla en az çalışmanın yapıldığı Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü gelmektedir.
Grafik 4: Tezlerin bölümlere göre dağılım yüzdesi
İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü’ndeki çalışmalar
İslam Tarihi ve Sanatları Bölümünde sahâbîlerle ilgili en çok çalışma yapılan anabi-lim dalı, İslam Tarihi Anabianabi-lim Dalı’dır. Bu alanda yapılan 139 tezin 84’ü (%60), sahâbe biyografilerini, 42’si (%30) ise Dört Halife ve dönemlerini ele almaktadır.
Türk İslam Edebiyatı Anabilim Dalı’nda yapılan 5 çalışmadan dördü, Dört Halife, biri ise Aşere-i Mübeşşere ile ilgilidir. Dört Halife ile ilgili çalışmalardan üçünde eser incele-mesi yapılmakta, birinde ise Türk edebiyatında Hz. Ali konusu ele alınmaktadır.
Türk İslam Sanatları Tarihi anabilim dalında ise herhangi bir çalışmaya rastlanılma-mıştır.
Temel İslam Bilimleri Bölümü’ndeki çalışmalar
Temel İslam Bilimleri Bölümünde sahâbîlerle ilgili en çok çalışma yapılan anabilim dalı, Hadis Anabilim Dalı’dır. Bu alanda yapılan 53 tezin 22’si (%41) sahâbe biyografi-lerini ele almaktadır. Ancak Hadis Anabilim Dalı’ndaki biyografik tezler, İslam Tarihi Anabilim Dalı’ndaki biyografik tezlerden farklı olarak, ele alınan kişilerin rivayetlerini de incelemektedir. Biyografik tezlerin 8’i erkek 11’i kadın sahâbîlerle ilgili, geri kalanlar ise bazı sahâbî gruplarıyla alakalıdır. Hadis Anabilim Dalı’nda yapılan diğer tezler ise ağırlıklı olarak sahâbenin hadis/sünnet anlayışı (9 adet), bazı sahâbîler hakkında nakle-dilen rivayetlerin değerlendirmeleri (6 adet) ve ma‘rifetu’s-sahâbe (4 adet) konularıyla ilgilidir.
Hadis Anabilim Dalı’ndan sonra sahâbîlerle ilgili en fazla çalışma yapılan anabilim dalı, 24 çalışmayla Tefsir Anabilim Dalı’dır. Bu alandaki tezlerde ise bazı sahâbîlerin Kur’an ve tefsir anlayışı (15 adet), Kur’an’da sahâbîlerle ilgili bilgiler (5 adet), bazı sahâbî gruplarının biyografileri (2 adet) ve sahâbe döneminde Kur’an’ın cem‘i (2 adet) ile ilgili konular hakkında tezler bulunmaktadır.
İslam Hukuku alanında sahâbîlerle ilgili yazılan 14 tezden 5’i Dört Halife dönemin-deki bazı hukukî uygulamaları, 6’sı bazı sahâbîlerin fıkhî görüş ve anlayışlarını 3’ü ise sahâbe kavli, konularını ele almaktadır.
İslam Mezhepleri Tarihi alanında yapılan 5 tezden 3’ü sahâbe biyografisini, biri Hz. Osman dönemi iç karışıklıkları diğeri ise Ehlibeyt tasavvuru ve yansımalarını incelemek-tedir.
Arap Dili ve Belağatı alanında yapılan 3 tezden 2’si Hulefâ-i Râşidîn’in hutbe ve mektuplarını 1’i ise şair sahâbîlerden Hassan b. Sabit’in şiirlerini, edebi açıdan incele-mektedir.
Kelâm Anabilim Dalı’nda biri yüksek lisans, diğeri doktora olmak üzere iki tez bulun-maktadır. Yüksek lisans tezinde, sahâbe döneminde müteşâbih sıfatların yorumlanması, doktora tezinde ise sahâbe dönemindeki siyasî hâdiselerin şekillendirdiği kelamî mesele-ler ele alınmaktadır.
Tasavvuf alanında sahâbîlerle ilgili yapılmış müstakil bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak Resulullah (s.a.v.)’dan İtibaren Hicri 3. Yüzyıla Kadar Yaşayan Bazı Zahidlerin Zühd Anlayışı adlı tezde zâhitlik yönü ağır basan bazı sahâbîlerle ilgili bilgiler verilmek-tedir.
Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü’ndeki çalışmalar
Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü’nde sahâbîlerle ilgili yapılan tezler oldukça azdır. Din Eğitimi alanında bir, Din Sosyolojisi alanında dört yüksek lisans tezi yapıldığı gö-rülmektedir.
Din Sosyolojisi alanında yapılan dört çalışmadan ikisi, sahâbeyi dolaylı olarak ele alan çalışmalardır. Diğer ikisi ise Hz. Ömer dönemi olaylarını ve Hz. Aişe’nin ilk Müslü-man topluma sosyolojik etkilerini ele almaktadır. Din Eğitimi alanında yapılan tek tezde ise Hulefâ-i Râşidîn dönemi eğitim-öğretim faaliyetleri incelenmektedir.
Felsefe ve Din Bilimleri bölümündeki Din Eğitimi ve Din Sosyolojisi anabilim dalla-rının dışındaki anabilim dallarında her hangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır.
Felsefe ve mantık gibi alanlarda sahâbîlerle ilgili çalışma olmaması doğal karşılana-bilir. Ancak diğer alanlarda çok az sayıda çalışma yapılmış olması oldukça dikkat çeki-cidir.
Arapça eserlerin sahâbîlerle ilgili çalışmalarda temel kaynak olması, bu bölümdeki öğrencilerin çoğunun ise Arapça dil seviyelerinin çok düşük olması nedeniyle sahâbîlerle ilgili konulara ilgi duymadıkları söylenebilir.
Tablo 3: Tezlerin anabilim dallarına göre dağılımı
Bölüm Anabilim dalı Y. Lis. Doktora Toplam %Yüzde
Felsefe ve Din Bilimleri Din Eğitimi 1 - 1 0,3 Din Felsefesi - - - -Din Psikolojisi - - - -Din Sosyolojisi 4 - 4 1,5 Dinler Tarihi - - - -Felsefe Tarihi - - - -İslam Felsefesi - - - -Mantık - - - -İslam Tarihi ve Sanatları İslam Tarihi 115 24 139 55,3 Türk Din Musikisi - - - -Türk İslam Edebiyatı 4 1 5 1,9 Türk İsl. San. Tarihi - - - -Temel İslam Bilimleri
Arap Dili ve Belağatı 2 1 3 1,19
Hadis 43 10 53 21,1
İslam Hukuku 9 5 14 5,5
İslam Mezh. Tarihi 4 1 5 1,9
Kelam 1 1 2 0,8
Tasavvuf 1 - 1 0,8
Tefsir 14 10 24 9,5
Toplam 198 53 251 100
6. Konularına Göre Tezler
Sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin konularına bakıldığında onları biyografik tezler, Hu-lefâ-i Râşidîn dönemiyle ilgili tezler ve genel konulu tezler olmak üzere üç ana başlık altında mütalaa etmek mümkündür.
a. Biyografik tezler
Biyografik tezler belirli bir sahâbînin hayatı, ilmi şahsiyeti ve tarihteki konumunu inceleyen veya belirli bir sahâbe grubunu ele alan tezlerdir. Biyografik tezler, sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin neredeyse yarısını (%47) oluşturmaktadır. Biyografik tezlerin büyük çoğunluğu ise 82 tezle (%70), İslam Tarihi alanında yapılmıştır. İslam Tarihi anabilim dalını ise 22 tezle (%18) Hadis anabilim dalı takip etmektedir. Diğer alanlarda yapılan toplam tez sayısı ise sadece 14 tanedir.
Biyografik tezlerin 91’i (%77) erkek, 27’si (%23) ise kadın sahâbîlerle ilgilidir. Kadın sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin çoğu ise Hz. Peygamber’in ailesiyle alakalıdır.
Hulefa-i Râşidîn’in biyografisiyle ilgili yapılan 18 tezin çoğu (8 adet), Hz. Ali hak-kındadır. Bunu Hz. Ömer (6 adet) ve ikişer adetle Hz. Ebû Bekir ve Hz. Osman takip
etmektedir. Hz. Ömer ve Hz. Ali ile ilgili tezlerde her ikisinin hayatı ve şahsiyeti çeşitli açılardan ele alınmaktadır. Râşid Halifelerden Hz. Ebû Bekir’in hayatı ve şahsiyetiyle ilgili kapsamlı bir tez çalışması mevcut değildir. Ayrıca Hz. Osman haricinde Hulefe-i Raşidîn’in hadis rivayetleriyle ilgili bir çalışma bulunmamaktadır.
