4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler K<?ngresi
BildirHer Kitab1 ~ I
4th International Students Social Sciences Congress
Proceedings - I
Coğrafya, Edebiyat. Eğitim, Filoloji. Hukuk, İktisat, hahiyat, hetişim, İşletme. Psikoloji
Ge. ~gra~hy.~ l.ite~afure, Educ~ti;;?ı~ı
sciertte;.Philolo~ ~~. Economic~~·Theol~gy:
·>· _ . -; Commuriicatim1 Science;:Şusiness. Psychology ··
·-~-
- --· --- - --
~~- -~----"--22-24 Kasım 1 November 2018, Nevşehir
ile m U l!f.. PRESIOIHCY FOR
nJRKS AB ROAD
Al«) RD.ATID COtO«JNn'1a
istanbul20l9
Destekleyenler Supporters
Kırgızistan'ın Yeni Din
Politikaları ve Dini Kurumlar:
Değerlendirme ve Oneriler ..
Arslanbek Kenzheshov*
Öz: Kırgızistan bağımsı.zlığı.nı kazandıktan sonra dine yönelmeye başlamıştır. Bunun göstergesi olarak dini kurumların oluşması ve gelişmesi, dini yapı ve organizasyonlann ortaya çıkması ve din eğitimine yönelik düzeniemelerin yapılması gösterilebilir. 1990 yıllarda ülkede 39 cami ve Hristiyanlann birkaç dini kurumlarına karşılık, günümÜ2de Devlet Din Komisyonu'nda kayda alman dini organizasyonların sayısı 2.989'dur. Bunların 2.595'i Müslümanlara ve 380'i Hristi- yanlara aittir. Bunun dışında bir Budist ve bir Yahudi topluluğu ve 12 Bahai topluluğu mevcuttur.
Hızlı bir şekilde artan dini organizasyonların çalışmalarında ve gelişmelerinde devletin liberal din politikalan, yab~a misyonerierin aktif çalışmalan veyabana dini örgütlerin finans yardım
lan etkili olmaktadır. Son yıllarda geçmişe göre Kırgızistan'da siyasi süreçlerde dini argümanlar _artmakta, din adamlan devlet yönetimine etki edebilmekte, siyasetçiler dini liderlerle hareket edebilmektedir. Bu gelişmelerin devlet sistemi üzerinde uzun vadede değişime sebep olabileceği düşünülebilir. Sovyetler sonrası Kırgızistan'da din özgürlüğü verildikten sonra dünyarun her ye- rinden İslami alamlar, Hristiyan misyonerler, radikal dini gruplar vs. Kırgızistan'a ideolojilerini yaymaya gelmişlerdir. Devletin, kendisini demokratik ve laik bir ülke olarak tanımlaması, dini kurumlara gereken önemi vermemesi, din eğitimine yeterince alan açam~ası, kontroisÜ2 dini
yapıların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Sonuçta dünyadaki dini aşınalık (ekstremizm), terö- rün güçlenmesi ve Kirgızistan'daki dini problemierin devlet çapında çözülme vakti gelmiştir. Ça- lışmada, devletin din polit:ikalaıinın ne yönde değiştiği incelenecek ve son yıllardaki (2013-2017) dini reformlar bu çalışmanın temelini oluşturacakbr. Bu çalışma konu ile ilgili araştırmalardan farklı olarak son yıllardalci din politikalarını değerlendirecek ve öneriler sunacaktır.
Anahtar Kelimeler: Kırgızistan, Din Politikalan, Dini Kurumlar, Dini Reformlar.
Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Yüksek Lisans Programı, akenjeshovlogınaiLcom
<Ffo. 4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler Kongresi - Bildiriler Kitabı I
Giriş
Kırgızistan, 1917 yılından 1991 yılına kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Bir-
liği'nin (bundan sonra SSCB) hakimiyeti alb.nda olmuştur. Bu dönemlerde Kırgı
zistan siyasi açıdan tamamen Rusya'ya tabi olmuştur. SSCB bir devlet olarak ateist ideolojiyi benimsemişti.r. Bu ideolo)i ile asırlar boyu İslam dinine mensup olan Kır-·
gızlan da dinden uzaklaştırmaya çalışmışlardır (Cebed, 2016, s. 105). Ancak 1985
yılında SSCB'nin birind sekreteri olan Mihayil Gorbaçov tarafından başlatılan
"Glastnost" (Şeffafuk) ve "Perestroyka" (Yeniden Yapılanma) politikası başlcı:tılmış
tır. Bu politika tüm alanda yapılıp .içine din reformu da kapsamışb.r. Bu reformla dine karşı ılımlı davranmış, din eğitimine izin verilmiş ve dini kururolann yeniden
çalışmalannı devam ettirmesi sağlaruruştır (Kozukulov, 2017, s. 96).
Kırgızistan'ın SSCB dönemi öncesindeki dini durumun bazı göstergesi lasaca
şöyledir;
1991 yılında Rus Ortodoks Kilisesi'nin 29 kilisesi ve tapınağı, 39 camii Kır
gızistan'da resmi olarak tanınmıştı (yaklaşık 1000 cami resmi statüye sahip olmadan faaliyet göstermiştir).
Dini eğitim kurumu, dini süreli yayınlar ve edebiyat bulunmamaktadır.
Çok sınırlı sayıda Hac ve Umre için hac yolculuğu yapabilirlerdi.
Yabana ülkelerdeki dini okullar'da eğitim alanlann sayısı yok denilecek kadar az dı.
Ülkeye gelen yabanoların dini sorunlan araştırması ve dini mekanlan üzerine ziyareti gerçekten i.mkansızdı.
SSCB'deki devlet politikası ateizmi benimsendiğinden dolayı dini eserlerin
yurtdışından ithalatı yasaktı..
Dini bayramların kutlanması ve dini ritüellerin yerine getirilmesi konusunda
bazı lasıtlamalar vardı.
Din eğitimindeki kısıtlamalar nedeniyle, Müslümanlardan bir losını Orta As- ya' da yasadışı İslami okullarda (ği.zli hujira tipi) eğitim almıştı (İsaeva ve Ami- rayev, 2012, s. 96).
1991 yılında SSCB'nin dağılmasıyla Kırgızistan bağımsızlığına kavuşmuştur.
Bağımsızlığına kavuşmasının ardından devlet olarak kendi kararlarını almaya baş
lamıştır. Hükümetin ilk amaa ülkede yaşayan farklı milletler arasmda dini güven-
liği sağlamak olmuştur. Bunun en önemli göstergesi olarak hükümetin ilk yaptığı
kanuni düzenleme olan "inanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar ile İlgili'' kanunu ol-
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendirme ve Öneriler "'':~
maktadır. Ülkedeki dini canlanma 1990'lı yillarda SSCB'nin dağl,lmasından sonra
başlamıştır. Devlet bağımsızlığını kazanmasıyla toplumdaki ideolojik boşluğu dol- durmak için geleneksel dinlerin canlanmasında bir araç olarak gördüğünü söyleye- bil.i.riz. Kırgızistan'da devletin egemenliği, ulusal mevzuatın tutarlı bir şekilde ku-
rumsallaştırılması ve özellikle düşünce özgürlüğü, inanç ve din özgürlüğü alanında çalışmalar başlatılmıştır. Bu anlamda demokratik, hukuki ve laik devletin kurul-
ması için Kırgızistan uluslararası oorrolara dayanarak ulusal mevzuatı düzenle-
miştir. Bu belgeler, bireylerin vicdan özgürlüğüne saygı gösterilmesini sağlamak
için devletin görevlerini tanımlamıştır ve devletin dini cemaatler ve kurumlarla olan ilişkilerini düzenlemiştir (Myrzabayev, 2009:78-95).
