E⁄‹T‹M‹N TOPLUMSAL C‹NS‹YET AÇISINDAN
‹NCELENMES‹, TÜRK‹YE 2003
Çal›flma Grubu Koordinatörü:
Dr Nur Otaran Ayfle Say›n Feride Güven
Prof Dr ‹pek Gürkaynak
Sat› Atakul
‹Ç‹NDEK‹LER
1. ULUSAL VER‹LER 4
Temel Göstergeler 4
‹nsan Geliflimi S›ralamas› 5
2. E⁄‹T‹M VER‹LER‹ 6
Erken Çocukluk E¤itimi 6
‹lkö¤retim 6
Ortaö¤retim 7
E¤itimle ‹lgili Di¤er Oranlar 8
HIV/AIDS’in Etkisi 8
3. ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE 9
Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurumlar 9
Birleflmifl Milletler ve Ortakl›klar 10
Ulusal Politika veya Planlar 10
Anlaflmalar ve Yasalar 10
Di¤er Faktörler 11
Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar 11
4. UNICEF ÇERÇEVES‹ 12
5. Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹ 13
Erken Çocukluk E¤itimi 13
Do¤um Kay›tlar› 13
Çal›flan Çocuklar 14
Kriz, Çat›flma ve ‹stikrars›zl›k 15
6. MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹ 16
7. E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹ 18
Ö¤retmenler ve Müdürler 18
Gerekli Nitelikler 19
Toplum ve Okul Süreçleri 19
UNICEF ve Ortakl›klar 20
‹Ç‹NDEK‹LER
8. Ö⁄RENME ORTAMI 21
Altyap› ve Okul–Ev Uzakl›¤› 21
S›n›f içi Durum 21
Okul Hijyeni 22
Okullarda Güvenlik ve Emniyet 22
9. Ö⁄RENME HEDEFLER‹ 23
10. VER‹LER‹N ANAL‹Z‹ 24
200’li Y›llarda Türkiye’de E¤itim 24
Temel E¤itim Program› 24
Toplumsal Cinsiyet Aç›s›ndan Ö¤retim Materyallerinin Durumu 27
K›zlar›n E¤itimini Etkileyen E¤itim Süreçleri 28
Ö¤renme Ortam› 29
Finansman 30
Sonuç 30
11. KIZ ÇOCUKLARININ OKULLAfiMASINI DESTEKLEMEK ‹Ç‹N ÖNER‹LER 31
Sosyal Öneriler 31
Ekonomik Öneriler 33
E¤itim Önerileri 34
Di¤er Öneriler 38
12. KAYNAKÇA 39
Kapak foto¤raf›: Mustafa Ertekin Tasar›m ve uygulama:
© 2003, telif haklar› UNICEF Türkiye
4
Nüfus ve Kalk›nma Göstergeleri, Ulusal Nüfus Projeksiyonu, D‹E 2002.
5
Kentsel alan olarak tan›mlanm›fl, 20,001 ve üzeri nüfusa sahip yerleflim yerlerinde yaflayan nüfusun toplam nüfus içindeki oran›. D‹E, 2003.
6
fiehir tan›m› idari bölünüfl yap›s› dikkate al›narak, il ve ilçe merkezlerinde bulunan nüfus flehir nüfusun olarak al›nd›¤›nda. 2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras› 2759, s140, 141, D‹E 2003.
7
D‹E, 2002.
8
D‹E, 2003.
ULUSAL VER‹LER
1
Temel Göstergeler (1) Toplam Kad›n Erkek
Nüfus
167,803,927 33,457,192 33,346,735
18 yafl›n alt›ndaki nüfus
224,472,133 11,830,105 12,642,028
5 yafl›n alt›ndaki nüfus
36,584,822 3,188,132 3,396,690
Temel Göstergeler (2) Ortalama Kad›n Erkek
Do¤umda Yaflam Süresi
468.5 years 70.9 years 66.2 years
Kentli Nüfus Oran›
5%59.2 %59.1 %59.4
Kentli Nüfus Oran›
6%64.9 %64.5 %65.3
Kifli Bafl› GMSH
7US$2,584 — —
5 Yafl›n Alt›nda Ölüm S›ralamas›
8‰45.5 ‰40.4 ‰50.3
1
2000 Nüfus Say›m› Sonuçlar›, Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E) 2003.
2
2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras›
2759, s140, D‹E 2003.
3
ibidem
9
Human Development Report, 2002, UNDP, New York, 2003.
10
ibidem
11
The State of the World’s Children, 2003, s99 New York, 2003.
KAYNAK HAKKINDA NOT
Nüfus ve Kalk›nma Göstergeleri Devlet
‹statistik Enstitüsü ile Birleflmifl Milletler iflbirli¤inde y›ll›k verilerin tablo ve grafiksel olarak sunmas›n› düzenlemek için
kurulmufltur. Nüfus ve Kalk›nma
Göstergeleri, nüfus ve geliflim konular›n›n de¤erlendirme ve izlenmesine yard›mc›
olmaktad›r.
The Human Development Report (‹nsan Kalk›nma Raporu) UNDP gözetiminde ba¤›ms›z bir yay›nd›r. Rapor y›ll›k olarak
yay›nlanmakta olup analizlerin izlenmesi ve ana konular› içerir. The Human Development Report 175 ülkede insan geliflimi ile iliflkili dengeleri karfl›laflt›r›r ve öncelikli geliflmelerin yerleflimine yard›m için gündemine al›r.
The State of the World’s Children 2003 (Dünya Çocuklar›n›n Durumu, 2003) New York merkez bürosu websitesinde okunabilir.
UNICEF ana raporu y›ll›k olarak Aral›k ay›nda yay›nlanmaktad›r.
ULUSAL VER‹LER
1
Endeks Ülke Say›s› S›ralama
‹nsan Geliflimi Endeksi
9174 85
Cinsiyetle ‹liflkili Geliflim Endeksi
10146 71
5 Yafl›n Alt›nda Ölüm S›ralamas›
11192 79
1
Devlet, özel sektör ve benzeri kurulufllar taraf›ndan düzenlenen erken çocukluk e¤itimine (EÇE) kat›lan çocuklar›n ça¤ nüfusuna oran›. 2001–2002 Ö¤retim y›l› geçici verileri, MEB Araflt›rma Plânlama ve Koordinasyon Kurulu (APK) 2003.
2
EÇE’ne kat›lanlar›n toplam say›s›. MEB APK 2002.
3
2001–2002 Ö¤retim Y›l› bafl›nda geçici veriler, Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E) 2001.
4
ibidem Not: Ö¤renim y›l› bafl›nda, k›zlar›n ilkö¤retimin ikinci basama¤›ndaki (12–14 yafl grubuna karfl›l›k gelen 6, 7 ve 8 s›n›flarda) okullaflma oranlar› k›rsal alanlarda sadece
%67.3’tür. Bu oran erkeklerde %82.2’dir. Kentsel alanlarda ise bu oranlar %79.8 ve %89.8 ’d›r.
D‹E 2002.
5
Ö¤retime devam etme oran› 1992–2001 y›llar› aras›nda erkeklerde %73 ve k›zlarda %70’tir. The State of the World’s Children 2003, UNICEF, New York 2003.
6
MEB 2003.
7
MEB, ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü 2003.
8
2000–2001 ö¤retim y›l›nda ilkö¤retimden mezun olan ö¤renci say›s› 1,054,941 olup, 2001–2002 ö¤retim y›l›nda ortaö¤retime kay›t yapt›ran ö¤renci say›s› 880,832’dir. MEB APK 2002.
Not: Cinsiyet farkl›l›¤›na göre k›rsal ve kentsel bölgelerde ilkö¤retimde net okullaflma oranlar›
belirlenmemifltir — ayn› zamanda net okula devam ve mezun olma oranlar›da belirli de¤ildir. MEB Araflt›rma, Plânlama ve Koordinasyon Kuruluflu verilerine dayal› olarak 5. s›n›ftan 6. s›n›fa geçifl oran› 2001 y›l›nda %97’dir.1. s›n›fa kay›tl› ö¤renci say›s› 1995–1996 ö¤retim y›llar›nda 1,345,391’dir ve 2002–2003 ö¤retim y›ll›nda 6. s›n›fa kay›tl› ö¤renci say›s› 1,114,011’dir. MEB, 2003.
E⁄‹T‹M VER‹LER‹
2
Erken Çocuk Dönemi Toplam K›z Erkek Fark
Yüzde
1%6.9 %6.7 %7.1 %0.4
Say›
2226,811 107,556 119,255 11,699
‹lkö¤retim Toplam K›z Erkek Fark
Kaba Okullaflma Oran›
3%96.6 %93 %100 %7.8
Net Okullaflma Oran›
4%89.8 %87 %92.4 %5.3
Net Okulla Devam
5— %70 %73 %3
Kay›tl› Olmayan
61,434,000 873,000 562,000 311,000
S›n›f Tekrar Etme Oran›
7%3.5 — — —
Ortaö¤retime Geçme Oran›
8%83 — — —
9
Cinsiyet farkl›l›¤›na göre k›rsal ve kentsel kaba okullaflma oranlar› ortaö¤retimde
belirlenmemifltir — k›rsal bölgelerde kaba okullaflma oran› %6, kent merkezlerinde en çok %94 olarak belirlenmifltir. 2002–2003 ö¤retim y›l› verilerine göre. MEB APK 2003.
10
ibidem.
11
ibidem.
12
MEB APK, s125, 2001
13
MEB Müsteflarl›¤› 2002.