Hulefa-i Râşidîn ve bazı sahâbe grupları dışındaki erkek sahâbîlerle ilgili tezlere ba-kıldığında 61 tezin, 40 ayrı sahâbîyle ilgili yapıldığı görülmektedir. Buradan anlaşıldığına göre bazı sahâbîlerle ilgili birden fazla tez yapılmıştır. Hatta bazı tezlerin konu başlıkları ve içerikleri hemen hemen birbiriyle aynıdır. Abdullah b. Zübeyr ve Sa‘d b. Ebî Vakkâs ile ilgili çalıştırılan dörder tez, Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh ile ilgili çalıştırılan üç tez, Abbas b. Abdilmuttalib, Amr b. el-Âs, Muaz b. Cebel, Muğîre b. Şu‘be ve Mus‘ab b. Umeyr ile ilgili çalıştırılan ikişer tez örnek olarak zikredilebilir.2
Bazı sahâbe gruplarıyla ilgili yapılan tezlerde ise hafız sahâbîler, Arap olmayan sahâbî-ler, Hz. Peygamber’in azadlıları, Hz. Peygamber’in vahiy kâtipleri, Hz. Peygamber’in se-riyye komutanları, Hz. Peygamber’in sefere çıkarken bıraktığı vekiller, Hz. Peygamber’in İslam’a davet için gönderdiği elçiler, Hz. Peygamber’in zekat memuru olarak görevlen-dirdiği sahâbîler ve Cemel ve Sıffîn savaşlarında tarafsız kalan sahâbîler gibi çeşitli ko-nular işlenmiştir.
Kadın sahâbîlerle ilgili toplam 27 biyografik çalışma yapılmıştır. Bu ise biyografik ça-lışmaların tümünün %22’sini teşkil etmektedir. Kadın sahâbîlerle ilgili çaça-lışmaların çoğu (18 adet) ise Hz. Peygamber’in hanımları ve kızlarıyla ilgilidir. Hz. Aişe için beş, Hz. Ümmü Habîbe için üç, Hz. Hafsa, Ümmü Seleme ve Zeynep bint Cahş için iki, Hz. Hatice ve Cüveyriye bint Hâris için birer tez yapılmış, Hz. Peygamber’in çocukları için ise biri genel biri de Hz. Zeynep ile ilgili olmak üzere iki tez yazılmıştır. Hz. Aişe dışındakiler hakkında yapılan tezler daha çok “hayatı, kişiliği/rivayetleri” başlıklarını taşımaktadır. Hz. Aişe hakkında yapılan tezlerin çoğu (3 adet), Hz. Aişe’nin Hz. Peygamber sonrası dönemdeki siyasi ve sosyolojik rolüyle ilgilidir.3
Diğer kadın sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin sayısı oldukça azdır. Dokuz tezin ye-disi şahıs tanıtımıyla ilgili olup bunlardan üçü Esmâ bint Ebî Bekir’le alakalıdır. Dokuz tezden sadece ikisi genel hatlarıyla sahâbî hanımlardan bir kısmını ele alıp onları, hadis ilmine katkıları bakımından incelemektedir.
Bayan öğrencilerin kadın sahâbîlerin biyografilerine daha çok ilgi duydukları görül-mektedir. Nitekim kadın sahâbîlerin biyografisiyle ilgili yapılan 27 çalışmanın büyük ço-ğunluğu (22 adet), bayan öğrenciler tarafından yapılmıştır.
Bayan akademisyenlerden hiç birisinin kadın sahâbîlerle ilgili çalışma yaptırmamış olmaları ise dikkat çekicidir.
Burada bir hususa dikkat çekmek istiyoruz. Akademisyen hocalarımızdan bir kısmı, öğrenciler tarafından yapılması daha kolay düşünüldüğü için yüksek lisans tezinde
bi-2) İlgili tezler için bkz. s. 18-22. 3) İlgili tezler için bkz. s. 23-24.
yografik bir konuyu seçen öğrencilerin çoğunun, doktora yapmadıkları iddiasını dile ge-tirmektedir. Yüksek lisansını biyografik bir konuda yapan öğrencilerin doktora durumu incelendiğinde bu hocalarımızın iddiasını destekleyen sonuçlar ortaya çıkmıştır.
Nitekim genel olarak bakıldığında biyografik konulu yüksek lisans yapan 107 kişiden 86’sının doktora çalışması bulunmamaktadır. Bu da %80’e tekabül etmektedir. Bölüm-lere göre bakıldığında ise İslam Tarihi anabilim dalında yüksek lisans yapan 78 kişiden 62’sinin (%80), Hadis anabilim dalında yüksek lisans yapan 21 kişiden 19’unun (%90) doktora çalışması bulunmamaktadır.
Tablo 4: Biyografik tezlerin konularına ve anabilim dallarına göre dağılımı Konu Uzmanlık derecesi
Alanı
Toplam
Hadis Tefsir İ. Huk. İ. Tarihi İ. Mezh. Tarihi D. Sosy
.
Erkek sahâbîler
(Şahıs) Y. LisansDoktora 61 14 1- 453 -- -- 529 Erkek sahâbîler
(Bazı Gruplar) Y. LisansDoktora 3- 2- -- 7- -- -- 12 -Dört Halife Y. LisansDoktora 1- - 1 131 2- -- 162 Kadın sahâbîler (Hz.
Peyg. Ailesi) Y. LisansDoktora 5- 1- 10- 1- 1- 18 -Kadın sahâbîler
(Diğer) Y. LisansDoktora 6- -- 3 -- -- 9
-Toplam 22 8 2 82 3 1 118
b. Hulefâ-i Râşidîn dönemiyle ilgili tezler
Hulefâ-i Râşidîn dönemini ele alan tezlerin toplam tez sayısındaki oranı %22’dir. İlgi-li konularda hazırlanan 55 tezin çoğunluğunu (30 adet), Hulefa-i Râşidîn dönemini genel olarak ele alan tezler oluşturmaktadır.
Hulefâ-i Râşidîn dönemini genel olarak ele alan tezlerin ana konuları olarak idari yapı ve yönetim anlayışı, sosyal sınıflar, gayri Müslimlerle ilişkiler, imar, iskân ve eğitim-öğ-retim faaliyetleri, hukukî gelişmeler ve uygulamalar zikredilebilir.
Hulefâ-i Râşidîn dönemini genel olarak ele alan tezler yanında her bir halifenin döne-mindeki bazı hususları ele alan tezler de bulunmaktadır. İlgili tezler arasında 11 tezle en çok Hz. Ömer, 8 tezle Hz. Osman ve üçer tezle Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ali dönemleriyle ilgili çalışma yapılmıştır.
Hz. Ömer dönemini ele alan tezlerde daha çok fetih hareketleri, Hz. Ömer’in yönetim anlayışı ve ilgili dönemdeki idarî, hukukî ve malî yapılanma gibi konular işlenmektedir.
Hz. Osman dönemiyle ilgili tezlerde ise Hz. Osman’ın dâhilî siyaseti, devlet idaresi ve yönetim anlayışı, sosyal yapı ve sosyal olaylarla ilgili konular ele alınmaktadır.
Tablo 5: Hulefâ-i Râşidîn dönemiyle ilgili tezlerin anabilim dallarına göre dağılımı Konusu Uzmanlık derecesi
Alanı
Toplam
Tefsir İ. Huk. İ. Mezh. Tarihi İ. Tarihi D. Sos.
D.Eğitimi
Dört Halife Dönemi
(Genel) Y. LisansDoktora 1- 22 -- 1111 1- 2- 1614 Hz. Ebû Bekir
Dönemi Y. LisansDoktora 1- - -- 2 -- -- 3 -Hz. Ömer Dönemi Y. LisansDoktora -- 1- -- 72 1- -- 83 Hz. Osman Dönemi Y. LisansDoktora -- -- 1- 7- -- -- 8 -Hz. Ali Dönemi Y. LisansDoktora -- -- - 21 -- -- 21
Toplam 2 5 1 43 2 2 55
c. Genel Konulu Tezler
Genel konulu tezler, sahâbîleri çeşitli yönleriyle ele alan tezlerdir. Sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin %31’ini teşkil etmektedir. Sahâbîlerle ilgili yazılan biyografik tezlerle Hulefâ-i Râşidîn dönemini ele alan tezlerin dışındaki tezler tasnif edildiğinde bunların, ma‘rifetu’s-sahâbe, ehl-i beyt -kavramı, kapsamı ve siyasi-sosyal faaliyetleri-, Kur’ân ve hadislerde sahâbenin ele alınışı, Hz. Peygamber-sahâbe ilişkisi, Hz. Peygamber dö-neminde sahâbenin dini ve sosyal yapısı, sahâbenin tebliğ faaliyetleri, yerleşim ve vefat yerleri, sahâbenin Kur’ân/tefsir, fıkıh, hadis/sünnet, kelam ve zühd anlayışı gibi konuları içerdikleri görülmektedir.
Sahâbîlerle ilgili genel konuların incelendiği anabilim dalına bakıldığında ise Hadis anabilim dalı 31 tezle (%40) ilk sırada yer almaktadır. Hadis anabilim dalını 14 tezle Tef-sir (%18) ve 13 tezle (%17) İslam Tarihi anabilim dalları takip etmektedir.
Tablo 6: Genel konuları içeren tezlerin anabilim dallarına göre dağılımı Konu Uzmanlık derecesi
Alanı
Toplam
Hadis Tefsir İsl. Huk. Kelam Tasavvuf Arap Dili İ. Mezh. Tarihi İ. Tarihi Türk İsl. Edb. Din Sos.
