D Ü Küflenmiş Ekmek Yemek Tehlikeli mi? Göktaşları Nereye Kayboluyor? Kraterleri Oluşturan

Kraterleri Oluşturan

Göktaşları

Nereye Kayboluyor?

D

geçebi-lecek büyüklükte bir meteor yeryüzüne ortalama 20 kilometre/saniyelik bir hızla çarpar. Yeryüzüne ulaşabilen meteorlara göktaşı denir. Çarpışma anında, göktaşının sa-hip olduğu muazzam kinetik enerji çarpışma bölgesine ak-tarılırken, patlama olaylarına benzer şekilde, güçlü şok dal-galarının oluşumunu tetikler.

Şok dalgası göktaşını aniden eritmeye ve buharlaştır-maya başlayarak atmosfere doğru kilometrelerce yükse-ğe toz ve kızgın kayaç dumanı püskürtür. Göktaşının katı hâlde kalabilen kısmı ise küçük parçalara ayrılır. Dalga et-kisiyle ters yönde hareket kazanarak dağılan cismin katı, sıvı ve gaz hâldeki parçalarının neredeyse tamamı çarpış-mada oluşan kraterin dış kısmına saçılır.

Bazı çarpışma bölgelerinde göktaşı kraterin altında gömülü hâlde ya da çevresinde bulunabilir. Bunun sebebi bazı meteorların atmosferde dağılarak bağımsız parçalar hâlinde yere ulaşmasıdır. Dağılarak yüzey alanı artan me-teor sürtünmeden daha fazla etkilenerek yavaşlar ve göre-ce düşük enerjili bir çarpışmaya yol açar. Bu çarpışmalar-da oluşan kraterlerin çapı çarpışmalar-daha küçük olur.

Kaynaklar

psi.edu/epo/faq/meteor.html

sservi.nasa.gov/articles/how-are-craters-formed

Küflenmiş Ekmek

Yemek Tehlikeli mi?

Ü

olacağını düşünebiliriz. Ancak attığımız küf sporla-rı buzdağının sadece görünen kısmı. Mantarlar âleminin üyesi olan küf mantarları, çıplak gözle görmenin çok zor olduğu hif adındaki kök benzeri yapılarıyla hızlıca büyü-yerek ekmeği içeriden kuşatırlar.

İçerisinde küf mantarları bulunan bazı peynir türleri ile soya sosu gibi gıdaları sağlık tehdidi olmaksızın tüketme-miz küflü ekmek yemenin de zararsız olacağı yanılgısına yol açabilir. Yaklaşık 300.000 üyesi olduğu düşünülen küf man-tarlarının birçoğu zararsızken, bazı türleri ölümcül olabile-cek derecede tehlikelidir ve ekmeğimizde gelişen mantarın hangi türde olduğunu çıplak gözle anlamak imkânsızdır. Örneğin, Cladosporium türü mantarlar genelde zarar-sız olmalarına rağmen alerji tetikleyebilirler. Mikotoksin adlı zehirli metabolizma ürününü üreten 400 mantardan biri olan Penicillium crustosum ise kas krampları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Siyah ekmek küfü olarak da bilinen Rhizopus stolonifer mantarları özellikle bağışıklığı zayıf bireylerde zigomikoz (ya da mukormikoz) adlı ölümcül olabilen enfeksiyona ve kalıcı sağlık sorunlarına neden olabiliyor.

Bahsi geçen riskli durumların oluşma ihtimali nadir olsa da küflü ekmek görüldüğünde zararsız olduğunu dü-şünmektense bunları hatırlamak daha doğru olacaktır.

Kaynaklar fsis.usda.gov/wps/portal/fsis/topics/food-safety-education/get-answers/food-safety-fact-sheets/safe-food-handling/molds-on-food-are-they-dangerous_/ct_index businessinsider.com/is-it-bad-to-eat-moldy-bread-2018-8 microscopy-uk.org.uk/mag/artnov14macro/Brown_Ryan_Mold.pdf 61 60_61_merak_ocak_2019.indd 49 20.12.2018 15:02