14
Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme S›nav› Sonuçlar›, ÖSYM Yay›nlar›, Ankara 2002. Yüksek ö¤renime geçifl oran›, yüksek ö¤retimde kaba okullaflma oran›ndan daha yüksektir (bak›n›z sayfa 8). Buda bize flu gerçe¤i gösteriyor, baz› ö¤renciler üniversiteye girmeye hak kazand›¤›
halde kay›t yapt›rmay›p bir y›l daha bekleyip tekrar üniversiteye girmeyi deniyorlar.
Not: Ortaö¤retimde s›n›f tekrar etme oran› belirlenmemifltir.
E⁄‹T‹M VER‹LER‹
2
Ortaö¤retim Toplam K›z Erkek Fark
Kaba Okullaflma Oran›
9%66 %57.2 %74.3 %17.1
Kay›tl› Olmayan
101,276,097 782,791 493,306 289,485
Aç›k Ö¤retim Lisesi
11562,056 187,333 374,723 187,390
Mezun Olma Oran›
12%65 — — —
Okuldan Ayr›lma Oran›
13%8 %6 %11 %5
Yüksek Ö¤renime Geçifl Oran›
14%39.8 %11.6 %10.6 %1
15
Geçici veriler, D‹E 2001. Yüksek ö¤renime geçifl oran› (bak›n›z bir önceki dia, Ortaö¤retim Eklenen Veriler) üniversiteye girmeye hak kazananlar›, yüksek ö¤retimde kaba okullulaflma oran›da sadece kay›t yapt›ranlar›n oran›n› göstermektedir.
16
2000 Genel Nüfus Say›m›, D‹E 2003.
17
2000 Genel Nüfus Say›m›, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay›n Numaras›
2759, s90, D‹E 2003.
18
ibidem s155.
19
ibidem s153–154.
20
‹statistikler, Sa¤l›k Bakanl›¤› 2003.
21
ibidem.
22
ibidem.
Not: Türkiye’de HIV/AIDS tafl›yan 15 yafl alt› çocuk say›s› bilinmemektedir.
E⁄‹T‹M VER‹LER‹
2
E¤itimle ilgili Di¤er Oranlar Toplam K›z Erkek Fark
Yüksek Ö¤retimde %21.3 %18.7 %24.3 %8.3
Kaba Okullulaflma Oran›
1515+ Okuma–yazma
16%83.6 %75.4 %91.4 %16
Yetiflkin Okur Yazar
17562,056 187,333 374,723 187,390
Yetiflkin Okur Yazar (K›r)
18%80 %69.2 %91 %21.8
Yetiflkin Okur Yazar (Kent)
19%89.9 %83.4 %96.1 %12.7
HIV/AIDS’in Etkisi Toplam K›z Erkek Fark
HIV/AIDS tafl›yan çocuklar
2030 15 15 0
Bulaflma Oran›
210.0022 0.0007 0.0015 0.008
Tafl›yan Nüfus
221,515 473 1,042 569
Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü (KSSGM)
Kad›n sorunlar›n› di¤er kurulufllara duyurmak, temel planlara ve politikalara kad›n boyutunu getirmek, k›zlar›n ve kad›nlar›n e¤itimi, sa¤l›¤›, k›saca yaflam›n her alan›nda kad›nlar›n güçlendirilmesi için kamuoyu oluflturmak ve gerekli politikalar› gelifltirmek. Kurulufl1990 Kad›n›n Statüsü Yerel Birimleri
On befl ilde valilikler bünyesinde KSSGM birimleri kurulmufltur. Kurulufl 1997 Devlet Planlama Teflkilat›nda Kurulmufl Olan Kad›n Birimleri
Kad›nlar›n konumunu daha güçlü k›labilmek için projeksiyonlar yapmak ve planlar gelifltirmekten sorumludur. Kurulufl 1985 Kad›n Sorunlar› Araflt›rma
ve Uygulama Merkezleri
On dört Üniversitede kurulmufl olan bu merkezler, kad›nlar›n güçlendirilmesi amac›yla araflt›rma ve uygulama projeleri oluflturur, e¤itim programlar› ve materyalleri gelifltirir.
Kurulufl 1989
Üniversitelerdeki Kad›n Araflt›rmalar› Bölümleri
Kad›n sorunlar›na iliflkin akademik bilgi üretmek yöntem ve araçlar gelifltirmek, ayn›
zamanda ilgili alanlarda insan kayna¤›
yetifltirmek amac›yla kurulan Ankara Üniversitesi, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi,
‹stanbul Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Yüksek Lisans Programlar›’d›r. Kurulufl 1993 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK)’na ba¤l› Kad›n Konukevleri ve Toplum Merkezleri
Ev içi fliddete maruz kalm›fl kad›nlara geçici bar›nma imkan› sa¤lamak üzere Kad›n Konuk Evleri; Kentlerin gecekondu alanlar›ndaki ailelere ve kad›nlara koruyucu ve destekleyici e¤itim sa¤lamak üzere Toplum Merkezleri aç›lm›flt›r. Kurulufl 1990
Devlet ‹statistik Enstitüsü Toplumsal Yap›
ve Kad›n ‹statistikleri Bölümü
UNICEF Türkiye ile D‹E iflbirli¤inde Kad›n Bilgi A¤› (KBA) toplumsal cinsiyete dayal›
veritaban› haz›rlamak için oluflturulmufl ve Çocuk Bilgi A¤› (ÇBA) ile birlikte
iliflkilendirilmifltir. D‹E websitesinde kullan›ma sunulmufltur. KBA Kurulufl 1993
Güneydo¤u Anadolu Projesi Bölge
Kalk›nmas› ‹daresi (GAP) Çok Amaçl› Toplum Merkezleri
Kurulufl amac› on dört ve elli yafl grubu kad›nlar için okuma–yazma, sa¤l›k, annelik, ve çeflitli beceri kurslar› açarak onlar›n yaflam düzeyini yükseltmeyi ve ülke kalk›nmas›na katk›da bulunmalar›n› sa¤lamakt›r. Kurulufl 1995
ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE
3
Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurum ve Kurulufllar var m›?
BM’de Cinsiyet Rolleri Temas›n› iflleyen bir grup var m›?
UNICEF, Birleflmifl Milletler Toplumsal Cinsiyet Tematik Çal›flma Grubu’nun üyesidir.
Grubun çal›flma prensipleri CCA/UNDAF taraf›ndan belirlenmektedir. Kat›l›mc›lar›n tümünün fikir birli¤ine vard›¤› ve esas itibariyle kad›n haklar› konusunda fark›ndal›¤›
art›rmaya yönelik etkinlikler uygulamaya geçirilmektedir. STK’lar ve üniversitelerle
iflbirli¤i yapmaktad›r. Grubun üyeleri üye kurulufllar›n etkinliklerini de desteklemektedir.
Kurulufl 2002
K›zlar›n e¤itimi konusunda baflka bir ortak çal›flma var m›?
Pek çok BM kuruluflu k›zlar›n e¤itimi konu- sunda çal›flmalar yürütmektedir. Ülke ekibinin ve yerel koordinatörün BM KEG konusunda yönlendirilmeye gereksinimi vard›r.
ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE
3
Birleflmifl Milletler ve Ortakl›klar
K›zlar›n e¤itimi konusu ulusal düzeydeki planlara yans›t›lm›fl m›?
Evet — Temel E¤itim k›z ve erkek çocuklar için eflit biçimde zorunludur, ayr›mc›l›k yap›lmaya- cakt›r (Anayasa Madde: 42). Ülkedeki tüm k›rsal ve kentsel alanlarda yaflayan k›z ve erkeklerin e¤itim düzeylerini eflit biçimde ilerletmek, onlar›n ülke kalk›nmas›na, karar alma mekanizmalar›na ve ifl yaflam›na kat›l›m düzeylerini artt›rmak MEB’in ana hedefleri aras›ndad›r. MEB ve 8. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›, Devlet Plânlama Teflkilat›, 2000
Herkes ‹çin E¤itim’in 2000 y›l› Türkiye De¤erlendirme Raporu’nda 2000 y›l›na kadar ilkö¤retimin her anlamda gelifltirilmesi benimsenmifltir. MEB
Devletin toplumsal cinsiyet rollerine cevap verebilecek e¤itim politikalar› var m›?
Evet — Herkes ‹çin E¤itim plan› uyar›nca, özellikle k›zlar›n e¤itime özendirilmeleri öngörülmektedir. Program ve Politikalar›, MEB 2002.
Ulusal Politika veya Planlar
Zorunlu e¤itim yasas› var m›?
Evet — Anayasan›n 42. Maddesi ile alt› ve on dört yafl grubunu kapsayan temel e¤itimin zorunlu oldu¤u belirtilmifltir. 4306 say›l› yasa ile 1997 y›l›nda zorunlu temel e¤itim sekiz y›la ç›kar›lm›flt›r. Yasa ilk defa 1924’te yürürlü¤e girmifl, 1962, 1980 ve 1997’de de¤ifliklikler yap›lm›flt›r.
Çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n› önleyen bir yasa var m›?
Evet — Anayasa Madde 42, ‹fl Kanunu No.
1475, Madde 67, ILO Anlaflmalar›,138 ve 182.
Maddeler, BM Anlaflmas› Madde 32. Çocuklar gerek ulusal gerekse uluslararas› düzeyde çal›flt›r›lmaya karfl› yasalarla koruma alt›na al›nm›flt›r. Ancak düflük sosyo–ekonomik düzeydeki ailelerin çocuklar› kay›tlara geçmeden çal›flt›r›labilmektedir.
Anlaflmalar ve Yasalar
Hamile k›zlar›n okula devam etmelerini veya okul ça¤›ndaki annelerin do¤um yapt›ktan sonra okula dönmelerini sa¤layacak bir yasa var m›?
