3. EKONOMĠK ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME
3.5. Sektörün-Pazarın Yapısı ve Rekabet KoĢulları
3.5.1. Öngörülen Kapasite Kullanım ve Doluluk Oranı
Projenin varsayımlarında, ağırlıklı olarak lisanslı depoculuğun Türkiye‟de ilk uygulamasının gerçekleĢtirildiği TMO TOBB Lisanslı Depoculuk A.ġ. yetkilileri ile TMO Genel Müdürlük ve TaĢra TeĢkilatı çalıĢanları ve bazı Ticaret Borsalarından alınan bilgiler kullanılmıĢtır.
Tesiste;
1. Yozgat‟taki tahıl, baklagiller ve yağlı tohumlar üretim miktarı ve cinsleri dikkate alınarak; depoda yalnızca hububatlardan buğday ve arpa depolanacağı,
2. TSE buğday ve arpa standartları, borsalardaki hareketler ve TMO yetkililerinin görüĢleri dikkate alınarak yapılan çalıĢma sonucunda; depolanacak ürünlerden buğday ve arpanın;
4 grup Ekmeklik Buğday (Anadolu Kırmızı Sert, Anadolu Beyaz Sert, Diğer Kırmızı, Diğer Beyaz) 4‟er dereceden 16 sınıf,
2 grup Yemlik Buğday (Kırmızı Yemlik Buğday ve Beyaz Yemlik Buğday) 2 sınıf,
1 grup Makarnalık Buğday (Durum Buğdayı) 3‟er dereceden 3 sınıf,
1 grup DüĢük Vasıflı Makarnalık Buğday 1 sınıf,
1 grup Arpa 3 dereceden 3 sınıf,
olmak üzere toplam 25 sınıf olarak ayrı ayrı silolarda depolanacağı,
71 3. Saatte 150 ton alım yapan tesiste hasat zamanı, günlük 2 vardiya toplam 16 saat
çalıĢılacağı ve depoya günlük 2.400 ton alım yapılacağı,
4. Depoda hububat alımlarının her yıl 20 Haziran-15 Eylül arasında, iadelerinin ise en son 31 Mayıs tarihinde yapılacağı,
5. Depoda verilecek sınıflandırma hizmeti için kurulacak laboratuvarda fiziksel ve kimyasal analiz yapılacağı, analizin kamyon baĢına depoya ürün girerken ve çıkarken ayrı ayrı yapılacağı, ortalama 20 ton kapasiteli kamyonun depoya/depodan mal taĢıyacağı,
6. 60.000 ton nominal ve 56.250 ton reel kapasitede depoda aylar itibariyle doluluk oranları aĢağıda verilmiĢtir. Buna göre tesisin yıllık ortalama doluluk oranı %62 olmaktadır.
7. Tarım Bakanlığı TeĢkilatının kırsal ve bölgesel kalkınma programlarını ilçelerde etkin uyguladığı ve çiftçi bilinçlendirme çalıĢmalarını yakından takip ettiği, TMO‟nun bölgede bilgilendirme konusunda oldukça etkin olduğu düĢüncesiyle yıllar itibariyle doluluk oranlarının değiĢmeyeceği,
8. Projenin gerçekleĢmesi, ticaret borsaların iĢleyiĢine iliĢkin mevzuattaki eksikliklerinin giderilmesi ile mümkün olacağından bu eksikliklerin giderildiği varsayılmıĢtır.
AYLAR MĠKTAR (TON) Haziran 5.000
Temmuz 50.000 Ağustos 56.250 Eylül 56.250
Ekim 52.000
Kasım 48.000 Aralık 45.000
Ocak 37.000
ġubat 25.000
Mart 20.000
Nisan 15.000 Mayıs 7.500 Toplam 417.000
72 3.5.2. Hizmet SatıĢ Fiyatları ve KoĢulları
Tesiste temel olarak depo kira gelirleri, tartı-boĢaltma-yükleme gelirleri, analiz gelirleri elde edileceği öngörülmüĢtür.
Lisanslı depoya ürününü teslim ederek ürün senedi alanların, ürünlerini depodan çekmeden yapacakları satıĢlardan %2 oranındaki zirai stopaj kesintisi yapılmamaktadır. Ürün senetlerinin satıĢından doğan kazançlar 31.12.2014 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. Bahsi geçen vergi avantajlarından faydalanmak isteyen ürün sahiplerinin ürününü depoya getireceği varsayılmıĢtır.
