TÜRKĠYE KALKINMA BANKASI A.ġ.
TEKNOLOJĠ ĠZLEME VE ARAġTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ
LĠSANSLI DEPO ĠġLETMECĠLĠĞĠ
FĠZĠBĠLĠTE RAPORU
iv
AÇIKLAMA
Bu rapor Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası ile Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.(Kalkınma) arasında 12.12.2011 tarihinde imzalanan sözleĢme kapsamında Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası için Türkiye Kalkınma Bankası tarafından hazırlanmıĢtır. Rapor Euro bazında hazırlanmıĢ olup, EUR/TRY kuru olarak 05.01.2012 tarihli T.C Merkez Bankası döviz satıĢ kuru esas alınmıĢtır (1 EUR=2,4210 TL)
Rapor Türkiye Kalkınma Bankası‟nın uzman kadrosu tarafından güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıĢtır. Raporda yer alan görüĢ ve öngörüler bu uzmanların Proje hakkındaki düĢüncelerini yansıtmaktadır. Bu görüĢ, düĢünce ve öngörüler Türkiye Kalkınma Bankası tarafından Projenin tavsiye edildiği ve onaylandığı anlamına gelmez;
açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluĢturmaz. Bir baĢka ifadeyle; bu raporda yer alan tüm bilgi ve verilerin kullanım ve uygulamalarının sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kiĢilere ait olup, bu konuda her ne Ģekilde olursa olsun Türkiye Kalkınma Bankası sorumlu tutulamaz.
© Bu raporun tüm hakları saklıdır ve izinsiz kullanılamaz. Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası dıĢında baĢka Ģahıslar tarafından raporun içeriği kısmen veya tamamen kopyalanamaz, elektronik, mekanik veya benzeri bir araçla her hangi bir Ģekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz.
Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.
vi
ĠÇĠNDEKĠLER
ĠÇĠNDEKĠLER ... vi
TABLOLAR ... x
ġEKĠLLER ... xi
GRAFĠKLER ... xi
KISALTMALAR ... xii
1. PROJE ÖZETĠ ... 1
2. HĠZMETĠN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI ... 3
2.1. Hizmetin Tanımı ve Sınıflandırması... 3
2.1.1. Lisanslı Depoculuk ve Ürün Ġhtisas Borsacılığı Sistemi ... 4
2.1.2. Ticaret Borsaları ... 6
2.1.3. Lisanslı Depoculuk ... 11
2.1.4. Lisanslı Depo ĠĢletim Sisteminin Aktörleri ... 14
2.1.5. Lisanslı Depoculukta ĠĢleyiĢ ... 17
2.2. Kullanım Alanları ve Lisanslı Depoculuğun Avantajları... 19
2.3. Hizmetin Ġkamesi ve Tamamlayıcı Unsurlar ... 20
2.4. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ... 21
3. EKONOMĠK ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME ... 24
3.1. Ekonomideki GeliĢmeler ... 24
3.1.1. Dünya Ekonomisi ... 24
3.1.2. Türkiye Ekonomisi ... 26
3.1.3. Tarım Sektörü ... 27
3.2. Dünya‟da ve Türkiye‟de Lisanslı Depoculuk ... 36
3.3. Yasal Çerçeve ve TeĢvik Durumu ... 38
3.3.1. Yasal Çerçeve ... 38
3.3.2. TeĢvik Durumu ... 41
3.4. Arz ve Talep Durumu ... 44
3.4.1. Arz ... 44
3.4.2. Talep ... 50
3.4.3. Arz ve Talep KarĢılaĢtırması ... 65
3.5. Sektörün-Pazarın Yapısı ve Rekabet KoĢulları ... 66
3.5.1. Öngörülen Kapasite Kullanım ve Doluluk Oranı ... 70
3.5.2. Hizmet SatıĢ Fiyatları ve KoĢulları ... 72
4. KURULUġ YERĠ ... 74
4.1. Coğrafi Yapı ... 74
4.2. Sosyal ve Ekonomik Yapı ... 76
vii
4.2.1. Nüfus ... 76
4.2.2. Ekonomik Durum ... 77
4.3. Çevresel Etki Değerlendirme ... 80
5. TEKNĠK ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME ... 81
5.1. Mevcut Teknolojiler ... 81
5.2. Teknoloji Seçimi ve ĠĢ AkıĢı ... 81
5.2.1. Çelik Silolar ... 83
5.2.2. Araç Kaldırıcılar ... 83
5.2.3. Siloya Ürün Alma Ünitesi - Tremi ... 83
5.2.4. Makine Binası ... 83
5.2.5. Güç, Kumanda Bölümü ... 83
5.2.6. Alt Konveyör... 83
5.2.7. Elevatör (TaĢıyıcı) ... 84
5.2.8. Silo içi kantar (tumbalı baskül) ... 84
5.2.9. Silo Ġçi Akıs Boruları ... 84
5.2.10. Üst Konveyör ... 84
5.2.11. Toz Toplama Sistemi ... 84
5.2.12. Sıcaklık Ġzleme ve Kontrol Sistemi ... 84
5.2.13. Sıcaklık Algılayıcı ve Göstergesi ... 85
5.2.14. Havalandırma Fanı ... 85
5.2.15. Silo Ġçi Kurutma Sistemleri ... 85
5.2.16. KarıĢtırma Sistemleri ... 86
5.2.17. Soğutma Cihazı ... 86
5.2.18. Otomatik Ġlaçlama Cihazı ... 86
5.2.19. Sevk Ġhraç Tankı ... 86
5.2.20. Baskül ... 86
5.2.21. Hacim Ölçme Cihazı ... 86
5.2.22. Ayırıcı (Temizleme – Eleme – Boylama Cihazı) ... 86
5.2.23. Silo Sondası ... 87
5.3. Tesis Kurulu Kapasitesi, Üretim Programı ve Öngörülen KKO ... 87
5.4. Makine-Teçhizat Seçimi ve Spesifikasyonları ... 87
5.5. ĠnĢaat ĠĢleri ve Tesis YerleĢim Planı ... 87
5.6. Organizasyon ve Ġnsan Kaynakları ... 88
5.7. Toplam Yatırım Tutarı ve Uygulama Planı ... 89
5.7.1. Arsa Yatırımı ... 89
5.7.2. Etüd ve Proje Giderleri ... 90
viii
5.7.3. ĠnĢaat Harcamaları ... 90
5.7.4. Makine ve Teçhizat Giderleri... 93
5.7.5. Yardımcı Makine ve Teçhizat Giderleri ... 95
5.7.6. TaĢıma ve Sigorta Giderleri ... 96
5.7.7. Montaj Giderleri ... 96
5.7.8. TaĢıt Araçları ve DemirbaĢ Giderleri ... 96
5.7.9. ĠĢletmeye Alma Giderleri ... 96
5.7.10. Genel Giderler ... 96
5.7.11. Beklenebilecek Farklar ... 96
5.7.12. Yatırım Uygulama Planı ... 98
5.8. Tam Kapasitede ĠĢletme Gider ve Gelirleri ... 98
5.8.1. ĠĢletme Giderleri ... 98
5.8.2. Tam Kapasitede ĠĢletme Gelirleri ... 101
6. MALĠ ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME ... 104
6.1. Mali Değerlendirmeye Yönelik Varsayımlar ... 104
6.2. Yatırımın Finansman Ġhtiyacı ve Kaynakları ... 105
6.3. Proforma Maliyet, Gelir ve Gider ile Nakit Akımları ... 108
6.4. Amortisman ve Hurda Değer ... 110
6.5. Net Bugünkü Değer, Geri Ödeme Süresi ve Ġç Verimlilik Oranı ... 111
6.6. BaĢabaĢ Noktası Analizi ... 112
6.7. Katma Değer Etkisi ... 113
6.8. Duyarlılık Analizleri ... 114
KAYNAKÇA ... 115
ĠLGĠLĠ KANUN VE YÖNETMELĠKLER ... 117
GÖRÜġÜLEN KĠġĠLER ... 117
EKLER ... 118
ix
x
TABLOLAR
Tablo 1: Dünya Hububat Piyasası (Milyon Ton) 28
Tablo 2: Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla (Bin TL) 29
Tablo 3: TMO-Tüccar-ġirket-Diğer Kesimlere Ait Depo Tipi ve Kapasiteleri (Ton) 46
Tablo 4: Yozgat ve KomĢu Ġlleri Depo Kapasiteleri (Ton) 47
Tablo 5: Yozgat Ġlindeki Silo Kapasitelerinin Ġlçelere Dağılımı (Ton) 48
Tablo 6: KuruluĢ Ġzni Alan Lisanslı Depo ĠĢletmeleri 49
Tablo 7: 2006-2011 Yılları Türkiye Hububat Bakliyat Yağlı Tohum Üretim Miktarları (Ton) 52 Tablo 8: 2010 Yılında Yozgat Ġli ve Çevre Ġllerde Hububat Baklagiller ve Yağlı Tohumlar
Üretimi (Ton) 55
Tablo 9: Yozgat Ġli ve Ġlçelerinin 2006 - 2010 Yılları Arasında Hububat Baklagiller ve Yağlı
Tohumlar Üretim Miktarı (Ton) 56
Tablo 10: 2010 Yılında Yozgat Ġli KomĢu Ġller ve Türkiye'de Depolanabilir Üretim
Kapasitesi (Ton) 61