Hay›r — Evli veya hamile olanlar sosyal bask›lar nedeniyle okula dönememektedirler.
Aileler bu gibi k›z çocuklar›n› okula gönderme- mekte, büyük flehirlerde göndermek isterlerse okullar da kabule yanaflmamaktad›r. Hamile olduklar› anlafl›ld›¤›nda okuldan ayr›lma durumunda kalmaktad›rlar.
Evlilik yafl› yasayla belirlenmifl midir?
Medeni kanundaki son (01/01/2002) düzenleme-
ye göre, 17 yafl›n› tamamlam›fl olanlar evlene-
bilirler. 18’inden gün almam›fl olanlar, sadece
anne babalar›n›n onay› ile evlenebilirler. Özel
durumlarda mahkeme karar› ve anne-baban›n
onay› ile 16 yafl›n› doldurunca da evlenilebilir.
E¤itim veya okul ücreti al›n›yor mu?
Hay›r — ‹lkö¤retim , ö¤rencilerin %2’sinin gitti¤i özel okullar›n d›fl›nda, paras›zd›r. Ancak, baz› okullarda aileler ba¤›fl ad› alt›nda okula para vermek zorunda b›rak›lmaktad›r.
Cinsiyete göre y›ll›k gelir bilgisi mevcut mudur?
Evet, Kad›n: US$4,379, Erkek: US$9,516, sat›nal- ma paritesi: US$6,974 (2000 y›l›). Human De- velopment Report 2002, UNDP, New York 2003
ULUSAL POL‹T‹K VE EKONOM‹K ÇERÇEVE
3
Di¤er Faktörler
KAYNAK HAKKINDA NOT
Education For All (Herkes için E¤itim) (EFA) uluslararas› toplulu¤un Nisan 2000, Senegal’de Dünya E¤itim Forumu ile “herkese ve her toplulukta” e¤itim için tahhütte bulunmufllard›r.
Anahtar kurumlar, Dünya Bankas›, UNESCO, UNICEF ve DFID aktif bir flekilde EFA ve Milenyum Geliflim Amaçlar›n›n geliflmesini desteklemektedirler.
Kamu görevlileri hakk›nda cinsiyete göre ayr›flt›r›lm›fl bilgi var m›?
Meslekler
1Kad›n
Parlamenterlerin %4’ü
Kamu çal›flanlar›n›n %33’ü
Akademisyenlerin %36’s›
Hukukçular›n %19.7’si
Doktorlar›n %33.8’i
Okul müdürlerinin %4’ü
1
Türkiye’de Kad›n 2001, A¤ustos 2001, Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü,
Ankara 2001.
UNICEF ÇERÇEVES‹
4
Ülke Programlar›nda Kad›n Sorunlar›
En son durum analizi ne zaman tamamland›?
2000
Durum analizinde kad›n sorunlar› da incelendi mi?
Evet, ancak gelecekteki analizlerde e¤itim konusunun daha ayr›nt›l› biçimde ele al›nmas› düflünülmektedir.
UNICEF Türkiye Çok Göstergeli Küme Araflt›rmalar› 2 yapt› m›?
Hay›r, ancak bir ‘mini’ Türkiye Çok Göstergeli Küme Araflt›rmalar› yap›l›yor. Sonuçlar›n Nisan 2003’te elde edilmesi beklenmektedir.
Ayr›ca, 2003 y›l›nda benzeri ulusal verilerin elde edilebilmesi için Demografi ve Sa¤l›k Araflt›rmas› (DHS) yürütülmektedir.
UNIICEF ve Devlet, k›zlar›n kaliteli e¤itime eriflimine engel olarak neleri (ve hangi araçlarla) belirlemifllerdir?
MEB APK taraf›ndan seksen bir ilde hem örgün e¤itim kapsam›nda olan ve hem de
olmayan befl ve on dört yafl grubu
çocuklarda engellerin belirlenebilmesi için bir araflt›rma yap›lmas› planlanm›flt›r. Söz konusu araflt›rma sonuçlar› 2003 sonuna kadar ortaya ç›km›fl olacakt›r.
K›zlar›n e¤itimi Türkiye Ofisi için yeni bir çal›flma alan› m› oluflturacakt›r?
Tam olarak de¤il — k›zlar›n e¤itimi daha önceleri de genel temel e¤itim program›
kapsam›nda ele al›nm›flt›.
Ofis, toplumsal cinsiyet çal›flmalar› için belli bir kifliyi görevlendirmifl midir?
Evet, halihaz›rda yönlendirme mevcuttur.
Ofis çal›flanlar›na toplumsal cinsiyet e¤itimi verilmifl midir? Evetse, bu ne zaman verilmifltir?
Evet, 2002 y›l›nda tüm çal›flanlara bir günlük
‘toplumsal cinsiyet duyarl›l›¤›’ e¤itimi verilmifltir.
KAYNAK
Bak›n›z K›z Çocuklar›n›n E¤itimi, 2001—2005 Programlar› UNICEF Türkiye’n›n websitesi.
Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹
5
Anne–babalar›n yüzde kaç› anne baba e¤itimi görüyor?
S›n›rl› say›da anne–baba; sivil toplum kurulufllar›, MEB ve yerel yönetimler taraf›ndan düzenlenen anne–baba e¤itimi programlar›na kat›lm›flt›r. MEB Yayg›n E¤itim Genel Müdürlü¤ü, Gazi Üniversitesi ve UNICEF (0–4 yafl ana–çocuk e¤itimi
program›) kapsam›nda 59 ilde 16,426 kifliyi;
MEB, Ana Çocuk E¤itimi Vakf› (AÇEV) ve Dünya Bankas› ise çocu¤un ana babas›
yoluyla çok yönlü gelifliminin desteklenmesi konusunda 59 ildeki 84 Halk E¤itim
Merkezinde 92,500 ana–çocu¤u e¤itmifltir.
Ayr›ca, MEB Mesleki E¤itim Genel
Müdürlü¤ü de ana–baba e¤itimi vermektedir.
1998 ile 2002 y›llar› aras›nda 1,008,162 kifli bu e¤itimleri alm›flt›r. 2001–2002 ö¤retim y›l›ndan itibaren, babalar da programa davet edilmektedir. Geçen y›l (2002’de) 85,175’i erkek ve 225,631’› kad›n olmak üzere, toplam 310,806 kifli bu programlara kat›lm›flt›r.
K›z ve erkek çocuklar uyuma, dinlenme ve oyun oynama konusunda eflit olanaklara sahip mi?
Hay›r — K›zlar, özellikle k›rsal alanlarda yaflayanlar küçük yafllardan itibaren, ev ifllerine yard›m etmek, küçük kardefllerine bakmak ve hatta tar›msal üretime katk›da bulunmakla yükümlüdür. K›z çocuklar›n›n küçük yafltan itibaren daha fazla görev ve sorumluluklar› vard›r.
Erken Çocukluk E¤itimi
Nüfusa kaydedilmemifl tahmini çocuk oran›
nedir?
Nüfusa kaydedilmemifl çocuklar oldu¤u bilinmesine karfl›l›k, bunlarla ilgili istatistiki bilgi yoktur.
Okula kay›t veya s›nava girebilmek için do¤um kayd› zorunlumudur?
Hay›r — Nüfus cüzdan› ilkö¤retim okulunun bitirilmesinden sonra, diploman›n haz›rlanma sürecinde, diploma üzerinde kifliyle ilgili do¤ru bilgilerin yer alabilmesi için gereklidir.
Do¤um Kay›tlar›
Do¤um Toplam K›z Erkek Fark
Do¤um Kay›tlar›
11,141,898 549,219 592,679 43,460
1
Do¤umda nüfusa kaydedilen yüzde oran bilgisi yoktur. ‹çiflleri Bakanl›¤› 2001.
Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹
5
Cinsel taciz, çocuk kaçakç›l›¤› veya di¤er fliddete u¤ram›fl çocuk oran›?
Kanunla yasaklanm›fl olmas›na karfl›l›k, sosyal ve psikolojik nedenlerle birçok çocuk veya veli flikayetçi olmaktan çekinmektedir.
Ayr›ca yap›lan flikayetler de ulusal ölçekte toplulaflt›r›lmam›flt›r. Çocuk ‹stismar›n› ve
‹hmalini Önleme Derne¤i, 2003.
Çocuklar›n okula gitmesine engel olan mevsimsel faktörler veya görevler var m›d›r?
Evet — Mevsimsel tar›msal iflgücü gereksinimi ve afl›r› kar ya¤›fl› baz›
zamanlarda k›rsal alanda yaflayan çocuklar›n okula gitmesini engelleyebilmektedir.
‹lkokullar 180 gün aç›k olmak durumundad›r.
Okul y›l›n›n bafllang›ç ve bitifl tarihlerine yerel yetkililer karar verir.
Çal›flan Çocuklar
Çal›flan Çocuk Say›s› Toplam K›z Erkek Fark
Çal›flan Çocuklar
21,635,000 625,000 1,010,000 385,000
Çal›flan Çocuklar (6–14)
3511,000 212,000 299,000 87,000
Ev ‹flleri (6–14)
4%27.6 %39.3 %16.4 %22.9
2
Hane halk›ndan ulafl›lan çocuk istihdam›n› kapsar. D‹E, 1999.
3
ibidem
4
2003 y›l› CEDAW Ülke Raporu, Ek: K›rsal Alanlardaki K›zlar, Ev ‹flleri, s15, (D‹E 1999), CEDAW
2003.
Ö⁄RENC‹ VER‹LER‹
5
Ülke veya ülkenin bir bölümü son on y›l içinde (do¤al afetler dahil) bir krizle,
çat›flmayla veya istikrars›zl›kla karfl›laflt› m›?