Uluslararası hukuki nomılara dayanarak Kırgız hükümeti imzalanan anlaş
malara göre 16 Aralık 1991 yılında "inanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar ile İlgili"
Kırgızistan'ın kanunu kabul edilmiştir. Fakat bu.yasa Sovyetler döneminde kabul edilen yasaya göre yazılıp, bazı maddeler kopyalanmış ve çok özgür bir karakterde yazılmıştır. "inanç Özgürlüğü ve Dini Kurwnlar ile İlgili" Kanun din-devl;t ilişkisi
nin geçmişe göre daha özgürlükçü bir şekilde ve hukuki nomılara göre yürütülece-
ğeni ilan etıniştir (İsmailov, 2015, s. 142).
Bağımsız Kırgızistan'da insan haklan devletin iç politikalannın temelini oluş
turup din problemlerinin çözülmesinde demokratik prensipiere uygun olarak her birey istediği dine inanma ya da inanmamada ve kendisine doğru olan ritüelleri uygulamaktaveya uygulamamakta serbestlik almışlardır.
Kırgızistan'daki dini organizasyonların tescil süred politikalarında devlet ve kamu si.steminin demokratikleşmesi için dinlerin doğal gelişimine katkıda bulun-
muş ve bu ülkede yeni bir dini durumun ortaya çıkmasına yol açmıştır. Devletin ateizm politikası yerine, din konusuna demokratik bir çözüm getirilmiştir; inanç-
larını.yaymakla özgür dünya görüşü ve dini özgürlük i.mkanı verilıniştir. Bu imka- nın sonucu olarak da dini organizasyonların sayısı arttığı bilinmektedir (Aydara- liyev, 2016, 113).
Kırgızistan, bağımsızlığın ve demokratikleşme sürecinde insan haklannın sağlam bir temelinin oluşturulması, vicdan özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü gibi yasal koşulların kamu yetkilileri tarafından sağlanması, din ve dini kuruluşların gelişmesine katkıda bulunmuştur. Bağımsızlık döneminde, Kırgızistan'ın demok- ratik din politikalannın yapısı önemli ölçüde değişti ve devlet dini alanı doğrula
maya çalışmıştır.
·:ı:'f> 4. Uluslararası Ö~enciler Sosyal Bilimler Kongresi • Bildiriler Kitabı I
1. Günümüz Kırgızistan'da Din-Devlet İlişkileri
Kırgızistan din-devlet ilişkileri alanında iki büyük karşıt gelişme modelinden geç-
miştir; totaliter-ateist (SSCB dönemi) ve demokratik-liberal (1991'den günümüze) (Kanaev, 2012, s. 116). Kırgızistan kendisini demokratik, laik ve hukuk üzerinde kurulan devlet olarak tanımlamasıyla uluslararası birçok belgelere, deklarasyonla- ra, anlaşmalara imza atmış, üye olmuştur. Bunun içinde insan hakları başta olmak üzere inanç, vicdan ve din özgürlüğünü de 1991'deki din kanunu ile güvence altına alınmıştır. Kırgızistan Cumhuriyeti'nin 16 Aralık 1991 yılında kabul' edilen "İnanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar ile İlgili" Kanunu aşağıdaki uluslararası belgeler ve
anlaşmalar, deklarasyonlara dayanmaktadır:
Birleşmiş Milletler (bundan sonra BM) Genel Kurulu'nun İnsan Haklan Ev- rensel Beyannamesi 10 Aralık 1948 yılında ve 217. A (III) sayılı Kararıyla ka- bul edilen kararı;
BM Genel Kurulu'nun Medeni ve insani Haklara İlişkin Uluslararası Sözleş
mesi 16 Aralık 1966 yılında kabul edilip, 23 Mart 1976 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
BM Genel Kurulu'nun Din veya inanca Dayanan Her Türlü Hoşgörüsüzlü
ğün ve Aynıncılığın Tasfiye Edilmesine Dair Bildirgesi (25 Kasım 1981 Tarihi 36/55 sayılı Kararı).
BM Genel Kurulu'nun Çocuk Haklan Konvansiyonu (20 Kasım 1989 yılında
kabul edilmiştir).
İnsan hakları ve Avrupa Konvansiyonu (Uluslararası Antlaşması) temel öz- gürlüklerin korunması. 1950 yılı Kasım ayında kabul edilmiş ve Eylül 1953
yılında yürürlüğe girmiştir.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (bundan sonra AGİT) din ve ifade
özgürlüğün ün çerçevesinde kabul tüm kararları.
Yeni bir Avrupa için Paris Şartı (belge, sosyo-politik önemini taşır), (21 Kasım
1990'da AGiT katılımcı ülkelerin temsilcileri tarafından imzalanmıştır) (Ali- mova, 2016, s. 134).
Yukandaki ilkeler Kırgız hükümetinin liberal din politikaları olarak dinsel gruplar ve dini kuruluşlar için yeni fırsatlar ortaya çıkarmıştır. Ülkede gerçek bir sivil toplumun oluşumu ve gelişimi için gereken şartlan sağlıklı bir zemine oturt-
muşmuştur. Dinler, mezhepler ve dini kuruluşlar uluslararası sözleşmeler ve yeni
koşullara dayanarak devletin kanuni çerçevesinde faaliyet göstermeye başlamıştır.
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendinne ve Öneriler <:~
Anayasa'ya göre Kırgızistan Cumhuriyeti'nde; "din ve tüm kültler devletten
ayrılmıştır; ülkede dini temele dayalı siyasi partilerin kurulmasına izin verilmez;
dini kurumlar siyasi amaç ve görevler güdemez; dini kurumlar ve kültlerin üye- lerinin, devlet kurumlarmm faaliyetlerine müdahale etmesine izin verilmez" de-
nilmiştir. Anayasa'nın diğer maddelerinde ise; "Kırgız Cumhuriyeti'nde kimsenin
diğer özellikleri yanmda inana ve dini tercihi yü2ünden aşağılanamayacağı ve hak ve özgürlüklerinin ihlal edilemeyeceği; uluslararası hukukun genel olarak tanman prensip ve normlarma, insan haklan ile ilgili Kırgız Cumhuriyeti tarafından onay- lanan uluslararası anlaşmalar ve sözleşmelere uygun olarak temel insan hak ve öz- gürlükleri tanılır ve taahhüt edilir; herkes dini inanç, maneviyatla ilgili ve kültsel özgürlük haklana sahiptir" denilmiştir. Dolayısıyla anayasa bireylere temel hak ve özgürlüklerin yanı sıra dini hak ve dini özgürlükler tanınırken, din-devlet ilişkisi
nin ise, laik temele oturtulacağı belirtilmiştir (Kozukulov, 2016, s. 1130).
