PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI. Editör: Prof. Dr. Serap NAZLI

(1)

(2)

EVLİLİK VE AİLE

PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI

Editör: Prof. Dr. Serap NAZLI

Yazarlar

Prof. Dr. Serap NAZLI (AÜEBF PDR) Doç. Dr. İlhan YALÇIN (AÜEBF PDR) Doç. Dr. Murat BOYSAN (ASBÜ Psikoloji)

Doç. Dr. Tuğba SARI (Akdeniz PDR) Dr. Öğr. Üye. Leyla ERCAN (Gazi PDR) Dr. Öğr. Üye. Zeynep KIZIL ASLAN (Başkent PDR)

Dr. Pınar ÇAĞ (ODTÜ ÖGEM) Dr. Özlem GÜNDÜZ (MEB) Uzm. Semra KİYE (AÜEBF PDR) Uzm. Orhan YONCALIK (AÜEBF PDR) Uzm. Nur ÖZDEN (Avukat ve Arabulucu)

Ankara 2020

(3)

EVLİLİK VE AİLE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI Editör: Prof. Dr. Serap NAZLI

Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.‘ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz.

Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 46586

ISBN : 978-605-170-392-3 e- ISBN : 978-605-170-393-0 Mizanpaj : Kezban KILIÇOĞLU Baskı : Sözkesen Matbaası

Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA

Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

Editör: NAZLI, Serap

EVLİLİK VE AİLE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI Anı Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara/Türkiye

2020, xii + 452 Sf., 16 x 24 cm ISBN : 978-605-170-392-3 e- ISBN : 978-605-170-393-0 Eğitim, Rehberlik, Psikoloji

Aile, Aile Psikolojik Danışmanlığı, Aile Sistemi, Evlilik Öncesi Dönem, Aile İçi Hukuk Anı Yayıncılık

Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel : 0 312 425 81 50 pbx Faks : 0 312 425 81 11

e-posta : aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http:// www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

(4)

ÖNSÖZ

Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik (PDR) alanında önemi gittikçe artan alt uzmanlık alanlarımızdan birisi, evlilik ve aile psikolojik danışmanlığıdır. Bu nedenle genç meslekdaşlarımıza ve öğrencilerimize alanyazın kazandırmanın önemli oldu- ğunu düşünerek yola çıktım. Kitabı tasarlarken dikkate adığım hususları belirterek başlamak isterim:

 Kitabın içeriği oluşturulurken, PDR lisans programlarında 7. Dönemde yer alan zorunlu Aile Danışmanlığı dersinin Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ta- nımı dikkate alınmıştır. YÖK’ün belirlemiş olduğu tanım şu şekildedir: Aile danışmanlığında temel kavramlar ve ilkeler, sistemik aile yapısı, fonksiyonel- fonksiyonel olmayan aile yapısı, aile yaşam döngüsü, aile danışmanlığı kuramları ve bu kuramların aile danışmanlığına yansımaları; aile danışma sürecinin evreleri, evlilik ve boşanma, boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisi.

 PDR lisans programları üç alt uzmanlık alanı (okul psikolojik danışmanlığı, kariyer psikolojik danışmanlığı ve aile psikolojik danışmanlığı) ve Carl Ro- gers’ın birey merkezli yaklaşımı temelinde yürütülmektedir. Kitap, PDR lisans programında verilen yetkinlik sınırları çerçevesinde tasarlanmıştır.

 Kitabın bölümleri oluşturulurken, Ruh Sağlığı Yasası’nda birincil önleme ve ikincil önleme düzeyleri kapsamında hizmet sunacak aile psikolojik danış- manlarının ihtiyaç duyulabilecekleri temel bilgi ve becerilerin yer almasına özen gösterilmiştir. Etik olarak ruh sağlığı hizmetlerinde üçüncül önleme düzeyinin sınırlarına girilmemiştir. Özellikle aile psikolojik danışmanlığı ala- nında birincil ve ikincil önleme düzeyinde hizmet sunulan kurumlarda (okullarda rehberlik servisleri, Rehberlik ve Araştırma Merkezleri ile Sosyal Hizmet Merkezleri’nde) çalışan profesyonellerin yararlanabileceği temel kaynak olmasına özen gösterilmiştir.