Evet — 1999 y›l›nda meydana gelen deprem yaklafl›k 17,000 kiflinin.
1990’lardaki terörizm ise, yaklafl›k 30,000 kiflinin ölümüne neden olmufl, geçirilen ekonomik krizler ise yüksek iflsizlik oran›na yol açm›flt›r.
Kriz, Çat›flma ve ‹stikrars›zl›k
‹flsizlik
5Toplam Kad›n Erkek Fark
Kentsel 29.5% 17% 12.5% 4.5%
K›rsal 7.3% 2.3% 5% 2.7%
5
D‹E 2002.
Bu durumda, ö¤renim imkanlar›n›n istenen düzeye ç›kar›labilmesi için, gerek
ana–babalar, gerekse çocuklar için yeni okullar yap›lmas›, özellikle de ciddi kay›plara u¤ram›fl veya okula gidememifl çocuklar ve yetiflkinler için psiko sosyal e¤itim
programlar› gibi özel destek programlar›
oluflturulmas› gerekmektedir. Kriz nedeniyle oluflan iç göçler sonucu ortaya ç›kan di¤er sorunlar da çözüm beklemektedir.
Çocuklar ve/veya ö¤retmenler için herhangi bir psikososyal program oluflturulmufl mudur?
Evet — Deprem sonras›nda, çocuklar için
‘Psikososyal Okul Projesi’ uygulanm›flt›r. MEB ve UNICEF iflbirli¤i ile yürütülen projeye, fiubat 2002 sonuna kadar 320 dan›flman, 8,235 ö¤retmen ve 13,000 ö¤renci kat›lm›flt›r.
Psikososyal Okul Projesi De¤erlendirme Raporu, MEB–UNICEF 2001.
KAYNAK HAKKINDA NOT
Çocuk ‹stismar›n› ve ‹hmalini Önleme Derne¤i için Avukat Türkay Asma, ile temasa geçilebilir.
Telefon +90 (0)312 417 9601.
Türkçe olarak CEDAW (Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas›
Sözleflmesi) tam metnini, Kad›n Bilgi A¤› (KBA) D‹E websitesinde bulabilirsiniz. CEDAW Ülke
Raporlar› ‘WomenWatch’ websitesinde bulunabilir. ‘WomenWatch’ BM ‘Internet Gateway
Kad›n Sayg›nl›¤› ve Geliflimi üzerinden ulafl›labilir.
MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹
6
Son befl y›l içinde ö¤retim programlar›
gözden geçirilmifl midir?
Evet — 1997 y›l›nda, 8 y›ll›k zorunlu e¤itimin uygulanmas› ile e¤itim sistemi yeniden yap›land›r›lm›fl ve ilkö¤retim, genel lise e¤itimi, meslek liselerindeki e¤itim, meslek kurslar›, özel okullar ve kurumlara yönelik programlar yeniden düzenlenmifltir.
MEB, 2003
Bu çerçevede ‹lkö¤retim derslerinden afla¤›dakilerin ö¤retim programlar› gözden geçirilmifl veya yeniden gelifltirilmifltir:
• Vatandafll›k ve ‹nsan Haklar›, 1998
• Matematik, 1998
• Sosyal Bilgiler, 1998
• ‹lkö¤retim 4–8. s›n›flar için Fen Bilgisi, 2000
• Din ve Ahlak, 2000
Ayr›ca, ilkö¤retim 4–5. s›n›flar›n›n
programlar›na yabanc› dil eklenmifltir. MEB Araflt›rma Plânlama ve Koordinasyon Kurulu (APK), s229, Ankara 2001
Temel ö¤renme becerileri tan›mlanm›fl m›d›r?
Hay›r — Genel amaç ve ilkeler Temel E¤itim Ö¤retim Program’›nda verilmifltir; özel amaç ve hedefler ise, her bir ders için ayr› ayr›
belirlenmifltir.
Türk e¤itim sisteminin temel amac›; Atatürk ilkelerine ve demokratik de¤erlere ba¤l›, bilgi ça¤›na haz›r, yüksek düzeyde beceri sahibi, üretken ve yarat›c› insanlar yetifltirmektir.
Ö¤renciler üst düzey düflünme, alg›lama ve sorun çözme becerileri ile donat›larak farkl›
kültürleri özümseyebilecek, hem ça¤dafl uygarl›¤a katk›da bulunabilecek, hem de kendi kültürünü gelifltirebilecek niteli¤e kavuflturulacaklard›r. Ayr›ca, kiflisel
sorumluluk sahibi ve aç›k fikirli olmalar›
sa¤lanacak, beceriler buna göre
belirlenecektir. Ancak, her yafl/s›n›f düzeyine göre kazand›r›lmas› gereken beceri ve davran›fllar›n tan›m› eksiktir. MEB E¤er bir ö¤retim program› reformu yap›ld›ysa sonuçlar› ne olmufltur?
1997 y›l›nda, herkes için ö¤renci merkezli e¤itim öngören kapsaml› e¤itim reformunun parças› olarak ö¤retim program› reformu da gerçeklefltirilmifltir. Ankara Üniversitesi taraf›ndan 2002 y›l›nda ‘‹lkokullarda Sosyal Etki De¤erlendirilmesi’ araflt›rmas›
yap›lm›flt›r. Ancak e¤itim reformunun sonuçlar›n› tam anlam›yla
de¤erlendirebilmek için, hala genifl çapl›
niteliksel ve niceliksel araflt›rmalar›n yap›lmas› gerekmektedir.
Ö¤retim program› k›zlar›n geliflimi için de uygun mu?
Türkiye’de, k›zlara karfl› ayr›mc›l›¤›
önleyebilmek amac›yla, toplumsal cinsiyet temeli yerine her iki cinse eflit imkanlar ve sorumluluklar verilmesi esas al›nmaktad›r.
Dolay›s›yla, ö¤retim program›n›n erkekler için oldu¤u kadar k›zlar için de uygun oldu¤u varsay›lmaktad›r. Kültürümüzde varolan cinsiyet ayr›m›n›n üstesinden gelebilmek için özel ögeler bulunmamaktad›r.
Yak›n tarihlerde ö¤retim program› toplumsal cinsiyet aç›s›ndan irdelenmifl midir? Hay›r.
Yak›n tarihlerde ders kitaplar› dahil olmak üzere ö¤retim/ö¤renim materyalleri toplumsal cinsiyet aç›s›ndan irdelenmifl midir?
Hay›r — Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü cinsiyetçili¤in giderilmesinde ilk ad›m› teflkil etmek üzere, ders kitaplar› ve di¤er e¤itim materyallerindeki cinsiyetçili¤e iliflkin iki kitap yay›nlam›fl ve bir panel düzenlemifltir.
Müfredat Gelifltirme
MÜFREDAT ‹ÇER‹⁄‹
6
Ders kitaplar› da dahil olmak üzere ö¤retme/ö¤renme materyalleri kolayl›kla elde edilebiliyor mu?
Evet — Ders kitaplar›n›n listeleri MEB Talim ve Terbiye Kurulunca yay›mlanmakta, bunlar›n aras›ndan hangilerinin okutulaca¤›
ise okullardaki komiteler taraf›ndan belirlenmektedir. Ders kitaplar› okullar aç›lmadan piyasaya ç›kar›lmaktad›r. ‹htiyaç sahibi çocuklar›n kitaplar› devlet veya okul aile birlikleri taraf›ndan temin edilmektedir.
Temel E¤itim Program›n›n bir parças› olarak, 4,401’i tafl›mal› e¤itim kapsam›ndaki merkez okullar› olan 22,276 köy ilkö¤retim okulunda okuyan ö¤rencilerin ö¤retim/ö¤renim materyalleri ile, Devlet Yat›l› Okullar›nda okuyanlar›n kitap ve k›rtasiye malzemeleri, ücretsiz olarak karfl›lanmaktad›r. MEB,
‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü, Ankara 2003.
Yaflam becerileri e¤itimi de ö¤retim program›na dahil midir?
Evet — Ancak uygulamada ve yaz›l›
materyallerde istenen düzeyde amaçlara ulafl›lamamaktad›r.
Yaflam becerilerine dayal› e¤itimde hangi ö¤renim alanlar› veya konular›
kapsanmaktad›r?
Okuma yazma ve say›sal becerilerinin yan›s›ra, kiflileraras› iliflkiler, demokratik bir ülkede etkin bir kifli olma, sosyal ve do¤al çevre ile ilgili ifllemlerde gerekli bilgileri kullanabilme, karar alma, sorun çözme becerileri, vb. de ö¤retim program›nda yer almaktad›r. MEB, Ç›rakl›k ve Yayg›n E¤itim Genel Müdürlü¤ü ve APK, Ankara 2003 Ö¤retim programlar›nda okuman›n yan›s›ra yazma (kompozisyon) da yer almakta m›d›r?
Evet — okuman›n yan›s›ra kompozisyon
ögesi de vard›r.
E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹
7
Ö¤retmenler ve Müdürler
Düzey Toplam Kad›n Erkek Fark
‹lkö¤retim Ö¤retmenleri
1390,109 171,916 218,193 44,215
‹lkö¤retim Müdürleri
216,454 477 15,977 15,500
Ortaö¤retim Ö¤retmenleri
3148,563 59,387 89,176 30,200
Ortaö¤retim Müdürleri
43,099 — — —
Ö¤retmen Hizmet içi E¤itimi
5225,490 — — —
1
MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, 2003.
2
Türkiye’de müdür yard›mc›lar› veya ö¤retmenlerin idari görevleri üstlendikleri 14,340 ilkö¤retim okulu bulunmaktad›r. MEB Müsteflarl›¤›, 2003.