Tablo 11: 2010 yılı Bölgeler Bazında Türkiye Buğday Üretimi (Bin Ton) 62 Tablo 12: Türkiye Buğday Üretimi, Tüketimi, Stok DeğiĢimi ve Yeterlilik Derecesi 63 Tablo 13: Türkiye‟nin Yıllar Ġtibariyle Buğday Ġthalat ve Ġhracatı (Ton) 64 Tablo 14: Türkiye Arpa Üretimi, Tüketimi, Stok DeğiĢimi ve Yeterlilik Derecesi 64 Tablo 15: Yozgat İli Açık Kapalı Alanda Peşin ve Emanet Alımları (Ton) 66 Tablo 16: Yerköy ġube TMO‟dan Hububat Alan ĠĢletmeler ve Kapasiteleri 68 Tablo 17: TMO'nun Yozgat Ġli, KomĢu Ġlleri ve Bölgede SeçilmiĢ Bazı Ġllerdeki Emanet ve
PeĢin Alımları (Ton) 69
Tablo 18: Yozgat ve Ġlçelerinde Hububat Üretiminin Yıllara Göre Dağılımı ve Toplam
Ġçindeki Payı (Ton) 75
Tablo 19: Yozgat Ġlinde Ġl/Ġlçe Merkezi ve Köylerde Nüfus Dağılımı ve Türkiye
KarĢılaĢtırması 77
Tablo 20: Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi‟ne Göre TR71 ve TR72 Ġlleri 79
Tablo 21: ĠnĢaat Harcamaları 93
Tablo 22: Makine ve Teçhizat Listesi ve Fiyatları (€) 94
Tablo 23: Yardımcı Makine ve Teçhizat Fiyatları 95
Tablo 24: Toplam Yatırım Tutarı ve Yıllara Dağılımı 97
xi
Tablo 25: Yatırım Uygulama Planı 98
Tablo 26: Tesisin Elektrik Tüketimi 99
Tablo 27: ĠĢçilik ve Personel Giderleri 100
Tablo 28: Tam Kapasitede ĠĢletme Giderleri 101
Tablo 29: Tam Kapasitede ve %62 Dolulukta ĠĢletme Gelirleri 102
Tablo 30: Tam Kapasitede ĠĢletme Sermayesi 103
Tablo 31: Toplam Finansman Ġhtiyacı ve Kaynakları ( € ) 105
Tablo 32: Anapara ve Faiz Ödemeleri ( € ) 105
Tablo 33: Kredi Ġtfaları ( € ) 106
Tablo 34: Proforma Maliyetler ( € ) 108
Tablo 35: Proforma Gelir ve Giderler ( € ) 108
Tablo 36: Proforma Nakit Akımları ( € ) 109
Tablo 37: Toplam ĠĢletme Giderleri Üzerinden BaĢabaĢ Noktası 112 Tablo 38: Amortisman Hariç Satılan Malın Maliyeti Üzerinden BaĢabaĢ Noktası 112 Tablo 39: Amortisman Dahil Satılan Malın Maliyeti Üzerinden BaĢabaĢ Noktası 112
ġEKĠLLER
ġekil 1: Lisanslı Depo ĠĢleyiĢ ġeması 17
ġekil 2: Yozgat ve KomĢu Ġllerinde Bulunan TMO Depoları ve Diğer Depoların Konumu 76
ġekil 3: Lisanslı Depoculukta ĠĢ AkıĢ ġeması 82
ġekil 4: ĠĢletme Organizasyon ġeması 89
GRAFĠKLER
Grafik 1: Uluslararası Hububat Konseyi Hububat ve Yağlı Tohumlar Fiyat Endeksi 35 Grafik 2: 2011 Yılı Türkiye Hububat Üretiminin Ürünlere Dağılımı 51 Grafik 3: 2007-2011 Yıllarında Yozgat Ticaret Borsasının Aylar Ġtibariyle Buğday Alım
Satım Miktarları (Ton) 67
Grafik 4: Yozgat ve SeçilmiĢ Bazı Ticaret Borsalarının ĠĢlem Hacimleri (Milyon TL) 80
xii
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika BirleĢik Devletleri
ARDA Agricultural and Rural Development Agency -Macaristan Tarım ve Kırsal Kalkınma Ajansı
B.Ö.G. Borç Ödeme Gücü ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi ELÜS Elektronik Ürün Senedi
FAO Food and Agriculture Organization of United Nations -BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım TeĢkilatı
FEOGA Fonds Europeen d'Orientation et de Garantie Agricole. Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu
GSKD Gayri Safi Katma Değer GSYĠH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
IGC International Grains Council- Uluslararası Hububat Konseyi IRR Ġç Verimlilik Oranı
ISIC International Standart Industrial Classification (Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması)
ISO International Organization for Standardization ĠBBS Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması KDV Katma Değer Vergisi
KKO Kapasite Kullanım Oranı KOBĠ Küçük ve Orta Boy ĠĢletme
MAYDÜ Modern Açık Yığın Depolama Ünitesi MUD Mekanize Ufki Depo
NACE Nomenclature Generale Des Activites Economiques Dans Les Communautes Europennes - Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması,
NPV Net Bugünkü Değer
xiii ORAN Orta Anadolu Kalkınma Ajansı
RG Resmi Gazete
SMS Short Message Service- Kısa Mesaj Servisi TCMB Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
TMO Toprak Mahsulleri Ofisi
TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TR7 TR71 ve TR72 Ġlleri
TR71 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, NevĢehir, KırĢehir TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat
TSE Türk Standartları Enstitüsü TTSG Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu
TUSAF Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu UHK Ulusal Hububat Konseyi
URAK Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Derneği US-HRW Amerikan Sert Kırmızı Buğdayı
1
1. PROJE ÖZETĠ
Dokuzuncu Kalkınma Planında, tarım politikalarının belirlendiği stratejilerde yer alan ve Avrupa Birliği (AB) normlarına uyum çalıĢmalar çerçevesinde yapılan düzenlemeler ile ülkemizin tarım ve gıda sanayinin geliĢimine ve dünya ile entegrasyonuna zemin oluĢturulmaktadır.
Bu kapsamda ortaya konan stratejilerde pazarlama konularından lisanslı depoculuk faaliyetleri ile ilgili mevzuat düzenlenmiĢ; ancak, ürün ihtisas borsacılığı ile ilgili kısım çalıĢma aĢamasındadır.
Yozgat Ġlinde gerçekleĢtirilmesi düĢünülen Lisanslı Depolama Tesisi için yapılan fizibilite çalıĢmasında konuya iliĢkin kanunlar, yönetmelikler, standartlar ve çevresel faktörler dikkate alınmıĢtır.
Yozgat il sınırları içerisinde gerçekleĢtirilmesi düĢünülen Lisanslı Depo tesisi, yapılan analizler neticesinde ekonomik, teknik ve mali açıdan yapılabilir nitelikte bulunmuĢtur.
Lisanslı depo iĢletmesi, depoculuk ana faaliyeti yanında, lisanslı depo Ģirketinin ana sözleĢmesinde gösterilmek ve Bakanlıkça uygun görülmek kaydıyla, ilgili mevzuatına uygun Ģekilde depoladığı ürünlere dayalı ya da iliĢkili ticaret, antrepoculuk, taĢıma ve nakliye, sigorta, sanayi tesisi kurma, iĢleme, kurutma, ayıklama ve benzeri diğer konularda da faaliyet gösterebilir. Proje konusu tesiste bu gibi iĢletmeler ihtiyaç halinde sonraki yıllarda oluĢturulabilir.
Lisanslı depoculuğun ve borsaların geliĢiminin uzun vadede tarım sektörüne ve bölgesel ve kırsal kalkınmaya büyük katkılar sağlayacağı kuĢkusuzdur. Ancak, henüz yetersiz olan mevzuatın tamamlanması ve gereken düzenlemelerin yapılması, TMO‟nun öncülüğünde ülke çapında depo ihtiyacının tamamlanarak sistemin iĢleyiĢine dahil edilmesi, ürün ihtisas borsasının kurulması ve buna paralel olarak ticaret borsaların da acente faaliyetlerini yerine getirmek üzere sisteme entegre olmaları gerekmektedir.
2 Ülke ve bölgesel ekonomi açısından bakıldığında, bölgede yaratılacak katma değer önemli düzeydedir. Projenin Yozgat ve çevre iller ticaretine ve sanayisine katkıda bulunarak istihdam ve gelirin artmasına neden olacağı beklenmektedir.
HazırlanmıĢ olan Lisanslı Depo ĠĢletmeciliği Fizibilite Raporuna ait özet bilgiler aĢağıda verilmektedir.
