Açık Erişim
Yaşar Tonta
Hace/epe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yöne;mi Bölümü
yunus.hace/epe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com
@yasartonta
27 Mayıs 2015, Hace/epe Üniversitesi, Ankara
Plan
• Açık Bilim
• Bilimsel ile;şim
• Açık Erişim
• Açık Erişim Poli;kaları
• Hace/epe Üniversitesi Açık Erişim Poli;kası
Louis Pasteur 1822-‐1895
«Bilim sınır tanımaz,
çünkü bilgi insanlığa aiWr, ve dünyayı aydınlatan
bir meşaledir.»
Bilimsel Bilgi
• Kamu malı
– Değeri azalmadan başkalarıyla paylaşılabilir (non-‐rivalrous)
– Sadece belli bir grubun kullanımıyla
sınırlamak zor ve maliyetli (non-‐excludable)
Kaynak: Chris;ne L. Borgman, Scholarship in the Digital Age. (MIT Press, 2007), s. 35-‐36
AR-‐GE Yagrımları (2014)
Ülke GSMH'ye
oranı (%)
Harcama (Milyar USD)
ABD 2,8 465
Çin 2 284
Japonya 3,4 165
Almanya 2,9 92
G. Kore 3,6 63
İsrail 4,2 11
İsviçre 2,9 11
Türkiye 0,9 11
İran 0,8 9
Top/ort (40 ülke) 2 1.576
Toplam 1,8 1,618
Kaynak: h/p://www.ba/elle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf
Ülke GSMH'ye
oranı (%)
Harcama (Milyar USD)
ABD 2,8 465
Çin 2,0 284
Japonya 3,4 165
Almanya 2,9 92
G. Kore 3,6 63
İsrail 4,2 11
İsviçre 2,9 11
Türkiye 0,9 11
İran 0,8 9
Top/ort (40 ülke) 2,0 1.576 Toplam/Ortalama 1,8 1.618
Kamu Sektörünün AR-‐GE’ye Katkısı
• ABD (federal): 144,4 milyar USD (2011)
– Ulusal Sağlık Ens;tüleri (NIH) bütçesi: 29,9 milyar USD (142 ülkenin yıllık GSMH’sinden daha büyük -‐2006)
– NIH, ABD’deki araşgrmaların %30’unu, dünyadakinin
%7’sini üre;yor
• Avrupa: Kamu kesimi Avrupa’daki araşgrmaların
%28’ini üre;yor (dünya üre;minin %9’u)
• TR’de AR-‐GE finansmanı: 7,8 milyar USD (2013)
– Kamu %27; üniversiteler: %20; Sanayi: %49
Kaynak: h/p://www.nsf.gov/sta;s;cs/seind14/index.cfm/chapter-‐4/c4s6.htm; h/p://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsle/er/12-‐02-‐06.htm
h/ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF, s. 13; h/p://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16163
Bilimsel İle)şim:
Araşgrma ile Ticare;n Kesişimi
Kaynak: John J. Regazzi, Scholarly Communica6ons. (Rowman & Li/lefield, 2015), s. 1
Araşgrma Bilimsel Ticaret
İle)şim
Bilimsel Yayıncılık
• Yaklaşık 25 milyar dolarlık bir küresel pazar
• Bilimsel dergi yayıncılığının payı 10 milyar dolar civarında
Kaynak: h/p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a-‐snapshot-‐of-‐the-‐scien;fic-‐and-‐technical-‐publishing-‐market/;
h/p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a-‐snapshot-‐of-‐the-‐scien;fic-‐and-‐technical-‐publishing-‐market/
Açık Bilim
• Bilimsel yayınlara açık erişim
• Verilere açık erişim
Kaynak: Science as an Open Enterprise. (The Royal Society, 2012), s. 16
h/ps://royalsociety.org/~/media/royal_society_content/policy/projects/sape/2012-‐06-‐20-‐saoe.pdf
Açık Erişim
• Kamu kaynaklarıyla desteklenen
araşgrmalardan üre;len yayınların tam me;nlerine çevrimiçi ücretsiz erişim
• Okuma, indirme, kopyalama, dağıtma,
yazdırma, bağlang verme, dizinleme,
me;n madenleme, vd.
Açık Erişimin Ekonomik Modeli
• Okuyucu öder (abonelik, lisans, vs.)
– Kurumsal arşivler (yeşil yol) – Yayıncı ambargoları
• Yazar öder (makale işlem ücretleri)
– Açık erişim dergiler (algn yol)
Hemen Depola / Seçimli Erişim Sağla
• Yayına kabulden hemen sonra yayının yazar kopyasını ve üst verisini bir kurumsal arşivde depola
• Yayıncı ambargosu yoksa hemen, varsa ambargo
bi;minde yayını kurumsal arşiv aracılığıyla erişime aç
• Yayın erişime açılana kadar bireysel e-‐baskı isteklerini karşıla
Kaynak: S. Harnad, h/p://openaccess.eprints.org/index.php?/archives/71-‐guid.html
Açık Erişim ve Yayıncılar
• Yüzde 76’sı destekliyor (yeşil yol) (N=1831)
• Ama hakemli makalelerin %10’u açık erişim
Kaynak: h/p://www.sherpa.ac.uk/romeo/sta;s;cs.php?la=en&fIDnum=|&mode=simple; h/p://bit.ly/1zrJd8y, s. 25
Açık Erişim Poli;kaları
• Ulusal düzeyde yasal düzenlemeler (ABD, İspanya, İtalya, Yunanistan, vd.)
