Kaya Tırmanışı

Kaya Tırmanışı

Dicle ARAS

Kaya Tırmanışı

• Kaya tırmanışı, kayalık arazilerde ilerlerken yalnızca bacakların kullanılması yetersiz olduğunda kolların da kullanıldığı bir aktivitedir (Sturm and Zintl, 1986).

http://www.climb-

europe.com/RockClimbingTurkey/Photos/Oly

Kaya Tırmanışı Tarihi

• Sportif amaçlı olmayan kaya tırmanışının tarihi çok eski zamanlara dayanmaktadır.

• İlkel insanlar için tırmanmak, yürümek, koşmak ile aynı öneme sahipti.

• İlk insanlar hayatta kalmak, avlanmak için yer değiştirmek ve bu yer değiştirme sırasında da engelleri aşmak için sürekli tırmanmak zorundaydılar.

12/20/2021 3

Kaya Tırmanışı Tarihi

• İlk yazılı kaynaklar M.Ö. 400’lü yıllar, Çin,

• İlk ciddi, teknik tırmanışlar M.S. 1300’lere kadar Anasaziler, Colarado, A.B.D.,

• Avrupa’da dağcılık faaliyetleri ile kendini gösterdi (1786 Mont

Blanc) (Kidd and Hazelrigs, 2009).

Kaya Tırmanışı Tarihi

• 1880’li yıllarda bağımsız bir spor haline geldi.

• Büyük Britanya Galler Bölgesi ve Lake District,

• Sachsen eyaleti başkenti Dresden,

• İtalyan Alpleri Dolamites.

• Spor kaya tırmanışı ise 1970’li yıllarda Fransa’da ilk defa varlık gösterdi (Kidd and Hazelrigs, 2009).

12/20/2021 5

Kaya Tırmanışı Tarihi

• Kaya tırmanışı önceleri yalnızca dağcılığın bir kolu idi.

• Belli bir zirveyi hedefleyen dağcılar tarafından genellikle mecbur

kalındığı, bazen de tercih edildiği için aşılması gereken engellerdi.

Kaya Tırmanışı Tarihi

• Zamanla dağcılar, kendilerine engel olan bu duvarları geçmek için antrenman yapmaya başladılar.

• Önceleri çok kısa kaya duvarlarında alpin stilde yapılan bu antrenmanlar zamanla başlı başına bir spor haline gelmiştir.

12/20/2021 7

Kaya Tırmanışı Tarihi

1940 - 1980

SSCB’de yalnızca kendi vatandaşları için yarışma organizasyonları düzenlendi (kaya tırmanışı).

1985 İlk ‘zorluk’ kategorisi yarışmaları İtalyanlar tarafından Valle Stretta’da doğal kayada organize edildi. Binlerce kişinin şaşkınlıkla izlediği bu yarışmayı Almanya’ dan Stefan Glowacz kazanmıştır.

1986 Bu yarışmada ise 10.000’in üzerinde izleyici sayısına ulaşılmıştır. Ayrıca bu yarışmanın finali Avrupa’da yedi televizyon tarafından sunulmuştur.

1986 Fransa’ da ilk kapalı alan spor kaya tırmanışı yarışması düzenlenmiştir.

1988 Uluslar arası Dağcılık ve Tırmanış Federasyonu bu yarışmaları tanımış ve sürekliliğini sağlamayı kabul etmiştir.

1989 İlk dünya kupası hem ‘sürat’ hem de ‘zorluk’ kategorilerinde düzenlenmiştir.

1990’ lar Avrupa’nın belli başlı bölgelerinde yapay tırmanma duvarlarında yarışma organizasyonları düzenlenmeye başlandı.

1991 Almanya Frankfurt’ ta ilk dünya kupası düzenlendi.

1992 İlk kez gençler dünya kupası İsviçre’nin Bazel kentinde yapıldı.

1997 Uluslararası Tırmanış Yarışma Kurulu (ICCC - İnternational Council for Climbing Competition) UIAA’ya (İnternational Mountaineering and Climbing Federation - Uluslar arası Dağcılık ve Tırmanış Federasyonu) bağlı bir yapı olarak oluşturuldu.

1998 ‘Kısa Kaya Tırmanışı’ yeni bir tırmanış disiplini olarak tanındı ve 1999 yılındaki dünya kupasında test edilmek üzere ilk kez yarışması düzenlendi.