Yıl
YIL KKO BÖG EUR
EUR
kiĢi
PROJE ADI Lisanslı Depo ĠĢletmeciliği Fizibilite Raporu PARA BĠRĠMĠ PROJE SAHĠBĠ Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası
KURULUġ YERĠ Yozgat EUR
KURULU KAPASĠTE 60.000 Ton/Yıl Hububat Depolama
TOPLAM YATIRIM TUTARI (EUR) ÖNGÖRÜLEN FĠNANSMAN KAYNAKLARI
Sabit Yatırım 5.891.547 EUR %
Toplam Yatırım 6.105.505 Yabancı Kaynak 2.250.000 35%
Bağlı Değerler (ĠKDV) 284.161
ĠĢletme Sermayesi 78.858 Özkaynak 4.139.666 65%
Finansman Giderleri 135.100
Yatırıma BaĢlama Tarihi 01.03.2012 Yıllık ĠĢletme Gelirleri 1.001.981 ĠĢletmeye Geçme Tarihi 01.06.2013 Yıllık ĠĢletme Giderleri 339.361
Toplam Finansman 6.389.666 Toplam Finansman 6.389.666 100%
YATIRIM UYGULAMA PLANI TAM KAPASĠTEDE GELĠR VE GĠDERLER (EUR)
Tesisin Faydalı Ömrü 25 Brüt Gelir ve Gider Farkı 662.621
KAPASĠTE KULLANIM ORANLARI (KKO), BORÇ ÖDEME GÜCÜ VE NAKĠT FARKI
2013 2014 2015 2016 2017
627.621 265.194 73.813 49.248 64.209
BAġABAġ NOKTASI ANALĠZĠ
87% 100% 100% 100% 100%
8,97 1,53 1,14 1,10 1,13
Toplam ĠĢletme Giderleri Üzerinden 174.000 EUR 17% KKO
Satılan Malın Maliyeti Üzerinden (Amortisman Hariç) 265.207 EUR 26% KKO
GERĠ ÖDEME SÜRESĠ 8 Yıl 6 Ay FAYDA / MASRAF ORANI 1,14 TAM KAPASĠTEDE ĠSTĠHDAM 20
Satılan Malın Maliyeti Üzerinden (Amortisman Dahil) 819.481 EUR 82% KKO NET BUGÜNKÜ DEĞER (%8 Isk.) 717.894 ĠÇ VERĠMLĠLĠK ORANI (IRR) 9,47 %
YATIRIMIN YARARLANACAĞI BÖLGESEL TEġVĠKLER
KuruluĢ Yerinin TeĢvik Bölgesi 3 Brüt Asgari Ücret 886,5 TL
SGK ĠĢveren Hissesi TeĢvik Süresi 3 Yıl Faiz Destek Puanı (%) 1,00
Vergi Ġndirim Oranı 60% Faiz Destek Limiti (EUR) 206.526
Yatırıma Katkı Oranı (Vergi Katkısı Oranı) 20% Faiz Destek Süresi (Yıl) 5 Yıl
3
2. HĠZMETĠN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI
2.1. Hizmetin Tanımı ve Sınıflandırması
Depolamadaki amaç, ürünün baĢlangıçtaki kalite ve sınıfının mümkün olduğunca korunması, dane kalitesi üzerinde olumsuz etkide bulunan değiĢimlerin en aza indirgenmesi, iklim koĢullarının ve zararlıların depolanan ürüne nitelik ve nicelik yönünden vereceği zararların azaltılması, ürünleri çeĢitli aĢamalarda iĢleyerek kıymetlenmesinin sağlanması ve iĢletme hayvancılığının güvence altına alınması, pazar fiyatlarının izlenmesiyle ürünlerin en yüksek fiyatla satıĢ olanağının sağlanmasıdır.
5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ile Lisanslı depo, tarım ürünlerinin sağlıklı koĢullarda muhafaza ve ticari amaçla depolanması hizmetlerini sağlayan tesis olarak tanımlanmıĢtır.
Lisanslı depoculuk faaliyetleri, Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması, NACE Revize 2‟ye göre UlaĢtırma ve Depolama Hizmetleri içinde Depolama ve Ambarlama Hizmetleri içerisinde yer almaktadır.
H ULAġTIRMA VE DEPOLAMA HĠZMETLERĠ
H.52 TaĢımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler H.52.1 Depolama ve ambarlama hizmetleri
H.52.10 Depolama ve ambarlama hizmetleri
Fizibilite konusu tesis, Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği kapsamında iĢletilecektir. Bu kapsamda depolanacak ürünler, buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, süpürgedarısı (sorghum), tritikale, akdarı, mercimek, nohut, fasulye, bakla, bezelye, ayçiçeği, susam, keten tohumu, soya fasulyesi, papağan yemi/yalancı safran tohumu, kolza, haĢhaĢ tohumu gibi ürünler ile Bakanlığının onayına tabi olan, genellikle hububat depolarında depolanabilecek diğer ürünler olarak tanımlanmıĢtır.
4 Yönetmeliğin amacı, hububat, baklagiller ve yağlı tohumların ticaretini kolaylaĢtırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluĢturmak, ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak, lisanslı depo iĢleticilerinin kiĢiler arasında ayrım yapmaksızın hububat, baklagiller ve yağlı tohumları kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden, satıĢını ve teslimini sağlayan, teminat olarak verilebilen ürün senedi çıkartmak ve standartları belirlenmiĢ hububat, baklagiller ve yağlı tohumların depolanması hizmetini sunan lisanslı depo iĢletmelerinin kuruluĢ, iĢleyiĢ ve denetimine iliĢkin usul ve esasları düzenlemektir.
Yönetmelik, yetkili sınıflandırıcılar tarafından standartları belirlenen hububat, baklagiller ve yağlı tohumların, emniyetli ve sağlıklı koĢullarda depolanmasına ve ürün senetleri vasıtasıyla ticaretinin kolaylaĢtırılmasına iliĢkin hizmet ve faaliyetleri yürütmek üzere hububat, baklagiller ve yağlı tohumlar lisanslı depo iĢletmelerinin kurulması ve lisans alması ile bunların iĢleyiĢ ve denetimine iliĢkin usul ve esasları kapsamaktadır.
2.1.1. Lisanslı Depoculuk ve Ürün Ġhtisas Borsacılığı Sistemi
Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı; depolamaya uygun nitelikte olan ve standardize edilebilen hububat, baklagiller, yağlı tohumlar, pamuk, fındık, zeytin, zeytinyağı gibi ürünlerin, sınıf, kalite ve standartlarının yetkili sınıflandırıcı laboratuvarlarca belirlenmesi, modern altyapıya sahip sağlıklı ortamlarda depolanması ve bu ürünlerin ticaretinin ürünün mülkiyetini temsil eden ürün senetleri vasıtasıyla uluslararası alanda da faaliyet gösterebilecek nitelikteki ürün ihtisas borsasında yapılmasını öngören bir sistemdir.
Tarım sektörü; geniĢ tarım arazilerine, elveriĢli ve çeĢitli iklim yapısına ve buna bağlı olarak zengin bir tarımsal ürün yelpazesine sahip olan Ülkemizin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Tarımsal üretimin önemli bölümünü hububat, baklagiller, pamuk, fındık, yağlı tohumlar, zeytin, zeytinyağı gibi standardize edilebilen, dayanıklı, depolamaya müsait tarım ürünleri oluĢturmaktadır. Ülkemizde tarım ürünleri ticareti hacmi, piyasa yapısı ve kullanılan araçlar geliĢmiĢ ülkelerdeki seviyenin oldukça gerisindedir.
5 Sektörde yaĢanan sorunların aĢılması ve depolamaya uygun nitelikteki ürünlerin ticaretinin dünya ile rekabet edilebilir bir düzeye çıkarılması, ancak pek çok geliĢmiĢ ülkede uygulanan lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin ülkemizde de etkin ve yaygın bir biçimde kurulması ile mümkün olacaktır.
Dünyada ve Ülkemizde ihtisas borsalarına yöneliĢ, ürünlerin kalite analizlerinin yapılması ve standartlara ayrılması için laboratuvarlar ile mahsulün uygun koĢullarda sigortalı–teminatlı olarak muhafaza edilmesi için lisanslı depoların kurulması ve ürünlerin modern pazarlama teknikleri–finansal enstrümanlarla desteklenmesi uygulamalarını beraberinde getirmiĢtir.
Türkiye'de ürün ihtisas borsalarının hayata geçirilmesine yönelik ilk adım, 1994 yılında, BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım TeĢkilatı‟nca (FAO) iĢbirliği teklif edilmesi akabinde gündeme gelmiĢtir. Devletin tarım sektörüne müdahalesinin azaltılarak ticaret borsalarındaki alım–satımların canlandırılması amacıyla gündeme getirilen öneriyi 1996 yılında BirleĢmiĢ Milletler Ticareti GeliĢtirme Örgütü ve Dünya Bankası desteği ile hazırlanan "Tarımsal Ürün Piyasalarını GeliĢtirme Projesi" çerçevesinde pilot ürün olarak belirlenen pamuk için Ġzmir, Adana ve ġanlıurfa‟da, buğdayda ise Konya, EskiĢehir, Polatlı ve Edirne‟de ihtisas borsaları kurulması öngörülmüĢtür.
(Simsaroğlu, 2002: s. 69).
Bugünkü mevzuatta, Ürün ihtisas borsaları ve/veya ticaret borsaları altında çalıĢtırılacak lisanslı depolar; teslim edilen ürünleri iĢletmelerine kabul etmek gerekiyorsa depolamaya uygun hale getirmek, kalite ve miktarını belirlemek, sigortalamak ve uygun Ģartlarda depolamak; iĢletmelerine kabul ettikleri ürünün karĢılığı olarak, sahibine borsada alınıp satılabilecek ve rehin konularak banka kredisi alınabilecek bir ürün senedi temin etmek ve istek halinde sahibine ürünü zaman geçirmeden teslim etmek görevleriniyürütmekle yükümlüdürler.
Sistemin iyi iĢleyebilmesi için gerekli temel Ģartlar ise;
Genel kabul görmüĢ ürün standartlarının oluĢturulması,
Laboratuvar/referans laboratuvar organizasyonu yapılması,
Sistem araçları arasında uygun bilgi iletiĢim ağı kurulması,
6
Ücreti uygun ve güvenilir lisanslı depolar yapılması,
Ürün senedinin alınıp satıldığı borsaların oluĢturulması,
KDV‟den arındırılmıĢ ürün senedi ticaretinin sağlanması,
Tarım ürünlerinin ihraç ve ithalatına iliĢkin istikrarlı bir dıĢ ticaret rejimi uygulanması,
Tarım ürünlerinin fiyatlarının müdahale olmadan serbest piyasa koĢullarında oluĢmasının sağlanmasıdır.
2.1.2. Ticaret Borsaları
5174 sayılı „Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu‟nda; Ticaret Borsaları, bu Kanunda yazılı esaslar çerçevesinde borsaya dahil maddelerin alım satımı ve borsada oluĢan fiyatlarının tespit, tescil ve ilânı iĢleriyle meĢgul olmak üzere kurulan kamu tüzel kiĢiliğine sahip kurumlardır‟ Ģeklinde tarif edilmektedir.