Ma‘rifetu’s-sahâbe Y. LisansDoktora 4 4 -Kur’an’da sahâbe Y. LisansDoktora 11 11 Hadislerde sahâbe Y. LisansDoktora 51 51 Hz. Peygamber ve
sahâbe Y. LisansDoktora 3 1 4
-Hz. Peygamber
döneminde sahâbe Y. LisansDoktora 1 32 33 Ehlibeyt ile ilgili tezler Y. LisansDoktora 21 2 1 12 54 Sahâbe Coğrafyası Y. LisansDoktora 2 2 -Sahâbe ve tebliğ
faaliyetleri Y. LisansDoktora 1 1 11
Sahâbe ve Fıkıh
Anlayışı Y. LisansDoktora 4 4
-Sahâbe ve Kur’an/
Tefsir Anlayışı Y. LisansDoktora 63 63 Sahâbe ve Hadis/
Sünnet Anlayışı Y. LisansDoktora 45 45 Sahâbe ve Zühd
Anlayışı Y. LisansDoktora 1 1
Sahâbe ve Kelâm
Anlayışı Y. LisansDoktora 11 11
Diğer Mezheplerde
Sahâbe Y. LisansDoktora 1 1 11
Edebî Yönleriyle
sahâbe Y. LisansDoktora 21 41 62
Sahâbeyle ilgili genel
tezler Y. LisansDoktora 2 3 2 1 62
7. Sonuç ve Öneriler
Türkiye’deki İlahiyat Fakültelerinde sahâbîlerle ilgili yapılan yüksek lisans ve dok-tora tezlerini ele aldığımız bu çalışmada özellikle İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü ile Temel İslam Bilimleri Bölümü’ndeki akademisyenlerin ve bu alanlarda lisansüstü tez çalışması yapan öğrencilerin sahâbe konusuna büyük bir ilgi gösterdikleri görülmektedir. Özellikle İslam Tarihi, Hadis ve Tefsir anabilim dallarında bu ilgi daha da yüksektir.
İslam tarihi alanında ağırlıklı olarak biyografik tezler ve Dört Halife dönemiyle ilgili siyasi-sosyal konular ele alınmışken, hadis alanında, biyografik tezlerle, sahâbîlerle ilgili diğer konulardaki tezlerin sayısı birbirine yakındır. Tefsir alanında ise ağırlıklı olarak bazı şahısların tefsir anlayışı üzerine bir yöneliş bulunmaktadır.
Sahâbîlerle ilgili en fazla tez yaptıran on akademisyenin yüksek lisans ve doktora ko-nularına bakıldığında ise çoğunun sahâbeyle ilgili çalışma yapmadıkları görülmektedir. İlgili akademisyenlerin problematik bir alan olduğunu düşündükleri için bu konuyu çalış-tırdıkları düşünülebilir. Bununla birlikte sahâbe konusunda doktora çalışmaları bulunan Nevzat Aşık ve Bünyamin Erul gibi akademisyenlerin sahâbîlerle ilgili çok az çalıştırma yaptırmaları ise dikkat çekicidir.
Sahâbîlerle ilgili tez çalıştırması yaptıran akademisyenlerin hemen hepsi erkektir. Na-hide Bozkurt dışında bayan akademisyenlerin ilgili konuda çalıştırma yaptırmamış olma-ları da calibi dikkattir.
Sahâbîlerle ilgili birçok çalışma yapılmış olsa da bazı eksikliklerin bulunduğu görül-mektedir. Bu hususları şöyle sıralayabiliriz.
Gerek biyografik tezlerde gerekse genel konulu tezlerde olsun tezlerin çoğu, erkek sahâbîlerle ilgilidir. Kadın sahâbîlerle ilgili tez sayısı oldukça azdır. Bu nedenle kadın sahâbîlerle ilgili çalışma yapılmasında yarar vardır.
Tezlerin bölümlere göre dağılımı incelendiğinde Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü’ndeki tez sayısının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Hâlbuki bu bölümde bulunan Din Eği-timi, Din Psikolojisi, Din Sosyolojisi hatta Dinler Tarihi alanlarında sahâbîlerle ilgili ça-lışmaların yapılması mümkündür.
Din eğitimi alanında, Hz. Peygamber’in sahâbeyi 23 yıllık bir eğitimden geçirerek örnek nesil haline getirmesi, onların da aynı şekilde kendilerinden sonraki nesli yetiş-tirmeleriyle ilgili tezler, din psiklojisi alanında, sahâbe neslinin Hz. Peygamber ve Hz. Peygamber sonrası dönemdeki psikolojik yapısı ve Hz. Peygamber’e bağlılıklarının ana-liziyle ilgili tezler, din sosyolojisi alanında, sahâbe toplumunun yapısı, sosyal sınıflar ve sosyal ilişkiler ağı ve Hz. Peygamber sonrası dönemdeki yapılarıyla alakalı tezler, ilgili ilimlerin verilerinden yararlanılarak çalışma konusu yapılabilir.
Temel İslam Bilimleri Bölümünde özellikle hadis alanında sahâbîlerle ilgili birçok çalışma bulunmakla birlikte tez çalışması yeterli düzeyde değildir. Örneğin hadis ana-bilim dalında, sahâbe ricâliyle ilgili müstakil kaynaklardan, İbn Abdilberr’in, el-İstîâb, İbnu’l-Esîr’in, Üsdü’l-Ğâbe ve İbn Hacer’in, el-İsâbe gibi eserleri üzerine hiçbir çalış-manın yapılmamış olması büyük bir eksikliktir. Bunun yanında sahâbîlerin hadis
rivayet-leri özellikle de çok hadis rivayet eden sahâbîrivayet-lerin rivayetrivayet-leri incelenmelidir. Abdullah Aydınlı’nın muhtemelen kendisinin düşündüğü bir proje kapsamında ilk dönem meğâzî, tarih ve tabakât eserlerinden bazısında sahâbe bilgisine yönelik yaptırdığı çalışmalar, il-gili eserlerde adı geçen sahâbîlerin tespiti açısından büyük öneme sahiptir. Bu tür eserlere ilaveten ensâb türü eserler ve daha sonra yazılan şehir tarihleriyle, ma‘rifetu’s-sahâbe ve mu‘cemu’s-sahâbe türü eserler temel alınarak sahâbîlerle ilgili çalışmaların yapılamasına ihtiyaç vardır.
Arap Dili ve Belağatı alanında yapılan tez sayısı sadece beş tanedir. Hâlbuki birçok şair sahâbînin olduğu bilinmektedir. İlgili sahâbîler ve şiirleri hakkında çalışmaların ya-pılması mümkündür.
Tasavvuf alanında sahâbîlerle ilgili yapılmış müstakil bir çalışmaya rastlanmamıştır. Osman b. Maz‘ûn gibi zâhidliğiyle ön plana çıkmış sahâbîlerle, bazı tarikatların silsile-lerinde yer alan sahâbîlerin zühd anlayışları ve tasavvufa etkileri ayrıca Hz. Peygamber-sahâbe ilişkisiyle mürşid-mürid ilişkisinin karşılaştırılması araştırma konusu yapılabilir. İslam mezhepleri tarihi alanında yapılan çalışmalar da oldukça yetersizdir. Sahâbîle-rin, mezheplerin oluşumuna etkileri, Şia, Mu‘tezile, Mürcie, Zeydiye ve diğer mezheple-rin sahâbeye bakışı ele alınıp incelenmelidir.
Özellikle biyografik konulu tezler ve diğer konulardaki tezlerden bir kısmı incelen-diğinde bazı tezlerin mükerreren yapıldığı görülmektedir. Birçok ilmi toplantıda, genel olarak dini disiplinler arasında ve hususi olarak anabilim dallarının her birinin kendile-ri arasında koordineli çalışma yapmalarının gerekli olduğu akademisyenler tarafından dile getirilmekte ve buna yönelik gerekli adımların atılması tavsiye edilmektedir. İlahiyat Fakültesi ve İslâmî İlimler Fakülteleri gibi dini ilimlerin yüksek tahsilinin yapıldığı bir-çok fakültenin açıldığı günümüzde artık bu, bir ihtiyaç haline gelmiştir. İlgili fakültelerin yöneticilerinin, bölüm başkanlarının ve anabilim dalı başkanlarının sahâbe konusu gibi birçok ilmi disiplini ilgilendiren konularda kendi aralarında koordineli olarak hareket et-melerinin, hem zaman hem de emek israfının önüne geçeceği, daha özgün ve kaliteli çalışmaların ortaya çıkmasına zemin sağlayacağı kanaatindeyiz.
İlahiyat Fakültelerinde Sahâbîlerle İlgili Tamamlanmış Lisansüstü Tezler 1. Biyografik Tezler
Daha önce de ifade edildiği üzere sahâbîlerle ilgili yapılan tezlerin büyük çoğunluğu-nu biyografik tezler oluşturmaktadır. Bu nedenle biz de öncelikle bu tür tezlerin künyele-rini vereceğiz. Tezlerin hangi sahâbîlerin biyografisiyle ilgili olduğunun daha iyi görüle-bilmesi için ilgili tezleri erkek ve kadın sahâbîlerin biyografileri şeklinde iki ana başlığa, her bir başlığı da kendi içerisinde alt başlıklara ayırdık.
a. Erkek Sahâbîler
a.a. Hulefâ-i Râşidîn ile İlgili Tezler4
1. Arı, Mehmet Salih, (1995). Hz. Ebû Bekir ve Ridde Savaşları. (Y. Lisans), Danışman: Kasım İlgün, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, 113 s.
2. Mahmudov, Elşad, (1999). İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Halifelik ve Hz. Ebu Bekir’in Halife Seçilmesi, (Y. Lisans), Danışman: Sabri Hizmetli, Ankara Üniversite-si SBE, 229 s.