Fakat, Kırgızistan din-devlet ilişkileri konusunda hala da yol arama çaba-
sındadır. Devlet, laiklik modelini belirlemede başka bir devletlerin tecrübelerine ihtiyaç duymaktadır. Örneğin 2017 ve 2018 yılında Kırgızistan'ın" ev sahipli~
de "İslam - Çağdaş Laik Devlette" başlık altında devlet adamları, din adamları,
uzmanlar, siyasetçiler, ·bilim a~amlarınm vs., katılımıyla uluslararası konferans
düzenlenmiştir. Bu bakımdan devlet sunulan önerileri, bildirileri dikkate alarak Kırgızistan'ın tecrübesinde kullanmak istediği görülmektedir (İslam V Sovremen- nom Svetskom Gosudarstve, 2018). Bu gibi çalışmalarm düzenlemesinde ülkedeki
bazı problemleri belirtmek mümkündür. Din, Kırgız toplumunun sosyal-kültürel ve siyasi hayatmda önemli rol oynamaktadır. Devlet laik modelini arama çabası
bir gelişme olarak görülebilir. Zira devlet, kendisini ne kadar laik bir devlet olarak
tanımlarsa da bazen siyasi süreçlerde dini liderler hareket ettikleri bilinmektedir.
Bazen din adamlan siyasi süreçlere aktif olarak katılıp devlet yönetimini eleştiri
de bulunmaktadır. Sunlarm dışmda sosyal, eğitim ve kültürel alanda da toplum
içirıde bir karmaşık durumlar yaşanmaktadır. Toplumun bazı kesimi laik ilkesini
"ateist" olarak yanlış anlaması toplum içinde karşıtlıklar oluşturmaktadır. Kırgız
toplumunda İslami kılık-kıyafet, hicap, saka!, dış görünüm en çok tartışılan ko-
nulardandır. Bu tartışmalarm sebebi olarak da toplumun hem dindar kesimi hem de sekiller kesiminin din veya laiklik model hakkında az veya yanlış bilgiye sahip olmalarmdan kaynaklanmaktadır. Bunun için devlet bazen öne çıkan sorulara ve sorunlara çözüm bulmakta zorlanmaktadır. Bu nedenle uluslararası tecrübeleri kendi yerel şartmda kullanmak amaandadır.
"1'1
<;: ~ 4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler Kongresi -Bildiriler Kitabı I
2. Kırgızistan'ın Din Reformlarının Başlatmasında Neden Olan Faktörler.
A. Ortadoğu'da YaŞanan Siyasi Ve Dini Krizler
Suriye ve Irak'taki çanşmalar Kırgızistan'ın da dikkatini çelaniştir. 2011-2012 yı
lında başlanan bu çanşmalara Kırgızistan vatandaşlan katılmak için ülkeden ayni-
dığı bilinmiştir (Begalieva, 201 7). Son dönemlerde Kırgızistan'ın din siyasetinin
değişmesi ve din reformların başlatınada bir yandan bu çanşmalar neden olduğunu
söylemek mümkündür. Çünkü Ortadoğu'da yaşanan olaylar Orta Asya ve Bağımsız Devlerler Topluluğu (bundan sonra BDT) ülkelerini ve onun içinden Kırgızistan'ı
da doğrudan etki etmiştir. Suriye ve Irak'ta temeli atılan ve kendisine Irak-Şam İslam Devleti (bundan sonra IŞİD) ad.ıı)ı veren terör örgütü tüm dünyaya korkunç
salrnıştır. 2011-2012 yıllardan bugüne kadar IŞİD birçok ülkede terör eylemlerini
gerçekleştirmiştir. Kırgızistan devleti bu sorunu öngerememiş ve sonuçta birçok
vatandaşlan Suriye ve Irak'taki çanşmalarda yer almak için ülkeden aynlınışlardır.
Devletin güvenlik organlan ülkeden birçok vatandaşlar gittikten sonra öğrenmesi
ve zamanınd~ önleyememesi hükümetin eleştirisinde olmuş.tur. Kırgızista~ bu sü- rece diğer BDT ve Kolektif Güvenlik Avrasya Örgütü (bundan sonra KGAÖ) üyesi olarak bazı görüşmeler yapılmışnr. Diğer Orta Asya ve BDT ülkeleri bölgesel gü-
venliği sağlamak amacında güvenlik organlan ortak anlaşmalan imzalamışlardır.
Kırgızistan'dan Suriye'ye giden vatandaşların çoğu gençler olduğu ortaya çık
nuştır. Kırgızistan'ın güvenlik organlarının bilgilerine göre bugüne kadar SOO'den
(onların %70'i etnik Özbekler, %24,9'u ise kadınlar) fazla vatandaşlar Suriye'ye
gittiği tespit edilmiştir. Bunlardan 50'ye yakını çanşma sırasında hayadanru kay-
bettiğini söylemektedir ler. Fakat uzmanlara göre Suriye'ye giden vatandaşların sa-
yısı SOO'den fazla olduğunu ve çanşmada hayadarını kaybedenierin sayısı da fazla
olduğunu belirtmektedirler. Bu demek ekstremist ve terörlsderin sayısı önceki sa- yılara göre daha fazladır. 2015 yılında güvenlik organlarının bilgilerine göre 1945 ekstremisti kayda alınnuş, onların %7,4 kadınlardır. (Azattyk Radiosu (a), 201S) .
..
Suriye ve Irak'taki IŞİD ve başka terör örgütlerinin Orta Asya ülkelerinde et- kisini yerli terör örgütlerle göstermektedir. Uzmanlar, OrtaAsya ve Kırgızistan'da yasaklanan Özbekistan İslam Harekan, Cebhat en-Nusra, Cemati et-Tevhid vel-Ci- had ve başka ekstremist ve terör örgütlerinin IŞİD'le doğrudan veya dalaylı ilişkisi
var olduğunu vurgulamaktadırlar. Ülke içinde veya yurtdışında bulunan IŞİD veya
başka bir terör örgütlerinin üyeleri Suriye ve Irak'taki çanşmalara Kırgızistan va-
tandaşlarını farklı yöntemlerle kendilerine çelaniştir. Onlar için en verimli yöntem
Kırgızistım'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendirme ve Öneriler "' 1'
olarak internet aracılığıyla sosyal medya (facebook, ok.ru, vk.ru vb., çeşitli siteler, Youtube kanallan ve WhatsApp) ile propaganda yapmaktadırlar. Güvenlik organ-
lannın bilgilerine göre 2018 yıl içerisinde ekstremist ve terör idelojilerini dağıtan ıSO'ye yalan farklı internet siteler kapablınıştır (Azattyk Radiosu (a), 2016).
Uzı;nanlar ve güvenlik organları vatandaşların Suriye ve Irak'taki çabşm~ara katılmasını farklı faktörler olduğunu belirtmektedirler. İlk önce geçmişe bakarsak
Kırgızistan devlet olarak dini alanı boş bırakması, vatandaşların devlete olan iti-
madının kaybolması ve devlet vatandaşiann sosyo-ekonomik sıkınblarını çözerne- mesini söylemek mümkündür.
B. Dini Ekstremizm Ve Terörizmin Canlanması ·
Kırgızistan'da dini organizasyonların ve harekatların farklı kategorileri faaliyet göstermektedirler. Yasaya göre, herhangi bir dini organizasyon Kırgızistan'ın Dev- let Din Komisyonu'nda dini organizasyon olarak kayda alınmasıyla dini faaliyetini yapabilmektedir. Bu sürecin dışında hiçbir dini organizasyon faaliyet gösteremez.