Türkiye‟de 109 adet ticaret borsası faaliyet göstermekte olup bu borsaların büyük bir kısmı mevzuat kapsamında ürün alıĢ satıĢındaki tescil iĢlemini yapmaktadırlar. Bazıları ürünün aynı anda pek çok alıcının bulunduğu ortamda onlara gösterilerek yapıldığı satıĢ salonu bulunan borsalar olup, birkaç tanesi de laboratuvar analizi yapıldıktan sonra satıĢ salonlarında alım satımın yapıldığı borsalardır.
Ticaret borsalarının temel iĢlevi; üretimi ve tüketimi son derece yaygın olan tarımsal mahsullerin fiyatlarında zaman ve mekân gibi faktörlere bağlı olarak oluĢan farklılıkların kısmen telafi edilmesi, karĢılıklı pazarlık usulü ile belirlenen istikrarlı bir fiyat oluĢmasının sağlanması ve oluĢan bu fiyatın tespit, tescil ve ilan edilmesidir.
Borsaların söz konusu iĢlevi yerine getirmedeki baĢarı seviyesi arttıkça, ürünler tüketiciye reel değeri ile yansıyacak ve tüketiciler fahiĢ fiyatlarla karĢı karĢıya kalmayacaklardır.
Ticaret borsalarının bazı ürünlerle ilgili asgari kalite standartlarının belirlenmesine yönelik yaptıkları çalıĢmalar, tüketicilerin minimum ölçülerde dahi olsa satın aldıkları ürünlerin belirli bir standardın altına düĢmemesi ve buna paralel olarak
7 da yapılan ödemenin karĢılığının alınması/güvenli alıĢveriĢ yapılmasının teminat altına alınması gibi tüketicilere oldukça önemli faydalar sağlamaktadır.
Toplumun temel üretici kesimlerinden biri olan çiftçiler; ticaret borsalarında ürünlerini birden çok alıcı karĢısında satıĢa sunabilmekte, bu sayede gündelik Ģartlar çerçevesinde ürünlerini güvenli bir Ģekilde ve mümkün mertebe gerçek değerine yakın fiyatlar üzerinden pazarlayabilmektedirler.
Borsalarda üretilen mahsullerin kantarlarda tartılması ile laboratuvarlarda fiziksel–kimyasal analizlere tabi tutulması suretiyle kalite özelliklerinin tespit/tescil edilmesi baĢta olmak üzere bir takım hizmetleri kurumsal teminat altında alınması imkânı da sunulmaktadır.
Üretici ve tüketiciler için sağlanan yararların çoğunluğu tüccar kesim için de geçerlidir. Ticaret borsalarının tüccara sağladığı en önemli fayda; ihtiyaç duyduğu malı serbest piyasa ekonomisi iliĢkileri ve kuralları çerçevesinde, karĢılıklı pazarlık usulü ile belirlenen geçerli, istikrarlı fiyatlar üzerinden ve risk üstlenmeden satın alabilme imkânıdır.
Ticaret borsalarının tüccara sağladığı bir baĢka imkân ise; malın teslim edilmemesi, istenilen kalite/standarda sahip olmaması veya taahhüt edilen zamanda temin edilememesi gibi risklerden dolayı herhangi bir anlaĢmazlığın olması halinde, hakem heyeti vasıtasıyla anlaĢmazlığın çözüme kavuĢturulmasıdır. Tüccar bu yöntem sayesinde konuyu adli mercilere taĢımasından kaynaklanan zaman ve para kaybına uğramadan, daha hızlı bir Ģekilde sonuç elde etme fırsatına eriĢmektedir.
Böylelikle; tesis ettikleri istikrarlı ve güvenli piyasalar vasıtasıyla borsalar, ihtiyaç duyulan ürünlerin alınıp satılması ve istikrar ortamından ticarî faaliyetler için önemli avantajlar sağlanması açısından tüccarın önünü açmaktadır.
Ticaret borsalarının ihracatçılara sağladığı en önemli fayda; uluslararası piyasalara yönelik üretim yapılabilmesinin “olmazsa olmaz” koĢulunu teĢkil eden
“ihtiyaç duyulan hammadde/ihraç malının, öngörülen kalite ve standartlarda, en hızlı/risksiz, düzenli ve kesintisiz bir Ģekilde, reel fiyatlar üzerinden ve risk üstlenmeden tedarik edebilme olanağı yaratmasıdır.
8 Öte yandan; gıda, tekstil gibi sanayi dallarında faaliyet gösteren üretici ihracatçılar yine ticaret borsaları sayesinde, vadeli alım sözleĢmeleri yapmak suretiyle ihracat taahhütlerini zamanında, istenilen kalite ve fiyatlar üzerinden yerine getirebilmektedirler.
Sanayicilerin ticaret borsalarının baĢarıları ile orantılı olarak daha sağlıklı hedefler belirleyebilecek ve uzun vadeli taahhütlerde bulunabileceklerdir.
Ticaret borsalarının ekonomik ve sosyal hayatının bütünü üzerinde de kayda değer faydaları bulunmaktadır:
Çiftçilerin elde ettikleri gelirlerin güvence altına alınarak sosyal sorunların asgariye indirgenmesi,
Devletin tarım sektörüne yönelik uyguladığı destekleme politikalarından kaynaklanan mali yükümlülüklerinin azalması,
Tarımsal mahsullerin borsaya tescil oranının arttırılması ölçüsünde kayıt dıĢılığın ortadan kaldırılması ve vergi, stopaj kayıp ve kaçaklarının önlenmesi,
Üyeler arasındaki ihtilafların borsa hakem heyeti vasıtasıyla çözülmesine sayesinde zamandan tasarruf edilmesi ve adalet kurumlarının iĢ yükünün azaltılması,
Borsanın sağladığı fiyat istikrarı nedeniyle düĢük gelir seviyelerindeki gıda harcamalarında göreceli istikrar sağlanması ve muhtemel toplumsal problemlerin önüne geçilmesi,
Ürünlerle ilgili sağlıklı ve bilimsel istatistikî verilerin toplanması,
Çiftçi, tüccar ve sanayicinin bölge ile ilgili sektör adına lobi çalıĢmalarında bulunulmasına imkân sağlanması,
Bankacılık, sigortacılık, lisanslı depo imalat ve iĢletmesi, borsa faaliyetleri gibi alanlardaki projeler ile bölge, ülke ve küresel bazda pazarlama/ enformasyon ağları kurulmasına yönelik çalıĢmalar sayesinde biliĢim teknolojileri, inĢaat, ulaĢım, hizmet gibi birtakım tali sektörlerin iĢ hacimlerine müspet etki yapılması.
Mevcut durumda, ticaret borsalarının, il ve ilçe sınırı ile sınırlanmıĢ olması, yönetim sürekliliğinin olmayıĢı, sermaye yükümlülüğü ve gelirlerinin yetersizliği ile
9 laboratuvar, bilgi-iletiĢim, yazılım gibi yatırımların yapılamaması eksiklikleri olarak görülmektedir.
Tarımsal üretimin gerçekleĢtirilme, sürdürülebilir kılınma ve rekabet koĢulları ziraî mahsuller için her geçen gün daha etkin tedarik ve pazarlama yöntemleri geliĢtirilmesi/uygulanması zorunluluğunu beraberinde getirmektedir.
Tarımsal ürün piyasalarında tam rekabet koĢullarının iĢletilebilmesi, ticaret borsalarının kurumsallaĢtırılması, toplumların üretim imkânlarının optimizasyonu ve kaynakların etkin kullanımıyla gerçekleĢtirilebilecektir.
Ticaret borsacılığında, piyasa hareketlerinde ortaya çıkan riskleri ve dengesizlikleri giderecek mekanizmalar oluĢturulması ve borsaların kurumsallaĢması kapsamında fonksiyonlarını geliĢtirebilmesi için;
- Ürün bazında yapılandırılan “Ġhtisas Borsaları” kurulması veya mevcut ticaret borsalarının ürün ihtisas borsası Ģeklinde yeniden organize edilmesi,
- Stoklama imkânlarının geliĢtirilmesi ve ürün ihtisas borsalarının tamamlayıcı bir unsuru olarak “Lisanslı Depoculuk” uygulamalarının geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması,
- Tarımsal mahsullerin alıcı ve satıcılarını bir araya getiren ve “satıĢ salonu” adı verilen fiziki mekânların oluĢturulması,
- Ürünlerin kalitelerinin test edilmesi, test sonuçlarına göre sınıflandırılması ve elde edilen verilere göre standardizasyon sağlanması için ihtiyaç duyulan laboratuvarların tesisi, yaygın hale getirilmesi ve sürekli bir ilerleme içerisinde olan teknolojinin imkânlarından azami ölçüde yararlanılmasının teĢvik edilmesi, - Ulusal ve uluslararası düzeyde iletiĢim ve enformasyon ağları kurulması,
düzenli ve güvenilir istatistikî veri tabanları oluĢturulması,
- Forward, futures, opsiyon ve swap iĢlemleri gibi çağdaĢ finansal enstrümanların kullanılmaya baĢlanması ve bunlara paralel olarak vadeli iĢlem borsalarının hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Dünya genelinde ticaret borsacılığında, çok sayıda ürünün alınıp satıldığı bir yapıdan tek bir üründe uzmanlaĢan, iĢleyiĢi itibarıyla ülke sınırlarını aĢarak bölge ve
10 dünya genelinde söz sahibi olan ihtisas borsalarına yönelme eğilimi gözlemlenmektedir.
Tarımsal ürünlerin iĢlem gördüğü piyasalar olan ticaret borsalarının tam rekabet piyasası koĢulları ile uyumlu hale getirilmesine yönelik temel giriĢimlerin baĢında;
gerek ülke ve bölge, gerekse de dünya ölçeğinde emtianın homojenleĢtirilmesi amacıyla ürün test laboratuvarlarının yaygınlaĢtırılması gelmektedir. Söz konusu laboratuvarlar, ürünlerle ilgili sübjektif tasarrufların ortadan kaldırılması, tekelciliğin ve spekülatif hareketliliklerin engellenmesi ve standardizasyonun sağlanması suretiyle tam rekabet koĢullarının hakim olmasına yönelik ilk adım olacaktır.