2011 yılında TMO‟nun depolarında uygulanan depo kira ücretleri, kurum bünyesinde oluĢturulan talimatlar çerçevesinde 0,05-0,3TL / ton / gün uygulanmakta olup emanet alım yaptıkları çiftçi kayıt belgesi olan çiftçilerden ürünlerini depodan geri almak kaydıyla ücret alınmamaktadır. Alım garantisi olan TMO‟ya satarlarsa depo ücreti alınmaktadır.
Yine Lisanslı depoculuğun baĢlatıldığı Polatlı bölgesi için TMO silolarının lisanslı depo iĢletmeciliği yapan firmanın depoları dolmadan alım yapmayacaklarına iliĢkin talimatları da bulunmaktadır. TMO, bu anlamda lisanslı depoculuğu teĢvik ederek sektöre kazandırmaktadır. Yozgat Bölgesinde de TMO‟nun Lisanslı depoculuğu destekleyecek önlemler alacağı düĢünülmektedir. Polatlı‟daki Lisanslı depoda uygulanan depo kira ücreti muhafaza ve mücadele hizmeti karĢılığı olarak 0,15 TL/ton/gün olarak uygulanmaktadır.
Depo kira ücretleri ürün depoya girdiğinde ürün her el değiĢtirdiğinde yeni sahibi tarafından ödenir. Ürün kimin üzerinde gözüküyor ise üzerinde kaldığı süre kadar kira ücreti Borsa tarafından tahsil edilip 5 gün içerisinde depo iĢletmecisine ödenmektedir.
Yetkili sınıflandırıcı analiz ücretleri iĢlem yapıldığı anda yaptıran tarafından ödenir. Polatlı Ticaret Borsasının yetkili sınıflandırıcı laboratuvarı fiziksel ve kimyasal analiz ücreti araç baĢına 25 TL olarak uygulanmaktadır. Bu analizler depoya giriĢ ve çıkıĢta iki kez yapılmaktadır.
Tartım, boĢaltma ve yükleme ücreti ise ürün depoya girerken ve çıkarken ürünün o anki sahibi tarafından ödenir. TMO TOBB Lisanslı Depoculuk A.ġ. ‟de tartı ücreti 0,5 TL/ton yükleme ücreti 1,5 TL/ton boĢaltma ücreti 1,5 TL/ton olmak üzere toplam 3,5 TL/ton olarak uygulanmaktadır. TMO tesislerinde ise ücret alınmamaktadır.
73 Proje konusu lisanslı depoda verilecek hizmetlere iliĢkin;
Depo kira ücretinin muhafaza ve mücadele hizmeti karĢılığı olarak 0,15 TL/
gün/ton olacağı,
Analiz fiyatının kamyon baĢına 25 TL olacağı, giren ve çıkan hububat için ayrı ayrı analiz yapılacağı,
Tartım, boĢaltma ve yükleme ücretinin 3,5 TL/ton olacağı ve depoya giren ürünlerin giriĢ ve çıkıĢında ayrı ayrı alınacağı,
Tesisin çiftçi dinlenme yerinin yıllık 2.250 € bedelle kiraya verileceği,
Diğer ürünler ile karıĢtırılmadan ayrı depolama hizmetinin yapılmayacağı,
Depoya giren ve çıkan ürün dıĢında tartı geliri olmayacağı,
Depoda prim ve indirim gelir ve giderleri olmayacağı varsayılmıĢtır.
Fiyatlar KDV(%18) hariç fiyatlardır.
Hesaplamalar Euro cinsinden yapıldığı için tam kapasitede satıĢ gelirleri tablosunda Euro‟ya çevrilmiĢtir.
74
4. KURULUġ YERĠ
Yozgat‟ta yapılacak olan Lisanslı Depoculuk ĠĢletmesinin Yozgat Ġli Merkez Ġlçesi yakınlarında kurulması planlanmaktadır. Tesis için Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası tarafından belirli bir arsa gösterilmemiĢ olup, yapılan çalıĢma sonunda 60 bin ton kapasite için yaklaĢık 3,8 hektar büyüklüğünde bir alanın gerekli olduğu hesaplanmıĢtır. Arazi seçimi yapılırken imar durumu ve çekme mesafeleri dikkate alınmalıdır.