• ScienceEurope (Ulusal Araşgrma Fonlayıcıları Derneği), Avrupa Üniversite Derneği (EUA)
• Wellcome Trust (2005), Gates Vak• (2014)
• ABD, Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda, İsvç,
Danimarka vd. ülkelerin girişimleri (80 civarında fon sağlayıcı yapgrımı, 500’e yakın kurumsal yapgrım)
• Research Excellence Framework (Birleşik Krallık)
Akademik Bilişim 2014, 5-‐7 Şubat 20134 Mersin
Avrupa Kamu Sektörü Araşgrma
Fonlayıcılarının Açık Erişim Poli;kaları
Kaynak: h/ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF, s. 7
Ufuk 2020 ve Avrupa Araşgrma Alanı
• AB destekli araşgrma projelerinin
çıkglarına açık erişim zorunlu (raporlar, makaleler, vs.)
• AB hem yeşil hem de algn yolu destekliyor
• Araşgrma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülüyor
Akademik Bilişim 2014, 5-‐7 Şubat 20134 Mersin
Dünyada Açık Erişim Poli;kaları (N=697)
Kaynak: h/p://roarmap.eprints.org/
485 54 79 71 8
TR=30
Türkiye’de yayıncılık
• 50.752 kitap (%14’ü -‐7171-‐ akademik)
• 1679 bilimsel akademik dergi
– 626 açık erişim dergi (141K makale) (ULAKBİM DergiPark)
• Web of Science: 385.395 yayın
Kaynak: h/p://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1086; Nazmi Kozak, Türkiye Akademik Dergiler Rehberi 2014. (Detay, 2014);
h/p://dergipark.ulakbim.gov.tr; h/p://webofscience.com
Yıl Yayın sayısı 1990 1181 1991 1404 1992 1748 1993 2287 1994 2933 1995 3423 1996 4408 1997 5183 1998 6058 1999 6708 2000 6984 2001 8428 2002 10819 2003 13206 2004 16358 2005 17653 2006 20114 2007 24175 2008 25128 2009 28525 2010 29480 2011 30425 2012 32841 2013 35717 2014 34231
0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000
1990 1995 2000 2005 2010 2015
Türkiye'nin Yayın Sayısı
Kaynak: h/p://webofscience.com, 26 Nisan 2015
Hace/epe Üniversitesi
• 29.331 yayın (1789’u açık erişim)
Yıl Yayın sayısı
1990 202
1991 251
1992 290
1993 350
1994 427
1995 443
1996 650
1997 708
1998 832
1999 890
2000 943
2001 968
2002 1044
2003 1070
2004 1283
2005 1421
2006 1499
2007 1687
2008 1590
2009 1669
2010 1726
2011 1687
2012 1872
2013 2006
2014 1804
0 250 500 750 1000 1250 1500 1750 2000
1990 1995 2000 2005 2010 2014
Hace/epe Üniversitesi Yayın Sayısı
Kaynak: h/p://webofscience.com, 24 Mayıs 2015
Türkiye’de Açık Erişim Poli;kaları
• Henüz yasa, yönetmelik yok
• Fon sağlayıcıların açık erişim poli;kaları yok
• Bazı üniversitelerin kurumsal arşivleri (59) ve açık erişim poli;kaları (30) var
Hace/epe Açık Erişim Poli;kası
• Hakemli makale ve bildirilerin elektronik kopyalarının ve üst verilerinin yayına kabul edilir edilmez kurumsal arşivde depolanması
• Yayınların en kısa zamanda erişime açılması ve gerek;ğinde bireysel e-‐baskı isteklerinin karşılanması
• Kurumsal arşivde depolanan yayınların
araşgrma değerlendirme için kullanılması
Hace/epe Açık Erişim Poli;kası (devamla)
• Kütüphane kurumsal arşivin yöne;minden sorumlu (ilgili birimlerin katkılarıyla)
• Telif hakları
• Muafiyet
• Verilerin depolanması
• Açık erişimi teşvik ve destek
Hace/epe Açık Erişim Ekosistemi
• H.Ü. Kurumsal Arşivi
• Akademik Envanter Sistemi (AES)
• Bilimsel Araşgrma Projeleri Koordinasyon Birimi (APSİS)
• Akademik
Değerlendirme Kurulu (ADEK)
• Açık Ders Malzemeleri (ADM)
• . . .
• ARBİS, YÖKSİS, ÜAK, vd.
• Thomson Reuters, Research Gate, Google Scholar, Mendeley, vd.
Açık Erişim
Yaşar Tonta
Hace/epe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yöne;mi Bölümü
yunus.hace/epe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com
@yasartonta
27 Mayıs 2015, Hace/epe Üniversitesi, Ankara