Kırgızistan'da dini faaliye~ gösterınede illegal veya kayda geçmemiş dini örgütler ve harekatlar (Tebliğ Cemaat, Süleymancılar, Nurcular, Selefi-Vehhabiler) da mev- cuttur. Bunlar farklı dini örgütleri kurararak perde arkasında faaliyet gösterdiği
öne sürülmektedir. Bu dini örgütler ya da akımlar şimdilik devlete yıkıo ve aşırıcı
lık korkunç yaratmaz, ama böyle bir potansiyel olabilmesi de mümkündür.
Dini organizasyoni.arın ve harekatların başka bir kategorisi bu - yasaklan-
mış ~ örgütlerdir. Bu örgütlerin ve harekatların faaliyetleri Kırgızistan'da farklı
mahkemeler tarafından yıkıa, aşırıalık ve terör olarak bulunmuş, yasaklanmıştır.
Ülke içinde faaliyetleri yasaklarıarı örgütlerin hepsi dini örgütlerdir. Devlet tara-
fınılan yasaklanan 20 tane örgüt varsa onların 12 tanesi 2012 yılından itibaren yasaklanmaya başlarımıştır. Geri kaları 8 tanesi (Hizb-ut Tahrir İslam Pprtisi, Tür- kistan İslam Partisi (Özbekistarı İslam Harekab), Doğu Türkistan İslam Harekab ve Doğu Türkistarı'ı Kurtarma Örgütlerini Kırgızistarı Yüksek Mahkeme'si tarafın
darı 20 Ağustos 2003 yılında, el-Kaide ve Taliban'ı Bişkek'in Birinci May İlçe Mah- kemesi tarafından lS Eylül2006 yılında, Kongre-Gel ve Cihad Grubu (İslam Cihad Birliği) örgütlerini de Birinci May İlçe Mahkemesi tarafından ll Haziran 2008 yı
lında) 2009 yılına kadar ülkede faaliyetleri yasaklanmış tır. Örgütlerin birçoğu yerli olmayan yabana ülkelerden gelen örgütlerdir. 2012 yılınciarı itibaren Kırgızistan
veya komşu ülkelerde kurulmuş olabilir düşüncesiyle yerli oları bazı ekstremist ve terör gruplar ortaya çıkmışbr. Bunun da sebebi olarak ülkedeki dini durum, IŞİD,
--~i- 4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler Kongresi -Bildiriler Kitabı I
Orta Doğu ve Yalan Doğu ülkelerinde yaşanan siyasi ve dini krizler Kırgızistan' ı da kendi ağına çekmiştir (Kırgız Cumhuriyeti'nin Din İşleri Devlet Komisyonu).
Dolayısıyla bu krizler Kırgızistan'daki dini durumu da etki etmiştir. Başla
nan din reformlannın ilk olarak devlet STK'larla birlikte dini durumu araştırmaya başlamıştır. Bu araştırmalarda elde edilen verilere göre ülkedeki dini durum kötü
olduğu sonucunu almışlardır. Bunlardan; toplumun dini biligisi olmadığı, vatan-
daşların ekstremist ve terör örgütlere yem olması, dini eğitim veren kurumların
kontrole alınmadığı, müftülükte yaşanan siyasi oyunlar ve ya bana kökenli ve za_-
rarlı dini akımların ülkeye sokulması gibi konular ortaya çıkmıştır (Kırgızistan'm
2014 Din Konsepti).
Elde edilen sonuçlara göre devlet dini ekstremist ve terör örgütleri gözal1;ına
almaya başlar. Bazı dini örgütlerin yasaklanmasında STK'ların, toplumda aktif rol alan gençlerin ve dini uzmanların fikirleri de etki ettiğini görebiliz. Bunun sonu- cunda bugüne kadar 12 tane dini örgütler Kırgızistan farklı mahkemeleri tarafın
dan ülke içinde faaliyetleri yasaklanmıştır. Bunlar;
Birleşme Kilisesi (Mun Kilisesi) - 22 Şubat 2012 yılında Bişkek'in Sverdlov İlçe Mahkemesi tarafından faaliyetleri yasaklanmıştır.
Cayşul Mahdi, Cund-el Hilafet, Ansarullah, et-Tekfir vel-Hicra - 24 Ekim 2012 yılında Bişkek'in Birinci May İlçe Mahkemesi tarafından yasaklanmış tır.
Akromiya ve Tihomirova A.A-Said Buratiyalık'm propaganda faaliyetleri, aji-
tasyon-propagandalık materialleri - 14 Mart 2014 yılında Bişkek'in Oktyabr İlçe Mahkemesi tarafından yasaklanmıştır.
IŞİD-13 Şubat 2015 yılında Bişkek'in Oktyabr İlçe Mahkemesi kararıyla ya-
saklanmıştır.
Cabhat en-Nusra- 23 Haziran 2015 yılında Bişkek'in Oktyabr İlçe Mahkeme- si tarafından faaliyeti yasaklanınıştır.
Katibat el-İmam el-Buhari ve Cannat Oşiklari (CennetAşkları)- Oş Şehir Mah- kemesi kararı ile 13 Mayıs 20ıs yılında terör örgütü olarak yasaklanmıştır.
Caamat at-Tauhid val-Cibad (Cemati et-Tevhid vel-Cihad)-Oş Şehir Mahke- mesi kararı ile ı 7 Mart 20ı6 yılında yasaklandı.
Y~n-İnkar- ıs Ekim 20ı7'de Bişkek'in Oktyabr Mahkemesi'nin kararı ile
Kırgız Cumhuriyeti topraklarında faaliyetleri yasaklanmıştır (Kırgız Cumhu- riyeti'nin Din İşleri Devlet Komisyonu).
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Degerlendinne ve Öneriler <,ı:f.
Görüldüğü gibi yukandaki örgütler, ülkede faaliyetleri yasaklanan dini örgüt- ler olduğu ve 2012 yılından itibaren yasaklanmaya başlanmıştır. Bu örgütler şu
anda gizli bir şekilde faaliyetlerini yapmaya devam etmekte ve tutuklananlan ce- zaevinde bile propaganda yapmaktadır. İçişleri Bakanlığı'na bağlı Ekstremizm ve
İllegal Göçmenlerle Mücadele Başkanlığı'nın bilgilerine göre 400'e yalan insan eks- tremizm suçuyla cezaevindedir (BBC Kırgız Hizmeti, 2018). Bu rakamlar gün geç- tikçe arttığını ve cezaevinde de kendi idelojilerini yaymaktadır. Bu sorunu çözmek amaonda ekstremizm ve terörle tutuklanan insanlan ayrı bir hücrede tutulması gerektiğirıi dile getirmişlerdir. Ve bu proje 2016 yılında o dönemdeki Cumhurbaş
kanı A. Ataınbayev'in karanyla hayata geçirilmiştir (Şaripov, 2016).
3. Kırgızistan'ın Yeni Din Politikaiarı Ve Dini Reformlar
Çağdaş küresel çağrılar ve tehditler, Kırgızistan'daki mevcut dini örgütlerin faali- yetlerini kontrol altına almak, ülkedeki dini durumu iyileştirrnek için devlet ku- rumlan, dini organizasyonlar ve STK'lar arasındaki ilişkisini güçlendirmek için devlet, yeni din politikalarını ve din reformlarını başlat::ntıştır.
2014 yılından i~baren devlet kurumlan ülkedeki dini durumu iyileştirmek,
dini sorunlan çözmek ve dini organizasyonlan kontrol altına almak amaonda ak- tif çalışmalanrıı başlatmıştır. Kırgızistan tarihinin son yıllannda (2014-2015 yıl
lan) devletin dini alandaki problemlere doğrudan ilgilenmeye kararlar alınmış~.