3. Koçak, Muhsin, (1987). Hz. Ömer ve Fıkhı, (Doktora), Danışman: Selahattin Eroğlu, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 290 s.
4. Karakuş, Nadir, (1990). Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 129 s.
5. Güney, Muhittin, (2001). Hilafetine Kadar Ömer bin Hattab, (Y. Lisans), Danışman: İbrahim Sarıçam, Ankara Üniversitesi SBE, 83 s.
6. Yüksel, Muhammed Mustafa, (2006). Karizmatik Lider Örneği Olarak Hz. Ömer, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Bayyiğit, Selçuk Üniversitesi SBE, 174 s.
7. Çil, Halit, (2009). Hz. Ömer’in Liderliği, (Doktora), Danışman: Nahide Bozkurt, An-kara Üniversitesi SBE, 388 s.
8. Kaya, İsmail, (2013). Hz. Ömer ve Ailesi, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Altun, Ata-türk Üniversitesi SBE, 94 s.
9. Akarsu, Murat, (2001). Hz. Osman ve Hilafeti, (Y. Lisans), Danışman: Nesimi Yazıcı, Ankara Üniversitesi SBE, 284 s.
10. Akpınar, Ömer Faruk, (2011). Hz. Osman’ın Hadis Rivayetindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Zekeriya Güler, Selçuk Üniversitesi SBE, 447 s.
11. Bakır, Abdulhalik, (1985). Halifeliğine Kadar Hz. Ali, (Y. Lisans), Danışman: Musta-fa Fayda, Ankara Üniversitesi SBE, 123 s.
12. Topaloğlu, Fatih (2001). Hz. Ali’nin Hz. Osman Devri Siyasi Olaylarına Yönelik Tu-tumu, (Y. Lisans), Danışman: Avni İlhan, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 107 s. 13. Özsüer, Leyla İlkay, (2006). Abdulbaki Gölpınarlı’nın Eserlerinde Hz. Ali Tasavvuru:
Kaynakları ve Etkileri, (Y. Lisans), Danışman: İlyas Çelebi, Marmara Üniversitesi SBE, 148 s.
14. Kaplan, Sümeyra, (2007). Hz. Peygamber Döneminde Siyasi, Sosyal ve Askeri Ko-numu Yönüyle Hz. Ali, (Y. Lisans), Danışman: Bahaüddin Varol, Selçuk Üniversitesi SBE, 65 s.
15. Şanverdi, Abdurrahman, (2007). İlk Üç Halife Döneminde Siyasi, Sosyal ve Dini Et-kisi Yönüyle Hz. Ali, (Y. Lisans), Danışman: Bahaüddin Varol, Ondokuz Mayıs Üni-versitesi SBE, 116 s.
16. Suiçmez, Hacer, (2010). Hz. Ali’nin Savaşları ve İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Önemi, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Büyükara, Marmara Üniversitesi SBE, 120 s.
17. Öner, Abdulkerim, (2011). Hz. Ali’nin İlmî Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Adem Tutar, Fırat Üniversitesi SBE, 93 s.
18. Bıyıklı, Murat, (2011). Hz. Ali’nin Devlet İdaresi, (Y. Lisans), Danman: Sebahattin Samur, Erciyes Üniversitesi SBE, 199 s.
a.b. Diğer Sahâbîlerle İlgili Tezler5
1. Gürlevik, Yılmaz. (2001), Peygamberimizin Amcalarından Hz. Abbas b. Abdulmuttalib’in Hayatı, (Y. Lisans), Danışman: Ünal Kılıç, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, 102 s.
2. Gençay, Osman, (2003). Abbas b. Abdülmuttalib ve İslam Tarihindeki Yeri, (Y. Li-sans), Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 97 s.
3. Akbıyık, Ali, (2007). Abdullah b. Abbas Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 69 s.
4. Bilgen, Mehmet, (2007). Abdullah İbn-i Abbas’ın Siyasi Hayatı, (Y. Lisans), Danış-man: Ali Aksu, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, 106 s.
5. Özdemir, Veysel, (2008). Abdullah b. Amr ve es-Sahifetü’s-Sadıka’sı, (Doktora), Da-nışman: İbrahim Bayraktar, Atatürk Üniversitesi SBE, 287 s.
6. Küçükkalay, Hüseyin, (1970). Abdullah İbn Mes’ud ve Tefsir İlmindeki Yeri, (Dokto-ra), Danışman: Muhammet Tayyip Okiç, Ankara Üniversitesi, 197 s.
7. Elmalı, Ayşe, (2009). Abdullah b. Mes’ud ve Hukukî Kişiliği, (Doktora), Mehmet Şener, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 255 s.
8. Karakaş, Ali, (1999). Abdullah b. Ömer’in Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri, (Y. Li-sans), Danışman: Yusuf Ziya Keskin, Dicle Üniversitesi SBE, 122 s.
9. Kuşcalı, Ali, Abdullah b. Revaha Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Hakkı Atçeken, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya, 2007, ss. 97.
10. Akpınar, Yusuf, (2007). Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh’in Hayatı, (Y. Lisans), Danış-man: Ünal Kılıç, Cumhuriyet Üniversitesi, SBE, 99 s.
11. Ayar, Ali Rıza, (1988). Abdullah b. Zübeyr ve Hilafeti, (Y. Lisans), Danışman: Meh-met Orhan Üner, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 146 s.
12. Gökçe, Arif, (1991). Abdullah b. Zübeyr ve İdaresi, (Y. Lisans), Danışman: Hüseyin Algül, Uludağ Üniversitesi SBE, 136 s.
13. Hurç, Ramazan, (1991). Abdullah İbn ez-Zübeyr ve Zamanı, (Y. Lisans), Danışman: A. Vehbi Ecer, Erciyes Üniversitesi SBE, 95 s.
5) Bu bölümdeki tezler kendisiyle ilgili tez yapılan sahâbînin adına göre alfabetik olarak düzenlenmiş-tir.
14. Çanakçı, Kahraman, (1996). Abdullah b. Zübeyr’in Hilafeti ve Emevilerle Mücadele-si, (Y. Lisans), Danışman: Bahattin Kök, Atatürk Üniversitesi SBE, 82 s.
15. Ünal, Zühdü, (1991). Abdurrahman b. Avf, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Maksu-doğlu, Marmara Üniversitesi SBE, 86.
16. Metin, İsmail, (2006). Ammar b. Yasir ve Ailesi, (Y. Lisans), Danışman: Ünal Kılıç, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, 139 s.
17. Öz, Asım, (1995). Amr b. el-As Hayatı ve Kişiliği, (Y. Lisans), Danışman: Sabri Hiz-metli, Ankara Üniversitesi SBE.
18. Güneş, Hüseyin, (1995). Amr İbnü’l-Âs ve Mısır Valiliği, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Zeki Terzi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 165 s.
19. Apak, Adem, (1999). Amr b. el-As Hayatı, Şahsiyeti, Devlet Adamlığı, (Doktora), Danışman: Hüseyin Algül, Uludağ Üniversitesi SBE, 308 s.
20. Yüksel, Bünyamin, (2007). İslâm Tarihi Açısından Bilâl b. Rebâh el-Habeşî’nin Ha-yatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 67 s.
21. Orazsahedov, Abdly, (2013). Büreyde bin Husayb el-Eslemî, (Y. Lisans), Danışman: Salih Pay, Uludağ Üniversitesi SBE, 115 s.
22. Okumuş, Arif, (2006). Ca’fer Bin Ebi Talib Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danış-man: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 77 s.
23. Binici, Mutlu. (2001). Ebu Süfyan b. Harb, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Yiğit, Mar-mara Üniversitesi SBE, 136 s.
24. Aydınlı, Osman, (1994). Ebu Ubeyde b. el-Cerrâh, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Yi-ğit, Marmara Üniversitesi SBE, 134 s.
25. Bak, Salih Hakkı, (1995). Ebu Ubeyde b. el-Cerrâh, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Zeki Terzi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 190 s.
26. Korkmaz, Mehmet, (1997). Ebu Ubeyde b. Cerrah Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 114 s.
27. Sarıtaş, Adem, (1997). Ebu Zer el-Gıfârî Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 86 s.
28. Doğan, Salih, (2005). Enes b. Malik Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Ah-met Turan Yüksel, Dicle Üniversitesi SBE, 72 s.
29. Tanrıverdi, İsmail, (2007). Eş‘as b. Kays el-Kindî’nin Hayatı, Kişiliği ve İslâm Tari-hindeki Yeri, (Y. Lisans), Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 103 s.
30. Yiğit, Ebubekir, (1996). İran ve Suriye’nin Fethinde Halid b.Velid’in Rolü, (Y. Li-sans), Danışman: Sabri Hizmetli, Ankara Üniversitesi SBE, 63 s.
31. Ahmedova, Zamira, (2011). Hz. Hüseyin’in Hayatı, Hilâfet Mücadelesi ve Din Anla-yışı, (Doktora), Danışman: Eyüp Baş, Ankara Üniversitesi SBE, 152 s.
32. Kazak, Nesibe, (2009). Huzeyfe bin Yeman ve Peygamber Efendimiz’den Öğrendiği Özel Bilgilerle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi, (Y. Lisans), Danışman: Veli At-maca, Fırat Üniversitesi SBE, 124 s.