 Kitap, gelişimsel önleyici ve koruyucu yaklaşımda tasarlanmıştır. Aile da- nışmanlığı alanı, tarihsel olarak klinik ortamlarda özellikle şizofren üyesi olan ailelerde tedavi odaklı başlamıştır. Günümüzde ruh sağlığı hizmetlerinde üçüncül önleme düzeyi olarak adlandırılan ve klinik müdahaleyi içeren konular, etik olarak PDR kökenli aile psikolojik danışmanlarının yetkinlikleri içinde olmadığı için kitapta yer almamıştır. 11. Bölümde yer alan Aile Psi- kopatolojisi bölümünün amacı okuyucuların farkındalığını artırmaktır.

 Evlilik ve aile psikolojik danışmanlığı alt uzmanlık alanının geniş bir çalışma sahası mevcuttur. Evlilik öncesi dönemden boşanmaya kadar birincil ve ikincil düzeyde, gelişimsel ve önleyici koruyucu müdahaleler kullanılarak ailelerin gelişimsel ve ani krizler ile baş etmelerinde bireysel ve grupla psikolojik destek hizmeti sunulmaktadır. Aile psikolojik danışmanlarına bu alanlar- da temel düzeyde bilgi ve beceri kazandırmak için kitap dört ana kısım ve 14 bölümden oluşturulmuştur.

(5)

iv / Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığı

 Ayrıca kitap ruh sağlığı alanındaki diğer disiplinler de (özellikle psikoloji ve sosyal hizmet) temel ders kitabı olarak yararlanabilmeleri olması önemsen- miştir.

 Kitabın slaytlarını (ppt) derslerinde kullanmak isteyen meslektaşlarımız, An- kara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri Eğitim Bilimleri Fakültesi Rehber- lik ve Psikolojik Danışmanlık lisans programı dersleri arasında ulaşabilirler.

Kitap dört ana kısım ve 14 bölümden oluşturulmuştur. İlk kısımda okuyucunun ‘sistemik’ bakış açısına sahip olması, aile sisteminin temel çerçevesini kavra- ması hedeflenmiştir. Birinci bölümde sistemik aile yapısını, ana kavramlarını, fonksiyonel-fonksiyonel olmayan aile yapısı, aile yaşam döngüsü; ikinci bölümde aile türleri ve bu konuda yapılan çalışmalar okuyucuya aktarılmıştır.

İkinci kısımda kuramlar ile aile danışması süreci ele alınmıştır. Ruh sağlığında birincil ve ikincil önleme düzeyi, gelişimsel ve önleyici-koruyucu müdahalelerde;

PDR, psikoloji ve sosyal hizmet kökenli aile psikolojik danışmanlarının yararlana- bileceği kuramsal temeller ve danışma süreci somut örnekler ile aktarılmıştır. Üçün- cü bölümde temel sistemik kuramlardan (birinci dalga) psikoanalitik, yapısal, strate- jik ve yaşantısal/insancıl aile terapileri kuramlarının aile sistemine bakışı, temel kavramları ele alınmıştır. Temel sistemik kuramları somutlaştırmak için, VAVİEN filmini okuyucunun analiz etmesi için yönlendirici sorular ile desteklenmiştir. Dör- düncü bölümde üçüncü dalga kuramları arasında yer alan Pozitif Aile Terapisi özetle tanıtılmıştır. Pozitif aile terapisinin kitapta özellikle ele alınmasının iki ana nedeni vardır. Bunlardan ilki, birincil ve ikincil önleme düzeyinde ailelere sunulacak hiz- metlerde kullanmaya elverişli olması; ikincisi ise Rogerian eğitim alan PDR kökenli aile psikolojik danışmanlarının yararlanabileceği kuram olduğuna dikkati çekmektir.

Beşinci bölümde, yazarın lisansüstü derslerinde öğrencilerine temel düzeyde aile danışması uygulama becerisi kazandırmak için geliştirdiği model olan Aile Danışma- sı Süreç Yönetimi Modeli tanıtılmıştır.