Çizelge 1a. Spor Kaya Tırmanışı Yarışma Tarihi (IFSC, 2010).

Kaya Tırmanışı Tarihi

2000 22.12.2000 tarih ve Merkez Danışma Kurulunun 331 sayılı onayı ile Spor Tırmanış branşının Türkiye Dağcılık Federasyonu’na (TDF) eklenmiş olmasıdır.

2003 Sonrasında UIAA’ya başvuruda bulunulmuş ve 29.04.2003 tarihi itibariyle Türkiye’nin Spor Tırmanış üyeliği başlamıştır.

2006 Sakarya Üniversitesinde, Dağcılık Federasyonunca, 28 - 29 Ocak tarihlerinde düzenlenen yarışma Türkiye’ deki ilk resmi müsabakadır. Aynı yıl bu yarışmayı takiben yapılan diğer üç yarışma da tamamlanmış ve ‘Spor Tırmanış Türkiye Şampiyonaları’ ilk kez bu yıl düzenlenmiştir [T.C. DFD (Dağcılık Federasyonu Dergisi), 2008, s.: 32].

2006 Spor Tırmanış Milli Takımımız iki sporcuyla (Uğur Yılmaz ve Evren Karadağ) 28 Haziran – 03 Temmuz tarihleri arasında Rusya’nın Ekaterinburg kentinde düzenlenen Avrupa Spor Tırmanış Şampiyonasına katılmıştır. Bu, ülkemizin spor kaya tırmanışında uluslar arası arenada temsil edildiği ilk yarışmadır. Sporcumuz uğur Yılmaz erkeklerde 45 kişi arasından 38. Ve Evren Karadağ ise 37 yarışmacı arasından 32. olmuştur (T.C. DFD, 2008, s.:34).

2006 Milli takımımızın da katıldığı ilk dünya kupası ise 16 – 17 Eylül tarihlerinde İspanyanın Malaga / Marbella kentinde gerçekleştirildi. Yarışlar sonucunda bayanlarda; Evren Karadağ dünya 26.sı, Gürgel Özver dünya 28.si ve Duygu Yarsur ise dünya 29.su, erkeklerde; Rafet Ercan Seçkin dünya 38.si, Uğur Yılmaz dünya 40.sı ve Doğan Oğuz Palut dünya 41.si olarak ülkemizi temsil etmişlerdir (T.C. DFD, 2008, s.:35).

2008 31 Temmuz – 03 Ağustos tarihleri arasında ise Balkan Şampiyonası ülkemizde, Kütahya’ da Dumlupınar Üniversitesinde düzenlenmiştir. (TDF, 2010) Bu yarışma uluslar arası resmi bir müsabakada yaptığımız ilk ev sahipliğidir.

Çizelge 2. Spor Kaya Tırmanışının ülkemizdeki tarihsel süreci.

12/20/2021 9

Kaya Tırmanışında Farklı Yöntemler

Serbest Tırmanış; 8.3 Yapay Tırmanış; 8.3

Uzun Duvar Tırmanışı; 8.3

Kısa Duvar Tırmanışı; 8.3

Solo Tırmanış; 8.3 Geleneksel Tırmanış; 8.3 Spor Kaya Tırmanışı; 8.3

Yapay Duvar Tırmanışıü; 8.3 Lider Tırmanış; 8.3

Geleneksel Lider Tırmanış; 8.3

Spor Lider Tırmanış; 8.3 Üstten Emniyetli Tırmanış; 8.3

Kaya Tırmanışında Farklı Yöntemler Şekil 1. Kaya tırmanışında kullanılan farklı yöntemler.

Kaya Tırmanışında Farklı Yöntemler

• Yukarıdaki sınıflamayı artırmak mümkündür.

• Bu yöntemlerden bazıları tırmanış yapılan yere, emniyet malzemelerinin kullanılıp kullanılmamasına ve ip tekniklerine göre sınıflandırılmıştır.

12/20/2021 11

Spor Kaya Tırmanışı

• Spor kaya tırmanışı, bolt denilen, kaya yüzeyine delik açılarak yerleştirilen ve genellikle çelikten üretilen metal plakaların kullanıldığı tırmanış yöntemidir (Kidd and Hazelrigs, 2009).

http://www.safeclimbing.org/education/bomberbolts.htm http://www.chockstone.org/Melbourne/Melbourne.htm

Spor Kaya Tırmanışı

Ara emniyet noktaları hazır.

