bilgi, anlayış, beceri ve tutumlar olarak tanımlanabilir. Öğretmen yeterlilikleri,

 ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ

 Yeterlilik, kişiye belli bir rolü oynayabilme gücü kazandıran özelliklerin varlığıdır (Bursalıoğlu, 1981). Eğitimde, öğrencilerin istenilen seviyeye gelebilmeleri için öğretmenlerin bazı alanlarda yeterliliklere sahip olmaları gerekmektedir. Yeterlilik

kavramı öğretmen açısından ele alındığında, eğitim kurumlarında öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görev ve sorumlulukları gerçekleştirebilmek için sahip olunması gereken

bilgi, anlayış, beceri ve tutumlar olarak tanımlanabilir. Öğretmen yeterlilikleri,

alanyazında öğretmen niteliği, öğretmen kalitesi, öğretmenlik standartları gibi farklı

kavramlarla ifade edilmektedir. Her ne kadar bu kavramlar arasında anlam yönünden

farklılıklar varsa da çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmakta ve ismi ne olursa olsun

öğretmenin donanımlı olup olmadığı ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

 Yeterli olmak, belli görevleri karşılayabilecek bilgi ve beceriye sahip olmaktır. Burada vurgulanan asıl önemli

nokta, bireyin mesleğini başarıyla gerçekleştirebilmesi için bazı temel niteliklere sahip olması gerektiğidir. Bireyin sahip olduğu yeterlilikler arttıkça, özellikleri de artacaktır. Bu da bireyin kendi alanında ya da mesleğinde daha başarılı ve üretken olması anlamına gelmektedir (Gökçe, 1999).

 Öğretmenin niteliği ve yeterliliği eğitim - öğretim etkinliklerinin başarıya ulaşmasında en önemli faktördür.

Öğretmenden beklenen, görevlerini bilen, derslerini planlayabilen ve nasıl öğretebileceğini bilen, öğrencilerinin öğrendiklerini değerlendirebilen, öğrenci öğretmen ilişkilerini yönetebilen, okulda ve toplumdaki konum ve sorumluluklarını bilen ve yerine getiren bir meslek elemanı olduğunun idrakinde olmasıdır (Büyükkaragöz vd.

1998:16). NcNess ve arkadaşlarına (2003) göre, öğretmenlik çok boyutlu bir meslektir. NcNess ve arkadaşları tarafından Avrupa ülkelerinde yapılan araştırmada, öğretmende bulunması gereken yeterlikler üç boyutta incelenmiştir. Bu boyutlar;

 Program konusunda beceriler,

 Öğrencilerin öğrenmelerini sağlamak ve öğrenmeleri organize etmek için gerekli olan pedagoji ve organizasyon becerileri,

 Öğretmenlik mesleğinin sosyal ve duygusal özellikleri ile ilgili olan bir bilgi artışını da kapsayan sürekli yenilenme isteği olarak sıralanmaktadır.

 Bunların yanında iyi öğretmenin niteliklerinin yalnızca uzmanlık bilgisi ve becerileri olmadığı, aynı zamanda öğrenci ile iletişim kurma ve onların duygularını anlama yeteneği olduğu belirtilmiştir. Değerlendirme rolünde, öğrencileri standartlara göre değerlendirir ve düzenli olarak geribildirim verir (akt. Yeşilyurt, 2006).

 Öğretmenlerinin sahip olduğu yeterlilikler ile sınıf içerisindeki rollerini etkili bir biçimde gerçekleştirmeleri arasında çok yakın bir ilişki vardır. Öğretmen sahip olduğu yeterlilik oranında etkili ve başarılı olabilir. Farklı bir bakış açısına göre yeterlilik kavramı, bireyin rollerini oynayabilmesi için sahip olması gereken özellikler olarak belirtilebilir. Yeterlilik temelde “yapabilirlik” kapasitesi ile açıklanabilir. Yeterlilik kavramı ile çok yakından ilişkili olan “nitelik” ise sahip olunan yeterliklerin eyleme dönüştürülebilmesi olarak ele alınabilir. Her iki kavramda ortak olan taraf, bireyin sahip olduğu tüm bilgi ve beceri birikimini etkili bir şekilde kullanabilme yetisidir.

 Özdemir ve Yalın (1998:16–17)’a göre iyi bir öğretmenin sahip olması gereken üç önemli yeterlilik vardır. Bunlar:

 1) İçinde olma (Sınıfta olup bitenin farkında olma).