Üçüncü kısımda, evlilik öncesinden boşanma sürecine kadar geniş bir çerçe- vede kadın erkek etkileşimi okuyucuya aktarılmıştır. Minuchin’in deyimi ile, aileyi kuran eş alt sistemi olduğu değerlendirildiğinde; bu ilişkinin başlaması ve sonlandı- rılması hem gelişimsel hemde ani krizlere neden olabilmektedir. Üçüncü kısımda kadın-erkek etkileşimi dört bölümde toparlanmıştır. Altıncı bölümde evlilik öncesi dönem çok boyutlu ele alınmış ve okuyucu için özetlenmiştir. Yedinci bölümde alanyazında henüz çok yeni irdelenmeye başlayan flört şiddeti ele alınmıştır. Aile içi şiddet, flört döneminde ilk sinyallerini vermektedir. Aile psikolojik danışmanları- mızın bu sinyalleri okuyabilmeleri için bu bölüm kitaba dahil edilmiştir. Evlilik bir uzlaşı ve etkili iletişim kurma sanatıdır. Bu nedenle sekizinci bölümde evlilikte ileti- şim konusu ele alınmıştır. Kadın erkek ilişkisinin hem başlangıcı hemde sonlandırı- lışı oldukça zordur. Dokuzuncu bölümde ailede ani kriz olarak nitelendirilen bo- şanma, dört ana başlıkta özetle sunulmuştur.

(6)

Önsöz / v Dördüncü kısımda aile psikolojik danışmanlarının yetkinliklerini güçlendire- cek, çalışma yaşamında gereksinim duyabilecekleri spesifik konular ele alınmıştır.

Elbette tüm konuları bu kısımda ele almak mümkün olmayacağı için, öncelikli konular ve yeni gelişmeler okuyucuya aktarılmıştır. 10. bölümde son yirmi yılda giderek artan ve medyada tartışılan aile içi şiddet dört ana başlıkta ele alınmıştır. 11.

bölümde aile sistemini oldukça etkileyen ve Ruh Sağlığı Yasası’nda üçüncül önleme kapsamında yer alan aile psikopatolojisi konusu özetle aktarılmıştır. Bu bölümün amacı okuyucuların klinik ortamlarda yapılan çalışmaları fark etmeleri ve karşılaş- tıkları vakaları sağlık kuruluşlarına yönlendirebilmelerini sağlamaktır. 12. bölümde profesyonellerin uymakla yükümlü olduğu etik ele alınmış ve temel hususlar özet- lenmiştir. Aile sistemi sadece duygusal ve sosyal birim değil, aynı zamanda yasal bir yapıdır. 13. Bölümde ülkemizde geçerli yasal düzenlemeler hakkında genel özet bilgi- ler sunulmuştur. Okul psikolojik danışmanlarımız aynı zamanda çocuk odaklı aile psikolojik danışmanlarıdır. Ülkemizde MEB’te 40 bini aşan okul psikolojik danış- manlarımız aracılığı ile 18 milyon öğrenci ve 18 milyon aileye hizmet sunulmakta- dır. Bu nedenle son bölümde PDR kökenli aile psikolojik danışmanlarını yakından ilgilendiren okul temelli aile psikolojik danışmanlığı konusu özetle ele alınmıştır.

Kitabı zihnimde tasarlarken, bölüm yazarlarıma çok hızlı karar vermeye başla- dığımı fark ettim. Bölüm yazarlarımın özgeçmişlerini okuduğunuzda, neden ilk aklıma gelen isimler olduklarını anlayacak ve bana katılacaksınız. Yazarlarım kendi çalışma alanlarını, fakültede yürüttükleri dersleri bölümlerinde özetlemişlerdir.