Tesis arsası ana yola yakın olmalı; ancak hasat mevsiminde çok sayıda TIR ve kamyonun uzun kuyruklar oluĢturacağı göz önüne alınarak ana karayolu üzerinde bulunmamalıdır. Arsanın mevcut veya yapılması planlanan demiryoluna yakın olması, ĠĢletme için avantaj sağlayacaktır.
Lisanslı Depoculuk Tesisi için mümkün olduğunca düz bir arazi seçilmeli, yakınında dere veya dere yatağı olmamasına, zemininin gevĢek ve zemin suyunun yüksek olmamasına dikkat edilmelidir. Yakın çevrede çimento fabrikası vb. çevre kirliliği yaratan iĢletme bulunmamalıdır. Ayrıca yapılacak Lisanslı Depoculuk ĠĢletmesi çevreye bir miktar toz yayılmasına neden olacağından seçilecek arazinin mevcut veya planlanan yerleĢim yerlerine çok yakın olmamasına dikkat edilmelidir.
Tahıl yükleme ve boĢaltma sırasında aĢırı rüzgar sorun yaratabileceğinden, arazi seçimi sırasında, mümkün olduğunca rüzgara karĢı korunaklı olan bir arazi tercih edilmelidir. Tremilerin konumlandırılması sırasında da hakim rüzgar yönüne dikkat edilmeli ve gerekiyorsa rüzgar kesici önlemler alınmalıdır.
4.1. Coğrafi Yapı
Mevzuata göre (Hububat Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği-Madde 17) tesisi iĢletecek Ģirketin yeri ile tesis mesafesi 50 km den fazla olamamaktadır. Projede iĢletme giderleri düĢünülerek tesis yeri ile Ģirket merkezi aynı yerde öngörülmüĢtür.
Projede, bölgedeki hububat, baklagiller ve yağlı tohum üretimleri dikkate alınarak depolanacak ürünlerin daha çok hububatlardan olacağı tespit edilmiĢtir.
(Tablo 18)
75 Tablo 18: Yozgat ve Ġlçelerinde Hububat Üretiminin Yıllara Göre Dağılımı ve Toplam
Ġçindeki Payı (Ton)
YILLAR 2006 % 2007 % 2008 % 2009 % 2010 % TOPLAM % Akdağmadeni 65.075 7 67.677 9 84.734 11 71.499 7 60.075 6 349.094 8 Aydıncık 21.704 2 17.458 2 15.469 2 17.010 2 14.826 2 86.475 2 Boğazlıyan 114.382 13 128.912 16 123.905 16 177.347 18 158.737 17 703.346 16 Çandır 17.451 2 14.478 2 13.481 2 16.388 2 14.564 2 76.369 2 Çayıralan 30.384 3 27.593 4 28.486 4 27.734 3 23.831 3 138.041 3 Çekerek 23.629 3 24.979 3 25.542 3 27.330 3 20.712 2 122.204 3 KadıĢehri 25.617 3 15.613 2 20.367 3 17.358 2 18.080 2 97.044 2 Merkez 113.168 12 96.330 12 92.520 12 141.773 14 136.754 15 580.596 13 Saraykent 18.380 2 12.136 2 13.859 2 15.384 2 18.492 2 78.258 2 Sarıkaya 95.820 10 76.849 10 77.222 10 114.838 11 122.609 13 487.380 11 Sorgun 125.776 14 86.741 11 87.817 11 125.671 12 108.650 12 534.704 12 ġefaatli 67.342 7 52.184 7 45.657 6 103.329 10 102.663 11 371.205 8 Yenifakılı 31.465 3 24.217 3 18.890 2 18.868 2 39.683 4 133.134 3 Yerköy 162.408 18 141.078 18 127.578 16 133.160 13 90.485 10 654.774 15 YOZGAT 912.601 100 786.245 100 775.527 100 1.007.689 100 930.161 100 4.412.623 100 Kaynak:TÜĠK
Yozgat Ġl Merkezi, yoğun üretim bölgelerinden Boğazlıyan Ġlçesi‟ne 116 km, Yerköy Ġlçesi‟ne 40 km, Sorgun Ġlçesi‟ne 35 km, Sarıkaya Ġlçesi‟ne 79 km, ġefaatli Ġlçesi‟ne 43 km, Akdağmadeni Ġlçesi‟ne ise 105 km uzaklıktadır.