Ana emniyet noktaları hazır.

• Spor kaya tırmanışı bu yönüyle geleneksel tırmanıştan daha güvenlidir.

Bu nedenle tırmanıcı kendisini çok daha fazla zorlayabilmektedir.

12/20/2021 13

Geleneksel (Alpin) Tırmanış

• Bu tırmanış yönteminde tırmanıcı ara emniyet noktaları oluşturmak için kayadaki çatlak ve yarıkları kullanır.

• Bazı yapay malzemeler ve bazı doğal noktalar emniyet aleti olarak

kullanılır (Buzbaş, 2002).

Geleneksel (Alpin) Tırmanış

• Bu yöntemde emniyet noktaları tırmanıcı tarafından oluşturulduğu için spor tırmanışa oranla daha riskli bir yöntemdir.

• Bazı rotalar ise yarı-alpin özelliktedir. Bu tür rotalarda genellikle ilk ip boyu boltlanmıştır. Sonrası ise alpin devam eder.

12/20/2021 15

Uzun Duvar Tırmanışı

• Uzun duvar tırmanışı teknik olarak bir ip boyundan daha uzun rotalarda yapılan tırmanış demektir.

• Bir ip boyu 50-60 m kabul edilir. Bu tür tırmanışın zorluğu yaklaşık

her 50. m’de emniyet noktası oluşturma ve iniş mesafesinin

uzamasıdır.

Uzun Duvar Tırmanışı

• Uzun duvar tırmanışları geleneksel veya spor tırmanış rotaları olabilir.

• Daha yorucu ve zaman alıcıdır.

• Hem yiyecek-içeceğin fazla olması hem de teknik malzemenin fazla olması nedeniyle daha zordur.

• Devamlılık yeteneği ister.

12/20/2021 17

Solo Tırmanış

• Tek başına yapılır. Emniyet sistemi kullanılır.

• Bu tırmanış yöntemi tek başına yapıldığı için yorucudur.

• Kişi kendi emniyetini kendisi alacağı için belirli aralıklarla aşağı

iner. Bu nedenle rotayı toplamda iki kez tırmanmış olur.

Serbest Tırmanış

• Bu tırmanış yöntemi de tek başına yapılır.

• Herhangi bir emniyet sistemi kullanılmaz.

• En küçük hata dahi fatal yaralanmalara neden olabilmektedir.

• Kişilerin böyle bir tırmanışı tercih etme hakları vardır.

12/20/2021 19

Yapay Duvar Tırmanışı

• Yalnızca yapay duvarlarda tırmanış yapmayı içerir.

• Doğal kayada tırmanmak kişide kaygı yaratan bir durum olabilir veya başka sebeplerle kişi yapay duvarlarda tırmanış yapmayı tercih edebilir.

• Duvar rölyef ya da kontrplaktan yapılmaktadır.

Yapay Tırmanış

• Tırmanış için emniyet malzemelerinin dışında bazı doğal veya yapay malzemelerin kullanılmasını içeren tırmanış yöntemidir.

• Örneğin rotanın başlangıcı veya bir hamlesi zor olduğunda taştan bir yükselti, merdiven veya cumar gibi teknik malzemelerin kullanıldığında bu artık yapay tırmanıştır.

12/20/2021 21

Kısa Kaya (Bouldering) Tırmanışı

• Tırmanmak için yalnızca tırmanış ayakkabısı, toz ve toz torbası ve düşme minderleri kullanılır.

• Herhangi bir emniyet noktası oluşturulmaz.

• Hem yapay hem de doğal kayalarda tırmanış yapılabilir.

Kısa Kaya (Bouldering) Tırmanışı

• Tırmanış rotalarının yüksekliği 4-5 m civarındadır.

• Yarışmalarda hamle sayısı 4-12 arasında değişmektedir.

12/20/2021 23

Lider ve Üstten Emniyetli Tırmanış

Tırmanıcı

Emniyetçi Ana emniyet noktası

Lider Tırmanış

Ara emniyet noktaları

Emniyetçi

Şekil 3 - 4. Lider ve üstten emniyetli tırmanış düzenekleri (BEAL, 2010).

Şekil 2. Düşme mesafesi (BEAL, 2010).

Üstten Emniyetli Tırmanış

• Bu tırmanış yönteminde ip, ‘‘ana emniyet noktası’’ olarak bilinen, rotanın en üst noktasında yer alan emniyet aletinden geçer.

