Bilimsel Bilgiye Açık Erişim:

Yaşar Tonta ve K. Levent Ertürk

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü {tonta, korhan71}@hacettepe.edu.tr

Bilimsel Bilgiye Açık Erişim:

Hacettepe Açık Arşiv

Uygulaması

Plan

• Bilimsel Yayıncılık

• Açık Erişim

• Kurumsal Arşivler

• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması

www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr

• Türkiye’de Neler Yapılabilir?

Bilimsel Dergi Sayısı

• 24.000 hakemli dergi

• Yılda 2,5 milyon makale

• Bilimsel dergiler pahalı

• Ekonomik model aboneliğe /

kiralamaya (lisans) dayalı

Kısır Döngü

• Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi

• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi

• Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut

abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri

• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini

yenileyememesi

Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok

• Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor

• Dergi fiyatları “esnek” değil

• Tetrahedron Letters

– 1974 Æ 200 USD – 1997 Æ 7176 USD – 2005 Æ 12.204 USD

• Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-

%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar

Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar

paylarını artırma potansiyeli var!

Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı

• Kamu kaynakları

– Araştırma projeleri

– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları – Bilimsel yayınları alan kütüphaneler

• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar

• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite

kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?”

Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004

Açık Erişim Tanımı

“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin]

erişim

“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü...

açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli

arşivlemeye olanak sağlamak için...

en azından bir çevrimiçi arşivde

depolanır.”

Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002

• Kendi kendine arşivleme

• Açık Erişim dergileri

Kaynak: Prosser, 2003

Kendi Kendine Arşivleme

• Yayıncıların tutumu

– Yayıncıların %92’si onaylıyor

• Yazarların tutumu

– Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık

Yayıncıların Tutumu

Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan

Dergiler % ^Yayıncılar %

8919 (%100) 107 (%100)

Henüz değil 695 %8 34 %32

Ön baskı 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)

Son baskı 5754 %65 66 %62

Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil yeşil ışık ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor ( ( % % 92) 92)

Kaynak: Brody & Harnad, 2004

Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor

• Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor

Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?

• İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel

getirisinden kaybı yılda

yaklaşık 2,7 milyar dolar 2,7 milyar dolar

• Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca

erişilememesi (Stevan Harnad)

The UK is losing around £1.5 annually in the potential impact of its scientific

research expenditure,

according to one of the key figures in the global open 1.5 billion lost annually in potential return on British science

access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the

American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing

environment.

Açık Erişim Dergileri

• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti

• Çeşitli konularda 1816 dergi

• Hakemli dergilerin %7,5’i

• Erişim için abonelik gerekli değil

• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar

tarafından karşılanıyor

Directory of Open Access Journals

Açık Erişim Gelişmeleri

• Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu

• Bazı üniversitelerin kendi kurumsal

arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma

girişimleri

Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri

• Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002

• Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003

• Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003

• BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003

• OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004

• IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004

Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi

• ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd.

• ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004

• Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004

• Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu -

1 Ekim 2005

Açık Erişim Yazılımları

• GNU Eprints (158)

• DSpace (91)

• ETD-db (22)

• OPUS (Open Publication System) (17)

• Bepress (13)

• CDSWare (8)

• HAL (5)

• ARNO (2)

• Diğer (150)

Kaynak: archives.eprints.org

Açık Erişim Arşivleri (Ekim 2005)

• ABD (127)

• İngiltere (55)

• Kanada (27)

• Almanya (41)

• Fransa (24)

• Avustralya (18)

• İsveç (11)

• Hollanda (16)

• İtalya (18)

• Brezilya (29)

• Hindistan (11)

• Danimarka (4)

• Çin (4)

• Macaristan (4)

• İspanya (8)

• Belçika (6)

• Güney Afrika C. (4)

• Japonya (6)

• Türkiye 1

Açık Arşivler Girişimi

Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP)

• Dizinleme yayın sürecinin bir parçası

• Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor

• Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından

“harmanlanıyor”

Arama Mekanizmaları: OAIster

Son 10 ayda 180 yeni arşiv eklendi;

kayıt sayısı yaklaşık

1,5 milyon arttı

Google Scholar

Kurumsal Arşivler

• Bir ya da daha çok üniversitenin /

kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital

derme

Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri

• Hakemli dergilerde

yayımlanan makaleler

– Ön baskılar – Son baskılar

• Tezler

• Teknik raporlar

• Kitaplar

• Öğrenim nesneleri

• Ek materyaller (veri, görüntü, vs.)

• Açık Erişim dergileri

• Çalışma metinleri

• . . .

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

Açık Erişim Arşivi Uygulaması

İşletim Sistemi: Linux Fedora Core

Açık Erişim Yazılımı: Dspace

H.Ü. Açık Erişim Arşivleri

Arama Sonuçları

Dizin Bilgileri (Dublin Core)

Tam Metin Tez

Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri

• Farklı dermeler yaratılabilmesi

• Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması

• Özelleştirme: MyDspace

• Yeni belge yükleme

– tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim

• Yönetim

– edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı,

yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi

Farklı Dermeler

Son Yüklenen Belgeler

Özelleştirme: MyDspace

Yeni Belge Kaydetme

Tanımlama I

Tanımlama II

Yükleme I

Yükleme II

Yükleme III

Doğrulama

Lisans / Telif Hakları

Kayıt Tamam

Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta

Mesajı

Yeni Arama Sonucu

Dizin Bilgisi

Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)

Edit İşlemleri

Yetkilendirme Politikası Tanımı

Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı

Bölümleri Yönetme

Kullanıcıları Yönetme

Yapılanlar

• CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için)

• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt

• OAIster arama motoruna kayıt

• Google Scholar’a kayıt

OAI Registry

OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor:

“açık erişim”

Tarama Sonuçları

Yapılması Gerekenler

• Veri girişi

• Uygulamanın Hacettepe’de yaygınlaştırılması

• Farkındalığın artırılması

• Uygulamanın diğer üniversitelerde

yaygınlaştırılması

www.acikerisim.org

Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK

Türkiye’de Neler Yapılabilir?

• “Farkındalık” yaratmak

• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri projeleri çoğaltmak

• Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili olduğunu görmek

• Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma

sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak

• Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek

• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal

düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek

Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)

• Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek

• Açık Erişim dergileri yayımlamak

– TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler

• Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek

• Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS)

• Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile

taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak

Yaşar Tonta ve K. Levent Ertürk

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü {tonta, korhan71}@hacettepe.edu.tr

Bilimsel Bilgiye Açık Erişim:

Hacettepe Açık Arşiv

Uygulaması