Ticaret borsalarının tam rekabet piyasası koĢullarına uyumlaĢtırılması yolundaki bir diğer önemli adım ise; esnek olmayan talep ve arz koĢulları nedeniyle tarımsal ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanmaların önlenmesi amacıyla daha önce değinilen iradi risklerin minimize edilmesine yönelik giriĢimlerdir. Bu bağlamda, uluslararası standartlara uygun yapılacak stoklama iĢlemleri, fiyat dalgalanmalarının önlenmesi için alınması gereken ilk tedbirdir. Bilindiği
üzere, yeterli deposu olmayan üreticiler ürünlerini hasat sezonu sonunda oluĢan fiyat üzerinden satmaya mecbur olmakta, yüksek ürün arzından dolayı fiyatlar düĢmekte ve mahsulün düĢük fiyattan satılması üreticileri mağdur etmektedir.
Ülkemizde, hububat konusunda son yıllarda yüksek verim ve kalite yönünden olumlu geliĢmeler gözlenmektedir. Özellikle üreticilerin sertifikalı tohum kullanım miktarı artmıĢtır. Ancak, son iki yılda yaĢanılan kuraklıklar neticesinde olumsuz etkilenmiĢtir. Kalite konusunda bilinçlenen üreticiler, hububatta kaliteyi etkileyen süne ve kımıla karĢı mücadelesini her yıl sürdürmekte, kaliteli ürünün yüksek fiyattan iĢlem gördüğünü bilmektedir. Ġl ve Ġlçe Tarım Müdürlükleri ve Ticaret Borsaları üreticinin kaliteye yönelmesinde önemli bir etken olmuĢtur.
Lisanslı depoculuğun ilk uygulamasının yapıldığı Polatlı bölgesinde bulunan Polatlı Ticaret Borsası, her gün hububat alım ve satımının gerçekleĢtiği ve serbest
11 piyasa koĢullarında fiyatların oluĢtuğu modern, güvenilir ve hızlı bir Ģekilde hububat ticaretine yön veren borsa olarak örnek teĢkil etmektedir.
Ürün ihtisas borsaları için (1) tescil, (2) tartım, (3) numune alma ve ürün kalitesini belirleme, (4) spot satıĢ, (5) bilgi iĢlem, (6) ürün/elektronik ürün senedi oluĢturma ve ticareti, (7) alivre iĢlemler ve takas merkezi ve (8) ürün depolama fiziki alt yapılarına ihtiyaç duyulmaktadır. Ülkemizdeki ticaret borsalarının çoğu tescil iĢlemi dıĢındaki görevleri yürütecek alt yapıdan yoksundur. Kendilerini geliĢtiren az sayıda borsamızda ise yalnızca ilk dört hizmeti verilebilmektedir.
Sonuç olarak, mevcut ticaret borsalarımız, ihtisas borsacılığının gereği olan faaliyetleri yürütebilmeleri için sistem, personel istihdamı ve alt yapı bakımlarından önemli ölçüde geliĢtirilmeye ihtiyaç duymaktadırlar.
Ürün Ġhtisas Borsası sisteminde; baĢta hükümeti temsilen Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ve ticaret borsaları olmak üzere; üretici, tüccar ve sanayici organizasyonları; lisanslı depolar, merkezi kayıt kuruluĢu, sigorta Ģirketleri ve bankalar yer alacaktır.
2.1.3. Lisanslı Depoculuk
Sistemin faaliyete baĢlamasıyla birlikte; üreticiler ürünlerini depolayabilecekleri güvenli, sağlıklı ve sigortalı depo imkânına kavuĢacak ve ürünlerini, fiyatların düĢük olduğu hasat dönemlerinde ellerinden çıkarmak zorunda kalmayacaktır. Bu imkân, sektörün tüm aktörlerinin yararına olacaktır. Zira piyasada arz ve talep dengesinin oluĢması sağlanacak, sene içerisinde yaĢanan büyük fiyat dalgalanmalarının önüne geçilecek ve hasat dönemi dıĢındaki dönemlerde ürün tedarik etme konusunda yaĢanan sorunlar büyük ölçüde ortadan kalkacaktır.
Ürün sahipleri, ürünlerini yakın çevrelerindeki tacirlere pazarlamak yerine ürün ihtisas borsası sayesinde tüm Türkiye‟ye hatta uluslararası pazarlara ulaĢabilecek ve çok sayıda alıcının rekabetinden yararlanarak daha yüksek kazanç elde edebileceklerdir. Ürün sahipleri ayrıca ellerindeki ürün senetlerini teminat olarak göstererek bankalardan uygun koĢullarda kredi alma olanağına sahip olacaklardır.
12 Profesyonel depoların kurulmasıyla sanayiciler iĢletmelerinin ihtiyaçları için depolar inĢa etme ve bunları iĢletme maliyetlerinden kurtulacaktır. Bunun yanı sıra, sanayiciler ve tacirler yıl içerisinde ihtiyaç duydukları ürünleri Ürün Ġhtisas Borsasında güvenilir biçimde ve hatta elektronik ortamda tedarik edebileceklerdir.
Sistem sayesinde çağın gerektirdiği tüm teknolojik imkânlara sahip laboratuvarlarca tüm ürünlerin kaliteleri ve standartları belirlenecek, ürünlerin fiyatları borsada kalite ve sınıflarına göre oluĢacaktır. Böylece her kalitedeki ürünün hak ettiği fiyatlardan satılması sağlanarak bu noktada yaĢanan hak kayıplarının önüne geçilecektir. BaĢka bir boyut ise sektörde kalite bilincinin artacak olması sonucunda kaliteli üretimin teĢvik edilecek olmasıdır.
Uluslararası alanda faaliyet gösterecek olan ürün ihtisas borsasının kurulmasıyla birlikte çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu büyük bir ticaret platformu ve geliĢmiĢ bir piyasa oluĢacaktır. Bu sayede Ülkemizde tarım ürünleri ticareti fiziki ticaret noktasından, elektronik ürün senetlerinin ticaretine ve vadeli iĢlem araçlarının ticaretine doğru bir geçiĢ yaĢayacaktır. Öte yandan kurulacak ürün ihtisas borsasının yalnızca Ülke içinde değil Ortadoğu, Balkanlar ve Türki Cumhuriyetlerde de faaliyet göstermesi öngörülmektedir. Böylece Ülkemiz bu bölgelerdeki tarım ürünleri ticaretinin merkezi konumuna gelecektir.
Buna ilaveten, ürünleri temsil eden ürün senetleri ve elektronik ürün senetlerinin hisse senedi, döviz, altın gibi araçlara alternatif bir yatırım aracı olması beklenmektedir. Zira bu senetler, faizsiz yatırım araçları olmaları nedeniyle özellikle Ortadoğu sermayesini kendisine çekebilecek bir potansiyele sahiptir.
Sistemin yerleĢmesi ve dengeli bir piyasanın oluĢması neticesinde Devletin piyasaya müdahale etme ve alım yapma ihtiyacı ortadan kalkacaktır. Sistem ile birlikte Devletin yalnızca düzenleyen ve denetleyen bir otorite olması ve sektördeki özel sektör payının artması hedeflenmektedir. Bu sistemin getireceği avantajlar sayesinde sektördeki kayıt dıĢılığın azalması, Ülkemizdeki tarımsal ürünlere iliĢkin daha kesin istatistiksel verilerin derlenebilmesi ve bu sayede tarımsal politikaların sağlıklı bir biçimde oluĢturulması amaçlanmaktadır.
13 Sistemin öngördüğü depoların, laboratuvarların ve borsanın kurulmasının çok büyük yatırımlar gerektirmesi, özel sektörün bu konuya ilk etapta tereddütle yaklaĢması ve sektörün bu konuda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmaması gibi sebeplerle mevzuat altyapısı bütünüyle hazır olan sistemin kurulması oldukça zaman almıĢtır. Ancak zaman içinde sektörün bu konuda bilinçlenmesinin ve sisteme yönelik getirilen vergi istisnaları ve yatırım teĢviklerinin de etkisiyle sistemin kurulmasında büyük bir ivme kazanılmıĢ ve sistem faaliyete baĢlamıĢtır.
Bugüne kadar 7 adet lisanslı depoculuk anonim Ģirketine Ġç Ticaret Genel Müdürlüğünce kuruluĢ izni verilmiĢ olup, bu Ģirketlerin faaliyet izni alması için gerekli olan çalıĢmalar sürmektedir.
Anılan Ģirketlerden bir tanesi olan ve TOBB ve TMO öncülüğünde kurulan Ģirket, Ankara‟nın Polatlı ilçesinde hububat alanında faaliyet göstermek üzere faaliyetine baĢlamıĢtır.
Ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösterecek olan Ürün Ġhtisas Borsasının kuruluĢ çalıĢmaları Ġç Ticaret Genel Müdürlüğü koordinasyonunda yürütülmektedir.
Borsanın muhtemel kurucuları ve bunların ortaklık payları belirlenmiĢtir. KuruluĢ çalıĢmalarını yürütmek üzere Borsanın muhtemel kurucu ortaklarının temsilcilerinden oluĢturulan bir müteĢebbis heyet bu konudaki çalıĢmaları sürdürmektedir.
Lisanslı depo iĢletmelerinin ve diğer kuruluĢların mevzuatta öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararları tazmin etmek üzere, 5300 sayılı Kanunda kurulması öngörülen Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu, 27.05.2009 tarihi itibariyle faaliyetine baĢlamıĢtır.