• Ana emniyet noktaları doğal kayada en az üç, yapay duvarlarda ise iki ayrı boltun veya emniyet noktasının birleştirilmesiyle oluşturulur.

12/20/2021 25

Üstten Emniyetli Tırmanış

• İki ayrı bolt tercihen zincirle ya da perlon, yardımcı ip gibi malzemelerle birleştirilir.

• İki boltun birleştiği noktada kilitli çelik karabina bulunmalıdır.

• Tırmanılan ip bu karabinadan geçer.

Üstten Emniyetli Tırmanış

• İpin bir ucuna tırmanıcı, diğer ucuna ise emniyetçi girer.

• Tırmanıcı ipin duvara yakın olan kısmına sekizli düğümüyle bağlanmalıdır.

• İpin duvara uzak kısmına bağlanırsa iniş süresinde ip, sürekli sürtüneceğinden zarar görecektir.

12/20/2021 27

Üstten Emniyetli Tırmanış

• Üstten emniyetli yöntem tırmanışa yeni başlayanlara, rekreatif olarak bu sporu yapanlara ve dezavantajlı bireylere uygulanması gereken bir yöntemdir.

• Çünkü herhangi bir düşme riski içermez. Kişi duvarda yükseldikçe

ipte oluşan boşluk emniyetçi tarafından emniyet aletinden

geçirilerek arkaya alınır.

Üstten Emniyetli Tırmanış

• Bu şekilde tırmanıcıya giden ip sürekli gergin kalacaktır.

• Tırmanışın herhangi bir noktasında bilinçli veya bilinçsiz olarak düşme yaşandığında ya da kişi ara vermek, dinlenmek istediğinde olduğu yerde kalacaktır.

12/20/2021 29

Üstten Emniyetli Tırmanış

• Kişi sadece kendi ağırlığının ipte yarattığı esneme payı kadar aşağı sarkar.

• Tırmanış ipleri düşme anında oluşan şoku emebilmeleri için dinamik yapıda üretilmişlerdir. Belirli bir esneme özelliğine sahiptirler.

• Bu şekilde özellikle de lider tırmanış sırasında bir düşme

yaşandığında oluşan şoku ipler emecektir.

Üstten Emniyetli Tırmanışta Dikkat Edilmesi Gerekenler

Emniyetçi her zaman tırmananı izlemeli başka hiçbir şeyle ilgilenmemelidir.

Emniyetçi ipi hiçbir zaman gereğinden fazla gergin tutmamalı ancak güvensizlik uyandıracak kadar da boş bırakmamalıdır.

Tırmanıcı rotayı bitirip inişe geçerken önce emniyetçiyle iletişim kurar.

12/20/2021 31

Üstten Emniyetli Tırmanışta Dikkat Edilmesi Gerekenler

Rotanın sonuna doğru gelirken emniyetçinin ipi tırmananın sırtına değecek ve onu rahatsız edecektir. Bu nedenle emniyetçi birkaç metre sağa ya da sola çekilerek bu durumu engellemelidir.

İp, tırmanış sırasında mutlaka tırmanıcının iki kolunun arasında

olmalıdır.

Lider Tırmanış

Lider tırmanış yöntemine ‘‘alttan emniyetli tırmanış’’ da denmektedir.

Böyle söylenmesinin nedeni ipin tırmanıcı tarafından aşağıdan yukarıya doğru taşınmasıdır.

Ana emniyet noktası tırmanış sonlandığında inişe geçerken kullanılmaktadır.

12/20/2021 33

Lider ve Üstten Emniyetli Tırmanış

Tırmanıcı

Emniyetçi Ana emniyet noktası

Lider Tırmanış

Ara emniyet noktaları

Emniyetçi

Şekil 3 - 4. Lider ve üstten emniyetli tırmanış düzenekleri (BEAL, 2010).

Şekil 2. Düşme mesafesi (BEAL, 2010).

Lider Tırmanış

Lider tırmanışta ‘‘ara emniyet noktaları’’ bulunmaktadır. Bu noktalar spor tırmanış rotalarında boltlar ile geleneksel tırmanışta ise emniyet aletleriyle oluşturulmaktadır.

Ara emniyet noktalarının arası IFSC’ye göre (International Federation of Sport Climbing) 80 cm olmalıdır.