Doktora öğrenimimde tanıştığım ve uzun süren dostluğumuzun yanı sıra, Gazi PDR’de aile danışmanlığı dersini yürüten ilk bölüm yazarım Dr. Öğretim Üyesi Leyla ERCAN aile sisteminin ana çerçevesini çizmiştir. AÜEBF birlikte çalışmak- tan mutluluk duyduğum Doç. Dr. İlhan YALÇIN’ın, yürütmüş olduğu yakın ilişki- ler psikolojisi ve etik derslerinden yola çıkarak onun iki bölümü yazacak en iyi yazarım olması kaçınılmazdı. Kendisi ile çalışma alanını bütünleştirebilen ender kişilerden birisi Doç. Dr. Tuğba SARI hocam, pozitif aile terapisi konusunu sizler için özetledi. Doç. Dr. Murat BOYSAN’ın çalışma alanı ve aynı zamanda çok yönlü eğitimi yazdığı bölüm için ideal oldu. Bir avukatın bizim fakültenin koridor- larında gezmesi önce bana garip geldi; Aile Hukuku alanında çalıştığını öğrenince bir anda samimi olduk. Lisansüstü aile danışmanlığı dersimi alan ilk ve tek avukat, çok yönlü eğitimi ve renkli kişiliği ile Nur ÖZDEN, aslında benim ailenin yasal bir birim olduğunu kavramamı sağladı. Kitapta genç meslektaşlarıma da yer vermek istedim; aile psikolojik danışmanlığı alanının genç akademisyenlerinin okuyucu ile tanışması bence önemliydi ve desteklenmesi gerekir. Lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerim Dr. Zeynep KIZIL ASLAN ve Dr. Özlem GÜNDÜZ; doktora süreci devam eden Semra KİYE ve Orhan YONCALIK çalışma alanlarını bölüm- lerinde özetlediler. Dr. Pınar ÇAĞ meslektaşım ile yeni tanışma şansı elde ettik, güzel bir bölümle kitaba katkı sağladı.

Bölüm yazarlarımın iş yükü oldukça fazla; ancak beni kırmayarak zaman ayırdı- lar. Tüm bölüm yazarlarıma özenli ve titiz çalışmalarından, pandemiye rağmen

(7)

vi / Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığı

zamanında yetiştirmek için çaba harcamalarından dolayı minnettarım. Ayrıca 20 yıldır birlikte çalıştığım ANI yayınevime, başta Özer DAŞCAN nezninde kitabı basıma hazırlayan arkadaşlarıma çok çok teşekkür ediyorum. Aileme, her zamanki özveri ve destekleri için eşim Mehmet NAZLI ve kuzucuğum İlayda’ma yürekten sımsıcak teşekkürler.

Evlilik ve aile psikolojik danışmanlığı alanımıza kitap kazandırmak, beni ve tüm yazarlarımı mutlu etmiştir. Kitabın sonraki basımları için görüş ve önerilerinizi bekliyoruz. Genç meslektaşlarımızın yetişmesinde katkı getirmesi dileğiyle ….

Prof. Dr. Serap NAZLI Ekim, 2020

(8)

Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığı Alanının Genç Neferlerine….

(9)

BÖLÜMLER VE YAZARLAR

BÖLÜM 1

Aile Sisteminin Temel Kavramları Dr. Öğr. Üyesi Leyla ERCAN BÖLÜM 2

Sistemik Aile Yapısı

Dr. Öğr. Üyesi Zeynep KIZIL ASLAN BÖLÜM 3

Temel Sistemik Kuramlar Prof. Dr. Serap NAZLI BÖLÜM 4

Pozitif Aile Terapisi Doç. Dr. Tuğba SARI BÖLÜM 5

Aile Psikolojik Danışması Süreci Prof. Dr. Serap NAZLI BÖLÜM 6

Evlilik Öncesi Dönem Doç. Dr. İlhan YALÇIN BÖLÜM 7

Flört Şiddeti

Dr. Özlem GÜNDÜZ BÖLÜM 8

Evlilikte İletişim Dr. Pınar ÇAĞ BÖLÜM 9 Boşanma

Prof. Dr. Serap NAZLI

BÖLÜM 10 Aile İçi Şiddet

Dr. Öğr. Üyesi Zeynep KIZIL ASLAN BÖLÜM 11

Ailede Psikopatoloji Doç. Dr. Murat BOYSAN BÖLÜM 12

Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlı- ğında Etik

Doç. Dr. İlhan YALÇIN BÖLÜM 13

Aile Hukuku Av. Nur ÖZDEN BÖLÜM 14

Okul Temelli Aile Psikolojik Danışman- lığı

Uzm. Semra KİYE Uzm. Orhan YONCALIK

(10)

(11)

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1: Aile Sisteminin Temel Kavramları