3
ibidem,
4
ibidem
5
Bu rakam ö¤retmenlerin hizmet içi e¤itim programlar›na y›ll›k kat›l›mlar›n› göstermektedir.
MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, s253, 2001.
Not: Cinsiyet farkl›l›¤›na göre ilkö¤retim ve ortaö¤retim müdürlerinin okul sevk ve idaresi
e¤itimi bulunmamaktad›r. Bununla beraber okul sevk ve idaresi e¤itimi art›k okul müdürü
olabilmenin bir ön koflulu haline gelmifltir. Bu nedenle son y›llarda önemli say›da okul
müdürü e¤itilmifl, 10 216 ilkö¤retim ve ortaö¤retim müdürü MEB taraf›ndan verilmekte olan
okul yönetimi kurslar›n› baflar›yla bitirmifltir. Bunun 313’ü kad›n ve 9,903’ü erkektir —
cinsiyete fark› 9,590. MEB Müsteflarl›¤›, 2003.
E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹
7
Gerekli Nitelikler
‹lkö¤retim düzeyinde ö¤retmen olabilmek için gerekli nitelikler nelerdir?
Üniversitelerin ilgili bölümlerinden en az lisans düzeyinde e¤itim alman›n yan›s›ra devlet memuru olabilmek için gerekli di¤er flartlara sahip olmak.
‹lkö¤retim düzeyinde nitelikli ö¤retmen oran› nedir?
Baz› Do¤u Anadolu illerinde, erkek üniversite mezunlar› zorunlu askerlik hizmeti yerine ö¤retmen olarak çal›flmaktad›r. Ayr›ca ço¤unlukla k›rsal alanlarda yeterli say›da ö¤retmen bulunmad›¤› durumlarda yerel halk da yar› zamanl› olarak ö¤retim hizmeti verebilmektedir. Bu iki grubun toplam› tüm
ö¤retmenlerin %1’ini oluflturmaktad›r. MEB Müsteflarl›¤›, 2003
Ö¤retmen e¤itim programlar› kapsam›nda s›n›f içi ve d›fl›nda cinsiyet duyarl›l›¤› üniteleri ifllenmekte midir?
Hay›r — Ancak, 1995 ile 2002 y›llar› aras›nda, Ankara Üniversitesi, E¤itim Fakültesinde Toplumsal Cinsiyet konusunda seçmeli bir ders verilmifltir. Ö¤retmenlerden bir bölümü hizmet öncesi e¤itimlerinin bir parças› olarak bu derse devam etmifl olabilirler.
Okul yönetimi ile ilgili e¤itim programlar›nda
‘Toplumsal Cinsiyete Duyarl›l›k’ konusu ifllenmeye bafllanm›fl m›d›r? Hay›r.
Toplum ve Okul Süreçleri
Okul/aile birli¤i, mahalle/okul birli¤i gibi komiteler genifl çapta uygulama alan›
bulabilmekte midirler?
Evet — Her okulun bir okul aile birli¤i bulunmakta, baz› okullarda ise buna ek olarak ö¤retmenler veliler ve ilgilenen di¤er kiflilerce kurulmufl olan Okul Koruma Dernekleri bulunmaktad›r. Bu dernekler genelde gereksinimi olan ö¤rencilere maddi destek sa¤lamaktad›r.
Toplumsal cinsiyete duyarl›l›k konusunda yöre halk›na e¤itim düzenlenmifl midir?
Evet — Güneydo¤u Anadolu Bölgesindeki Çok Amaçl› Toplum Merkezlerinde ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun Toplum Merkezlerinde, Sivil Toplum
Kurulufllar›n›n da yard›m›yla, toplumsal cinsiyet duyarl›l›¤› boyutu da olan kurslar düzenlenmektedir. Ayr›ca Üniversitelerin Kad›n Araflt›rmalar› Merkezlerince kad›n kurulufllar›, siyasi partiler, iflçi sendikalar› ve meslek kurulufllar›na yönelik e¤itim
programlar› vb, etkinlikler düzenlenmektedir.
Kad›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü, 2003
Ülke Okul Envanteri (School mapping) gibi çocuk koruyucu politikalar›n; ulusal düzeyde, mahalle düzeyinde veya okul düzeyinde uygulanmas›na bafllan›lm›fl m›d›r?
MEB taraf›ndan ülke okul envanter çal›flmas›
bafllat›lm›flt›r. Ancak bu çerçevede henüz herhangi bir kapsaml› çal›flma
sonuçland›r›lamam›flt›r.
E⁄‹T‹M SÜREÇLER‹
7
UNICEF ve Ortakl›klar
UNICEF veya ortak kurulufllar taraf›ndan örgün e¤itim d›fl› uygulamalar›
tan›mlayabilirmisiniz?
UNICEF Türkiye, ILO, UNDP ve UNFPA ile birlikte befl ilde (Erzurum, Van–Muradiye, Yozgat, Ankara ve Bolu–Düzce) bir proje bafllatm›flt›r. Bu kapsamda k›zlar için sekiz Ö¤renme Merkezi ile, aç›k ilkö¤retime devam eden k›zlar için ilkö¤retim okullar›nda on destek ünitesi kurulmufltur. Söz konusu merkezler, k›zlar›n ö¤renimlerini destekleyebilmek amac›yla, bilgisayar, tepegöz, video, ve televizyon gibi gerekli ekipmanla donat›lm›flt›r. Bu güne kadar binden fazla k›z bu tür yayg›n e¤itime kay›t yapt›rm›flt›r.
Alt› yafl ve alt›ndaki çocuklar›n ana–babalar›
için, Aile ve Çocuk E¤itimi program›
sürdürülmektedir. Küçük çocuklar›n bak›m› ve geliflimini konu alan bu e¤itim programlar›na bu güne kadar 16,000 anne ve çocu¤u kat›lm›flt›r. Bu programlar, UNICEF, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Tar›m Bakanl›¤›, SHÇEK ve iflçi sendikalar› taraf›ndan düzenlenmektedir.
Education For All, National Plan of Action, 2002
Yayg›n e¤itimden alt› ve on dört yafl grubunda kaç çocuk yararlanmaktad›r?
208,472
1— Pratik K›z Sanat Okullar›, Olgunlaflma Enstitüleri, 3308 Say›l› Yasaya göre aç›lan meslek kurslar›, halk e¤itim kurslar›, Kur’an kursu, özel kurslar, özel dershaneleri vb, kapsamaktad›r.
8
Bir kifli birden fazla kursa gidiyor ise o kifli her gitti¤i kurs say›s›nda bir kez daha say›ya dahil
edilmifltir. 1998–1999 Ö¤retim Y›l› Verileri, D‹E, 2003
Ö⁄RENME ORTAMI
8
Altyap› ve Okul–Ev Uzakl›¤›
Toplam Okul Say›s›
1Okul Öncesi ‹lkö¤retim Ortaö¤retim
52,616 11,314 35,168 6,134
1
MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, 2003.
Bu büyük say› okul ça¤›ndaki çocuk say›s› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, özellikle de ilkö¤retim okulla- r›nda s›n›f bafl›na ö¤renci say›s›n›n 2000 y›l›na kadar en fazla 30 olaca¤›n›n aç›klanm›fl oldu¤u bir durumda, yetersiz kalmaktad›r. Bu hedef, henüz gerçeklefltirilememifltir. Bu nedenle, kentsel alandaki ö¤rencilerimizin 2/3’ü hala ikili ö¤retim yapan okullarda okumaktad›r.
Ülkenizde kaç okul vard›r?
Çocuklar›n okula giderken katetmek zorunda kald›klar› ortalama mesafe ne kadard›r?
Çocuklar›n okula giderken katetmek zorunda olduklar› mesafe k›rsal ve kentsel alanlarda farkl›d›r. Kentsel alanlarda bu mesafeler genelde daha k›sad›r. K›rsal alanlarda bir çocu¤un kendi bafl›na gidebilece¤i en uzak mesafe, bu alanlarda çocuklar›n genelde okula yürüyerek gittikleri de göz önüne al›narak, 2.5 kilometre olarak belirlenmifltir.
Dolay›s›yla, ilgili yönetmelikler uyar›nca, okullara 2.5 kilometreden daha uzak mesafelerde oturan çocuklar, okula devlet taraf›ndan otobüslerle tafl›nmaktad›r.
Halihaz›rda, bu uygulama kapsam›nda 5,484 okula tafl›nan 661,754 çocuk bulunmaktad›r.
MEB APK, 2003.
Okul binalar›n›n fiziki durumunu genel nas›l de¤erlendirirsiniz?
Orta — Ülke okul envanteri çal›flmas›
olmaks›z›n okullar›n durumu hakk›nda herhangi bir genellemeye gidebilmek güçtür.
Ancak ülke çap›nda okullar›n az veya çok bak›m ve onar›ma ihtiyac› oldu¤u söylenebilir. Okullarda sa¤l›k ve hijyen konular›n›n daha fazla ilgi gösterilmesi gereken alanlar oldu¤u söylenebilir.
S›n›f içi Durumu
Ortalama s›n›f büyüklü¤ü ve ö¤retmen/ö¤renci oran› nedir?
‹lkö¤retimde ortalama s›n›f büyüklü¤ü 38.6 ö¤renci/s›n›ft›r (MEB ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü, 2003). Ö¤retmen/ö¤renci oran›
ise, ilkö¤retim okullar› için 1:32, Liseler içinse
Hangi ö¤retme/ö¤renme yöntemleri kullan›lmaktad›r?