33. Özsoy, Belkıs, (2012). İkrime b. Ebû Cehil’in Hayatı ve İslâm Tarihi’ndeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Önkal, Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE, 76 s. 34. Deniz, Ramazan, (2007). Hz. Ali’nin Mısır Valisi Kays b. Sa‘d’ın Hayatı ve Kişiliği,
(Y. Lisans), Danışman: Rıza Savaş, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 141 s.
35. Ünal, Hüseyin, (2011). Mikdâd b. Esved’in Hayatı ve Rivâyetleri, (Y. Lisans), Danış-man: Hasan Cirit, Marmara Üniversitesi SBE, 153 s.
36. Aycan, İrfan, (1989). Muaviye b. Ebî Süfyan Hayatı ve Devlet Politikası, (Doktora), Danışman: Hüseyin Gazi Yurdaydın, Ankara Üniversitesi SBE, 336 s.
37. Çakır, Durmuş Ali, (2006). Hz. Muaviye’nin Rivayetleri, (Y. Lisans), Danışman: Ra-mazan Ayvallı, Marmara Üniversitesi SBE, 219 s.
38. Dural, Osman Nuri, (2007). Muaviye b. Ebî Süfyan’a Yöneltilen Eleştiriler, (Y. Li-sans), Danışman: İsmail Hakkı Atçeken, Selçuk Üniversitesi SBE, 133 s.
39. Güler, Musa, (2001). Muaz b. Cebel: Hayatı Kişiliği ve İslam Tarihi ve Kültüründeki Yeri, (Y. Lisans), Abdurrahman Acar, Dicle Üniversitesi SBE, 81 s.
40. Çiçekana, Mehmet, (2005). Muaz bin Cebel Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Bahaüd-din Varol, Selçuk Üniversitesi SBE, 90 s.
41. Baltacı, Ayşe Sümeyye, (1997). Muğire b. Şu‘be’nin İslam Tarihindeki Yeri, (Y. Li-sans), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 105 s.
42. Yılmaz, Melek, (2005). Mugîre b. Şu’be (Hayatı-Şahsiyeti-Devlet Adamlığı), (Y. Li-sans), Danışman: Mefâil Hızlı, Uludağ Üniversitesi SBE, 114 s.
43. Çoban, Köksal, (2013). Mus’ab Bin Umeyr’in Hayatı ve Kişiliği, (Y. Lisans), Danış-man: Osman Gürbüz, Atatürk Üniversitesi SBE, 137 s.
44. Gündüz, Mehmet Salih, (2013). Mus’ab b. Umeyr’in Hayatı, Kişiliği ve İslam Tari-hindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 75 s.
45. Baloğlu, Mehmet, Sa‘d b. Ebî Vakkas, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Fayda, Mar-mara Üniversitesi SBE, İstanbul, 1990, ss. 162.
46. Özkader, Cengiz, (1996). Sa‘d b. Ebî Vakkas, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Lütfi Kazancı, Uludağ Üniversitesi SBE, 81 s.
47. Avcı, Durmuş Ali, (1997). Sa‘d b. Ebî Vakkas Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danış-man: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 137 s.
48. Özkal, Ramazan, (2007). Sa‘d b. Ebî Vakkas ve Siyasi Faaliyetleri, (Y. Lisans), Danış-man: Ahmet Sezikli, Gazi Üniversitesi SBE, 135 s.
49. Ulaş, Nurettin, (2003). Sa‘d b. Ubade Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Cem Zorlu, Selçuk Üniversitesi SBE, 100 s.
50. Güven, Osman, (2006). Said b. Zeyd’in Hayatı ve İslam Tarihindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 48 s.
51. Tatlı, Ebubekir, (2007). Aşere-i Mübeşşere’den Said b. Zeyd’in Hayâtı ve Rivâyetleri, (Y. Lisans), Danışman: Ali Akyüz, Marmara Üniversitesi SBE, 205 s.
52. Yılmaz, Abdulkadir, (2009). Selman el-Farisi’nin Hayatı, İslam Tarihindeki Yeri ve Tesirleri, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 121 s. 53. Çakır, Zehra, (2005). Talha b. Ubeydullah Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Ahmet
Turan Yüksel, Selçuk Üniversitesi SBE, 94 s.
54. Menteşe, Melek, (2009). Ubâde b. Samit’in (r.a.) Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Hayati Yılmaz, Sakarya Üniversitesi SBE, 107 s.
55. Pusmaz, Durak, (1992). Übey İbn Ka‘b ve Tefsirdeki Yeri, (Doktora), Danışman: Ali Osman Yüksel, Marmara Üniversitesi SBE, 279 s.
56. Karakuş, Abdülkadir, (1999). Übey b. Ka‘b İlmi Şahsiyeti, Kıraati ve Tefsirdeki Me-todu, (Doktora), Danışman: Durmuş Ali Kayapınar, Selçuk Üniversitesi SBE, 264 s. 57. Kahyaoğlu, M. Tayyip, (2001). Üsame b. Zeyd Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans),
Da-nışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 67 s.
58. Pusmaz, Durak, (1986). Zeyd b. Sabit ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri, (Y. Lisans), Da-nışman: Sadrettin Gümüş, Marmara Üniversitesi SBE, 136 s.
59. Taşçı, İbrahim, (1999). Zeyd b. Sabit ve Kur’an-ı Kerim’e Hizmeti, (Doktora), Selçuk Üniversitesi SBE, 176 s.
60. Söylemez, Neşe, (2001). Zeyd Bin Harise ve Ailesi, (Y. Lisans), Danışman: Ramzan Hurç, Fırat Üniversitesi SBE, 72 s.
61. Çiçek, Mustafa, (2005). Zübeyr b. el-Avvam’ın Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Da-nışman: Bahaüddin Varol, Selçuk Üniversitesi SBE, 142 s.
a.c. Bazı Sahâbî Gruplarıyla İlgili Tezler
1. Dağ, Ökkeş, (2007). Hz. Peygamber Zamanında Kur’an’ın Ezberlenmesi ve Hafız Sahabiler, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Paçacı, Ankara Üniversitesi SBE, 103 s. 2. Efendioğlu, Mehmet, (1991). Arap Olmayan Sahabiler, (Y. Lisans), Danışman: M.
Yaşar Kandemir, Marmara Üniversitesi SBE, 267 s.
3. Eryarsoy, Elif, (2002). Hz. Peygamber`in Azadlıları ve Rivayetleri, (Y. Lisans), Da-nışman: İsmail Lütfi Çakan, Marmara Üniversitesi SBE, 162 s.
4. Kiraz, Ömer Faruk, (2007). Hz. Peygamberin Amcaları, (Y. Lisans), Danışman: Le-vent Öztürk, Sakarya Üniversitesi SBE, 195 s.
5. Kurt, Eyüp, (2000). Hz. Peygamber Devrinde Danışma Meclisi (Şura), (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Şeker, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 86 s.
6. Memmedzade, Elçin, (1999). Vahiy Katipliği ve Hz. Peygamber’in Vahiy Katipleri, (Y. Lisans), Danışman: Ömer Özsoy, Ankara Üniversitesi SBE, 108 s.
7. Özdemir, Serdar, (1993). Hz. Peygamber’in Seriyye Komutanları ve Seriyyeleri, (Y. Lisans), Danışman: Ziya Kazıcı Marmara Üniversitesi SBE, 63 s.
8. Şengül, Hilal, (2012). Hz. Peygamber’in Sefere Çıkarken Bıraktığı Vekiller ve Ata-ma Kriterleri, (Y. Lisans), DanışAta-man: Ahmet Önkal, Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE, 61 s.
9. Şulul, Zeynep, (2013). Hz. Peygamber Tarafından İslâm’a Davet İçin Gönderilen El-çiler, (Y. Lisans), Danışman: Murat Akgündüz, Harran Üniversitesi SBE, 72 s. 10. Tunç, Yusuf, (2009). Cemel ve Sıffin Savaşlarında Tarafsız Kalan Sahabîler, (Y.
Li-sans), Danışman: Rıza Savaş, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 233 s.
11. Yalçın, Abdülmetin, (2010). İlk Üç Tabakada Yemenli Hadisçiler Sahâbe, Tabi’un, Etbâu’t-Tabiîn, (Y. Lisans), Danışman: Nihat Yatkın, Ankara Üniversitesi SBE, 204 s.
12. Yavuz, Ayşe, (2011). Hz. Peygamber’in Zekat Memuru Olarak Görevlendirdiği Saha-biler, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 76 s.
b. Kadın Sahâbîler
b.a. Hz. Peygamberin Ailesiyle İlgili Tezler6
1. İla, Sevda, (2007). Hz. Aişe ve Peygamber Sonrası Siyasi Hayattaki Rolü, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Yörük, Çukurova Üniversitesi SBE, 120 s.
2. Uslan, Pınar, (2003). Hz. Aişe’nin Bayan Öğrencileri, (Y. Lisans), Danışman: Nevzat Aşık, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 149 s.
3. Yılmaz, Nimet, (1998). Hz. Aişe’nin İlk Müslüman Topluma Sosyolojik Etkileri (Din Sosyolojisi Açısından Karizmatik Tip Araştırması), (Y. Lisans), Danışman: Yümni Sezen, Marmara Üniversitesi SBE, 88 s.