Ġlçelerin mesafeleri ve birbirine göre bölgedeki coğrafi konumları dikkate alındığında; Yozgat Ġli merkezde ya da güneyine doğru (Yerköy, Sorgun, Sarıkaya) karayolu ulaĢımının yeterli olduğu, Ģehrin geliĢme yönünün tersine, ki ilerde Ģehrin içinde kalmayacak bir bölgede, borsaların geliĢimi de düĢünülerek kuruluĢ yeri seçimi önerilebilir. (ġekil 2)
76 ġekil 2: Yozgat ve KomĢu Ġllerinde Bulunan TMO Depoları ve Diğer Depoların
Konumu
Kaynak: 2010 Yılı TMO Depo ÇalıĢmasından Alınarak HazırlanmıĢtır.
4.2. Sosyal ve Ekonomik Yapı 4.2.1. Nüfus
Yozgat ilinin toplam nüfusu TÜĠK adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanına göre 2011 yılında 465.696 kiĢidir (Tablo 19). Yozgat ili nüfusunun %58‟i Ģehirde ve ilçelerde , %42‟si köylerde yaĢamaktadır. 2000 yılı genel nüfus sayımı verileriyle kıyaslandığında Türkiye‟nin nüfusu %10 artarken, Yozgat‟ın nüfusu %32 azalmıĢtır.
Türkiye‟nin Ģehir ve ilçelerdeki nüfusu %30 artarken ve köylerde %27 azalırken, Yozgat‟ın Ģehir ve ilçelerdeki nüfusu %15, köylerdeki nüfusu %47 azalmıĢtır. Yozgat ilinin yüzölçümü 14.123 km² olup, km²‟ye il genelinde 30 kiĢi düĢmektedir.
77 Tablo 19: Yozgat Ġlinde Ġl/Ġlçe Merkezi ve Köylerde Nüfus Dağılımı ve Türkiye
KarĢılaĢtırması
Yıl Kapsam Ġl/Ġlçe merkezi Belde/Köy Toplam
Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
2000
Türkiye 22.427.541 21.578.643 44.006.184 11.919.194 11.878.549 23.797.743 34.346.735 33.457.192 67.803.927 Yozgat 162.273 152.883 315.156 180.498 187.265 367.763 342.771 340.148 682.919
2011
Türkiye 28.853.575 28.532.131 57.385.706 8.679.379 8.659.184 17.338.563 37.532.954 37.191.315 74.724.269 Yozgat 135.822 133.617 269.439 97.445 98.812 196.257 233.267 232.429 465.696
Kaynak:TÜİK
Yozgat ilinin toplam nüfusu TÜĠK adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanına göre 2011 yılında 465.696 kiĢidir. (Tablo 19) Yozgat ili nüfusunun %58‟i Ģehirde ve ilçelerde , %42‟si köylerde yaĢamaktadır. 2000 yılı genel nüfus sayımı verileriyle kıyaslandığında Türkiye‟nin nüfusu %10 artarken, Yozgat‟ın nüfusu %32 azalmıĢtır.
Türkiye‟nin Ģehir ve ilçelerdeki nüfusu %30 artarken ve köylerde %27 azalırken, Yozgat‟ın Ģehir ve ilçelerdeki nüfusu %15, köylerdeki nüfusu %47 azalmıĢtır. Yozgat ilinin yüzölçümü 14.123 km² olup, km²‟ye il genelinde 30 kiĢi düĢmektedir.
Bölgede Lisanslı depoculuk faaliyeti ile birlikte ticaretin geliĢeceği, ticaret borsalarının, sigortacılık, bankacılık, laboratuvar hizmetleri, taĢımacılık ve diğer kurulacak gıda sanayi tesislerinin oluĢarak geliĢeceği, var olanların büyüyeceği kısaca katma değerinin yüksek olacağı düĢünülmektedir. Bu durumun nüfusu da hareketlendireceği beklenmektedir.