Aile Sistemi --- 2

Temel Kavramlar --- 6

Aile Yaşam Döngüsü --- 10

Bölüm özeti --- 17

Kaynakça --- 20

Yazar özgeçmişi (Dr. Öğr. Üyesi Leyla ERCAN) --- 22

BÖLÜM 2: Sistemik Aile Yapısı Aile Türleri --- 25

Aile Türleri ve Aile Danışmanlığı --- 30

Kaynakça --- 42

Yazar özgeçmişi (Dr. Öğr. Üyesi Zeynep KIZIL ASLAN) --- 46

BÖLÜM 3: Temel Sistemik Kuramlar Psikoanalitik Aile Terapisi --- 50

Yapısal Aile Terapisi --- 57

Stratejik Aile Terapisi --- 65

Yaşantısal/İnsancıl Aile Terapisi --- 70

Kaynakça --- 80

Yazar özgeçmişi (Prof. Dr. Serap NAZLI) --- 81

BÖLÜM 4: Pozitif Aile Terapisi Pozitif Psikoterapinin Temel Prensipleri --- 84

Conoley ve Arkadaşlarının Pozitif Aile Terapisi --- 87

Peseschkian’nın Pozitif Aile Terapisi --- 93

Kaynakça --- 105

Yazar özgeçmişi (Doç. Dr. Tuğba SARI) --- 108

BÖLÜM 5: Aile Psikolojik Danışması Süreci Aile Danışması Süreç Yönetimi Modeli --- 110

Danışma Sürecine Hazırlık --- 114

İlk Evre --- 116

Orta Evre --- 124

Son Evre --- 127

Kaynakça --- 133

(12)

İçindekiler / xi

BÖLÜM 6: Evlilik Öncesi Dönem Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı --- 140

Arnett’in Beliren Yetişkinlik Kuramı --- 142

Romantik İlişkiler --- 145

Yakınlık --- 150

Aşk Kuramları --- 154

Romantik İlişkilerde Çatışma --- 168

Bölüm Özeti --- 174

Kaynakça --- 177

Yazar özgeçmişi (Doç. Dr. İlhan YALÇIN) --- 182

BÖLÜM 7: Flört Şiddeti Flört Şiddeti Tanımı ve Türleri --- 184

Flört şiddetinde Risk Faktörleri ve Koruyucu Faktörler --- 187

Flört Şiddetinin Yaygınlığı ve Sonuçları --- 191

Flört Şiddetini Önleme ve Müdahale Çalışmaları --- 192

Flört Şiddeti ve Psikolojik Danışma --- 197

Kaynakça --- 203

Yazar özgeçmişi (Dr. Özlem GÜNDÜZ) --- 210

BÖLÜM 8: Evlilikte İletişim Evliliklerde Temel İhtiyaç: İletişim Becerisi --- 213

Eşler Arası İletişimde Temel Ögeler --- 216

Evliliklerde Sağlıklı Kıyıya Giden Süreç --- 220

Sağlıklı İletişim İfadeleri --- 221

Evliliklerde İlişkiyi Güçlendirme Mekanizmaları --- 227

Teknolojinin Getirdikleri --- 238

Kaynakça --- 250

Yazar özgeçmişi (Dr. Pınar ÇAĞ) --- 254

BÖLÜM 9: Boşanma Boşanma Nedenleri --- 257

Boşanmanın Aile Üyelerine Etkisi --- 262

Boşanma Sürecinde Psikolojik Destek --- 277

Boşanma Arabuluculuğu --- 282

(13)

xii / Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığı

Kaynakça --- 291

BÖLÜM 10: Aile İçi Şiddet Aile İçi Şiddet ve Türleri --- 301

Şiddeti Önleme ve İzleme Merkezi (ŞÖNİM) ve Aile İçi Şiddete İlişkin Yasal Düzenlemeler--- 309

Aile İçi Şiddet ve Aile Psikolojik Danışmanlığı --- 312

Kaynakça --- 320

Yazar özgeçmişi (Dr. Öğr. Üyesi Zeynep KIZIL ASLAN) --- 324

BÖLÜM 11: Ailede Psikopatoloji Bağımlılık Davranışlarının Kavramsal Çerçevesi --- 326

Aile Dinamikleri --- 329

Aile Sistemleri Modelleri --- 333

Riskli ve Koruyucu Anne-Babalık Tutumları --- 335

Bağımlılığın Tedavisinde Aile Yaklaşımları --- 337

Kaynakça --- 354

Yazar özgeçmişi (Doç. Dr. Murat BOYSAN) --- 364

BÖLÜM 12: Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığında Etik Gizlilik --- 366