4. Mahmat, Emine Cankat, (2004). Hz. Aişe’nin Dönemindeki Siyasi Olaylardaki Rolü, (Y. Lisans), Danışman: Adem Tutar, Fırat Üniversitesi SBE, 58 s.
5. Öztürk, Nilgül, (2007). Hz. Aişe ve Tefsir İlmindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Ah-met Bedir, Harran Üniversitesi SBE, 117 s.
6. Gülaç, Özlem Hatice, (2013). Cüveyriye b. Haris: Hayatı ve Rivayetleri Üzerine Bir İnceleme, (Y. Lisans), Danışman: Nevzat Tartı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, 92 s. 7. Gümrükçüoğlu, Süleyman, (2004). Hz. Hafsa’nın Hayatı ve Rivâyetleri, (Y. Lisans),
Danışman: Ali Akyüz, Marmara Üniversitesi SBE, 157 s.
6) Bu kısımdaki tezler Hz. Peygamber’in ailesinden kendisiyle ilgili tez yapılan sahâbîlerin adına göre alfabetik olarak düzenlenmiştir.
8. Ateş, Fatma, (2007). Hz. Peygamber’in Hanımlarından Hafsa’nın Hayatı ve Kişiliği, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 68 s.
9. Sabuncu, Ömer, (2007). Hz. Peygamber’in İlk Hanımı Hz. Hatice’nin Hayatı ve Kişi-liği, (Y. Lisans), Danışman: Kasım Şulul, Harran Üniversitesi SBE, 84 s.
10. Peköz, Emine, (2012). Hz. Peygamber’in Hanımlarından Ümmü Habibe’nin Hayatı, Kişiliği ve İslâm Tarihindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 90 s.
11. Yolcu, Emine, (2011). Ümmü Habîbe bint. Ebû Süfyan’ın Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 77 s.
12. Uraler, Aynur, (1990). Ümmü Habibe’nin Rivayetleri, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Lütfi Çakan, Marmara Üniversitesi SBE, 111 s.
13. Ay, Abdurrahman, (2003). Hz. Peygamber’in Hanımı Ümmü Seleme, (Y. Lisans), Da-nışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 107 s.
14. Yıldırım, Suzan, (2006). Hz. Peygamber’in Hanımlarından Ümmü Seleme’nin Hayatı ve Kişiliği, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 79 s. 15. Toğuşlu, Serap, (2007). Hz. Peygamberin Hanımlarından Zeyneb Binti Cahş’ın
Ha-yatı, Kişiliği, İslam Tarihindeki Yeri ve Önemi, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demir-can, Harran Üniversitesi SBE, 65 s.
16. Demir, Perihan, (2003). Zeynep binti Cahş’ın Hayatı ve Rivayetleri Üzerine Bir İnce-leme, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Emin Özafşar, Ankara Üniversitesi SBE, 92 s. 17. Özdoğan, Kevser, (2013). Hz. Peygamber’in Çocukları, (Y. Lisans), Danışman:
Mus-tafa Ağırman, Atatürk Üniversitesi SBE, 121 s.
18. Taşçı, Haticetül Kübra, (2012). Hz. Peygamber’in Büyük Kızı Zeyneb’in Hayatı, (Y. Lisans), Danışman: Nebi Gümüş, Rize Üniversitesi SBE, 101 s.
b. b. Diğer Kadın Sahâbîlerle İlgili Tezler
1. Büyükarslan, Zeliha, (2004). Esma binti Ebu Bekir Hayatı ve Şahsiyeti, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 48 s.
2. Topgül, Mürvet Nur, (2011). Esmâ Bint Ebî Bekr ve Hadis İlmindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Nimetullah Akın, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi SBE, 181 s. 3. Kızılca, Şenel, (1997). Esma bint Ebu Bekir’in Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri, (Y.
Lisans), Danışman: Ramazan Ayvallı, Marmara Üniversitesi SBE, 98 s.
4. Zayıf, Ferda, (2005). Meşhur Hanım Sahabilerden Esma Bint Umeys, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Yiğit, Marmara Üniversitesi SBE, 64 s.
5. Öztürk, Kadir, (2010). Esmâ bint Yezid’in Hayatı ve Rivayetleri, (Y. Lisans), Danış-man: Hasan Cirit, Marmara Üniversitesi SBE, 147 s.
6. Yıldırır, Zeynep, (2009). Ümmü Hani (r.a.)’ın Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Hayati Yılmaz, Sakarya Üniversitesi SBE, 107 s.
7. Mart, Ayşe Gül, (2011). Ümmü Süleym’in Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Döne-mindeki Yeri, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, S Üniversitesi SBE, 46 s. 8. Kurt, Hatice, (2001). Sahabi Hanımlar ve Hadis İlmi, (Y. Lisans), Danışman:
Abdul-lah Aydınlı, Sakarya Üniversitesi SBE, 160 s.
9. Sezen, F. Sedanur, (1996). Ebu Davud ve İbn Mace’nin Sünenlerinde Hanım Sahabi-ler, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Sönmez, Uludağ Üniversitesi SBE, 128 s. 2. Hulefâ-i Râşidîn Dönemiyle İlgili Tezler
a. Hulefâ-i Râşidîn Dönemini Genel Olarak Ele Alan Tezler7
1. Acar, Cafer, (2000). Dört Halife Dönemi Fetihlerinin Arka Planı, (Y. Lisans), Danış-man: Mehmet Özdemir, Ankara Üniversitesi SBE, 142.
2. Akyüzoğlu, İlyas, (2012). Hz. Muhammed ve Dört Halife Döneminde İktidarın Meş-ruiyet Kaynakları, (Doktora), Danışman: Nahide Bozkurt, Ankara Üniversitesi SBE, 232 s.
3. Ayar, Ali Rıza, (1997). Hz. Osman ve Hz. Ali Dönemlerinde Devlet-Halk Münasebet-leri, (Doktora), Danışman: Mustafa Zeki Terzi Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 220 s.
4. Baş, Eyüp, (1996). Başlangıcından Raşid Halifeler Devri Sonuna Kadar Müslüman-Yahudi İlişkileri, (Y. Lisans), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 145 s.
5. Başköylü, Mahmut, (1995). Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer Döneminde Devlet-Halk Mü-nasebetleri, (Doktora), Danışman: Mustafa Zeki Terzi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 270 s.
6. Çakırtaş, Mehmet, (2001). Dört Halife Dönemi Savaş Esirlerinin Durumu (10-40/632-661), (Y. Lisans), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 104 s.
7. Demirci, Abdurrahman, (2012). Hz. Peygamber ve Dört Halife Döneminde Gayr-ı Müslim Politikaları, (Doktora), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 411 s.
8. Dündar, Mahmut, (1999). Hulefa-i Raşidin Döneminde Eğitim ve Öğretim, (Y. Li-sans), Danışman: İlhan Yıldız, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, 98 s.
9. Erkal, Mehmet, (1981). İslam Vergi Hukuku: Hulefa-i Raşidin ve Emeviler Devri, (Doktora), Danışman: Salih Tuğ, Atatürk Üniversitesi, 375 s.
10. Ferligül, Mevlüt, (1990). Hulefâi Raşidin Döneminde Meşhur Komutanlar, (Dokto-ra), Danışman: Mustafa Fayda, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 192 s.
11. Güler, Mehmet Nuri, (1995). İslam İdare Hukukunun Ortaya Çıkışı (Hz. Peygamber ve Raşit Halifeler Dönemlerinde İdarenin Kuruluşu, İşleyişi ve Denetlenmesi), (Dok-tora), Danışman: Cihat Tunç, Erciyes Üniversitesi SBE, 269 s.
7) Bu ve bundan sonraki kısımlarda zikredilen tezler yazar soyadına göre alfabetik olarak sıralanmış-tır.
12. Güneş, Arif, (1989). Dört Halife Dönemi Sonuna Kadar Kur’an Tarihi, (Y. Lisans), Danışman: Salih Akdemir, Ankara Üniversitesi SBE, 174 s.
13. Güzel, Ahmet, (1996). Hulefai Raşidin Döneminde İdari Yapı, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 240 s.
14. İçtihadi, Ebü’l-Kasım, (1958). Hulefai Raşidin Devrinde İslam İktisadiyatı Tarihi, (Doktora), Danışman: Ankara Üniversitesi.
15. Koçyiğit, Tahsin, (2007). İslam Tarihinin İlk Yıllarında (h. 1-41/m. 622-661) İskan, (Doktora), Danışman: Rıza Savaş, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 424 s.
16. Kurt, Eyüp, (2013). Dört Halife Döneminde Yönetim Anlayışı, (Doktora), Danışman: Rıza Savaş, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 300 s.
17. Özkan, Aziz, (1994). Raşit Halifeler Devrinde Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, (Y. Li-sans), Danışman: Sabri Hizmetli, Ankara Üniversitesi SBE, 90 s.
18. Özlü, A. Serdar, (2003). Dört Halife Döneminde İç Güvenlik, (Doktora), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 187 s.
19. Öztürk, Hayrettin, (1998). Hz. Peygamber ve Raşid Halifeler Döneminde Kur`an’ın Yazılması ve Toplanması, (Doktora), Danışman: İshak Yazıcı, Ondokuz Mayıs Üni-versitesi SBE, 340 s.
