YAŞANTISAL/İNSANCIL AİLE DANIŞMASI (Satir)
PROF. DR. SERAP NAZLI
Yaşantısalcılar Gestalt terapinin görüşlerini, insancıllar ise Rogers’ın görüşlerini aile
danışmanlığına aktarır.
Farklılık: Yaşantısalcılara göre yaşantılarımız aracılığıyla özümüzü görürüz; insancıllar ise davranışlara değil algılarla ilgilenir.
İnsancıl aile danışması “aile ortama /atmosferi”
üzerinde durur. (Rogers)
Sağlıklı aile bireylerin gelişim ve yaşantılarını destekleyen ailedir.
Düzenli aile yapısı, hiyerarşi ve kuşaklar arası sınır gereklidir, esneklik de önemlidir.
Bireyin gelişimi
Satir’in temel kavramı kendilik değeri (benlik saygısı) dir.
Kendilik değeri kişinin başkalarının
görüşü ne olursa olsun kendisine verdiği değerin derecesidir.
Satir’e göre başkalarını sevmenin ön
koşulu kişinin kendisini sevmesidir.
Düşük kendilik değerine sahip kişiler kaygılıdır,
kendilerine güvenmezler, başkalarının onları nasıl değerlendirdiği konusuna odaklanırlar.
Düşük kendilik değeri bulaşıcıdır.
Sizce nasıl bulaşır???
Satir’e göre düşük kendilik değerine sahip bireyler genellikle evlenmek için düşük kendilik değerine sahip kişiler ile evlenirler.
Böyle bir ebeveynle yetişen çocuklar da genellikle düşük benlik saygısına sahiptir.
Ancak bir insan isterse yetişkin yaşta bile benlik saygısını artırır.
Satir, bütün insanların büyüme ve gelişimi için çaba harcadığına inanır.
Satir küçük yaştaki anne-baba-çocuk yaşantısının önemini vurgular.
Bu ilk yaşantılar kimliğin temel kaynaklarıdır.
Bu üçlü etkileşim sayesinde benlik faydalı ya da yıkıcı olarak etkilenir.
Sizce Freud’dan farkı???
Satir’in en önemli kavramları olgunluk ve kendine saygıdır.
Sağlıklı fonksiyonda bulunabilmek için bir insanın aileden özerk olabilmesi gerekir.
Bunun için insan kendi kendini kontrol edebilmeli ve almış olduğu kararların sorumluluğunu
üstlenebilmelidir.
Olgun insan;
başkasının ne hissettiğinin farkındadır, onlarla etkili iletişim kurabilir,
başkalarının farklılıklarını kabul edebilir ve bu farklılıkları öğrenme için bir fırsat olarak
değerlendirir.
Rogers’ın hangi kavramına benziyor???
Eğer bireyin benlik saygısı yüksekse, olgunluk ancak o zaman gerçekleşebilir.
Benlik saygısı düşük insanlar, eşlerinin beklentilerine cevap veremezler.
Çocuklarını yapamadıkları işler için baskı altında tutarlar.
Bu nedenle, bu kişilerin bir veya birden fazla çocukları problemli olur
İnsanlar kendi eksikliklerini tamamlasın diye evlenirlerse ailede döngüsel problemler başlar.
Bu sefer eşler, evlilikten doyumsuzluklarını azalmak için bir bebek sahibi olmak isterler.
Daha sonra da, çocuktan kendi hayallerini, isteklerini tamamıyla karşılamasını beklerler.
Çocuk, ebeveynlerinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir yolmuş gibi algılanır ve çocuk bu şartla kabul edilir.
Ebeveynler genellikle çatışma içindedir.
Olumlu bir benlik saygısı için, bireyin yaşamını ilk yıllarında şu koşulların bulunması gerekir:
1. Fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması 2. Başkaları ile sıcak ilişki
3. Başkalarının dünyası üstünde egemenlik kurma deneyimi
4. Değerli ve ayrı birey olduğunun onaylanması 5. Kadın veya erkek olduğunu kabul etme
Tam bir insan olabilmek için 7 boyut vardır:
1. Farklılaşma (kendini diğerlerinden ayırt edebilmek) 2. İlişkiler (kendisiyle ve başkaları ile nasıl bağlantı
kuracağını bilmek)
3. Özerklik (kişinin kendisine güvenebilmesi) 4. Kendilik değeri (kendini değerli hissetme)
5. Güç (kişisel gücünü kendi davranışlarını yönetmek için kullanma)
6. Üretkenlik (yeterliliğini sergileme)
Sağlıklı-sağlıksız aile
Satir’e göre sağlıklı bireyler sağlıklı aileleri oluştururlar.