Savurıma ve Güvenlik alarıında birleşik bir devlet politikası uygulayan özel ana- yasa kurumu olan Savunma Konseyi'nin 3 (üç) toplantısı (2014 Şubat, Kasım ve
~015 Eylül aylan), Kırgız toplumunun dini yaşarnı ile ilgili konulara ayrılmıştır
(Myrzabayeva, 2017, s. 64). Kırgızistan Cumhurbaşkanı'nın 7 Şubat 2014 tarihli
"Kırg-.zistan Cumhuriyeti Savunma Konseyi'nin Dini Alanda Devlet Politikası Hak-
kındaki Karannın Uygulanmasına Dair Karar"da devlet, "devletin düzenleyid iş
levlerinin dini alanda zayıflatılmasırun, kontrole almamasının ve kanşmamasının yanlış bir strateji olduğunu" kabul etmiştir. Ülkedeki dini duruma 'yeterince dikkat edilmemesi, dinler arası çatışmalar ve devlette bölünme tehdidi şeklinde olumsuz sonuçlara yol açabileceğini belirtilmiştir. Bu, Kırgızistan'da devletin din ve dini ör- gütlenmenin ayrılmaz bir varlığının olacagı, farklı bir din-devlet ilişki modeline
geçişi öngörmesi anlamına gelınektedir. Savurıma Konseyi'nde kabul edilen karar-
ların sonucu olarak birçok çalışmalar başlatılmıştır; Kırgızistan Cumhuriyeti'nin 2014-2020 yıllarına devletin dini alandaki yeni konsepti düzenlenmiş, Milli Gü- venlik Komitesi'nin, İçişleri Bakanlığı' nın, Din İşleri Komisyonu'nun ve KMDİ'nin
<§f.
4. 1Jluslararası Ö~enciler Sosyal Bilimler Kongresi -Bildiriler Kitabı Ifaaliyetlerine fonksiyonel bir analiz gerçekleştirilmiş, yasal düzenlemelere değişik
likler ve eklemeler yapmak için öneriler geliştirilmiştir (Elebayeva, 2017, 207).
14 Kasım 2014'de kabul edilen devletin dini alandaki yeni konsepti dini alanı doğrulamaya amaçlanmıştır. Konsepti, dini alanın gelişmesi için metodolajik ve kavramsal temelleri, devletin dini konulara yaklaşımını ve aynı zamanda devle- tin din politikalanın yeniden şekillendirmek için ana yönleri tanımlar. Bu belgede,
Kırgız toplumunun hukuksal, kültürel ve sosyal alanlanndaki stratejik görevleri
tammlamıştır:
1. Vicdan ve din özgürlüğünün sağlanması,
2. Laik devletin yeni bir Kırgızistan modeli kurulması,
3. Hukuki normatif yasalara düzenleme ve eklernelerin yapılması,
4. Dini organizasyonların faaliyetlerinin sınırlarının oluşturulması (diğer va-
tandaşların hak ve özgürlüklerinin ihlali, dinin siyasallaşması), devletin dini alanı
düzenleme amacı ile müdahelesi (dinler içi faaliyetlere müdahalenin kısıtlanması),
S. Kırgızistan'da vatandaşların dini radikalleşmesinin önlenmesi, ekstremist ve terörist faaliyetlerin önlenmesi,
6. Geleneksel İslam'ın (Hanefi ve Matrudi mezhebi) desteklenmesi,
7. Dini alanın radikalleşmesini önlemek için ılınılı İslam'ın ilerlemesini des- tekleyen politikanın yürütülmesi (Kırgız Cumhuriyeti Savunma Konseyi'nin ka-
rarı),
8. Dini okur-yazarlığın arttınlması ve din eğitimi düzeyinin kalitesi,
9. Dini durumu izlemek ve dini alanda güncel sorunları çözmek için uzmanlık
ve analitik kapasitenin arttınlması (Kırgızistan' ın 2014 Din Konsepti).
Devlet politkasının stratejik öncelikleri dini alanda seçilmesi, burada ortaya
çıkan sayısız sorunu çözmek için durum analizinden belirlenmiştir.
4. Cumhurbaşkanlığın "Iyman" Dini Kültürü GeliŞtirme Vakfı Konsept'iyi uygulamak için, 2015-2020 yılları arasmda Kırgızistan Cumhuriyeti devlet politikasının sistematik planı geliştirilmiştir. 2014 yılında Cumhurbaşkanı
A.Atambeyev'in inisiyatifi ile dini ve manevi kültürün gelişimi için "Iyman" Vakfı
nı oluşturmuştur. Başlıca amaa manevi ve dini kültürü geliştirmek olan "lyman"
Vakfı, vatandaşların ruhsal ve entelektüel potansiyelini geliştirmeyi amaçlayan
girişimleri destekleyerek, devlet ve sivil toplumun dinler arası uyumu güçlendir-
Kırgızistan'ın Yeni Din Palirikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendirme ve Öneriler
.J:f.
meye, hoşgörülü olmaya ve dini aşınlığın tezahürlerine karşı etkili yöntemler ge-
liştirmesine yardıma olmaktadır. "Iyman" Vakfı'nın amaçlarından biri de, İslam
. kültürünü ve eğitimini geliştirmek, dini eğitim kurumlarının faaliyetlerini koor- dine etmek, dini örgütler ve dini eğitim sistemini, devlet standartlarını, müfre- datlan Kırgızistan öğretim yönergelerine göre geliştirmek ve yurtdışından gelen
hayırsever yardımların finansal akışlarının biriktirilmesini planlamaktadır. Vakıf,. halihazırda okurların manevi kültürünü geliştirmeyi ve yazarların eserlerini ya-
yınlamalarına yardıma olmayı amaçlayan "Kalem Cana Iyman" (Kalem ve Iyman) projesini başlatmıştır. Nisan 2015'te, KMDİ çalışanları, İl başkanlan ve İlçe İmam
Hatip çalışanlarına din adamlannın faaliyetlerinin etkinliğini artırmak için üç gün- lük bir seminer düzenlenmiştir. Aynca ülkenin ~ bölgelerinde kadınların eğitil
mesi, asker adamlarına dini ekstremizm ve terörizm.hakkında bilgiler verilmesi ve 2 haftalık imamların eğitilmesi projesi başlatı.lmıştır. Bunların dışında Vakfın faa- liyet alanında: Ulusal tarzda caminin en iyi mimari tasarımı için yarışması; İslam değerleri, hayat dersleri ve vatanseverlik haklanda kısa filmler, video lar, progr~
lar yapmakta; İmarolara burs desteği verilmekte; Bilimsel ve manevi dergi, kitap, gazete·yayınlamakta; İslam Araştırma Merkezi'nin açılışını ve BUgi'Merkezi'nin
açılmasını planlamakta; Din eğitimini içeren mo~ern bir okul oluşturmayı hedefle- mektedir (Cwnhurbaşkanlığın "Iyman" Dini Kültürü Geliştirme Vakfı).
5. Din Eğitimi Politikaları
Kırgızistan'ın bağımsızlığın ilk yıllarından beri devlet, din eğitimi konusuna ye- terince önem vermemiştir. Bunun sebebi olarak devlet kendisini demolaatik ve laik bir ülke olarak Uan etmesi ve laik kavramını yanlış bir şekilde anlamasını söy- leyebiliriz. Ülke içinde bulunan vatandaşlar din eğitimini farklı yollarla almaya
çalışmışlardır. Böyle bir dururndan istifade edip, ülke vatandaşlarını yabano dini örgütler, radikal dini gruplar kendi ağına çekebUrnişlerdir.