4.2.2. Ekonomik Durum
2008 yılında Türkiye nüfusunun %5,3‟ünün yaĢadığı TR7 illerinde gayri safi katma değerin (GSKD) %3,9‟u yaratılmıĢtır. Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (ĠĠBS) düzey 2 bazında bakıldığında ise nüfusun %2,09‟unun yaĢadığı TR71 illerinde GSKD‟nin %1,5‟i, nüfusun %3,22‟sinin yaĢadığı TR72 illerinde GSKD‟nin %2,3‟ü yaratılmıĢtır.
ĠBBS düzey 2 bazında iller 26 bölgeye ayrılmıĢtır. Düzey 2 bazında bölgelerin ülke GSKD‟den aldığı paylara göre yapılan sıralamada TR71 illeri 2004, 2007, 2008 yılllarında 19. 2005 ve 2006 yıllarında ise 20. olmuĢtur. Aynı sıralamada TR72 illeri ise 2007‟de 14. 2004, 2005, 2006 ve 2008‟de 15. olmuĢtur.
KiĢi baĢına gayri safi katma değer açısından bakıldığında da benzer bir durum görülmektedir. Türkiye kiĢi baĢına gayri safi katma değeri 2004 yılında 5.103 dolar
78 iken, 2008 yılında 9.384 dolara yükselmiĢtir. TR71 illerindeki kiĢi baĢına gayri safi katma değer 2004 yılında 3.674 dolar iken, 2008 yılında 6.789 dolara yükselmiĢtir.
TR72 illerindeki kiĢi baĢına gayri safi katma değer 2004 yılında 3.635 dolar iken, 2008 yılında 6.813 dolara yükselmiĢtir. Dolar bazında kiĢi baĢına gayri safi katma değerin 2004-2008 dönemindeki yıllık ortalama artıĢ hızları Türkiye‟de %16,5, TR71 illerinde %16,6, TR72 illerinde%17,0 olarak gerçekleĢmiĢti. Her iki bölgenin kiĢi baĢına gayri safi katma değer yıllık ortalama artıĢ hızları ülke ortalamasından yüksek olmakla birlikte aradaki açığı kapatmaktan uzaktır.
Bölgesel gayri safi katma değerler sektörel bazda irdelendiğinde ülke ortalamalarından çok farklı bir yapı gözlenmektedir. Türkiye‟de GSKD içinde tarım sektörünün payı 2004 yılında %10,7 iken, 2008 yılında %8,5‟e düĢmüĢtür.
Sözkonusu pay TR71 illerinde 2004 yılında %28,4 iken, 2008 yılında %19,6‟ya düĢmüĢ olup, 2,65 kat olan fark 2,3 kata inmiĢtir; TR72 illerinde ise 2004 yılında
%17,7 iken, 2008 yılında %12,5‟e düĢmüĢ olup, 1,65 kat olan fark1,47 kata inmiĢtir.
Türkiye‟de GSKD içinde sanayi sektörünün payı 2004 yılında %28,0 iken, 2008 yılında %27,2‟ye düĢmüĢtür. Söz konusu pay TR71 illerinde 2004 yılında %22,7 iken, 2008 yılında %25,1 yükselmiĢ olup ülke ortalamalarına yaklaĢmıĢtır; TR72 illerinde ise 2004 yılında %28,4 iken, 2008 yılında %30,0‟a yükselmiĢtir. Türkiye‟de GSKD içinde hizmetler sektörünün payı 2004 yılında %61,3 iken, 2008 yılında
%64,3‟e yükselmiĢtir. Söz konusu pay TR71 illerinde 2004 yılında %48,9 iken, 2008 yılında %55,4‟e yükselmiĢ olmakla birlikte ülke ortalamasının yaklaĢık 9 puan gerisindedir; TR72 illerinde ise 2004 yılında %53,9 iken, 2008 yılında %57,5‟e yükselmiĢtir.
Tarımın göreli ağırlığının devam ettiği bölgede, tarım kaynaklı hammadde ticaretine katkıda bulunacak olan tesisin bölgenin ortalamalarının ülke ortalamalarına yaklaĢması yönünde olumlu katkıları olacaktır.