12/20/2021 35

Lider Tırmanış

İlk ara emniyet noktası ise yerden 1.75-2.00 m arasında olmalıdır.

Lider tırmanış üstten emniyetli tırmanışa göre daha risklidir.

Çünkü düşme yaşanabilir.

Düşme mesafesi tırmanılan son ara emniyet noktasından

yükselinen mesafenin iki katıdır.

Lider Tırmanış

Tabi bu mesafeye ipin esneme payı da eklenmelidir.

12/20/2021 37

Spor Kaya Tırmanışının Dünyadaki Yeri

• Son yıllarda uluslararası bir yarışma sporu olarak da tırmanışa olan ilgi sürekli artmaktadır (Vigouroux and Quaine, 2006;

Frauman, 2010).

• Hem rekreatif amaçlı hem de yarışma sporu olarak yapılabilen

doğa sporlarından biridir (Janot et al., 2000; Shell, 2004; Draper

et al., 2010, Romero et al., 2009; Sherk et al., 2011).

Spor Kaya Tırmanışının Dünyadaki Yeri

• Spor tırmanış, rekreatif olarak da yapılabilen ve hem fiziksel hem de psikolojik zorlanmayı gerektiren bir doğa sporudur (Hodgson et al., 2008).

• Yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde on milyonun üzerinde kişi kaya tırmanışıyla farklı düzeylerde ilgilenmektedir (Kidd and Hazelrigs, 2009).

12/20/2021 39

Spor Kaya Tırmanışının Dünyadaki Yeri

• Spor tırmanışa artan ilginin sebebi, açık ve kapalı alanlarda uygulanabilir olması ve sağlığa ilişkin faydalarıdır.

• Kuvvet, esneklik, denge, düşünsel yetenekler ön plandadır.

Spor Kaya Tırmanışı Yarışma Türleri

• Yarışmalar üç başlık altında incelenebilir. Bunlar;

• Sürat yarışmaları,

• Teknik zorluk yarışmaları ve

• Kısa kaya tırmanışı yarışmalarıdır.

12/20/2021 41

Kaya Tırmanışı Zorluk Dereceleri

Amerika Birleşik Devletleri (Yosemite) Birleşik Krallık Fransa Kısa Kaya Tırmanışı UIAA* Avusturya ve Yeni Zelanda

Güney Afrika

5.2 1 I 8

5.3 2 II 11 10

5.4 3 III 12 11

5.5 4a VD 4 IV 12 12

5.6 S 5a V- 13 13

5.7 4b HS 5b V 14 14

V+ 15 15

5.8 VS 5c VI- 16 16

5.9 5a HVS 6a VI 17 17

5.10.a E1 6a+ V0 VI+ 18 18

5.10.b 5b 19 19

5.10.c E2 6b V1 VII- 20 20

5.10.d 5c 6b+ VII 21 21

5.11.a E3 6c V2 VII+ 22 22

5.11.b 6c+ 23 23

5.11.c 6a E4 7a V3 VIII- 24 24

5.11.d 7a+ VIII 25

5.12.a E5 7b V4 VIII+ 25 26

5.12.b 6b 7b+ 26

5.12.c E6 7c V5 IX- 27 27

5.12.d 6c 7c+ V6 IX 28 28

5.13.a E7 V7 IX+ 29 29

5.13.b 8a V8 30

5.13.c 7a 8a+ V9 X- 30 31

5.13.d E8 8b V10 X 31 32

5.14.a 8b+ V11 X+ 32 33

5.14.b 7b 8c V12 33 34

5.14.c E9 8c+ V13 XI- 34 35

5.14.d 7c 9a V14 XI 35 36

5.15.a 9a+ V15 XI+ 37

5.15.b 9b XII -

5.15.c 9b+ XII

Başlangıç

Orta

İleri

Elit

Sürat Yarışmaları

• Sürat yarışmaları lider veya üstten emniyetli tekniklerle yapılabilir.

http://www.youtube.com/watch?v=LBi22AKvsK0

12/20/2021 43

Lider Yarışmaları

• Lider yarışmaları zorluk derecesine göre yapılmaktadır.

Kısa Kaya Yarışmaları

• Bu yarışmalar da zorluk derecesine göre yapılmalıdır.

http://www.youtube.com/watch?v=NzTtlBXrlO0

12/20/2021 45

http://www.youtube.com/watch?v=hSWgMwFk6II