Kırgızistan'ın din eğitimi politikalarını iki aşamada bakmak gerekir; 1991 yı
lından 2014 yılına kadar ve 2014 yılından bugürıe. İlk aşamada din eğitimi alanın
da din-devlet ilişkileri çok saçma bir durumda olmuştur. Hatta devletin din eğitimi politikalarıyla hiç de ilgilenmediğini söyleyebiliriz.
Kırgızistan Cwnhuriyeti olarak ateist-komürıist bir devletten aynlmış olsa bile, din eğitimi devletin genel eğitim alanına girmemiş ve eğitim sistemine entgre
edilmemiştir. Devletin dini eğitim kurumlar ile uzlaşma seçeneği ve dini eğitim kurumlannın çabalarını ve fırsatlarını toplumun yararına en iyi şekilde kullanmak
< ff.
4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler Kongresi -Bildiriler Kitabı Ivarken, dini eğitim kurumlannı devlete karşı koymuşlar ve Kırgızistan'ın resmi devlet kurumlan onları dikkatsiz ve hukuki alan dışmda bırakmıştır. Dini eğitim kurumlan sağlam bir sosyal gücü temsil etmiş ve bu kurumlarda ülkenin birçok genç nesli eğitim görmüşler, hatta dini eğitim alan gençler ülkede ideolojik bir boş
luk karşısında aamasız bir şekilde toplumdan, devletin genel eğitim sisteminden dışlanmışlardır (Bulan Enstitüsü (a), 2017).
Kırgızistan'da dini eğitim konusu çok kannaşık ve farklıdır. Dini eğitim alan va tarı
daşlar çeşitli yollardan kendi dini bilgisini arttırmaktadır. Ülkede vatandaşlar dini bilgi alma konusunda çeşitli yolları terdh etmektedirler ve şöyle kategorize edilebilir:
• Ailesi dindar ve dini bilgisi olanlardan,
• Cami, mesdtlerden,
• Tebliğ Cemaat (Davaatçılar) üyelerinden,
• Orta ve yüksek din eğitimi veren kurumlardan (medrese, İslami enstitü, üni- versiteler). Kırgızistan İslam Üniversitesi geçen seneden itibaren Milli Eğitim Bakan- lığı'ndan alcredasiyondan geçmiş ve devlet diplomalan tanımaya başlamıştır. Bunun dışınd<~: kalan medrese, enstitülerin verdiği diplomalan devlet tanımamaktadır,
Kırgızistan'ın devlet üniversitelerindeki ilahiyat fakül~eleri (Oş Devlet Üni- versitesi, Araşan ilahiyat Fakültesi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve
Kırgız Devlet Üniversitesi),
Radikal ve ekstremist dini grupların "hücre" tipi din e ği timleri,
Farklı yabancı İslami dini cemaatlerden (Süleymanolar, Nurcular, Hüdayıcı
lar, Tebliğ Cemaat, Cemaat-i İslam, Selefi-Vehhabiler vs.), Hristiyan cemaat- lerden (Baptistler, Yehova Şehitleri, Yedind Gün Adventistleri ve Hristiyanlı
ğın diğer farklı kollannın misyonerleri),
Yabana ülkelere din eğitimi için gidenler (Türkiye, İran, Pakistan, Arap Ülke- leri vs.).
Bunların dışmda Kırgızistan'ın meşhur dini alimleri ve Kırgızistan'ın dini ön- derleri olan bireylerden de dini bilgi almaktadır lar. Bunların dini bilgi verme yön- temleri genelde aynı olmaktadır, camilerde. Fakat son zamanlarda sosyal medya (Instagram, Faceböok vb. sayfaları, YouTube kanalları) aracılığıyla, özel ve devlet radyo-televizyonlarından soru-cevap şeklinde ders yapmaktadırlar.
Sonuçta Kırgızistan'da devlet ve devlet dışı din eğitimi sistemleri kurulmuş
tur. Devlet din eğitimi sistemine, İ. Arabaev adını taşıyan Kırgız Devlet Üniversi- tesi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve Oş Devlet Üniversitesi'nin ilahi-
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Degerlendinne ve Öneriler
ff.
yat fakülteleri ve bölümlerinden oluşmaktadır. Devlet dışı elin eğitimi sistemine ise, lOO'den fazla kayıtlı eğitim kurumu tarafından temsil edilmektedir. Bunlara Kırgızistan İslam Üniversitesi, 10 İslami enstitü ve 80'den fazla medrese dahildir, ancak bunların sadece yarısı tescil edilmiştir. Bişkek'te 10 medrese, Çüy ilinde 28, Talas'ta 4, !sık Göl'de 1, Narın'da 2, Celal-Abad'da 6, Oş'ta 19, Batken'de 9 ve Oş şehrinde 4 medrese bulunmaktadır. Bu medreselerde öğrenim gören 6 binden faz- la öğrenci vardır (Bulan Enstitüsü (b), 201 7). Bunların sadece %SO' si kayıtlı olup, Milli Eğitim Bakanlığı tek bir medreseye eğitim faaliyetleri için bir lisans verme- miştir, çünkü bu temel okulların eğitim temeli, eğitim programları ve öğretim kad- roları devletin gereksinimleri karşılamamaktadır. Örneğin, 2015 yılında medrese öğretmenleri sertifikasyonu sırasında, öğretmenierin %80'i sertifikasyon sürecin- den geçmemişlerdir (Dosaliyeva, 2016).
Böylece, birbirinden bağunsız ve birbirini tanımayan iki dini eğitim sistemleri Kırgızistan'da işlevini sürdürmüştür. Uzmanlara ve bazı dini alanın temsilcilerine göre bu, istenmeyen sonuçlarla olmuştur. Bu nedenle Kırgızistan'da din eğitimini iyileştirmek ve geliştirmek için acil önlemlerin alınması gerekiyordu. Özellikle, ye- tersiz temin edilmiş, aİılaşılmaz eğitim programları yerine, istekli olanların ihtiyaç- lanru karşılamak için genel eğitim dini okullarıru (medrese, enstitület vs.) açmak zorundaydı. Örneğin, Türkiye dini eğitim kurumlannın modelinde "İmam Hatip"
liseleri gibi. Özellikle Kırgızistan'da bu konuda belli bir tarihsel deneyim de vardı.
Bilindiği üzere, XIX-XX. yüzyılın başlarında Kırgızistan'da medrese ile paralel olarak mektepler ve yeni metodolajik mektebi olan "Usul-i Ceclid" okullan işlev görmüş, yerel çocuklara ilahiyat bilgisiyle birlikte laik (seküler) eğitim verilmiştir.
Örneğin, Kırgızistan topraklarında Pişkek'de "Medrese-i-İŞtidad", Tokmakkentin- deki "Medrese-İkbaliya", Çon-Kemin Vaclisi'nd~ "Medrese+Şabdaniya" gibi yeni yöntem okulları ve Prejevalsk'de (şu anki Karakol şehri) İ. Gaspralı adındaki okul-
larında, öğrencilerin çalışma süresinin en az %20'sinin genel eğitim konularına
ayrılmış olduğu bilinmektedir. Sovyet dönemindeki Kırgızistan'ın sovyet-partisi- niri ve kültürel-bilimsel aydınlannın ilk temsilcileri, bu yeni yöntem okullarında
"Usul-i Ceclid"in ilk eğitimini aldıklan iyi bilinmektedir (Abdırahmanov, 2017, 24).
