YAŞLANMA, YAŞLILIK PSİKOLOJİSİ EMEKLİLİK VE YAS
Prof.Dr.Abdülkadir ÇEVİK
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Amerikan Psikanalistler Koleji Onursal Üyesi
Türkiye Grup Psikoterapileri Derneği Başkanı
Politik Psikoloji Derneği Başkanı
Yaşlılığı iki kategoride değerlendirmek mümkündür.
Genç yaşlılık 65-74
Yaşlı –yaşlılık 75 ve üzeri
Ayrıca sağlıklı yaşlılar ve sağlıksız yaşlılar diye de ayırımlar yapılmaktadır.
Yaşlanmanın biyolojisinde bireyin yaşlanması hücrelerin yaşlanmasıdır.
Her hücre grubunun genetiği farklı olduğu için tüm hücreler aynı derecede yaşlanmaz.
Ancak bazı yaşam olaylarına, örneğin kayıplar, emeklilik gibi, kişi kendini hazırlayamamışsa bu yaşanan olaylar onda yaşlanmayı hızlandırabilir.
Ortalama Yaşam;
1900 den 1991’e 48 yıldan 75,5 yıla
Şimdi de 85’li yıllara varmıştır.
Buna pararel olarak hastalanma ve ölümlerde değişmiştir.
İnsan yaşamının sosyal hayat gerçeği içinde yaşayıp geçirmek zorunda olduğu değişik evreler vardır. Bu evreler belirli bir stres yaşanmadan atlatılmaz.
Eric Erikson’un gelişimsel görevlerle ilgili yaşam döngülerine göre yaşlılık dispair (dağılma) ve izolasyona karşı bütünlüğü (integrity) korumadır.
Erikson’un şekiz aşamalı gelişim sürecinin ilk yedisinde başarıya ulaşanlar son dönemde dağılmaya karşı bütünlüklerini korumaya yakındırlar.
Heinz Kohut’un self psikolojisi kuramına göre yaşlı kişi yaşlanmaya bağlı yaşanan biyolojik, psikolojik ve sosyal kayıplarıyla ilgili narsisistik yaralanmalarıyla mücadele etmek zorundadır.
Bu gelişimsel işlerin tümü birer yaşam krizidir.
Bu stresli yaşantılar bir değişim ve büyüme için olgunlaşmamız için yaşanması gereken streslerdir.
Ancak yaş aldıkça değişim genellikle kazanç değil kayıp doğrultusunda olur.
Emeklilik yalnızca çalışma hayatından oradaki arkadaşlık ilişkilerinden ayrılmak ve işin kaybedilmesi değildir.
Finansal azalma
Kaybedilen çalışma ortamı
Arkadaşlık ilişkileri
Fiziksel güçsüzlükler ve enerji kaybı
Zihinsel yetersizlikler
Sosyal izolasyon
Emeklilik yaşlanmayı anımsatır.
Hayatta var olduğumuz sürece yaşam boyu bu gelişimsel süreçlerle karşılaşmamız kaçınılmazdır.
Emeklilikte bu süreçlerden biridir.
Erikson’a göre gelişimsel aşamaları başarıyla tamamlamış, Kohut’a göre kendilik kimliğini başarabilmiş bireyler hayatlarının sonraki aşamalarını ve sürecini devamını kolaylıkla geçebilir.
Nesne ilişkileri kuramına göre bu gelişim aşamasına ulaşmış olgun bir kişi yaşadıklarını ve olayları siyah ve beyaz diye ayırmaz, ya da iyi ve kötü diye ayırmaz.
Birçok kişi için emeklilik ve yaşlılık entelektüel, emosyonel ve psikolojik büyüme periyodudur. Yaşlılık ve yaşlanma bir bakıma büyük bir şans ve lütuftur.
Yaşlılık, nasıl yönetilebileceğini becerebilen insanlar için bir çeşit hediyedir. Ancak yaşamını yalnızca mesleğine ve iş ilişkilerine bağlamış, özellikle üniformalı kimseler emekli olduklarında büyük bir boşluk ve yalnızlık içine düşebilirler.
Emeklilikte olduğu gibi dış desteklerini kaybetmiş yaşlı kişinin kendilik saygısını korumaya yönelik mücadelesi daha çok önem kazanır.
Self-esteem birçok faktör tarafından destek görebilir.
1. Ekonomik güvenlik
2. Bireyi izolasyondan koruyan destekleyici kişiler ve bağımlılık ihtiyaçlarını giderme.
3. İşlev görebilmek olgun mücadele etme ve savunma mekanizmalarını işletecek psikolojik sağlık
4. Fiziksel sağlık. Bireyin üretebilme ve zevk alabileceği aktiviteleri gidermeye yarar.
5. Sosyal çevremiz bir dış düzenleyicidir. (External regülatör)
Yaşlanmanın stresiyle başa çıkmanın en önemli yolu kendini suçlama yerine kendini olduğu gibi kabul etmektir.