Genelde daha önceleri ö¤retmen merkezli
ö¤retim yöntemleri kullan›lmaktayd›. Ancak
son y›llarda çok say›da ö¤retmen e¤itimden
geçirilerek, ö¤rencileri güçlendirecek
Ö⁄RENME ORTAMI
8
Okul Hijyeni
Tüm okullarda k›z ve erkek çocuklar için ayr› tuvaletler var m›?
Evet — Tüm okullarda, devlet okullar›nda uygulanmakta olan projeler ve tüm okullar için geçerli olan yönetmelikler gere¤i k›z ve erkek çocuklar için ayr› tuvaletler
bulunmaktad›r. MEB ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü, 2003
Ülkede ‘Okul Sa¤l›¤›n› Gelifltirme Çal›flmas›’
yapan okullar var m›d›r?
Evet — ‘Avrupa Sa¤l›k Gelifltirici Okullar A¤›
Projesi’ kapsam›nda, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve
MEB, okullarda sa¤l›k koflullar›n›n iyilefltirilmesi için, fiziki ve psikososyal koflullar›n iyilefltirilmesini de içeren bir çal›flma bafllatm›fllard›r. fiu ana kadar söz konusu proje k›rk gündüzlü okulda ve on yat›l› okulda uygulanm›flt›r. Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2003
FRESH (Etkin Okul Sa¤l›¤› Üzerine Odaklanm›fl Kaynaklar) ortakl›¤› ülkede etkin midir? Hay›r.
Okullarda Güvenlik ve Emniyet
Okullarda fiziki cezalar›n kullan›lmakta olup olmad›¤› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi veriniz.
Ayr›ca bu uygulamay› yasaklayan bir kanun olup olmad›¤›n› da belirtiniz.
Bu tür uygulamalar, Ceza Kanununun 447.
Maddesi ve bunu takibeden maddeleri ile, 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde düzenlenmifltir. Okullarda dayak at›lmas› yasakt›r. Ancak bu tür cezaland›rma yöntemlerine baflvurulmas›n›n çok da nadir olaylardan olmad›¤›
söylenebilir. Özellikle erkek çocuklar›n disiplin alt›na al›nmas› amac›yla fiziki cezalara maruz b›rak›ld›¤› görülmektedir. Bu tür eylemlerin flikayet konusu olmas› halinde, ilgili flah›slar hakk›nda soruflturma aç›lmakta ve söz konusu kifli cezaland›r›lmaktad›r.
Okullarda, toplumsal cinsiyete dayal›, di¤er bir deyiflle k›z veya erkek çocuk
olmalar›ndan kaynaklanan, fliddet, taciz veya ayr›mc›l›k hakk›nda ayr›nt›l› bilgi ve kaynak veriniz ?
Halihaz›rda yeterli veri veya belgelenmifl kan›t bulunmamaktad›r.
Ülkeniz okullar›nda fliddet sorunlu bir konu olarak görülmekte midir? Lütfen okullardaki fliddet ve özellikle de toplumsal cinsiyete dayal› fliddet (cinsel fliddet dahil) ile mücadele etmek için oluflturulmufl giriflimleri tan›mlay›n›z?
Hay›r — ancak baz› ‘büyük flehir okullar›’nda, ö¤rencilerin di¤er ö¤renciler taraf›ndan korkutularak zorlanmalar› sorun
olabilmektedir. Okulda al›nan tedbirlerle giderilemeyen ciddi durumlarda ise, polis, okul idaresi, okul aile birli¤i iflbirli¤i yap›larak konuya bir çözüm getirilebilmektedir.
Toplumsal cinsiyete ba¤l›, di¤er bir deyiflle
özellikle k›z veya erkek oldu¤u için, cinsel
fliddet de dahil olmak üzere herhangi bir kötü
muameleye tabi tutulma okullar›m›zda s›kça
rastlanan bir durum olmay›p, daha çok sözlü
sataflma fleklinde görülebilmektedir. Böylesi
durumlarda ise okul idareleri gerekli
önlemleri almaktad›r.
Ö⁄RENME HEDEFLER‹
9
Okur yazarl›k konusunda ulusal düzeyde tan›mlanm›fl hedefler var m›d›r?
Evet — Türk e¤itim sisteminin temel amac›;
Atatürk ilkelerine ve demokratik de¤erlere ba¤l›, bilgi ça¤›na haz›r, yüksek düzeyde beceri sahibi, üretken ve yarat›c› insanlar yetifltirmektir. Ö¤renciler üst düzey düflünme, alg›lama ve sorun çözme becerileri ile donat›larak farkl› kültürleri özümseyebilecek, hem ça¤dafl uygarl›¤a katk›da bulunabilecek, hem de kendi kültürünü gelifltirebilecek niteli¤e kavuflturulacaklard›r. Ayr›ca, kiflisel sorumluluk sahibi ve aç›k fikirli olmalar›
sa¤lanacakt›r. MEB
Say›sal okur yazarl›k konusunda ulusal düzeyde belirlenmifl hedefler var m›d›r?
Evet — ‘‹fllevsel okur yazarl›¤›n’ bir parças›
olarak, her bir kiflinin temel say›sal becerilere sahip olmas› ve bunlar› rahatl›kla
kullanabilmeleri beklenmektedir.
Beceri temelli e¤itim kapsam›nda, yaflam becerileri konusunda ulusal düzeyde belirlenmifl hedefler var m›d›r?
Evet — MEB, temel e¤itimdeki tüm ö¤rencilerin tak›m halinde ifl birli¤i içinde etkin biçimde çal›flabilen, karar alabilen, kendilerinin ve sorumluluklar›n›n bilincinde olan, do¤aya sayg›l› ve yaflam boyu ö¤renme prensibini benimsemifl bireyler olmalar›n›
öngörmektedir. MEB, APK 1997.
E¤itim–ö¤retimde gerçekleflen geliflmeleri de¤erlendirmek üzere ulusal ölçekte tan›mlanarak kabul edilmifl olan standart uygulamalar›n ayr›nt›lar›n› belirtiniz.
‹lk ve orta okul düzeyinde, 4. s›n›ftan itibaren yerel ve ulusal düzeyde akademik baflar›
testleri uygulanmaktad›r. Ayr›ca MEB, 1988
y›l›nda ‘E¤itim Baflar›s›n›n De¤erlendirilmesi Uluslararas› Birli¤i’ (IEA) üyesi olmufl ve bu kapsamda da (8. s›n›flar için) Üçüncü
Uluslararas› Matematik ve Fen Bilgisi Tekrar›’
(TIMMS–R); (4. s›n›flar için) ‘Uluslararas›
Okuma Okur–Yazarl›¤›nda Geliflmeler
Çal›flmas›’ gerçeklefltirilmifltir. OECD üyesi bir ülke olarak Türkiye 9. S›n›flar için gelifltirilmifl olan ‘Uluslararas› Ö¤renci De¤erlendirme Çal›flmas›’ (P‹SA)’ya da kat›lmaktad›r.
MEB E¤itim Araflt›rma ve Gelifltirme Dairesi (EARGED), 2003.
Ö¤renme hedefleri ne kadar s›kl›kla ölçülmektedir? Bu ölçme hangi düzeyde gerçeklefltirilmekte ve sonuçlar› nas›l analiz edilmektedir?
Ö¤renme ç›kt›lar›n›n de¤erlendirilmesi, ders baz›nda gerçeklefltirilmektedir. Bu çerçevede ö¤retmen taraf›ndan sunulmufl veya ö¤renci taraf›ndan üretilmifl olan bilgilerin ö¤renci taraf›ndan özümlenmifl ve kullan›labilir durumda olup olmad›¤›, periyodik yaz›l› ve sözlü s›navlarla ve gerek grup gerekse bireysel olarak haz›rlanan projeler veya ödevlerle de¤erlendirilmektedir.
Çocuklarda olumlu ö¤renme ç›kt›lar›na iliflkin bir beklenti var m›d›r?
Hay›r — Çocuklar›n beklentilerine iliflkin veriler sistematik biçimde derlenmemektedir.
Ancak, çocuklar›n ço¤unlu¤unun olumlu beklentileri oldu¤unu söylemek güçtür.
Ulusal Düzeyde Belirlenmifl Ö¤renme Hedefleri
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
Türkiye’de temel e¤itimin Osmanl›
döneminden beri yasa ve yönetmeliklerle destekleniyor olmas›na karfl›l›k, nüfusun e¤itilmifllik durumu ve özellikle de kad›nlar›n e¤itimi, ülke kalk›nmas›n›n önündeki en büyük engellerden birini oluflturmaktad›r.
Cumhuriyetin kuruluflundan sonra temel e¤itim zorunlu k›l›nm›flt›r. Bu durum mevcut Anayasam›z›n 42. Maddesinde de yer almaktad›r. Ancak, istatistikler, okur- yazar olamaman›n ve düflük okullaflma oranlar›n›n sorun olmaya devam etti¤ini göstermektedir.
Okuma oranlar›nda cinsiyet farklar› (2000 y›l›
nüfus say›m› sonuçlar›na göre, kad›nlarda
%80.6 oran›na karfl›l›k, erkeklerde %93.9) ve mevcut okullaflma oranlar› (temel e¤itimde k›zlarda %91.8 oran›na karfl›l›k erkeklerde
%100) e¤itime eriflimdeki eflitsizlikleri göstermektedir.