Durum, ancak 2014'ten sonra değişmeye başlamıştır. Bilindiği gibi, 3 Şubat 2014'te Kırgız Cumhuriyeti Savunma Konseyi, "Dini Alanda Devlet Politikası Üzeri- ne" meselesini ele alarak, bağunsızlığın ilk yıllarında kurulan dini alandaki süreçleri düzenlemekten devlet organlannın uygulamasını hatalı olarak kabul etmiştir. Sa- vunma Konseyi'nirı 3 Şubat 2014 yılındaki "Dini Alanda Devlet Politikası Üzerine"
···['f.
4. Uluslararası Ö~enciler Sosyal Bilimler Kongresi -Bildiriler Kitabı IKararını gerçekleştirmek için Kırgız CumhuriyetiAnayasa'sının 20, 32, 45, 60 ve 65.
Maddelerine, uİnanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar İle İlgili" Kanununun S. Maddesi- ne ve "Kırgız Cumhuriyeti'nin Savunma Konseyi ile İlgili" Kanununun 3. Maddesine göre Cumhurbaşkanı A. Atambayev'in Karan çıkmıştır (Kabar.kg, 2014).
Bu önemli belgede Kırgızistan'da din eğitimi meselelerine de yer verilmiştir.
Bu nedenle, uygulamasının bir parçası olarak, ülkenin dini eğitim sistemini yeni- den şekillendirmek için aktif reformlar yapılmaktadır. Örneğin, Temmuz 201S'de
i.
Arabaev adındaki Kırgız Devlet Üniversitesi'nde deneyim için bir ilahiyat ~oleji:açılmış ve mezun olanların diplomas~ devlet tanımaktadır. Bunun dışında 2016
yılından itibaren pilot (deneme) uygulaması ile devletin orta okullannın 10 okulurı
da "Din Medeniyetinin Tarihi" dersi okutul.maya başlamıştır. Bu süreç günümÜZde okul sayısı 56'ya yükselmiş, pilot ugulama süreci devam etmektedir ve gelişmekte
dir. Eğer bu pilot uygulama süreci başarılı şekilde tamaınlarursa, 2019 yılının yeni
Eğitim-Öğretim yılından itibaren ülkenin tüm devlet okullarında "Din Medeniyeti- nin Tarihi" dersi okutulmaya başlayacağı belirtilmiştir. (Azattyk Radiosu (b), 20'18).
Bunun dışında Kırgızistan İslam Üniversitesi 2017 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'n
dan 27 se~eden beri alamayan lisansını alınış ve bundan sonra öğrenciler devletin
verdiği diplomalanyla mezurı olacaklardır (Azattyk Radiosu (c), 201 7).
6. Kırgızistan'da Mevcut Dini Kurumlar
Söz konusu Konsept' e yer alan ayn bir nokta, devlet kurumlarının dini örgütlerle
etkileşim mekanizmalan ve bunlann aşağıdaki konularda faaliyetlerinin izlenme- sidir: Dini örgütlerin, mekanların, eğitim kurumlannın ve misyonerlerinin kayıt
ve yeniden kayıtlannın (durumlarını belirleme ve kategorilere göre kayıt yapma) yeniden optimizasyonu; dini örgütlerin faaliyetleri haklanda bilgi ve rapor verme biçimini geliştirmek; dini örgütlerin ve temsilcilerinin faaliyetlerini devlet organ- lan tarafından izlemeye yönelik bir sistemin oluşturulması amaçlanmıştır.
Kırgızistan'da dini sorunların çoğu İslam dini ile bağlantılı olması ülkede yaşayan nüfusun %85'i Müslüman olması ve İslam'ın etkisidir. Din İşleri Devlet Komisyonu'nun verdiği bilgilere göre KMDİ başkanlığına bağlı olan 2,856 İslami kururnlar kayda alınmıştır. Bunun 2,647'si cami (bunların 400 yakını kayda geç-
meıniştir), 93 dini amaç güden çeşitli (vakıflar, birlikler, dernekler, sosyal-kültürel
yapılar, insani yardım organizasyonlan, eğitim merkezleri, inşaat işleri vs,.) dini kurumlar ve ll 7 İslami yüksek ve orta eğitim (üniversite, enstütü, medrese vs,.) veren kurum.lardır.
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendirme ve Öneriler .~fo
Kırgızistan'da Hristiyan dininin de farklı kollan faaliyetlerini yapmaktadır.
Moskova Patrikhanesi'nin Rus Ortodoks Kilisesi'ne bağlı olarak Bişkek ve Kırgız
eparşisinin Rus Ortodoks Hıristiyanlığı'na ek olarak 49 kilise ve ı kadın manastın
mevcuttur. Hristiyanlığın geleneksel olmayan diğer kollanndan 4 Katolik, SO Bap- tist, 20 Lüteran, 56 Pentecostal, 3ı Yedinci Gün Adventistleri, 38 Presbiteryen, 43 Karizmatik, 4ı Yehova Şehitleri, ı8 diğer Hristiyan örgütleri ve 26 yabano Pro- testan misyonu vardır. Bunlann dışında ı Yahudi topluluğu, ı Budist ve ı2 Bahai inanç topluluğunun da faaliyetleri gösterilmektedir (Kırgız Cumhuriyeti'nin Din İşleri Devlet Komisyonu).
7. Öneriler
Ülkedeki dini durumu iyileştirmek için devlet politikasını etkin bir şekilde uygu- lamak amaoyla, araştırmanın sonuçlarına dayalı olarak aşağıdaki öneriler öneril- mektedir:
Kırgızistan Cumhuriyeti'nin 20ı4-2020 yıllanna devletin Din Konsept'inde öngörülen tüm tedbirlerin uygulanması ve bu girişimlerin kağıt üzerinde kal- mamasını sağlamak. Konsept'in başanlı bir şekilde uygulanabilmesi için, nü-
'
fusun kendisi de aktif ha.J.e getirilmesinin yanı sıra, uygulanması için finansal ve teknik destek sağlamak zorundadır.
Radikalizm ve aşırılık yanlısı fikirlerin yayılmaması için konuyla ilgili konfe- ranslar, konuşmalar, videolar yapılması, özellikle gençleri ve h~rkesin dönü-
şebileceği kriz merkezlerinin açılmasını kapsayan kapsamlı bir önlemler siste- min geliştirilmesi ve kullanılması.
Çeşitli ekstremist ve terör grupların ve ideolojilerin hedefi olan dini bilgisi
olr.:ıayan gençler ve kadınlar, etnik gruplar, bölgesel özellikler, sınır bölgele- ri gibi sosyal gruplardaki farklılıklan dikkate alarak radikalleşmeye karşı bir strateji ve önlemler geliştirmek.
Medyada İslami değerler ile ilgili düzenli programlar yürütmek; radikalizm ve
aşırıolık karşıtı televizyon programları yayınlamak, dersler şeklinde din ve radikalizm üzerine televizyon programlarını sunmak.
Din adamlarının eğitim seviyesini artırmak için bir sistem geliştirmek ge- rekir. Dini eğitim konularına giriş, ders, seminer, medrese öğretmenlerine
hukuk eğitimi, yurttaşlık, eleştirel düşünme, çatışma yönetimi, banşçılık vs.
alanlarından kurslar.