20. Şen, Abdurrahim, (2013). Hulefâ-i Râşidîn’in Halife Seçilme Şekilleri, (Y. Lisans), Danışman: Tevhit Ayengin, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi SBE, 124 s. 21. Şimşek, Sultan Neval, (2005). Dört Halife Döneminde Yönetim ve Toplumsal
Sınıf-lar, (Y. Lisans), Danışman: Osman Zümrüt, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 62 s. 22. Şimşir, Mehmet, (2011). İlk Dönem İslâm Tarihinde Haberleşme: Râşid Halîfeler
Dö-nemi Sonunu Kadar, (Doktora), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 315 s.
23. Varol, Mehmet Bahaüddin, (1993). Hulefai Raşidin Döneminde Eğitim ve Öğretim, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 100 s.
24. Yeter, Hasan Serhat, (2002). İslam Hukukunda Müste’men (Yabancılar) Hukuku (Dört Halife Dönemi), (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Erdoğan, Marmara Üniversi-tesi SBE, 134 s.
b. Hulefâ-i Râşidîn Dönemini de Kapsayan Genel Nitelikli Tezler
1. Ayhün, Erşahin Ahmet, (1989). İslam’ın İlk Yıllarından Emevilerin Sonuna Kadar Deniz Seferleri, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 62 s.
2. Azimli, Mehmet, (1999). Halifeliğin Kurumsallaşması (Başlangıçtan M. 800 Yılına Kadar), (Doktora), Danışman: İsmet Kayaoğlu, Selçuk Üniversitesi SBE, 256 s. 3. Erkoçoğlu, Fatih, (1999). Başlangıçtan Emevilerin Sonuna Kadar İmar Faaliyetleri,
4. Sezen, Gülsüm, (1997). Cahiliye Devrinden Emevilerin Sonuna Kadar Müslümanlar-da Tıbbi Gelişmeler, (Y. Lisans), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 111 s.
5. Şimşir, Mehmet, (2002). İlk Dönem İslam Divanlarının Tarihi Gelişimi (Başlangıçtan Abdülmelik b. Mervan Dönemi Sonuna Kadar), (Y. Lisans), Danışman: İsmail Hakkı Atçeken, Selçuk Üniversitesi SBE, 68 s.
6. Yılmaz, Fatih Mehmet, (2004). Sosyolojik Açıdan Hicri I-II. Asır İslam Toplumunda Sosyal Hayat ve Aile Yapısı (Mukayeseli Bir İnceleme), (Y. Lisans), Danışman: Bün-yamin Solmaz, Selçuk Üniversitesi SBE, 184 s.
c. Hz. Ebû Bekir Dönemini Ele Alan Tezler
1. Balcı, İsrafil, (1996). Hz. Ebu Bekir Döneminde Diplomatik Münasebetler ve Andlaş-malar, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Zeki Terzi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 220 s.
2. Çakır, Vural, (1993). Hz. Peygamber’den Sonra Yönetim Problemi (Hz. Ebu Bekir Devri), (Y. Lisans), Danışman: Hüseyin Algül, Uludağ Üniversitesi SBE.
3. Erkut, Abdulkadir, (2003). Hz. Ebubekir Dönemi’nde Kur’an’ın Cem’iyle İlgili Riva-yetlerin Tahlili, (Y. Lisans), Danışman: Ömer Özsoy, Ankara Üniversitesi SBE, 58 s. d. Hz. Ömer Dönemini Ele Alan Tezler
1. Balcı, İsrafil, (2002). Hz. Ömer Dönemi’nde Diplomasi, (Doktora), Danışman: Mus-tafa Zeki Terzi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE.
2. Barış, Mustafa Necati, (2006). Hz. Ömer Döneminde Bayındırlık Faaliyetleri, (Y. Li-sans), Danışman: İrfan Aycan, Ankara Üniversitesi SBE, 144 s.
3. Çil, Halit, (1996). Hz. Ömer Dönemi Ordu ve Ordugahlar, (Y. Lisans), Danışman: Mehmet Özdemir, Ankara Üniversitesi SBE, 186 s.
4. Eker, Cihan, (2003). Hz. Ömer Devrinde Ehl-i Kitapla İlişkiler ve Tehcir, (Y. Lisans), Danışman: İbrahim Sarıçam, Ankara Üniversitesi SBE, 137 s.
5. Eraslan, Sadık, (1997). Sosyal ve Politik Sonuçları İtibariyle Hz. Ömer Devri Fetih Hareketleri, (Doktora), Danışman: Nesimi Yazıcı, Ankara Üniversitesi SBE, 220 s. 6. Erten, Hayri, (1995). Din sosyolojisi Açısından Hz. Ömer Dönemi ve Olayları, (Y.
Lisans), Danışman: Bünyamin Solmaz, Selçuk Üniversitesi SBE, 194 s.
7. Gezer, Bekir, (1999). Kamu Yönetimi İlkeleri Açısından Hz. Ömer Dönemi Devlet İdaresi, (Y. Lisans), Danışman: Celal Yeniçeri, Marmara Üniversitesi SBE, 208 s. 8. Mısırlı, Murat, (2001). Hz. Ömer Döneminde Maliye Teşkilatı, (Y. Lisans),
Danış-man: Nahide Bozkurt, Ankara Üniversitesi SBE, 143 s.
9. Öztürk, Ayşegül, (2011). Hz. Ömer Döneminde Güneydoğu Anadolu’daki Fetih Hare-ketleri, (Y. Lisans), Danışman: Adem Tutar, Fırat Üniversitesi SBE, 78 s.
10. Şahin, Mustafa, (2002). Hz. Ömer Döneminde Şura “Danışma Meclisi”, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Lütfi Kazancı, Uludağ Üniversitesi SBE, 86.
11. Vural, Muammer, (2005). İslam Hukuk Düşüncesinde Yasama Yetkisi (Hz. Ömer Dö-nemi), (Doktora), Danışman: Beşir Gözübenli, Atatürk Üniversitesi SBE, 205 s. e. Hz. Osman Dönemini Ele Alan Tezler
1. Akay, Nejdet, (2012). Hz. Osman Dönemi Fitne Olayları ve Temel Sebepleri, (Y. Li-sans), Danışman: Mazlum Uyar, Marmara Üniversitesi SBE, 233 s.
2. Apak, Adem, (1995). Hz. Osman Dönemi Emevi İdarecileri, (Y. Lisans), Danışman: Hüseyin Algül, Uludağ Üniversitesi SBE, 129 s.
3. Aytekin, Ülker, (1995). Hz. Osman Zamanında Küfe, (Y. Lisans), Danışman: İsmail Yiğit, Marmara Üniversitesi SBE, 64 s.
4. Barlak, Hasan, (2006). Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasi Ge-lişmelerine Etkisi, (Y. Lisans), Danışman: İsrafil Balcı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 163 s.
5. Fidan, Celal, (2005). Hz. Osman’ın Öldürülmesi Olayında Sahâbe’nin Tavrı, (Y. Li-sans), Danışman: Ünal Kılıç, C Üniversitesi SBE, 205 s.
6. Keskin, Hasan, (2001). Hz. Osman’ın Devlet Politikası ve Valileri, (Y. Lisans), Danış-man: Sıddık Ünalan, Fırat Üniversitesi SBE, 93 s.
7. Korkmaz, Erdal, (2003). Hz. Osman’ın Dâhilî Siyaseti, (Y. Lisans), Danışman: Hanefi Palabıyık, Atatürk Üniversitesi SBE, 71 s.
8. Şeker, Dursun Ali, (1998). Hz. Osman Döneminde Devlet Yapısı ve Sosyal Hayat, (Y. Lisans), Danışman: Adnan Demircan, Harran Üniversitesi SBE, 82 s.
f. Hz. Ali Dönemini Ele Alan Tezler
1. Bakır, Abdulhalik, (1990). İdari ve İktisadi Yönden Hz. Ali Dönemi, (Doktora), Da-nışman: Hüseyin Gazi Yurdaydın, Ankara Üniversitesi SBE, 263 s.
2. Barlak, Yasemin, (2006). Kabilecilik Anlayışının Hz. Ali Dönemi Siyasi Gelişmeleri-ne Etkisi, (Y. Lisans), Danışman: Kenan Ayar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 163 s.
3. Günal, Mustafa, (1997). Hz. Ali Döneminde İç Karışıklıklar, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 210 s.
3. Sahâbîlerle İlgili Genel Konuları Ele Alan Tezler a. Ma‘rifetu’s-sahâbe Konusuyla İlgili Tezler
1. Bakırcıoğlu, Mehmet Zeki, (2007). İbn Sa’d’ın et-Tabakâtü’ül-Kübra’sında Sahâbe Bilgisi, (Y. Lisans), Danışman: Abdullah Aydınlı, Sakarya Üniversitesi SBE, 129 s.
2. Gökçe, Aziz, (2011). İbn Ebî Hayseme’de Sahabe Bilgisi, (Y. Lisans), Danışman: Abdullah Aydınlı, Sakarya Üniversitesi SBE, 113 s.
3. Sainkaplan, İbrahim, (2007). İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-Nebeviyye’sinde Sahâbe Bil-gisi, (Y. Lisans), Danışman: Abdullah Aydınlı, Sakarya Üniversitesi SBE, 110 s. 4. Solak, Mustafa, (2008). Hadislerde Sahabe Kavramı, (Y. Lisans), Danışman:
Abdül-kadir Evgin, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi SBE, 67 s. b. Kur’an’da Sahâbe’nin Ele Alınışıyla İlgili Tezler
1. Aydın, Hakan, (2003). Sebeb-i Nüzul Bağlamında Sahâbeye Atıfta Bulunan Ayetlerin Tahlili ve Değerlendirilmesi, (Y. Lisans), Danışman: Talip Özdeş, Cumhuriyet Üni-versitesi SBE, 132 s.