Sağlıklı insan kendisine ve başkalarına karşı açık ve dürüsttür, risk alır, yaratıcıdır, yeni durumlara uyum sağlar.
Sağlıklı insan derinden sevebilir, kendilerini değerli bulurlar ve tutarlıdırlar.
Sağlıklı ailede iletişim açık, kendilik değeri yüksektir, kurallar esnek ve insancadır.
Sağlıklı aile mükemmel değildir ancak iletişimleri açıktır.
Sağlıklı aile toplumla bağ kurmaya
açıktır ve umutludur.
Sıkıntılı ailede iletişim karışık, üyelerin kendilik değeri düşüktür.
Toplumla ilişki kurarken korkarlar ve topluma tepkileri suçlayıcı yada sakinleştiricidir.
Kurallar çok katı ve insanca değildir.
Aile üyeleri birbirleri ile arkadaşlık etmemektedir.
Semptom ailede iletişimin kopuk, kuralların katı ve gelişimin engellendiğinin göstergesidir.
Bireyler yoğun stres ile karşılaştıklarında korkar ve geri çekilirler.
İletişim
Sağlıklı aileler birbirlerini dinlerler, saygı gösterirler.
Sevildiklerini ve değer verildiklerini hissettirirler.
Üyeler birbirine açık ve samimidir.
Satir’e göre iletişim süreci ve iletişimin sonucu önemlidir.
Hayatta kalabilmek için başkaları ile iletişim kurmak zorunludur.
Fonksiyonel iletişim açık, tamamlanmış ve taraflar kendilerini olduğu gibi ortaya koyabilmişlerdir.
Bireyler stresli olduklarında 4 temel problemli iletişim
örüntülerinden birine başvurabilirler: Sakinleştirici, suçlayıcı, akılcı ve patavatsız.
Bunlar düşük kendilik değerinin ürünüdür ve kırılganlığı örtmeye çalışır.
Satir’in 4 sağlıksız iletişim biçimi:
Sakinleştirici: Özür diler, zayıftır, kendini kenara çeker.
Suçlayıcı: Sürekli başkalarının hatalarını arar.
Akılcı: Mantıklı, düşünen, fazla kontrollü, duygusal davranmaz.
Satir ayrıca uygun iletişim biçimini de tanımlamıştır.
Uygun iletişim biçiminde bireylerin iletişimleri tutarlı, samimi ve açıktır.
Beden-kelimeler-ses tonu birbiri ile uyumludur.
Bu kişilerin benlik saygısı yüksektir, bu nedenle gizleyecek bir şeyleri yoktur.
Üçgen
Satir diğer kuramcılara göre üçgenin olumlu yönünün olabileceğini düşünür.
Üç kişilik yapı aslında iyi bir destek vermeyi de sağlar.
Temel üçgen: Anne-baba-çocuk
Çocuklar yaşam bir nasıl mücadele edeceklerini, başkalarına güvenip güvenemeyeceklerini, iletişim kalıplarını nasıl yorumlayacaklarını vb bu üçgende
Kurallar
Ailede kurallar gizli yada açık olabilir.
Kurallar yapılabilir bir şey olmalıdır.
Kurallar esnek ve yaşa uygun olmalıdır.
Kurallar bireylerin kendilerini ifade etmesine izin verici olmalıdır.
Kurallar bireyin gelişimini engellememelidir
Danışma Süreci
Bu yaklaşıma göre, aile bir sistemden çok bireylerden oluşmuş bir gruptur.
Kişisel gelişim ve benliği tamamlama insanın temel güdüsüdür.
Danışma sürecinin en önemli amacı bu duyarlılığı ve farkındalığı artırmaktır.
Yaşantısal / insancıl aile danışmasının amacı kişisel gelişmeye destek olmaktır.
Ailenin şu anki acılı semptomları danışmaya başlamak için kullanılır.
Satir aileyi değerlendirmek için “gözlem” gücünden yararlanır.
Satir’in insana bakışı olumludur, gelişim gücüne inanır.
Danışma ortamında ailenin kendini değerli hissetmesi için ortam yaratmaya çaba gösterilir.
Danışman yargılayıcı olmayan içten, empatik bir tutum benimser.
Danışman iyi bir iletişim ile aileye model olmalıdır.
Danışma sürecinde ailelerin engellenmiş potansiyellerini açığa çıkarmak için danışanların iyileştirici güçleri ile temas kurulmaya çalışılır.
Danışma sürecinde içerikten ziyade süreç önemlidir.