 2) Hakim olma (Derse hazırlıklı gelip konuya hakim olma).

 3) Öğrenci merkezli olma.

 Bilgi ve iletişim teknolojilerinin değişmesi, küreselleşme ve eğitimde ulaşılan yeni bulgular, ülkemizde eğitim sisteminin ve öğretmen

yetiştirme anlayışının değişimine neden olmuştur. Bu değişime ayak uydurabilmek için gerekli asgari şartlar Yüksek Öğretim Kurulu

tarafından öğretmen yeterlilikleri listesi adı altında toplanmış ve bu

yeterlilikler Tablo 4’te gösterilmiştir:

Temel Yeterlik Alanları Öğretmen Yeterlikleri Konu alanı ve bu alan

eğitimine ilişkin yeterlikler

Konu alanı bilgisi Alan eğitimi bilgisi

Öğrenme-öğretme sürecine ilişkin yeterlikler

Planlama Öğretim süreci Sınıf yönetimi İletişim

Öğrencilerin öğrenmelerini izleme, değerlendirme ve kayıt tutma

Tamamlayıcı mesleki

yeterlikler  

Tablo 4. YÖK tarafından belirtilen temel yeterlik alanları ile öğretmen yeterlikleri listesi

Temel Yeterlik Alanları Alt Yeterlik Alanları

Genel Kültür  

Özel Alan  

Eğitme-Öğretme Yeterlikleri  Öğrenciyi tanıma

 Öğretimi planlama

 Materyal geliştirme

 Öğretim yapma

 Öğretimi yönetme

 Başarıyı ölçme ve değerlendirme

 Rehberlik yapma

 Temel beceriler geliştirme

 Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilere hizmet etme

 Yetişkinleri eğitme

 Ders dışı etkinliklerde bulunma

 Kendini geliştirme

 Okulu geliştirme

 Okul-çevre ilişkilerini geliştirme

Öte yandan Milli Eğitim Bakanlığı günümüz öğretmeninin sahip olması gereken yeterlilikleri; Yüksek Öğretim Kurulu’nun yeterlilikleri doğrultusunda biraz daha ayrıntıya inerek belirtmiştir. Bu yeterlilikler Tablo 5’te gösterilmiştir.

Tablo 5. MEB tarafından belirtilen temel yeterlik alanları ile alt yeterlik alanları

 Eğitim bilimlerinde yapılan çalışmalarda; öğretmenlerin yeterliliklerinin arttıkça daha nitelikli öğrencilerin yetiştirilebileceği vurgulanmaktadır (Gözütok, 1995; Gürkan, 1993; Mentiş Taş, 2004). Araştırmalara göre öğretmenlik yeterliği duygusu yüksek olan öğretmenler zamanlarının çoğunu toplam sınıf öğretimine ya da tüm grubun öğretimine ayırmakta, daha çok öğretimle meşgul olmaktadırlar (Dempo ve Gimpson, 1985).

Ayrıca daha yüksek akademik standartlara sahip, beklentileri açık ve öğrencilerin öğrenmesine yoğunlaşmaktadırlar. Bu tür öğretmenlerin sınıflarında da güvenli, destekçi bir hava bulunmaktadır, bunlara ek

olarak bu öğretmenler öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına eğilmekte, özel girişimciliği özendirmekte, sınıf kontrolüne daha az zaman

ayırmaktadırlar (Banfield ve Barlingame, 1971).

 Hiç bir eğitim modeli, o modeli işletecek personelin niteliğinin üstünde hizmet üretemez ve dolayısıyla bir okul ancak içindeki öğretmen kadar iyidir. Öyleyse bir eğitim kurumunun amacına ulaşması öğretmenlerin hizmet öncesi

eğitimlerinin niteliğine ve hizmetleri süresince öğretme yeterliklerinin

geliştirilmesine bağlıdır. Yaşam boyu öğrenme yoluyla hem öğretmenlerin hizmet öncesinden kaynaklanan olası eksikliklerini gidermek, hem de

öğretmenlik mesleğinin yeterlik boyutlarının tümünde meydana gelen hızlı

gelişmelere uyumlarını sağlamak olanaklıdır. Dolayısıyla, kişisel ve mesleki

özellikleri itibariyle nitelikli bir öğretmenin, yaşam boyu öğrenmesini sürdüren

bir öğretmen olduğu söylenebilir.