Bilgilendirilmiş Onam --- 372

Yetkinlik --- 373

İkili ve Çoklu İlişkiler --- 376

Kayıt Tutma --- 379

Diğer Etik Sorunlar --- 382

Etik Karar Verme--- 384

Bölüm Özeti --- 389

Kaynakça --- 392

Yazar özgeçmişi (Doç. Dr. İlhan YALÇIN) --- 394

BÖLÜM 13: Aile Hukuku Aile Hukuku ile İlgili Yasal Düzenlemeler --- 396

Evlilik Hukuku --- 402

Evliliğin Sona Ermesi --- 409

Kaynakça --- 419

Yazar özgeçmişi (Av. Nur ÖZDEN) --- 420

(14)

İçindekiler / xiii BÖLÜM 14: Okul Temelli Aile Psikolojik Danışmanlığı

Sistemik/Ekolojik Okul Psikolojik Danışmanlığı --- 423

Okul Temelli Aile Psikolojik Danışmanlığı Nedir? --- 429

Vaka Kavramsallaştırması --- 433

Okul Temelli Aile Psikolojik Danışmanlığının Güçlü Yönleri --- 438

Okul Temelli Aile Psikolojik Danışmanlığı Perspektifi ve Türkiye---440

Kaynakça --- 447

Yazar özgeçmişi (Uzm. Semra KİYE ve Uzm. Orhan YONCALIK) --- 450

(15)

(16)

BÖLÜM 1

Dr. Öğr. Üyesi Leyla ERCAN ORCID: 0000-0001-6821-0598

Aile Sisteminin Temel Kavramları Aile Sistemi

Temel Kavramlar Aile Yaşam Döngüsü

Hazırlık Soruları

 Sizce ailenin işlevi nelerdir? Aileler işlevlerini yerine getiremezlerse neler olabilir?

 Aile içi değişimler, aile yapısını nasıl etkiler? Stres ve aile içi çatışma, aile üyelerini nasıl etkiler?

 İçinde yaşadığımız toplumda aileleri gözlemleyerek aile yapıları, özellikleri, aileyi oluşturan üyelerin rol ve fonksiyonları ile ilgili değerlendirmeler yapınız.

(17)

2 / Evlilik ve Aile Psikolojik Danışmanlığı GİRİŞ

Toplumlar kültürel yapıları doğrultusunda aile kavramına farklı anlamlar yükle- seler bile, aile kişisel ve toplumsal işlevleri nedeniyle önemini her zaman koruyan bir kurum olmuştur. Modernleşme, kentleşme, sanayileşme ve teknolojik gelişmel- erin yanı sıra; evlilik, aile, ebeveynlik ve cinselliğe ilişkin bakış açısının değişmesi, geleneksel kadın ve erkek rollerinin farklılaşması, evlilikten beklentilerin değişmesi aile kurumunun devamlılığını etkilemiştir (Ekici, 2014). Toplumlar ailelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Aile toplumun en küçük yapı taşını oluşturur. Ailedeki sorunlar topluma, toplumdaki sorunlar aileye yansır. Sağlıklı toplumu, sağlıklı aileler oluşturur. Ailenin sosyokültürel durumu, toplumun sosyokültürel duru- munu belirler. Toplum ve aile iyi veya kötü sürekli olarak etkileşim içerisindedir.

Bu bölüm okuyucunun sistem perspektifini kavramaları için tasarlanmıştır.

Genel hatları ile ailenin tanımı, bir sistem olarak aile ve temel kavramları, ailenin yaşam dönemleri özetle aktarılmıştır.

Aile Sistemi

Aile kavramına kültürden kültüre farklı tanımlar yapıldığı anlaşılmaktadır.

Örneğin Türk Dil Kurumu’nun (TDK) tanımına göre aile evlilik ve kan bağına da- yanan; karı, koca, çocuklar ve kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birliği temsil etmektedir. Amerika Nüfus Sayımı Bürosunun aile tanımı incelendiğinde ise; doğum, evlilik, evlat edinme ya da birlikte yaşamanın kabul edilmesi yoluyla iki veya daha fazla bireyin oluşturduğu küme tanımının aileyi temsil ettiği görülmektedir (Cohen, 2007).