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Derneği (URAK), tarafından hazırlanan ”Ġller Arası Rekabetçilik Endeksi”, Türkiye‟de çeĢitli kaynaklardan elde edilen sosyal ve ekonomik verileri değerlendirerek 81 ilin rekabetçilik seviyelerini belirlemekte ve bu verileri 2008 yılından beri düzenli olarak yayımlamaktadır.
79 AĢağıda TR7 illerinin bu endekse göre 81 il arasındaki sıralamaları verilmiĢtir.
Ġller 2009-2010 endeksindeki sıralamalarına göre listelenmiĢtir.
Tablo 20: Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi‟ne Göre TR71 ve TR72 Ġlleri
Ġller 2007-2008
Sırası 208-2009
Sırası 2009-2010
Sırası 2009-2010 E. Değeri
Kayseri 9 13 12 27,16
Sivas 20 26 30 20,51
Kırıkkale 38 34 36 18,02
NevĢehir 32 32 37 17,76
KırĢehir 60 60 55 13,91
Niğde 66 51 58 13,52
Aksaray 65 68 66 11,23
Yozgat 71 71 69 10,03
Kaynak: URAK
TR7 bölgesi illerinden Kayseri 3 yıldır yayımlanan endeks değerlendirmelerin de bölge içinde birinci sırada yer alırken Yozgat sonuncu sırada yer almıĢtır. Ġller arası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010 sonuçlarına göre Ġstanbul‟un önceki yıllara ait endeks sonuçlarında olduğu gibi 86,1 endeks değeriyle Türkiye‟nin 81 ili arasında en rekabetçi Ģehir olduğu tespit edilmiĢtir. Ġstanbul ile diğer iller arasındaki önceki yıllarda da olan açık fark devam çekmektedir.
Bölgede ve hububat ticareti yapılan bazı il ve ilçelerimizdeki ticaret borsalarının toplam ticari iĢlem hacimleri incelendiğinde, Yozgat Ticaret Borsası‟nın seans salonu ve diğer düzenlemeleri yaparak lisanslı depoculuk faaliyetlerini yapabileceği anlaĢılmaktadır. (Grafik 4)
Yozgat Ticaret Borsası‟nın Yerköy Ticaret Borsası ve Boğazlıyan Ticaret Borsası dıĢında Yozgat‟ın diğer ilçelerinde temsilcilik büroları bulunmakta ve bu bürolarda ürün tescilleri yapılmaktadır.
Yozgat Ticaret Borsası ve temsilciliklerinde bölgede ticarete konu tarım ürünlerinden buğday, arpa, nohut, yeĢil ve kırmızı mercimek, fasulye, ayçekirdeği, mısır, un, fiğ, patates, kuru soğan, kavak, pancar gibi ürünlerin yanısıra büyükbaĢ canlı hayvanlar, küçükbaĢ canlı hayvanlar, hayvansal gıda maddelerinin alım- satımı yapılmaktadır.
80 Borsa‟da lisanslı depoculuk faaliyeti ile uğraĢmak için Ģu ana kadar bir baĢvuru olmayıp, sonraki yıllarda olmaması için bir engel bulunmadığı belirtilmiĢtir
.
Bölgede, TMO‟nun alım yaptığı borsalar Yozgat, Yerköy ve Boğazlıyan borsalarıdır; ancak, 2006 yılından beri Yozgat Ticaret Borsa‟sında alım yapmamıĢtır.
2011 yılında Yerköy‟de 10.351 ton, Boğazlayan‟da 5.611 ton alım yapmıĢtır.
TMO‟nun 2011 yılında Türkiye genelinde borsalarda yaptığı alımları, 2010 yılına göre
%59 azalmıĢtır.
Grafik 4: Yozgat ve SeçilmiĢ Bazı Ticaret Borsalarının ĠĢlem Hacimleri (Milyon TL)
KAYNAK: TOBB ve Ġlgili Borsalardan edinilen bilgiler çerçevesinde derlenmiĢtir.
4.3. Çevresel Etki Değerlendirme
Tahıl siloları 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği‟nin kapsamı dıĢında olduğundan, proje için çevresel etki değerlendirme (ÇED) raporu veya ön ÇED raporu hazırlanması gerekmemektedir.