2. Çapan, Ergün, (1999). Kur`an’da Sahâbe, (Doktora), Danışman: Ali Özek, Marmara Üniversitesi SBE, 384 s.
c. Hadislerde Sahâbe’nin Ele Alınışıyla İlgili Tezler
1. Demir, Mahmut, (2010). Fezailü’s-Sahâbe Rivayetleri Bağlamında Şii-Sünni İtilafı-nın Sünni Hadis Rivayetine Yansımaları, (Doktora), Danışman: Bünyamin Erul, An-kara Üniversitesi SBE, 350 s.
2. Güşen, Seyit Ali, (2007). Hz. Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn’in Sünnetine Sarılmayı Emreden Hadisin Değerlendirmesi, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Yücel, Marmara Üniversitesi SBE, 168 s.
3. Saraçoğlu, Salih, (2008). Cennetle Müjdelenen Sahâbîlerle İlgili Rivâyetlerin Değer-lendirilmesi, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Yücel, Marmara Üniversitesi SBE, 167 s.
4. Yılmaz, Abdurrahman, (1999). Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in Faziletleriyle İlgili Hadislerin Tahlili, (Y. Lisans), Danışman: Yusuf Ziya Keskin, Dicle Üniversitesi SBE, 136 s.
5. Yılmaz, Orhan, (2003). Hz. Ali’yi Öne Çıkaran Rivayetlerin Değeri, (Y. Lisans), Da-nışman: Bünyamin Erul, Ankara Üniversitesi SBE, 144 s.
6. Yumak, Ali, (2005). “Kütüb-i Tis‘a” Çerçevesinde Sâhabenin Bazı Temel Ahlâkî Va-sıfları (Sevgi ve Hoşgörü), (Y. Lisans), Danışman: Ramazan Ayvallı, Marmara Üni-versitesi SBE, 136 s.
d. Hz. Peygamber ve Sahâbeyi Ele Alan Tezler
1. Akkurt (Kabanka), Türkan, (2006). Hazret-i Peygamber’in Hz. Ali’ye Öğütleri (Tes-pit ve Değerlendirme), (Y. Lisans), Danışman: Abdülkadir Palabıyık, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 204 s.
2. Avcı, Seyit, (1992). Sahâbe Devrinde Peygamber Sevgisi, (Y. Lisans), Danışman: İs-mail Lütfi Çakan, Marmara Üniversitesi SBE, 122 s.
3. Karabacak, Mustafa, (1996). Hanımların Hz. Peygamber (s.a.v.)’e ve Günümüz Ka-dınlarının Din Görevlilerine Yönelttiği Sorular, (Y. Lisans), Danışman: Bilal Saklan, Selçuk Üniversitesi SBE, 169 s.
4. Yılmaz, Yusuf, (2000). Müslümanların Hz. Peygamber (s.a.v.)’e İtirazları, (Y. Lisans), Danışman: Rıza Savaş, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 140 s.
e. Hz. Peygamber Döneminde Sahâbenin Çeşitli Yönlerden Durumlarını Ele Alan Tezler
1. Azizova, Elnure, (2007). Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler, (Doktora), Danışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 494 s.
2. Eser, Mithat, (2001). Hz. Peygamber Döneminde Beşeri Yönleriyle Ashabın Konu-mu, (Y. Lisans), Danışman: Ahmet Önkal, Selçuk Üniversitesi SBE, 129 s.
3. Fırat, Yavuz, (1997). Kur’an-ı Kerim’e Göre Vahiy Sürecinde Oluşan İslam Toplumu (Tedric ve Tebliğ Yöntemleri), (Doktora), Danışman: Mehmet Zeki Duman, Erciyes Üniversitesi SBE, 247 s.
4. Savaş, Rıza, (1991). Hz. Muhammed Devrinde Kadın, (Doktora), Danışman: Ethem Ruhi Fığlalı, Erciyes Üniversitesi SBE, 278 s.
5. Sezikli, Abdullah, (2006). İslam Tarihinde Hz. Peygamber Döneminde Siyer Kaynak-larına Göre İslam’a Giriş Şekilleri, (Y. Lisans), Danışman: Ramazan Karaman, Gazi Üniversitesi SBE, 144 s.
6. Velioğlu, Tuba, (2013). Hz. Peygamber Döneminde Ev Kadını ve Aile İçerisinde-ki Fonksiyonu, (Y. Lisans), Danışman: Yılmaz Metin, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 147 s.
f. Ehlibeyt ile İlgili Tezler
1. Açıkel, Yusuf, (1999). Hadislerde Ehl-i Beyt, (Doktora), Danışman: Talat Sakallı, Sü-leyman Demirel Üniversitesi SBE, 322 s.
2. Arvas, Sait Emin, (1999). Kur’an ve Sünnette Ehl-i Beyt Kavramı, (Y. Lisans), Danış-man: Ramazan Ayvallı, Marmara Üniversitesi SBE, 125 s.
3. Azizova, Elnure, (2001). Kerbelâ Vak’ası, (Y. Lisans), Danışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 138 s.
4. Karabiber, Namık Kemal, (2007). Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Erken Dönemdeki Yansı-maları (Hicri I-II. Asır), (Doktora), Danışman: Hasan Onat, Ankara Üniversitesi SBE, 230 s.
5. Kılıç, Abdullah, (2002). Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt Kavramı, (Y. Lisans), Danış-man: Mehmet Zeki Duman, Erciyes Üniversitesi SBE, 101 s.
6. Kış, Osman, (2005). Hz. Peygamber ve Hanımlarının Aile İçi İlişkileri, (Y. Lisans), Danışman: Raşit Küçük, Marmara Üniversitesi SBE, 145 s.
7. Sarıçam (Gül), Meryem, (2007). Hz. Muhammed’in Eşlerine Hitab Eden Ayetlerin İncelenmesi, (Y. Lisans), Danışman: Talip Özdeş, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, 78 s.
8. Uyar, Gülgün, (2002). Siyasi ve İctimai Hayatta Ali-Fatıma Evladı (260/873’e Ka-dar), (Doktora), Danışman: Mustafa Fayda, Marmara Üniversitesi SBE, 278 s. 9. Varol, Mehmet Bahaüddin, (1999). Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, (Doktora),
Da-nışman: Mehmet Ali Kapar, Selçuk Üniversitesi SBE, 372 s. g. Sahâbe Coğrafyasıyla İlgili Tezler
1. Akgün, Hüseyin, (1999). Sahâbe Coğrafyası, (Y. Lisans), Danışman: Abdullah Aydın-lı, Sakarya Üniversitesi SBE, 125 s.
2. Alpkıray, Abdulcelil, (2005). Sahâbenin Yerleşim ve Vefat Yerleri, (Y. Lisans), Danış-man: Selahattin Polat, Erciyes Üniversitesi SBE, 183 s.
h. Sahâbe ve Tebliğ Faaliyetleriyle İlgili Tezler
1. Akbaş, Mehmet, (2007). Sahâbenin İslam’ı Tebliği (Suriye Bölgesi), (Doktora), Da-nışman: İsmail Yiğit, Marmara Üniversitesi SBE, 317 s.
2. Bekiryazıcı, Eyüp, (1995). Sahâbe ve Tebliğ Faaliyetleri, (Y. Lisans), Danışman: Tev-hit Bakan, Atatürk Üniversitesi SBE, 147 s.
i. Sahâbenin Fıkıh Anlayışıyla İlgili Tezler
1. Aynacı, Mediha, (2001). Hz. Aişe’nin İctihadında Takip Ettiği Usul, (Y. Lisans), Da-nışman: İbrahim Kafi Dönmez, Marmara Üniversitesi SBE, 77 s.
2. Gönen, İlyaz, (2011). Hz. Ali’nin Fıkhi Yönü ve Hanefî Mezhebine Etkisi, (Y. Li-sans), Danışman: Hasan Ali Görgülü, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, 126 s. 3. Kınar, Kadir, (1995). Hz. Aişe’nin İçtihad Metodu ve Kaynakları, (Y. Lisans),
Danış-man: Halit Ünal, Erciyes Üniversitesi SBE, 165 s.
4. Yazıcı, Abdurrahman, (2006). Sahâbe Dönemi Miras Hukuku Uygulaması, (Y. Li-sans), Danışman: Abdülaziz Bayındır, İstanbul Üniversitesi SBE, 118 s.
j. Sahâbenin Kur’an/Tefsir Anlayışı ve Tefsir Rivayetleriyle İlgili Tezler
1. Atmaca, Gökhan, (2009). Hz. Ömer’in Kur’an-ı Kerim Anlayışı ve Tefsir İlmine Kat-kıları, (Doktora), Danışman: Davut Aydüz, Sakarya Üniversitesi SBE, 351 s.
2. Ayhan (Biçen), Esma, (2011). Hz. Aişe’nin Tefsir Metodu ve Tefsirdeki Yeri, (Y. Li-sans), Danışman: Abdülbaki Güneş, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, 138 s.