Alan yazında aile hakkında yapılmış tanımlar incelendiğinde; genellikle aile sosyal yaşamın temel birimi olarak kabul edilmektedir. Aile biriminin niteliği ise sosyal bir grup, birlik, örgüt, topluluk, sosyal bir kurum ve yapı gibi biraz farklı şekillerde ifade edildiği görülmektedir. Aile üyeleri birlikte, aynı çatı altında yaşar- lar, sorumluluklarını iş bölümü halinde yerine getirirler ve gelirlerini paylaşırlar, duygusal bağlarla birbirlerine bağlıdırlar (Özgüven, 2001).

Aile toplumun temeli olarak kabul edilen sosyal bir yapıdır. Ailenin neslin de- vamını ve toplumsal düzeni sağlamak ve bireylerin sosyal, psikolojik ve ekonomik ihtiyaçları karşılamak gibi işlevleri vardır (Fiyakalı, 2008). Toplumda ailenin büyük önemi vardır. Aile, bireyin ve toplumun fonksiyonlarında en temel öğedir. Aile, bireyin yaşamında çok önemli bir yer tutan beslenme, bakım, sevgi ihtiyacı, duygusal ve psikolojik gelişim, eğitim, kültürel değerleri kazanma, sağlıklı zihinsel gelişi- mini sürdürme gibi temel ihtiyaçlarını karşıladığı birincil yer ve çevredir (MEB, 2011). İnsanın ihtiyaçlarını karşılayabileceği doğal yer ailesidir. Bireyin yaşamında doyum sağlaması, fonksiyonlarını etkili bir şekilde yerine getirmesi ve yaşadığı topluma uygun bir kişi olarak yetişmesi önce aile çevresinde sağlanır (Nazlı, 2003).

(18)

Aile Sisteminin Temel Kavramları / 3

Birlikte Düşünelim:

 Toplumsal değişimler aile sistemini nasıl etkilemektedir?

 Aile sisteminin değişimlere karşı direnç gösterme düzeyi nedir?

 Çağdaş aile danışmanlığı yaklaşımında etkili olan temel etkenler nelerdir?

Aile üyeleri arasındaki ilişkiler ve aile ortamı, bireyin psikososyal yönden en çok etkileşime uğradığı yerdir. Bu ilişkiler bireyin kendine güvenmesini, kendine ve diğer bireylere sevgi duymasını, kimlik kazanmasını, kişilik gelişimini, sosyal becer- iler geliştirmesini ve topluma adaptasyon sürecini olanaklı hale getirir. Ailelerin bazı özellikleri vardır (MEB, 2011):

 Aile evrenseldir: Aile bütün sosyal ilişkiler içinde en fazla evrensellik özelliği ile göze çarpmaktadır.

 Aile duygusal bir temele dayanır: Annelik, arkadaşlık, ebeveynlik duygularını, eşlerin hem romantik hem de şefkat duygularından ailenin ekonomik güvenliğine, kişisel ihtiraslarından neslin devamlılığına kadar tüm duyguları içerir.

 Aile şekillendirme özelliğine sahiptir: Çocuğun kişilik yapısı aile içinde gelişir.

Aile üyeleri bireyin hem organik hem de zihinsel alışkanlıklar kazanmasını, sosyalleşmesini sağlar.

 Ailenin kapsamı sınırlıdır: Aile sınırlı bir büyüklüğe sahiptir. Şekillenmiş sosyal yapıların en küçüğüdür. Bu özellik kent tipi aile için daha çok geçerlidir.

 Aile üyelerinin sorumlulukları vardır: Ailenin üyelerinden beklediği görev yaşam boyu devam etmektedir. Aile erkeği ve özellikle daha çok kadını, kendinden çok başkaları için güç görevler yapmaya ve ağır sorumluluklar yüklenmeye zorlar. Ailenin duygusal temele dayalı olması sorumlulukları artırır.

İşlevsel/Fonksiyonel Aile:

Aile sistem perspektifinin merkezi önermelerinden birisi, aile sisteminin ih- tiyaçlarını karşılayabilmek üzere örgütlediği görüşüne dayanır. Bu görüşle bağlantılı önemli kavramlardan biri “bütünlük” (holism) kavramıdır. Aile sistemleri yak- laşımına göre, aileyi anlamak için aileye “bir bütün olarak” bakmak gerekmektedir.

Aile, kendini oluşturan bireylerin tek tek katılımıyla değil, bu bireylerin aralarındaki etkileşimler ve davranış örüntüleri yoluyla sisteme katılımlarıyla tanımlanır (Locke ve ark., 2001).