Başka bir deyişle bireyin kendi iç dünyasındaki iyi ve kötü yaşantıları bir araya getirebilme ve kendini öyle kabul edebilme yeteneğinin kazandırdığı güç yaşlanma ve kayıplara karşı gelişen streslerle baş edebilmesinde önemli rol oynar.
Bir kayıp yaşantısı olarak emeklilik kendi
bütünlüğünü tamamlamış ve başarmış bir kişi için
kaybın yanında yeni fırsatlarda yaratabilir.
Hayat bir süreçtir. Bu sürecin her aşamasında ayrı bir görev bizi bekler.
Bu aşamaları başarıyla tamamlayabilirsek hayat oyununda diğer bir aşamaya geçebiliriz. Gelişimsel işler “yaşam krizi” veya başarıp olgunlaşmamızı sağlayan stresli yaşantılardır.
Stres ve değişim birlikte süren şeylerdir. Stres, kaygı sağlıklı yaşam için, ego gücünün devamı için de gereklidir.
Çalışma hayatının en önemli stres kaynaklarından biri gerek işini kaybetmek, gerekse emekliliğe bağlı işten ayrılmadır.
İşe gidemiyor olma ağır bir psikolojik ve fiziksel bedel gerektirir.
Bunun şoku, hüzün, yas, kızgınlık, hayal kırıklığı ve acı yaşanmasına yol açar.
Bunun sonucunda yas ve ciddi depresyondan başlayarak bir çok psikosomatik bozuklukların ortaya çıktığı görülebilir.
Ancak madem ki yaşıyoruz tüm bu olumsuzluklara rağmen güçlükleri ve stresleri aşmaya gayret edeceğiz. Bu amaçla en azından iki temel çıkış yolundan söz edebiliriz
1. Aktivite teorisi (Hareketli bir hayatı devam ettirme)
2. Disengagement theory (Yan gelip yatma, keyfine bakma)
Bunlardan hangisi doğru? Bu sizin nasıl bir kişi olduğunuza bağlıdır.
Olgun ve entegre yapıdaki bir kişi dünyayla ilişkileri aktif olarak devam eder.
Olgun insan olayları siyah ve beyaz diye , iyi kötü diye ayırmadan gerçekçi bir kabullenme içinde olur.
Diğer bir yaşlı yaşlanmaya bağlı stresle baş etmek için sallanan koltuğuna oturup , yan gelip yatarak ve hayatın akışına kendini bırakarak active olan olgun tipteki kadar memnunluk duyabilir.
Kendini saklayan tipler, kızgın tipler ise kendi hayatlarının sorumluluğunu almayı reddeden tiplerdir.
Bunu şu sözlerle ortaya koyan düşünürler ne güzel ifade etmişler:
Akıl Yaşta değil baştadır, Fakat aklı başa yaş getirir Cenap Şahabettin
İnsan gençliğinde öğrenir, yaşlılığında anlar.
Ebnev Von Eschenbach
Yaşlanmak bir dağa tırmanmak gibidir, çıktıkça yorgunluğumuz artar nefesimiz daralır ama görüş açımız genişler.
İ.Berkman
Gençliğin güzel bir yönü ihtiyarlığın güzel bir ruhu vardır.
İsveç atasözü
Bizim toplumda da birçok yaşlımıza nur yüzlü deriz.
İnsan ihtiyar olmaya karar verdiği gün ihtiyarlar.
Jean Anouilh
Herkes uzun yaşamak ister ; ama kimse yaşlanmak istemez. Hiçbir akıllı adam , daha genç olmayı istememiştir.
Jonathan Swift
Yaşlılığı benimse ve sev. Nasıl kullanılacağını bilirsen zevkli bir bolluktur. Git gide azalan yıllar insan hayatındaki en tatlı yıllardır ve iddia ediyorum ki, insanlar yaşamının en son sınırına ulaştığında bile hala zevk alır.
Seneca
Gençleri övün; fakat yaşlılara güvenin.
Kızıldereli Atasözü
Gençken bilgi ağacını dikelim ki yaşlandığımızda gölgesinde barınacak bir yerimiz olsun.
Lord Chesterfield
Güzel gençler doğanın rastlantı sonucu yaratılmasıdır, güzel yaşlılar yaşlanmasını bilen sanat eserleridir.
Walter Wincher
Gençlerin aynada gördüklerinden daha fazlasını , ihtiyarlar bir tuğla parçasında görürler.
Mevlana
İnsanlar yaşadıkça yaşlandıklarını sanırlar. Halbuki yaşamadıkça yaşlanırlar.
İskoçya Atasözü
Yaşım ilerledikçe yaşam benim gözümde daha da güzelleşiyor. Dünyanın güzellikleri insanlara da yansır.
Güzelliğe budalaca sırt çevirenler sonunda onsuz kalırlar, yaşamları yoksullaşır. Ama güzelliğe akıllıca yatırım yaparsanız onu tüm yaşamınız boyunca yanınızda yörenizde bulursunuz.
Walter Wincher
