Biyoçeşitlilik. A-Biyoçeşitliliğin önemi nedir. B-Biyoçeşitliliğe etki eden faktörler

Biyoçeşitlilik

Bir bölgede yaşayan canlı türlerinin sayı ve çeşitçe zenginliğine biyoçeşitlilik (biyolojik çeşitlilik) denir.

A-Biyoçeşitliliğin önemi nedir

 Biyoçeşitlilik ekosistemin işleyişini kolaylaştırır.

 Biyoçeşitlilik doğal zenginliktir.

 Biyoçeşitliliğin fazla olması tarım ve sanayi alanında katkı sağlar.

 Biyoçeşitlilik doğa turizmini katkı sağlar.

 Biyolojik çeşitlilik ile ekosistemler dengede kalır.

 Biyoçeşitlilik sağlığımızı destekler.

 Ülkemiz biyoçeşitlilik yönünden zengindir.

B-Biyoçeşitliliğe etki eden faktörler

1. İklim: Bitki ve hayvanlar her iklimde yaşayamaz.

2. Yeryüzü şekilleri: Arazide dağ, ova, vadi

gibi yeryüzü şekilleri biyolojik çeşitliliğe neden olur.

3. Coğrafi konum:

Bulunan yerin dünya üzerindeki coğrafi konumu da önemlidir.

4. Toprağın yapısı:

Toprakta bulunan mineraller biyolojik çeşitliliği etkiler.

C-Biyoçeşitliliğin etkilediği alanlar

1. Tarım: Beslenme sorunları çözülür, farklı ürünler elde edilir.

2. Tıp ve eczacılık: Bitkisel ürünler ile yeni ilaçlar üretilir.

3. Ormancılık: Kağıt, kauçuk, kereste üretimi sağlanır.

4. Balıkçılık: Denizlerde elde edeceğimiz ürünler besin olarak tüketilir.

5. Hayvancılık: Et, süt ve hayvansal ürünlerin elde edilmesini sağlar.

6. Endüstri: Çeşitli sanayi ürünlerinin elde edilmesi için gerekli ham madde ihtiyacını sağlar

D-Biyoçeşitliliği tehdit eden faktörler

1. Aşırı nüfus artışı 2. Çevre kirliliği

3. Çayır, mera ve otlak alanların aşırı otlatılması.

4. Erozyonla toprağın yok olması 5. Tarımda zirai ilaç kullanımı 6. Sulak alanların kurutulması 7. Doğal afetler

8. Ormanların tahrip edilmesi 9. Orman yangınları

10. Küresel ısınma sonucu oluşan iklim değişikliği

11. Kaçak ve aşırı avlanma 12. Turizm faaliyetlerinin artması 13. Ev ve sanayi atıkları

14. Maden ocaklarının doğayı tahrip etmesi 15. Nükleer patlamalar

16. Asit yağmurları

17. GDO (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar) biyoçeşitliliği tehdit etmektedir.

Canlıların nesillerinin tükenmesi biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olur.

E-Ülkemizde ve Dünya’da nesli tükenen ya da tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan canlılar

Nesli Tükenen Canlılar

Doğal afetler, çeşitli insan faaliyetleri, salgın

hastalıklar, iklim değişikliği ve bazı çevresel sorunlar

sonucu nesli tamamen yok olan canlılardır.

Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlılar sayıca azalmış fakat yok olmamıştır.

1. Ülkemizde nesli tükenmekte olan hayvanlar

 Kelaynak

 Akdeniz foku

 Yaban kedisi

 Ceylan

 Sülün

 Karetta karetta (Deniz kaplumbağası)

 Yaban koyunu

 Alageyik

 Bozayı

 Tepeli pelikan

Karetta karetta

Kelaynak

2. Ülkemizde nesli tükenmiş olan hayvanlar

 Asya aslanı

 Asya fili

 Anadolu parsı

 Kunduz

 Anadolu leoparı

 Mersin balığı

 Yakalı toy kuşu

 Kafkas öküzü

 Yılanboyun

 Orman horozu

Anadolu Parsı

3. Ülkemizde nesli tükenmekte olan bitkiler

 Kardelen

 Sıklamen

 Göl soğanı

 Ters lale

 Orkide

 Salep

 Nergis

 Çiğdem

 Süsen

 Kar çiçeği

4. Dünyada nesli tükenmekte olan hayvanlar

 Panda (Bambu ayısı),

 Kutup ayısı

 Penguen

 Kısa gagalı yunus

5. Dünyada nesli tükenen hayvanlar

 Dinazor

 Moa

 Mamut

 Dodo kuşu

 Tazmanya kaplanı

 Tazmanya kurdu

 Hazar kaplanı (Pers kaplanı)

 Çizgili sırtlan

 Pirene yaban keçisi

Dodo Kuşu

Not: Ülkemizde nesli tükenen hayvanların bir kısmı dünyada nesli devam etmektedir.