Cinsiyete ba¤l› eflitsizlikler, k›rsal alanlarda kentsel alanlara göre daha belirgin biçimde ortaya ç›kmaktad›r. Okuma yazma oranlar›na bak›ld›¤›nda; okur yazar olmayan kad›nlar›n oran›n›n kentsel alanlarda %16.6 olmas›na karfl›l›k, bu oran›n k›rsal alanlarda %30.8 oran›na ç›kt›¤› görülmektedir. Erkekler için
2000’li Y›llarda Türkiye’de E¤itim
1990’larda e¤itim sorunlar›n›n üstesinden gelebilmek amac›yla büyük ad›mlar at›lm›flt›r.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1997
A¤ustos’unda, 4306 say›l› yeni ‘Temel E¤itim Kanunu’nu onaylam›flt›r. Bu kanunla temel e¤itimin süresi befl y›ldan sekiz y›la
ç›kar›lmakta ve temel e¤itimin daha kaliteli ve tutarl› hale getirilmesi öngörülmektedir. Bu proje, kamu kaynaklar› ve ba¤›fllar›n yan›s›ra Dünya Bankas›’n›n söz konusu projeye destek olarak sa¤lad›¤› kredi ile
yürütülmektedir. Temel E¤itim Program›’n›n ana hedefleri flöylece özetlenebilir:
1. Kesintisiz sekiz y›ll›k e¤itimi gelifltirmek;
2. Temel E¤itimin kalitesini yükseltmek;
3. Sistemin etkinli¤ini artt›rmak. (Education for All, 2000 Assessment, Country Report Turkey.)
Program›n yürürlü¤e konmas›ndan bu yana, net okullaflma oran› k›zlar için %75.6’den,
%91.8’e ç›km›flt›r. K›rsal alanlardaki k›zlar›n e¤itimi en önemli art›fl› gerçeklefltirmifltir.
K›rsal alanlarda, kesintisiz olarak geçilen temel e¤itimin ikinci basama¤›n›n ilk y›l› olan 6. s›n›fa geçifl oran›, program›n uyguland›¤›
ilk y›lda k›zlar için %162 oran›nda bir art›fl göstermifl, ondan sonra da artmaya devam etmifltir (UNICEF 2002).
Milli E¤itim Bakanl›¤›, yeni temel e¤itim derslikleri infla ederek, on biri k›zlar için olmak üzere on üçü Yat›l› Bölge Okulu ve pansiyonlu okullar yapt›rarak, üç milyonun üzerinde ö¤rencinin yararlanabilece¤i bir ek kapasite yaratm›flt›r. Ayr›ca otuz alt› ilde ihtiyaç sahibi temel e¤itim ö¤rencilerine ücretsiz ders kitaplar› sa¤lanmaktad›r.
Tafl›mal› e¤itim kapsam›ndaki ve yat›l›
okullardaki temel e¤itim ö¤rencilerine ayn›
Temel E¤itim Program›
ayn› oranlar kentsel alanlarda %3.9, k›rsal alanlarda ise %9 düzeyindedir. Hala devam etmekte olan k›rdan kente ve do¤udan bat›ya göç nedeniyle okur yazar olmama ve düflük e¤itim düzeyi sorunu kentlere tafl›nm›flt›r. Göç alan kentlerde ve metropoliten alanlar›nda, özellikle de gecekondu alanlar›nda kad›nlar›n okur yazar olmamas› ve e¤itime eriflim olanaklar›na sahip olamamalar› ciddi sorunlar oluflturmaktad›r (D‹E 2003.)
Kad›n okumaz-yazmazl›¤›n›n bölgesel da¤›l›m›
da dikkatle üzerinde durulmas› gereken di¤er bir önemli noktad›r. Okumaz–yazmazl›k, Güneydo¤u’dan Kuzeybat›’ya do¤ru gidildikçe azalmaktad›r. En çarp›c› okumaz-yazmazl›k oran› %39 ile Güneydo¤u’da görülmekte, bunu
%35 ve %21 ile Do¤u ve Karadeniz Bölgeleri izlemektedir (MEB, 2003).
Bu göstergeler, kad›nlara eflit e¤itim imkan›
sa¤lanmas›n› öngören ‹nsan Haklar›
Beyannamesi, Kad›nlara Karfl› Her Türlü
Ay›r›mc›l›¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (CEDAW),
Çocuk Haklar› Sözleflmesi, Herkes için E¤itim
(EFA) gibi uluslararas› taahhütlerimizin yerine
getirilemedi¤ini göstermektedir.
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
zamanda Marmara depreminden etkilenen yörelerdeki ö¤rencilere ücretsiz ö¤le yeme¤i de verilmektedir. Bunlara ilaveten,
okullar›nda 6–8. s›n›flar› bulunmayan köyler- den, bu tür okullar›n bulundu¤u merkezlere her gün 635,000 ö¤renci tafl›nmaktad›r.
Çocuklar›n aileler taraf›ndan okula
gönderilmesini teflvik amac›yla 2002 y›l›ndan itibaren, alt› ilde, en düflük %6’l›k gelir dilimindeki ö¤renci ailelerine ‘Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flmay› Teflvik Vakf›’ndan maddi yard›m yap›lmas›
uygulamas›na da bafllanm›flt›r.
Öte yandan, MEB okullarda bilgi teknolojilerinin kullan›m›n› desteklemek amac›yla tüm temel ö¤retim okullar›n›
bilgisayarlarla donatma çabalar›na h›z vermifltir. S›n›rl› say›da da olsa toplam kalite yönetimi uygulamalar› bafllat›lm›fl, ö¤retmen ve yöneticilerin önemli bir oran› özellikle de ö¤retim metotlar› ve bilgi teknolojileri konular›nda hizmet içi e¤itimden
geçirilmifllerdir. Bu çal›flmalar›n sonuçlar›, 2001–2002 ders y›l› okullaflma oranlar›na Tablo 1 görüldü¤ü gibi yans›m›flt›r.
Net Okullaflma 2002–2003
1Toplam K›z Erkek Fark
Okul Öncesi %7.6 %7.3 %7.8%0.5
‹lkö¤retim %96.3 %91.8%100 %8 .2
Ortaö¤retim %66 %57.2 %74.3 %17.1
Yüksek Ö¤renim %34.9 %29.7 %39.9 %10.2
1
MEB Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, 2003.
Okul öncesi e¤itim flimdilik k›s›tl› say›da ö¤renciye eriflebilmektedir. Temel E¤itim Program›
çerçevesinde, çocuklar›n e¤itim için tafl›nd›klar› merkez okul uygulamas›ndan sonra kullan›m d›fl›na ç›km›fl 1,900 köy okulu, flimdi okul öncesi e¤itim amac›yla kullan›lmaktad›r. Ayr›ca Sivil Toplum Kurulufllar›n›n da katk›s›yla bir çok ana–baba e¤itim program› bafllat›lm›flt›r.
Tablo 1
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
Net Okullaflma
2Toplam K›z Erkek Fark
1997–1998 %81 %75.6 %86.3 %10.7
1998–1999 %83.6 %75.8 %91 %15.2
1999–2000 %90.7 %85.7 %95.5 %9.8
2000–2001
3%90.8 %87.8 %93.6 %5.8
2001–2002
4%89.8 %87 %92.4 %5.4
2
D‹E 2003. Not: Milli E¤itim Bakanl›¤› 2002–2003 ders y›l› için bu say›lar›, toplamda %96.3, erkeklerde (s›n›f tekrar› nedeniyle) %100 ve k›zlarda %91.8 olarak vermektedir. E¤er s›n›f tekrar›
say›lmassa bu fark %4.5’tir.
3
Temporary data. D‹E 2001.
4
ibidem Tablo 2
Say›lar, çal›flmalar›n okur yazarl›k ve okullaflma oranlar›nda belirgin bir geliflme sa¤lad›¤›n›
göstermektedir. Örne¤in, okumaz yazmazl›k oran›, 1990’da %17’den 2000 y›l›nda %13.5’ye
düflürülmüfltür. D‹E say›lar›, ilkö¤retim okullar›na kay›t olma aç›s›ndan gerek k›z gerekse erkek
çocuklar aç›s›ndan önemli geliflmeler oldu¤unu göstermektedir. Tablo 2 1997–1998 ve
1999–2000 y›llar› için D‹E’nin verdi¤i oranlar afla¤›dad›r.
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
bütünlefltirilerek güçlendirilmesi, farkl› e¤itim türlerinin de gelifltirilmesi, okul ö¤retim programlar›n›n ve özellikle de okul kitaplar›n›n gözden geçirilmesi ve ö¤retim yöntem ve tekniklerinin yeniden
oluflturulmas›” bu amac›n
gerçeklefltirilebilmesi için gereklili¤i görülmektedirler.
Buna karfl›l›k henüz ö¤retim program›nda veya ö¤retme/ö¤renme materyallerinde ve/veya ders kitaplar›nda cinsiyet rollerinden ar›nd›rma çal›flmalar› gerçekleflememifltir.
Ders kitaplar›nda hala erkeklere aktif, kad›nlara ise pasif roller verilmektedir.
Dolay›s›yla materyallerde erkeklere kamusal alanda aktif rol ve görevler verilmesi sürdürülürken, kad›nlara uygun görülen ifller koca/çocuk bak›m›, ev ifli vb, ile k›s›tl›
tutulmaktad›r.
1Sonuçta Türkiye’deki okullar›n geleneksel cinsiyet rollerinin yeniden üretilmesine büyük oranda katk›da bulundu¤u söylenebilir.
Kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinin ö¤retilmesi yetiflkinler için okuma yazma kurslar›nda da kendini göstermektedir
2. Ö¤rencide mevcut olan geleneksel kal›plar, bu materyallerle genelde sürdürülmekte veya
güçlendirilmektedir.