Siloda depolama esnasında oluĢan tozlar toz toplama ünitesinde toplanıp tesis tarafından bertaraf edilecektir.
Tesiste kullanılacak ilaçlama ve dezenfektan malzemelerin ambalaj atıkları, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre bertaraf edilecektir.
500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000
ANKARA POLATLI YOZGAT YERKÖY BOĞAZLIYAN KONYA
81
5. TEKNĠK ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRME
5.1. Mevcut Teknolojiler
Ürünün depolanacağı silonun özelliği ve tipi ürünün, fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini korumasında yardımcı olacak biçimde seçilmelidir. Silolar daha önce ahĢap veya beton olarak inĢa ediliyordu. Son yıllarda depolamada ısı ve havalandırma kontrolü elektronik ortamlarda yapıldığından hububatta
çelik silo yapımı hızlanmıĢtır. Çelik silolar Konik ve düz tabanlı olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Düz tabanlı silolar beton platform üzerine inĢa edilirler. Ürün alttan boĢaltılırken dip sıyırıcılar vasıtasıyla yanda kalan ürünler de son olarak çıkarlar. Bu sistemde yüksek miktarlarda ürün depolanabilir, Fakat ilk giren ürün son çıkar.
Çelik ayaklar üzerine inĢa edilen konik tabanlı silolar hububat depolama için en uygun olan sistemdir, ilk giren ürün ilk çıkar. Ancak yüksek maliyetli bu sistemde kapasite en fazla 1650 ton dur.
5.2. Teknoloji Seçimi ve ĠĢ AkıĢı
Konik tabanlı silo maliyetinin yüksek olması ve (en fazla 1600 ton) depolama kapasitesinin de düĢük olması nedeniyle tesiste düz tabanlı çelik silo yapımı tercih edilmiĢtir. Tartıya gelen hububat kamyonundan alınan numuneler laboratuvara gönderilir. Buradaki ölçümlerle hububatın kalitesi belirlenir. Hububatta, özellikle buğdayda kalite kriterleri Ģunlardır:
Fiziksel Kriterler: Hektolitre, yabancı madde, diğer hububat vb.
Kimyasal Kriterler: Rutubet oranı, protein oranı, kül oranı, ham selüloz oranı Teknolojik Kriterler: Glüten, sedimantasyon, düĢme sayısı vb.
82 Kalite belirlemesini takiben hububatın silolara kabulü yapılarak, ürün senedi tanzim edilir. Ürünün iĢ akıĢı ġekil 3‟de verilmektedir.
Bu sistemde kamyon; tahıl dıĢında herhangi bir yabancı madde giriĢine tahta, taĢ v.b. engel olmak için hem giriĢte hem de çıkıĢta iki kez tartılır. Depodan mal tesliminde de iĢ akıĢı aynıdır.
ġekil 3: Lisanslı Depoculukta ĠĢ AkıĢ ġeması
83 5.2.1. Çelik Silolar
Taneli ürünlerin (hububat, mısır, ayçiçeği vb.) TS 4353 ISO 6322-1 ve TS 4294 ISO 6322-2‟de yer alan kurallara uygun olarak, değer kaybına uğramadan uzun süre depolandığı çelikten tek ya da yan yana bir araya getirilmiĢ düĢey silindir olarak imal edilmiĢtir. Depolanan ürünlerin kontrollü bir Ģekilde giriĢ ve çıkıĢı
yapılabildiği gibi herhangi durumda örneğin; ilaçlama, havalandırma, temizleme, yağlama, nakil v.b iĢlerin de kolaylıkla sağlanabildiği tesislerdir.
5.2.2. Araç Kaldırıcılar
Depolamak üzere siloya araçlarla getirilen ürünlerin araç üzerinden tremiye dökülmesini sağlamak için araçların belli bir açıda kaldırılmasına yarayan ekipmanlardır.
5.2.3. Siloya Ürün Alma Ünitesi - Tremi
Depolamak amacıyla siloya gelen ürünün boĢaltıldığı ve alt konveyörlere aktarıldığı alım ünitesidir.
5.2.4. Makine Binası
Siloda kullanılan elevatör borularının, pnömatik cihazların, kompresörlerin, seperatörlerin v.b.‟nin bulunduğu binadır.