": f.
4. U1uslararası Öğrenciler Sosyal Bilimle.r Kongresi -Bildiriler Kitabı IDinin radikalleşmesinin önlenmesi meselelerinde, teolojik bir baloş açısıyla İslam'la bağlantısı olmayan bir olgu olarak terörizmi ve ekstremizini açıkla
yan KMDİ'ne belirli bir sorumluluk payı verilmelidir. Devletin laikliği ilkesi- ne aykın olmayan, Kırgızistan ve Orta Asya İslam' ı için geleneksel değerlerin devlet içinde tanıtılması.
Kırgız yasalarının ihlali ve tahribatlı görüşlerin yayılması için ülke toprakla-
rındaki ya bana dinsel harekatların faaliyetlerini izlemek.
Dini radikalizmin önlenmesi ve tanımlanmasında görev alan güvenlik organ- larının (İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Devlet Komitesi) yapısını güçlendir- mek.
Aşırılıkçı ve terörcü dini edebiyatı sıkı kontrol etmek ve yasaklamak, dağıtımı
için ağır cezalandırılması gerekir.
Radikal dini internet siteleri tespit edilmeli ve engellenmelidir.
Irak ve Suriye'den dinsel ekstremİst ve terör gruplarından dönenler için bir rehabilitasyon sisteminin geliştirilmesi ve orgarıize edilmesi gerelanektedir.
Mevcut/eski terör ve ekstremİst örgütlerinin üyelerinin yanı sıra akrabaları
nın rehabilite edilmesi için etkili yolların araştırılması ve uygulanması gerek- mektedir.
Mevcut dini durumun izlenmesi ve araştırılması için akademik düzeyde sos- yolojik, psikolojik, antropolojik ve tarihi incelemelerin geliştirilmesi ve sunu- lan teklifierin dikkate alınmasıdır.
Referanslar
Abdırahmanov, T. (201 7). Religioznoe obrazovaniye v sovremennom Kırgızistane. Seriya Vestnika
"SVFCJ" N24, (08)
Alimova, K. (2016). Kırgız respublıkasının din sayasao. Zhusup Balasagın Oniversittsi'nin dergisi, 3, (87)
Aydaraliyev, A. (2016). Religioznıye Ob'edineniya, FUnktsioniruyişiye v Kırgızskoy Respubliki. Vestnik KRSU. Cilt:16, Sayı:8
Azattyk Radiosu (a), (2016). Siriyadagı Uruşka Katışkan Kırgızistandıktardın Sanı 600 dön Aştı. Erişim adresi: 20.09.2018, https:/ /www.azattyk.org/a/27897290.honl
Azattyk Radiosu (b), (2018). Ekspertter taldayt: Kırgızstanda din sayasattaştıbı?. Erişim ;ıdresi:
.02.10.2018, https://www.youtube.com/watch?v=DnmvYrhKlew
Azattyk Radiosu (c), (2017). İslam Univer.siteti listenstiya aldı .. Erişim adresi: 03.10.2018, https://
www.azattyk.org/a/2861571S.html
Kırgızistan'ın Yeni Din Politikalan ve Dini Kurumlar: Değerlendirme ve Öneriler
{ f.
BBC Kırgız Hizmeti, (2018). Kırgızstilnda te"orizm, ekstremizm menen ayıptalgan 400 kişi kamakta. Eri- şim adresi: 29.09.2018, https:/ /www.bbc.com/kyrgyz/kyrgyzstan-45570632
Begalieva, C. (201 7). Baldan siriyaga ketken enelerdin köz caşı. Erişim adresi: 24.09.2018, https:/ /www.
azattyk.org/a/kyrgyzstan-syrya-radicalism/28504938.html
Bulan Enstitüsü, (a). (201 7). Problemı religioznogo obrazovaniya. Erişim adresi: 29.09.2018, http:/ /bu- laninstitute.org/rulbulantv-religious-education/
Bulan Enstitüsü, (b). (2017). Religioznıye Obrazovanie V Kırgızistane: Medrese Nujdayetsya V Sroç- noy Reforme. Erişim Adresi: 28.09.2018, http://bulaninstitute.org/ru/report-about-madras- sas-in-russian/
Cebeci, S. (2016). Kırgızistan'da dini durum ve sovyet sonrası dini gelişmeyi besleyen etkenler. MA- NAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt S, Sayı:3
Cumhurbaşkanlığın "Iyman" Dini Kültürü Geliştinn e Vakfı. Erişim adre.si: 19.09.2018, http:/ /iyman.kg/
. ·.
Dosaliyeva, B. (2016). Medreselerdegi bilim berüü özgöriJbü?. Erişim adresi: 30.09.2018, https://W'Ww.
azattyk.org/a/kyrgyzsran_religion_round_table/27591334.html.
Elebayeva, A. (201 7). Vzaimootnoşeniya Religü İ Gosudarstvo V Kırgızskoy Respublike. VestnikKRSU.
Cilt:17, Sayı:2
İsaeva, G. ve Amirayev, R. (2012). Nekotone Voprosı Stanovleniye Gosudarstvennoy Politiki Kırgızs
koy Respubliki V Religioznoy Sfere. Nauka İ Novıye Tehnology dergisi, 9
İslam V Sovremennom Svetskom GosudarstıJe, (2018). Erişim adresi: http://islaminmodemstate.org.
kg/
İsmailov, N. (2015). Pravovıye Aspektı Sovremonnıh Gosudarstvenno-Religioznıh Otnoşoniy v Kırgı
ziskoy Respublike. Vestnik KRSU, Cilt:15, Sayı:12
Kabar.kg (2014). AAtambayev Podpisal Ukaz "O Realizatsii Reşeniye Saveta Oboronı KR O Gospolitike V Religioznoy Sfere". ErişİID: Adresi: 27.09.2018, http:/ /old.kabar.kg/society/full/71219
Kanaev, A. (2012). Religiozruye Fakton Vliyayuşiye Na Obşestvenno-Politiçeskiy Protsess Kırgızsta
na. İzvestiya Vuzov dergisi, Cilt:S
Kırgız Cumhuriyeti'nin din işleri devlet komisyonu. Erişim adresi: 10.09.2018, http:/ /religion.gov.kg
ı<ırgızistan'ın 2014 yılındaki din konsepti. Erişim Adresi: 14.09.2018, http://cbd.minjust.gov.kg/actl view/ru-ru/68294
Kozukulov, T. (2016). Osnovruye Printsipı Vzaimootnoşeniya Religü İ Gosudarstva VKırgızstane.Mo
lodoy Uçenıy, No:10 (114)
Kozukul cv, T. (201 7). Kırgızistan'da devletin din siyaseti. Akademik hassasiyet/er.
Myrzabayev, M. (2009). Kırgızistan'da din-devlet ilişkileri. Yayımlanmanuş doktora tezi. Ankara Üniver- sitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Ankara
Myrzabayeva, N. (201 7). Religioznaya Situatsiya V Sevremennem Kırgızstane. Nauka Bez Granits der- gisi, N~2 (7)
Şaripov, S. (2016). V Kırgızstane osujdennıh za ekstremizm soderjat otdelno ot drugih zaklyuçennıh .. Eri-
şim Adresi: 13.09.2018, http:/ /inozpress.kg/news/view/id/48619