Polatlı Ticaret Borsası bünyesinde bulunan Hububat Teknolojileri Laboratuvarı, ürünleri analiz etmek, ürünün nitelik ve özelliklerini belirlemek, standartlara uygun olarak sınıflandırmak ve bu hususları belgelendirmek üzere yetkili sınıflandırıcı lisansı almıĢtır. Öte yandan, itiraz üzerine ürünleri analiz etmek, görev alanındaki yetkili sınıflandırıcıların kalibrasyon, uygunluk kontrol ve denetimini yürütmek üzere hububat konusunda Toprak Mahsulleri Ofisi referans yetkili sınıflandırıcı olarak lisanslandırılmıĢtır.
14 Ülkemiz, tarımsal üretimde ve ürünlerin ticaretinde büyük bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelinin kullanılması ve dayanıklı tarım ürünlerinin ticaretinde dünya ile rekabet edebilir bir düzeye ulaĢılması için lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığının ülkemizde etkin ve yaygın bir biçimde kurulması elzemdir.
Ġlk lisanslı depo iĢletmesinin kısa zaman içerisinde faaliyete geçmesi ve uygulamanın sonuçlarının alınmaya baĢlanması ile birlikte sektörün bu konuya olan ilgisinin giderek artacağı, kuruluĢu tamamlanan diğer iĢletmelerin de birer birer faaliyete geçeceği ve onları yeni yatırımların izleyeceği düĢünülmektedir.
Mevcut durumda, birçok depo teknik eksiklikler içermektedir; bu da çiftçilerimizin, kooperatiflerin, tüccarların ve TMO‟nun ürünleri sağlıklı Ģekilde koruyamamasına ve kalitesinin düĢmesine neden olmakta ve ürünler rahat iĢlenememektedir. Bundan dolayı eski depoların teknik olarak iyileĢtirilme olanakları varsa iyileĢtirilmeli, yeni yapılacak depoların ise bu kurallar ve lisanslı depoculuk yönetmeliği göz önüne alınarak planlanmasını gerekmektedir.
2.1.4. Lisanslı Depo ĠĢletim Sisteminin Aktörleri
Mevzuata göre lisanslı depoculuk iĢletim sisteminin aktörleri aĢağıda tanımlanmıĢtır.
Mudiler: Depolama hizmetleri için ürününü lisanslı depoya teslim eden veya lisanslı depo iĢletmesince düzenlenen ürün senedini mevzuata uygun olarak elinde bulunduran gerçek veya tüzel kiĢiler.
Lisanslı Depolar: Ürünlerin depolanması hizmetleri ile iĢtigal eden, Bakanlıktan lisans alan anonim Ģirketler.
Yetkili Sınıflandırıcılar: Ürünleri analiz eden, ürünün nitelik ve özelliklerini belirleyen, standartlara uygun olarak sınıflandıran ve bu durumu belgelendiren laboratuvarları iĢleten Bakanlıktan lisans alan gerçek ve tüzel kiĢiler,
Hakem Yetkili Sınıflandırıcılar: Yetkili sınıflandırıcıların yaptıkları ürün analiz ve sınıflandırma iĢlemlerine karĢı itiraz yapılması durumunda, yeniden alınan temsili numuneyi analiz eden ve itirazı sonuçlandırmak görevini üstlenen, o bölge ya da
15 grupta yer alan ve Bakanlıkça son iki yıldaki bu Yönetmelik hükümlerine uygunluk performansı da gözetilerek belirlenen yetkili sınıflandırıcılar.
Bazı ticaret borsalarının laboratuvarları mevcut halleri ile hakem yetkili sınıflandırıcı (Laboratuvar) olma özelliğindedirler.
Referans Yetkili Sınıflandırıcılar: Görev alanındaki yetkili sınıflandırıcıların kalibrasyon, uygunluk kontrol ve denetimini yürüten, ürün analiz yöntemlerinin geliĢtirilmesi ve standardizasyonunun sağlanması için ulusal ve uluslararası bilimsel kuruluĢlar ile çalıĢma yapan, eğitim veren, Ģahit numuneler ile itiraz ve anlaĢmazlıklarda istem üzerine veya Bakanlıkça görevlendirildiğinde tarım ürünlerini analiz eden ve görüĢ veren, analiz metotları konusunda akredite edilmiĢ bulunan kamu veya özel laboratuvarları iĢleten ve Bakanlıktan lisans alan gerçek veya kamu ve özel tüzel kiĢiler.
Tanıma uygun olarak, halen faaliyette bulunan bazı kamu kurum laboratuvarları ve bazı ticaret borsalarının laboratuvarları, referans yetkili sınıflandırıcı özelliğini taĢımaktadırlar. Gümrük ve Ticaret Bakanlığının onayı ile sisteme katılabilirler.
Ürün Ġhtisas Borsası: Ürün, ürün senetleri ve alivre sözleĢmelerin alım satımına aracılık eden, ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren, Bakanlıktan lisans alan anonim Ģirketler.
Tazmin Fonu: Lisanslı depo iĢletmesinin, kanunda ve mudiyle yapacağı sözleĢmede öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararları tazmin eden, tüzel kiĢiliği haiz kuruluĢ. Fonun ana gelirlerini lisanslı depoculuk hizmet bedelinin binde beĢi, ürün senedi tescilinin yüzde onu, ürün senedi alım satımının binde yarımı oluĢturmaktadır.
Elektronik Kayıt KuruluĢu: Yönetmelik hükümleri çerçevesinde elektronik ürün senetlerinin sistem üzerinden oluĢturulmasını sağlamak ve bu senetlere bağlı tüm hak ve yükümlülükler ile iĢlemleri ilgili taraflar itibariyle kayden izlemek amacıyla Bakanlıktan lisans almıĢ anonim Ģirket.
16 Borsa Üyeleri: Borsa yönetmeliğine göre, borsadan ürün, elektronik ürün senedi veya alivre sözleĢmelerin alım satımının yapılmasına aracılık yetki belgesi almıĢ ve üyeliğe kabul edilmiĢ kiĢi ya da kuruluĢlardır. Ürün senetlerine iliĢkin, ürünün lisanslı depodaki mevcudiyeti, tescil, devir, bedelinin ödenmesi ve üçüncü Ģahısların haklarının korunması borsanın sorumluluğu ve garantisi altındadır.
Bakanlık: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. Lisanslı depoculukla ilgili olarak Ġç Ticaret Genel Müdürlüğü bünyesinde Lisanslı depoculuk, yetkili sınıflandırıcılık ve diğer hususlarda faaliyet gösteren, ilgililere lisans veren, lisans sahiplerinin görev ve sorumluluklarını belirleyen, bunları sınıflandıran, tüm iĢlem ve hesaplarını, varlıklarını denetleyen veya denetleten birimi bulunmaktadır.
TMO: Toprak Mahsulleri Ofisi Ana Statüsünde belirtilen iĢler ile görevli Ġktisadi Devlet TeĢekkülü. Statüde belirlenen ürünlere iliĢkin piyasa düzenlemeleri yapan, alım garantisi veren ödeme kurumudur.
Kanuna aykırılık durumunda; mudilerin çıkarlarının korunması, iĢlem ve faaliyetlerin güven ve istikrar içinde sürdürülebilmesini teminin gerekli her türlü idarî tedbirleri almaya ve tasarruflarda bulunmaya,
Kanunun uygulanması ve lisanslı depoculuğun geliĢtirilmesi için ihtiyaç duyulan komisyonlar ve çalıĢma grupları oluĢturmaya,
Kanun kapsamında öngörülen diğer iĢ ve iĢlemleri yerine getirmeye, görevli ve yetkilidir.
Lisanslı depoların iĢleticilerini, sorumluluk ve görevlerinin ifası ve kayıtlarının düzgünlüğü hususlarında denetler. Lisanslı depoların kuruluĢ ve iĢleyiĢlerine de izin verir. En önemli görevi ise; sistemde yer alan Elektronik Kayıt KuruluĢundaki bilgisayar sistemindeki bilgiler vasıtasıyla, elektronik ürün senetlerinin düzenlenmesi, el değiĢtirmeleri ve ürün teslimatlarını sürekli takip eder ve denetler.
Bankalar: Elektronik ürün senedi teminat gösterilerek finansman sağlandığında durumun sistemin ilgililerine aktarılmasını sağlayan finans kurumları. Üreticiler, tacirler ve sanayiciler Elektronik ürün senedini teminat göstererek kredi
17 kullanabilecektir. Bankalar, söz konusu iĢlevini yerine getirirken, Elektronik kayıt kuruluĢunun bilgisayar sistemini aktif olarak kullanabilecektir. Elektronik Ürün senedine karĢılık kullanılan kredi ve krediye iliĢkin tüm bilgiler ürün senedi üzerindeki ilgili bölüme kayıt edilecektir.
Sigorta ġirketleri: Lisanslı depo tesisini ve depodaki ürünü sigortalayan sigorta Ģirketleri.
2.1.5. Lisanslı Depoculukta ĠĢleyiĢ
ürün ve makbuz / kredili makbuz / elektronik ürün senedi akıĢı izleme denetleme ve düzenleme
ġekil 1: Lisanslı Depo ĠĢleyiĢ ġeması BORSA
*alıcı ve satıcının buluştuğu yer
TAZMİN FONU
TMO
*alım garantisi veren
*sistemi düzenleyen
*ödemekuruluşu
BANKA *kredi veren kuruluşlar MERKEZİ
KAYIT KURULUŞU
BAKANLIK
*sistemi izleyen
*denetleyen
*lisansları veren
*mevzuat oluşturan SİGORTA
Sınıflandırıcı laboratuvarlar
LİSANSLI DEPO
18 Depoya GiriĢ
Mudi tarafından Lisanslı depocuya ürün teslim iĢlemlerine baĢlanır.