5.2.5. Güç, Kumanda Bölümü
Silo cihazlarının kullanıcılar tarafından otomatik veya yarı otomatik olarak kumanda edildiği bölümdür.
5.2.6. Alt Konveyör
Tremiye dökülen ürünü, siloda depolamak amacıyla veya silo içindeki ürünü boĢaltmak amacıyla elevatöre götüren ekipmanlardır.
84 5.2.7. Elevatör (TaĢıyıcı)
Hububatın hücreye depolanması, yükseğe taĢınması ve istenilen noktaya ulaĢmasını sağlayan kısacası siloda depolanmak üzere tremiden alt konveyör vasıtasıyla gelen ürünü silo üstüne ulaĢtıran ekipmanlardır. Bunlar: bantlı, kovalı, helezon, pnömatik olabilirler.
5.2.8. Silo içi kantar (tumbalı baskül)
Silo kuyularına giren, çıkan ve silolar arası transferlerde ürün miktarının belirlenmesi için tartma iĢlemini yapan cihazdır.
5.2.9. Silo Ġçi Akıs Boruları
Elevatör aracılığı ile silo içerisine gelen ürünü, silo içi kantar ve üst konveyöre ileten borulardır.
5.2.10. Üst Konveyör
Elevatör, silo içi kantar veya silo içi akıĢ borularından aldığı ürünü siloya götüren ekipmanlardır.
5.2.11. Toz Toplama Sistemi
Ürünün tremiden giriĢinden itibaren akısı sırasında ortaya çıkan toz, kavuz vb.
maddelerin çevreye ve siloya zarar vermemesi için boru, fan ve detanjörden oluĢan ünitedir
5.2.12. Sıcaklık Ġzleme ve Kontrol Sistemi
Depolanan tahıl sürekli küflenmemesi ve böceklenmemesi, sağlıklı ürün muhafazası için silo içindeki sıcaklığın kontrol altında tutulması gerekir. silo çatısına özel destek saclarına belirli aralıklarla bağlanan sıcaklık kontrol kabloları, zemine kadar sarkar ve belirli yükseklikteki algılayıcılar sayesinde silo içindeki sıcaklık değiĢimini kontrol eder. Silo dıĢına monte edilen portatif sıcaklık okuma aparatı da kontrol kutusuna bağlanarak içerdeki sıcaklık belirlenebilir ve sıcaklık belirli değerlerin üzerine çıktığında havalandırma fanları çalıĢtırılarak içerdeki sıcaklık düĢürülür
85 5.2.13. Sıcaklık Algılayıcı ve Göstergesi
Siloda depolanan ürünün değiĢik derinliklerindeki sıcaklığının ölçülebilmesi için siloların içine dikey olarak monte edilmiĢ ve üzerinde belli aralıklarda sıcaklığa duyarlı algılayıcıların bulunduğu özel kablolardır. Sıcaklık algılayıcısından gelen ürünün sıcaklığını göstermeye yarayan cihazlar da sıcaklık göstergeleridir.
5.2.14. Havalandırma Fanı
Havalandırma fanı depolanan tahılın kalitesini korumaya yardımcı olur. Her siloya uygun havalandırma sistemi, silo tipine ve kapasitesine, depolanacak ürünün nem içeriğine ve kullanıcı isteğine bağlı olarak seçilir. Silo içi havalandırma, beton zeminin içinde bırakılan kanalların üzerine
yerleĢtirilen delikli ızgaralardan yapılır. Silo dıĢına kanal çıkıĢına yerleĢtirilen havalandırma fanının içeriye üflediği hava bu delikli ızgaralardan geçerek içerideki tahılı havalandırır. Silo içindeki bu hava çatıda bulunan havalandırma bacalarından tahliye olur
5.2.15. Silo Ġçi Kurutma Sistemleri
Silo içi kurutma sistemi; silonun üst kısmına dıĢarıdan yerleĢtirilen fan ve brülör tarafından yapılmaktadır. Bu sistemde, yaĢ tahıl haznesinin altında sıcak hava
Silo içi kurutma sistemi; silonun üst kısmına dıĢarıdan yerleĢtirilen fan ve brülör tarafından yapılmaktadır. Bu sistemde, yaĢ tahıl haznesinin altında sıcak hava