Acil gereksinim olmas›na karfl›n, “e¤itim materyallerinin toplumsal cinsiyet
duyarl›l›¤›n› vurgulayan bir bak›fl aç›s›yla ve yaklafl›mla gözden geçirilmesi ... bu gözden geçirmeyi gerçeklefltirecek kiflilerin e¤itimi”
ve “cinsiyetçi ögelerin ay›klamas› sonras›nda yeni materyallerin üretimi” konular›nda politikalar ve mekanizmalar›n oluflturulmas›
henüz gerçeklefltirilememifltir.
Son y›llarda gerçeklefltirilen tüm bu gelifltirme çal›flmalar›na karfl›n, e¤itimde cinsiyet fark› konusu, sekiz y›ll›k temel ö¤retim program›nda ve ö¤retim materyallerinde hala bir dar bo¤az oluflturmaya devam etmektedir.
Türkiye, e¤itimde toplumsal cinsiyet duyarl›l›¤›n›n sa¤lanmas›n› öngören iki uluslararas› belgeye imza atm›fl bulunmaktad›r:
Pekin +5 Sonuç kararlar›n›n ‘K›zlar ve E¤itim’
Bölümünde, “Kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinin
›srarla kullan›lmas›n›n k›zlar›n okula eriflimini ve okula devam›n› engelledi¤i”
vurgulanmaktad›r. Pekin Eylem Plan›, e¤itimin her düzeyi için toplumsal cinsiyete duyarl› ö¤retim programlar›n›n
oluflturulmas›n› ve uygulanmas›n›
öngörmektedir. Ayr›ca bu doküman, imzas›
olan ülkelere “erkek çocuklar ve yetiflkin erkeklerin de¤iflen toplumsal cinsiyet rolleri ve sorumluluklar› çerçevesinde, e¤itim materyallerini ›srarla muhafaza edilen kal›plaflm›fl cinsiyet rollerinden ar›nd›rmak için politikalar gelifltirmekle sorumlu tutmufltur”.
Di¤er belge, yani Kad›na Karfl› Her Türlü Ay›r›mc›l›¤›n Kald›r›lmas› Sözleflmesi’nin 5.
Maddesi de imzalayan ülkeleri, “kad›n veya erke¤i di¤erine göre afla¤›layan; kad›n veya erke¤in di¤erine göre daha üstün oldu¤unu savunan veya kal›plaflm›fl cinsiyet rollerini temel alan rolleri öngören tüm adet, uygulama, geleneksel davran›fl, ve önyarg›lar›n ortadan kald›r›lmas›n›“
sa¤lamakla yükümlü k›l›nmaktad›r. Söz konusu belgenin e¤itimle ilgili olan 10.
maddesinin (c) bendinde ise, “e¤itimin
1
Helvacioglu, F, Ders Kitaplar›nda Cinsiyetçilik 1928–1995, Kaynak Yay›nlar, ‹stanbul 1996 ve
Toplumsal Cinsiyet Aç›s›ndan Ö¤retim Materyallerinin Durumu
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
ve e¤itimleri, genelde onlar›n neyin geleneksel oldu¤unu sorgulamalar›n› engellemektedir.
Araflt›rmalar, ö¤retmenlerin okullar›n›n erkek egemen bir yap›da olup olmad›¤› konusunu sorgulamadan görmezden geldiklerini; bu nedenle cinsiyetçi yaklafl›mlara, ders kitaplar›n›n tutucu ve hatta cinsiyet hatal›
içeriklerine dikkat etmediklerini ortaya koymaktad›r. Ö¤retmenlerin cinsiyet
ayr›mc›l›¤›n› fark etmemeleri, sorgulamamalar›
ve özen gösterememeleri onlar›n da geleneksel cinsiyet rollerini içsellefltirmifl olmalar›n›n bir göstergesi olarak tan›mlanabilir.
1, 2, 3K›zlar›n e¤itimi ile ilgili süreçlerin önemli bir ögesi de okulda çal›flanlar aras›nda gözlenen cinsiyet farklar›d›r. ‹lkö¤retimdeki okul müdürlerinin sadece %3’ü kad›nd›r . Kad›n ö¤retmenlerin oran› ise ilkö¤retimde %44, lisede ise %39’dur. Üniversitelerde cinsiyet fark› daha da artmaktad›r. Erkeklerin e¤itimin üst düzeylerinde ve matematik, fizik gibi daha
"önemli" konularda yo¤unlaflmalar›, kad›n ö¤retmenlerin ise, daha alt s›n›flarda ve okuma–yazma gibi dersleri ö¤retiyor olmalar›, bilimin üst düzeyinin ‘erkek alan›’ oldu¤u hakk›nda verilen mesaj› güçlendirmektedir.
Türkiye’de k›z çocuklar ve erkek çocuklar Cumhuriyetin ilk y›llar›ndan beri e¤itimin her düzeyindeki okullara eriflim aç›s›ndan yasalar önünde eflit konuma sahiptirler. Temel Ö¤retim (ilkö¤retim e¤itimi) zorunlu bir hakt›r.
‹lkö¤retimi takibeden e¤itim düzeylerine devam ise, ö¤renci ve ailesinin iste¤ine b›rak›lm›flt›r. Ancak uygulamada, k›zlar ve erkeklere karfl› bu eflitlikçi davran›fl, etkili olan olumsuz güçleri e¤itimin her aflamas›nda dengeleyebilecek düzeyde bir ‘olumlu ayr›mc›l›k’ uygulanmad›¤› durumlarda, erkekler lehine bir durum yaratmaktad›r.
Tercih durumlar›nda, özellikle de farkl›
cinsiyete sahip çocuklar aras›nda seçim yapma zorunlulu¤unun oldu¤u hallerde k›z çocuk yerine erkek çocu¤un okula
kaydedilmesi uygulamalar› dikkat çekici biçimde görülmektedir. K›z çocuklar›n›n okula kaydettirilmemesi, veya kay›ttan birkaç y›l sonra okula devam ettirilmemesi fleklindeki geleneksel davran›fl biçimlerinin günümüzde de düflük gelir gruplar›nda ve/veya k›rsal alanlarda devam etti¤i görülmektedir.
Cinsiyet ayr›m›, e¤itim süreçlerinde de s›kl›kla izlenmektedir. Ö¤retmenlerin içinde yetiflmifl olduklar› sosyal ortam, sosyalleflme biçimleri,
K›zlar›n E¤itimini Etkileyen E¤itim Süreçleri
1
Gök, F, Türkiye’de E¤itim ve Kad›nlar, 1993 — bak›n›z: Tekeli, fi, Derleyen, 1980’ler Türkiye’sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul 1995;
2
Gök, F, ve Okçabol, R, Ö¤retmen Profili Araflt›rma Raporu, E¤itim Sen, ‹stanbul 1999;
3
Türko¤lu, H, Kad›n Ö¤retmenler ve Sendikal Kat›l›m, E¤itim Sen Örne¤i, Yüksek Lisans Tezi,
Ankara Üniversitesi, Ankara 1999.
VER‹LER‹N ANAL‹Z‹
10
k›zlar geleneksel cinsiyet rollerine uygun beklentiler do¤rultusunda temizlik, hizmet, okul içi ve d›fl›nda dayan›flma gibi konularda gönüllü olarak ortaya ç›kmaktad›rlar.
1Genelde okullar›n ciddi güvenlik ve emniyet sorunlar› yoktur. Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n fiziksel standartlar›n› uygulayabilmek için okullar›n büyük bölümünde önemli iyilefltirme çal›flmalar› gerçeklefltirilmifltir, ancak hala bu çal›flmalar›n devam etmesi gerekmektedir. E¤itim ortam› sadece okul binalar›yla s›n›rl› de¤ildir. Kentsel alanlar›n çevresinde yer alan baz› okullar ile k›rsal alanlardaki baz› okullara eriflim özellikle k›fl›n çok zordur. Devlet taraf›ndan 2.5
kilometreden daha uzak mesafede oturanlara servis imkan› verilmesi, k›zlar›n okula eriflimini büyük oranda rahatlatm›flt›r. Buna ek olarak, yat›l› bölge okulu uygulamas› da uzak mesafede oturman›n olumsuz etkilerini azaltan olumlu bir uygulamad›r. Ancak uygulamada iflletme sorunlar› ile ilgili pek çok güçlük yaflanmaktad›r.
K›z çocuklar›n ö¤renme ortam›n›n farkl› ve kendine özgü bir boyutu vard›r. K›zlar›n ö¤renim gördükleri psikolojik ortam hakk›nda derlenmifl sistematik veri bulunmamaktad›r.
Ancak yap›lm›fl bulunan çok say›da araflt›rma ve gözlem, bu psikolojik ortam›n ne ifade etti¤i hakk›nda baz› ipuçlar› vermektedir. Bir psikolojik ortam olarak okul, sadece ö¤renme süreçleri ba¤lam›nda de¤il, t›rnaklar, saçlar, giysiler, arkadafl iliflkileri gibi konularda da otoritenin kontrolüne tabi olmas› nedeniyle, tan›m› gere¤i stresli bir ortamd›r. Burada k›zlar özellikle mercek alt›ndad›rlar ve s›kl›kla da ö¤retmenleri taraf›ndan davran›fl biçimleri ses tonu vb, konularda ek k›s›tlamalara tabi tutulurlar. Bu nedenle k›zlar çareyi dikkatleri üzerlerine çekecek davran›fllardan, soru sormaktan, tart›flmalardan ve karar verme süreçlerine kat›l›mdan kaç›nmakta bulurlar.
Böylece alacaklar› riskler azal›r. Ancak bu durumda etkin ö¤renme için gereken iliflkiler de en aza indirgenmifl olur. Bu stratejinin bir sonucu olarak, özellikle de k›rsal alanlarda, k›zlar›n daha az disiplin sorunlar› olmakta,
1