Aile üyelerinin birbirlerine ne söyledikleri değil nasıl söyledikleri önemlidir.
Danışma sürecinin 3 evresi
1. Temas aşaması:
Danışmaya gelen aile acı içindedir.
Danışman öncelikle umut ve güven ortamı oluşturmalıdır.
Her aile üyesi önemli ve değerli bir birey olarak karşılanır.
Danışman aileyi gözlemleyerek bilgi toplar.
Bazen kontrat yapılır.
2.Kaos aşaması:
Aileden bir üye problem üzerinde konuşmaya başlayınca bu evreye geçilir.
Her üyenin kırgınlıkları, incinmeleri vb açığa çıkarmasına destek olunur.
Ailenin geçmiş yada gelecek zamanda değil şimdiye odaklaşmaları sağlanır.
3.Bütünleşme aşaması:
Koas yaratan durumun üstesinden gelince aile bütünleşir.
Aile yeni bir var oluş aşamasına
geçer.
Danışma sürecinde geçmiş değil “şimdi ve burada” yı temel alır.
İçgörü kazanma yerine danışanın danışmadaki yaşantılarına daha fazla önem verilir.
Satir danışma sürecinde kullandığı dile önem verir.
İletişim becerisi ile aileye rol model olmaya özen gösterir.
Mizah, benzetmeler (metafor) sıkça kullanır.
Ör. Kendilik değeri üzerinde konuşurken “tencere” metaforunu kullanır.
“Tencere dolu yada neredeyse boş” gibi
Aileyi yeniden kurma/yapılama
Satir tarafından 1960’lardan sonra geliştirilen bu teknik, danışanların aile menşeilerinden gelen sağlıksız kalıpları açmaları için yardımcı olur.
Bunun için:
Aile haritası
Aile yaşam kronolojisi Etki çarkından yararlanır
Aile Haritaları
Aile genograma benzeyen bu teknikte, üç kuşağın aile yapısına bakılır. Satir 3 aile haritasını çizer.
Bunlar: Annenin aile menşei, babanın aile menşei ve şimdiki aile.
Haritası çizilen aile üyesinin (kaşif) geçmiş yaşamındaki en az 3 kuşağın kendi yaşamındaki yerini fark etmesi sağlanır.
Bowen’dan farkı bu yaklaşımda her bir aile üyesi için ayrı ayrı genogram çizilmesi ve kişilerin kişiliğini
tanımlayan sıfatların (çalışkan, sosyal, çekingen vb) yazılmasıdır.
Aile yaşam kronolojisi
Satir, ailenin gelişimini almak için, anahtar olaylardan yola çıkarak bir aile yaşam kronolojisi geliştirir.
Kronoloji, en yaşlı büyük ebeveynin doğumu ile başlar.
Aile yaşam kronolojisi, geçmiş olayları toplar. Satir, aile üyelerinin aile kalıplarının özelliklerini düşünmeleri için zorlar.
Kronolojide taşınma, iş değişimi, ekonomik kriz, madde bağımlılığı vb olayların toplanmasına çalışılır.
Yani, bireylerin şimdiki fonksiyonlarını etkileyen geçmişteki olayları anlamalarına yardım eder.
Etki çarkı
Bireyin yaşamında kimlerden hangi oranda etkilendiğini göstermek için yapılır.
Ailede bir üyenin (yıldız/kaşif) geçmişte kendisini
olumlu –olumsuz etkileyen kişileri ve bunların hangi oranda etkilediğini resmetmesi istenir.
Daha sonra bu kişiler canlandırılarak kaşifin farkındalığı artırılır.
Satir’in diğer tekniklerinden bazıları şunlardır:
aileyi resmetme
aile kukla görüşmesi Aile heykeli
Dokunma
İletişim duruşu
Çoklu aile danışması Ben iletileri
Kuramın güçlü-zayıf yanları:
+ PDR kökenli aile danışmanlarının
yararlanabileceği en önemli kuram J
+ İnsan doğasına gelişim gücüne önem verir + Geçmiş değil şimdiye odaklanır
+ Aile iletişimine önem verir
- Ailenin bütününden ziyade bireye odaklanır - Kendine özgü teknikleri yoktur
GRUP ÖDEVİ-7
Satir yaklaşımını benimseyen bir aile danışmanı olduğunuzu varsayarak; VAVİEN aile ile çalışırken nelere
odaklanırsınız????
Mesut’un ETKİ ÇARKI’nı çıkartın.
Satir’in 3 temel tekniğini (aile haritası, etki çarkı, yaşam kronolojisi) kendiniz için çıkartın.