Lisanslı depocu, ürünün tartımı, yetkili sınıflandırıcıdaki analiz sonucu ve depo teslimi bilgilerinden sonra, elektronik ürün senedi bilgilerini elektronik kayıt sistemine iletir.
Lisanslı depocu tarafından elektronik kayıt sisteminde, elektronik ürün senedi oluĢturma tamamlanmasına müteakip ihraç iĢlemi gerçekleĢtirilir.
Ġhraç iĢlemi ile oluĢan elektronik ürün senetleri, lisanslı depocu tarafından iletilen bilgiler doğrultusunda elektronik ürün senedi saklama yetkisine sahip aracı kuruluĢ nezdindeki mudi hesabına aktarılır.
Elektronik Ürün Senedinin yazılı bir nüshası (ELÜS Ġhraç Formu) ürünü teslim eden mudiye verilmek üzere çıktısı hazırlanarak sistemden alınması sağlanır.
Aracı kuruluĢa, yaratılan elektronik ürün senedi ile ilgili bilgi, elektronik kayıt sistemi ve/veya E-Posta kanalı ile iletilir. Mudiye, elektronik ürün senedinin ilgili hesaplarına aktarıldığına dair SMS ve/veya E-Posta kanalı ile bilgi verilir.
Lisanslı Depo tarafından ürün teslim alma iĢlemleri tamamlanır.
Depodan ÇıkıĢ
Elektronik ürün senedini elinde bulunduran mudi ürünü teslim almak istediğini, hesabının olduğu aracı kuruluĢa bildirir.
Aracı kuruluĢ tarafından mudi talebinin elektronik kayıt sisteminde de iletilmesi ile birlikte söz konusu talep lisanslı depocunun onayına gönderilir. Aynı anda talepte belirtilen miktar kadar elektronik ürün senedi otomatik olarak mudinin hesabının altında bulunan bloke alt hesaba aktarılır ve mudiye bilgi mesajı gönderilir.
Lisanslı depocu ilgili talebi onaylar.
Lisanslı depocu tarafından talebin onaylanması ile birlikte mudi hesabı altında bloke edilen kıymetler lisanslı depocunun havuz hesabına uğratılarak sistemden çıkıĢı (iptali) gerçekleĢtirilir.
Lisanslı Depo, ürünü teslim alan mudiye verilmek üzere elektronik Ürün Senedi Ġptal Formu çıktısı hazırlanarak sistemden alır ve mudiye hesabında bulunan Elektronik ürün senetlerinin iptal edildiği ve teslim edildiğine dair bilgi mesajı gönderilir.
Lisanslı Depo ürün teslim iĢlemlerini tamamlar ve ürünü mudiye teslim eder.
19 2.2. Kullanım Alanları ve Lisanslı Depoculuğun Avantajları
5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununda depolanacak tarım ürünleri “depolanmaya uygun nitelikteki hububat, bakliyat, pamuk, tutun, fındık, yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, Ģeker gibi standardize edilebilen temel ve iĢlenmiĢ tarım ürünlerini” olarak tanımlanmıĢtır. Bu kapsamda bugüne kadar lisanlı depolarda depolanacak tarım ürünleri için 5 adet yönetmelik çıkarılmıĢtır:
- Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği - Fındık Lisanslı Depo Yönetmeliği
- Pamuk Lisanslı Depo Yönetmeliği - Zeytin Lisanslı Depo Yönetmeliği - Zeytinyağı Lisanslı Depo Yönetmeliği
Tarım ürünlerinin sağlıklı koĢullarda muhafaza edilmesi, ticari amaçla depolanması ve piyasaların taleplerini zamanında karĢılanması hizmetlerini sağlayan yönetmeliklere uygun bu depolar, ürünün yoğun olarak yetiĢtiği bölgede kullanım alanı bulmaktadır.
Fizibilite konusu yapılacak lisanslı depo, Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği kapsamında ürünlerin depolandığı bir tesis olacaktır. Söz konusu yönetmelik kapsamında yapılacak tesislerin ülke ve bölge ekonomisine önemli katkılar sağlayacağı beklenmekte olup bazıları aĢağıda sıralanmıĢtır:
- Hasat dönemlerinde tarım ürünlerindeki arz yığılması nedeniyle oluĢan fiyat düĢüĢlerinin önlenmesi ve piyasanın dengelenmesi,
- Finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin, lisanslı depolara verdikleri ürünleri karĢılığında aldıkları ürün senetleri aracılığıyla bankalardan finansman sağlamaları,
- Tarım ürünleri ticaretinin piyasada kabul gören standartları belirlenmiĢ ürünler üzerinden yapılması, kaliteli üretimin teĢvik edilmesi ve güvenli bir piyasanın oluĢturulması,
- Tarım ürünleri ticaretinin kayıt altına alınması,
- Ülkemizde hâlihazırda uygulanmakta olan tarım reformunun baĢarılması ve tarım ürünleri ticaretinde özel sektör katılımının artırılması,
20 - Üretimde ve fiyatlandırmada devlet müdahalelerinin asgariye indirilmesi, bu
alana yönelik yapılan yüksek harcamalardan önemli tasarruf sağlanması, - Tarım ürünleri üreticileri açısından kolay pazarlanabilen, iyi muhafaza edilen
ve nakliye masrafları en aza indirilmiĢ bir sistemle istikrarlı ve daha yüksek bir gelir seviyesi elde edilmesi,
- Yatırımcılar için alternatif yeni bir yatırım aracı sağlanması,
- Ürün ticareti ile uğraĢan tacir ve sanayicilere, kalitesi bilimsel kriterlere göre belirlenmiĢ ve fiyat istikrarı sağlanmıĢ ürünlerin kolayca temini,
- Tarım ürünlerinin, fizikî mal ve numune gösterilmesine ve teslimine gerek olmaksızın ürün senetleri veya elektronik ürün senetleri aracılığıyla ticaretinin yapılması,
- Standardı belirlenmiĢ ürün ve lisanslı depo sistemiyle tarım ürünlerinde vadeli iĢlem ve opsiyon piyasalarına geçilmesi,
- Depo yapımı ve iĢletmesi, bankacılık ve sigortacılık sektörleri açısından yeni iĢ alanlarının yaratılması,
- Uluslararası piyasalarda tarım ürünleri ticaretinde olumlu geliĢmeler sağlanması ve tarım ürünlerinin ihracat ve ithalatına iliĢkin istikrarlı bir dıĢ ticaret rejiminin oluĢmasına ve tarım ürünü fiyatlarının müdahale olmadan kontrollü serbest piyasa koĢullarında tespit edilmesi.
- Ürün piyasalarının geliĢmesi ve fiyat istikrarına katkı sağlayan özelliği ile tarım ürünlerinin alınıp satılmasını ve üretim için gereksinim duyulan hammaddenin tedarikini kolaylaĢtırılması.
2.3. Hizmetin Ġkamesi ve Tamamlayıcı Unsurlar
Henüz ülkemizde lisanslı depoculuğun ikamesi yoktur. Ancak, hâlihazırda mevzuata uygun lisanslı depoculuk yapan iĢletmeler olmamasına karĢın imalatı lisanslı depoculuğa uygun depolar olup lisanslı depoculuk anlamında iĢletilmemektedir. Bunlar hububat depolama iĢleri ve ticaret yapmaktadırlar. Bunların sayıları ve kapasiteleri oldukça düĢüktür.
Tamamlayıcı hizmetler olarak yönetmelikte bahsi geçen ürünleri iĢleyen sanayi iĢletmeleri ve destek hizmet iĢletmeleri bu kapsamda düĢünülebilir.
21 Doğrudan Lisanslı Depoculuk yapmamasına karĢın sektörde oynadığı önemli ve düzenleyici rol nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ayrı bir baĢlıkta ele alınması uygun olacaktır.
2.4. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)
Birinci Dünya SavaĢı sonrasında sanayi tesislerinin büyük ölçüde yok olması, dünyanın pek çok ülkesinde tarıma yönelmeyi zorunlu kılmıĢ ve tarımsal üretimin hızla artması sonucu üretici ülkelerde özellikle buğday stokları büyük ölçüde artmıĢtır.
Buğday stoklarındaki bu artıĢ dıĢ piyasada rekabete, fiyatların düĢmesine ve bundan kaynaklanan büyük krizlere sebep olmuĢ, 1928 yılından itibaren dünyada buğday fiyatları hızla düĢmeye baĢlamıĢtır. Birçok ülkede görülen kriz, Türkiye‟de de yaĢanmıĢ ve 1932 yılında belirli bir taban fiyatıyla
ve gerekli görülen yerlerde buğday satın alınması için T.C. Ziraat Bankası görevlendirilmiĢtir. Daha sonra, gerek ilk kuruluĢ kanunu olan 13.07.1938 tarihli ve 3491 Sayılı Kanun ve gerekse son olarak çıkarılan 08.06.1984 tarihli ve 233 Sayılı Kanun Hükmündeki Kararnameye göre
destekleme görevi Toprak Mahsulleri Ofisi'ne (TMO) verilmiĢtir. TMO Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı‟nın ilgili kuruluĢudur.
TMO‟nun ana statüsünde amaç ve faaliyet konuları; hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düĢmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı ile hububat dıĢındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon ve uyuĢturucu maddelerle ilgili devlet tekelini iĢletmek amacı ile teĢkil etmek, görev alanındaki ürünlerin piyasasını düzenlemek için, ürünlerin kapalı depolarda muhafazasını sağlamak amacıyla diğer kiĢi ve kuruluĢlar tarafından inĢa edilmiĢ ve/veya inĢa edilecek depoları uzun sürelerle kiralamak; bu amaçla yapılacak depolara kiralama garantisi vermek Ģeklinde belirtilmiĢtir.
22 Sektörde önceleri 1938-2001 yılları arasında destekleme alımları yapan TMO, 2002 yılından itibaren müdahale alımları yapmaktadır. TMO 1993‟ten beri, 2699 Sayılı Umumi Mağazalar Kanunu çerçevesinde aldığı makbuz senedi çıkarma yetkisi ile miktarı az da olsa umumi mağazacılık yapmaktadır.
TMO, Yurt içinde Ülkemiz hububat üretim miktarını, devreden stok miktarını, ithal olarak ülkeye giren ürün miktarını, üreticinin elinde az ya da çok stok bulunmasını, sektörün piyasaya girme seviyesini ve piyasayı düzenleyecek miktarları dikkate alarak satıĢ programları yapmaktadır. Ġç piyasadan alımın yanı sıra, piyasa Ģartlarına göre gerektiğinde ihale yolu ile ithalat da yapmaktadır. Piyasa Ģartlarına göre gerektiğinde piyasada arz fazlası oluĢtuğunda ihale yoluyla fazla ürünü yurt dıĢına satmaktadır.
TMO‟nun, AB‟ye uyum sürecinde öngörülen mevzuat ve kurumsal uyum çalıĢmaları sürdürülmekte, AB‟deki benzerleri gibi ödeme kurumu olmasına iliĢkin çalıĢmalar devam etmektedir.
TMO tarafından Ülkemizin her bölgesinde, limanlar ve yoğun üretim alanları dikkate alınarak çeĢitli cins ve tonajlarda depolar yapılmıĢtır. TMO'nun toplam depolama kapasitesi yaklaĢık 4 milyon tondur.
Ülkemizde üretilen buğdayın pazarlanma oranı %71, arpanın ise %56‟dır.
Pazara çıkan ürünün, toplam üretim içindeki payı ise %65-70‟tir. TMO alımları; üretim durumu, devreden stok miktarı, iç ve dıĢ piyasa fiyatları, piyasa beklentileri, ekonomik göstergeler gibi etkenlere bağlı olarak değiĢmekle birlikte, üretimin fazla olduğu yıllar arz fazlası ürün TMO‟ya yönelmektedir. Ülkemizde tarımsal iĢletme büyüklüğü ortalama 5,9 hektar civarındadır. Küçük çaplı üretim yapan bu iĢletmeler, yeterli finans ve depolama imkânlarına sahip olmadıklarından ve ürünlerini hasat döneminde pazara çıkartmak zorunda kalmalarından dolayı ürünlerini TMO‟ya satmayı tercih etmektedirler. TMO alımlarının üretime oranının yıllar itibariyle %1-25 aralığında gerçekleĢtiği görülmektedir. TMO‟ya ürün satan üreticilerin %30-40‟ını 20 tonun altında, %75-80‟ini ise 50 tonun altında ürün satan üreticiler oluĢturmaktadır.
TMO, umumi mağazacılık faaliyetleri ile hububat alımlarını zamana yayarak, alım miktarı ile ihtiyaç duyulan finansmanı azaltmayı amaçlamaktadır. TMO geçen
23 süreçte umumi mağazacılık uygulamalarıyla tecrübe kazanmıĢ ve hububat piyasasında güven ortamı oluĢturmuĢtur. Ürününü depoda tutmak isteyen üreticiye depo sağlamakta ve depoya konan ürün için düzenlediği makbuz senedi ile de ürünlerini satabilmesine imkân sağlamaktadır.
TMO‟nun umumi mağazacılık konusundaki mevcut bilgi birikimi ve tecrübesi, lisanslı depoculuğa uygun olabilecek yaklaĢık 1,8 milyon ton depolama kapasitesinin bulunması ve lisanslı depoculuk sisteminin ülkemizde kurulup geliĢtirilmesine öncülük etmesi yönünde sektöründe oluĢan beklentilerin yerine getirilmesi açısından TMO‟nun lisanslı depoculuk yapması ya da bu amaçla kurulacak Ģirketlere iĢtirak etmesinin uygun olacağı düĢünülmektedir.
TMO, lisanslı depoculuk uygulamalarına öncülük etmek üzere, 2008 yılında, 600.000 tonluk ihaleye çıkmıĢ, bu kapsamda; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile yürüttüğü çalıĢmalar sonucu, Polatlı‟da yapılan 40.000 ton kapasiteli tesisin 2010‟da kurulan ve 2011 yılında faaliyet izni alan TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi‟ne %48 hisse ile ortak olmuĢtur.
24
3. EKONOMĠK ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME
3.1. Ekonomideki GeliĢmeler 3.1.1. Dünya Ekonomisi
2003 yılından sonra yüksek oranlarda büyüyen dünya ekonomisi, 2007 yılının ortalarında geliĢmiĢ ülkelerde baĢlayan finansal krizin etkisine girmiĢ, 2008 yılının ikinci yarısında hızlanarak birçok ülkeyi etkilemiĢtir. Krizin ardından uygulamaya konulan mali ve parasal önlemlerin katkısıyla 2009 yılının ikinci yarısından itibaren normalleĢmeye baĢlayan küresel ekonomik faaliyetler, 2010 yılı içerisinde hızlı bir biçimde toparlanma eğilimine girmiĢtir.
Ancak 2011 yılının ikinci çeyreğinden itibaren baĢta Euro bölgesi olmak üzere ABD ve diğer geliĢmiĢ ülkelerde yaĢanan yüksek kamu borçlarıyla ilgili problemlerin derinleĢmesi ve bu sorunların tetiklediği belirsizlik ortamı, geliĢmiĢ ülkelerin finans sektörünü çökertirken, geliĢmekte olan ülkelerin özellikle reel sektörlerinin daralmasına neden olmuĢtur. Uygulamaya konan önlemlere rağmen krizin derinleĢmesi ve birçok ülkenin ekonomik durgunluğa girmesi önlenememiĢtir. Kriz ortamı yatırımların durmasına, iç ve dıĢ talebin daralmasına neden olmuĢtur.
Özellikle, ekonomik büyümesi ihracata bağlı ülkelerin reel sektörleri bu olumsuzluktan daha fazla etkilenmiĢtir.
Japonya‟da yaĢanan büyük depremin yarattığı arz yönlü problemler de küresel ekonomik büyümeyi olumsuz yönde etkilemiĢtir.
Ekonomideki daralma istihdama yansımıĢ, hem finans sektöründe hem de reel sektörde iĢsizlik artmıĢtır. Diğer taraftan talebin azalmasıyla dünya mal ve petrol fiyatlarında görülen düĢüĢ, ülkelerin enflasyon oranlarının gerileme eğilimine girmesine neden olmuĢtur.
Kriz sonrası dönemde küresel toparlanmanın itici gücü olan geliĢmekte olan ülkeler ise her ne kadar daha güçlü ekonomik temellere sahip olsalar da geliĢmiĢ ülkelerden kaynaklanan bu belirsizlik ortamında küresel ekonomik faaliyetin yavaĢlamasından etkilenerek önceki yıla göre daha düĢük büyüme rakamlarına
25 ulaĢmıĢlardır. 2011 yılında dünya ekonomisinin yaklaĢık %4 oranında büyümesi tahmin edilirken, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerdeki büyümenin ise sırasıyla
%1,6 ve %6,4 olarak gerçekleĢeceği beklenmektedir.
2010 yılında dünya ekonomisinde kaydedilen toparlanmanın sürükleyici gücü küresel ticaretteki canlanma olmuĢtur. 2009 yılında %10,9 oranında gerileyen dünya ticaret hacmi, 2010 yılında %12,4 oranında artmıĢtır. Dünya ticaret hacminin 2011 yılında %7,4, 2012 yılında ise %6,9 oranlarında artması beklenmektedir. GeliĢmekte olan ülkelerin ticaret hacimlerinin, geliĢmiĢ ülkelere göre 2009 yılında daha az gerilediği, 2010 yılında ise daha yüksek oranda arttığı görülmüĢtür. Söz konusu farkın 2011 yılında da devam edeceği ve geliĢmekte olan ülkelerin daha yüksek ticaret hacmi artıĢı kaydedeceği öngörülmektedir.
GeliĢmiĢ ülkelerde 2009 yılında yüksek seviyelere ulaĢan iĢsizlik oranları 2010 yılında daha da yükselmiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerin tamamında, iĢsizlikteki artıĢ talebin canlanmasını ve büyüme hızını yavaĢlatmaktadır.
Gelecekle ilgili beklentiler göz önüne alındığında genel olarak, geliĢmiĢ ekonomilerin 2012 yılının büyük bölümünde yavaĢ bir geliĢme seyri izleyeceği ve bu ülkelerde yıllık ortalama büyüme hızının yaklaĢık %4 civarında gerçekleĢeceği tahmin edilmektedir. YaĢanan borç krizinin etkisiyle, Euro bölgesi için 2012 yılında %1,1‟lik küçük bir büyüme tahmin edilirken ABD‟de ise %1,8‟lik nispeten daha iyi bir büyüme öngörülmektedir. GeliĢmekte olan ülke ekonomilerinde ki güçlü büyüme eğilimi ise küresel koĢullar nedeniyle bir miktar azalsa da yine de %6,1 gibi bir değer alması beklenmektedir. Gelecek dönemde özellikle Euro bölgesinde süregelen borç krizinin merkez ülkelere daha fazla sirayet etmeden güçlü bir Ģekilde yönetilmesi, mali konsolidasyon uygulamalarının büyümeyi engellemeyecek biçimde düzenlenmesi, bankacılık sektörünün tekrar sermayelendirilmesi, düĢük istihdamın giderilerek yurt içi talebin kamu kesiminden özel sektöre devredilmesi gibi uygulamalar geliĢmiĢ ülke ekonomilerin çözmeye çalıĢacağı risk unsurları olarak görülmektedir.