Kunduzun ülkemizde nesli tükenmiştir, fakat dünyada devam etmektedir.

F-Ülkemizin biyoçeşitliliği

Bitkiler

 Acur

 Çitlenbik

 İğde

 Göleviz

 Ahlat (yaban armudu)

 Alıç

 Delice

 İdris

 Ergen

 Melengiç

 Muşmula (döngel)

 Hünnap

 Taflan

 Kocayemiş

 Yaban mersini

 Üvez

 Yonca

 Mürdümük

Hayvanlar

 Van kedisi

 Ankara kedisi

 Denizli horozu

 Ankara tavşanı

 Kangal köpeği

 Türk tazısı

Ülkemiz endemik tür bakımından çok zengindir.

Ülkemizde 500'den fazla özel yaşam alanı vardır.

10.000'den fazla bitki, 400'den fazla kuş, 500'den fazla balık, 100.000'den fazla omurgasız hayvan bulunmaktadır.

İnsan ve Çevre İlişkisi

Çevre Felaketi

A- Çevre nedir

Canlıların içerisinde yaşadıkları ortama çevre denir.

Canlılar ve cansız maddeler çevreyi oluşturur.

Çevre hava, su, toprak gibi cansız varlıklar ile insan, hayvan, bitki gibi canlı varlıklardan oluşur.

İnsanlar ve diğer canlılar çevre içerisinde karşılıklı olarak etkileşim içinde bulunur.

C- Kirlilik çeşitleri

1. Hava kirliliği

Evlerden, otomobillerden, fabrikalardan salınan zehirli gazlar havayı kirletir.

Hava Kirliliği

2. Su kirliliği

Çevreye salınan kirli sular deniz ve gölleri kirletir.

Buralardaki canlıları ve bizi olumsuz etkiler.

İnsanlar yaşamsal faaliyetlerini yerine getirebilmek için çevreden yararlanır.

Beslenme, su, ısınma, barınma ihtiyaçlarını

giderebilmek için çevresinde birtakım değişikliklere neden olur. Çevreden yararlanırken doğal kaynaklar azalır, küresel ısınma oluşur ve çevre kirlenir

3. Toprak kirliliği

Su Kirliliği

B- Çevre sorunlarının sebebi nedir

1. İnsanların kaynakları aşırı tüketmesi 2. Plansız kentleşme

3. Hızlı nüfus artışı 4. Sanayileşme

5. Ağaçların kesilmesi, ormanların yok edilmesi 6. Çevremizdeki canlıların aşırı avlanması ve canlıların neslini tüketilmesi çevre sorunlarına sebeptir.

Toprağa atılan pil, plastik, sanayi atıkları toprağı kirletir.

Yetişen ürünler de zehirlenir.

Doğal çevrenin bozulması kimleri etkiler Doğal çevrenin bozulması başta insanlar olmak üzere bütün canlıları olumsuz etkilemektedir.

Hava, su, toprak kirlenmesi sonucu canlı türleri de 4. Ses kirliliği

Toprak Kirliliği

yok olmaktadır. Çevreye yayılan sesler kirlilik oluşturur.

Şehirlerdeki gürültü bütün canlıları olumsuz etkiler.

D- Çevre Sorunlarının Çözümüne İlişkin Öneriler

1. Çevre sorunlarının çözümünde en önemli faktör insanların bilinçlendirilmesidir.

2. Geri dönüşüme önem verilmelidir. Kağıt, cam, plastik, pil ve ilaç toplanarak çevre kirliliği önlenebilir.

3. Kaynaklarımızı ekonomik kullanmalıyız.

4. Elektrik, su gibi kaynakları israf etmemeliyiz.

5. Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.

6. Toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.

7. Fabrikalarda oluşan atık suların arıtılması sağlanmalıdır.

8. Tarım arazilerine şehir ve sanayi tesisleri kurulmamalıdır.

9. Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır.

10. Kalitesiz yakıtların kullanımı yasaklanmalıdır.

11. Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır.

12. Toprağı kirleten kimyasal maddelerin kullanımı kısıtlanmalıdır.

13. Araçların, kombilerin periyodik bakımı yapılmalıdır.

14. Nükleer atıkların çevreye zarar vermesi engellenmelidir.

Yıkıcı Doğa Olayları

Yıkıcı doğa olayları can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerdir.

Yıkıcı doğa olayları kısa sürede meydana gelir, insanlar tarafından önlenemez.

Yıkıcı doğa olaylarının nerelerden ve ne zaman olacağı tahmin edilebilmektedir,

fakat kesin zamanı tam olarak bilinemediği için can ve mal kayıplarına neden olur.

Deprem, heyelan, sel, kasırga, volkan

patlamaları yıkıcı doğa olaylarından bazılarıdır.

A- Deprem

Yer kabuğu levhalardan oluşmuştur, bu levhalar sürekli hareket halindedir.

Levhalarda meydana gelen ani kırılmalar nedeni ile depremler meydana gelir.

Depremle oluşan titreşimlerin dalgalar halinde yer yüzüne ulaşır ve hasarlara neden olur.

Kısaca yer kabuğunun yapısında

oluşan sarsıntılara deprem (zelzele) denir.

Depremle ilgili kavramlar

Depremle İlgili Kavramlar

Fay hattında meydana gelen kırılmalar ve çökmeler depreme neden olur.

Ortaya çıkan titreşimler dalgalar yayılarak yer yüzünde sarsıntılar oluşturur.

Depremler levhaların birleştiği yerlerde ve fay hatlarında meydana gelir.

1. Fay

Yer kabuğunda oluşan arazi kırığına fay denir.

2. Fay Hattı

Fayın başladığı ve bittiği noktalar arasındaki mesafeye fay hattı denir.

Fay hattında birçok fay bulunur.

3. Deprem Bölgesi

Fay hattı geçen, deprem oluşma ihtimalinin yüksek olduğu bölgeye deprem bölgesi denir.

Levha hareketleri ve volkan püskürmesi gibi depreme neden olan olayların gerçekleştiği yerlerdir.

29

30

4. Merkez (Deprem) Üssü

Deprem dalgalarının yer yüzüne en kısa mesafeden ulaştığı noktaya merkez üssü denir.

Merkez üssünde deprem en şiddetli hissedilir.

5. Odak noktası

Depremin yer altında meydana geldiği yere odak noktası denir.

Ülkemizin Deprem Haritası

Depremden Korunma Yolları

Depremler önlenemez fakat alınacak tedbirler ile vereceği zararlar azaltılabilir.

 Binalar sağlam zemin üzerine

yapılmalıdır, fay hatları üzerine yapılmamalıdır

 Binalar sağlam yapılmalıdır. Eksik ve çürük malzeme kullanılmamalıdır.

 Çürük binalar tespit edilerek yıkılarak yenileri yapılmalıdır.

 Deprem konusunda eğitimler verilerek insanlar bilinçlendirilmelidir.

Deprem öncesi yapılması gereken hazırlıklar

 Deprem çantası oluşturulmalıdır.

 Aile afet planı oluşturulmalıdır.

 Raflar duvarlara sabitlenmelidir.

 Ağır ve kırılabilir eşyalar alt raflarda saklanmalıdır.

Deprem sırasında yapılması gerekenler

 Sakin olmalısınız.

 Yanan ocak ve vanaları kapatınız.

 Evden çıkmayı düşünmeyin.

 Devrilebilecek ve kırılarak zarar verecek eşyalardan uzak durunuz.

 Güvenli olduğunu düşündüğünüz yerde çök kapan tutun pozisyonda depremin bitmesini

bekleyiniz.

B- Volkan (Yanardağ) Patlamaları

Volkan, magmanın yer kabuğundan çıktığı yerlerdir.

Volkandan çıkan magmaya lav denir.

Volkan genellikle koni şeklindedir.

Volkanik patlamalar Dünya'nın iç yapısının halen sıcak olduğunu gösterir.

Uzun süredir lav çıkarmayan volkanlar, sönmüş volkandır.

Ülkemizde sönmüş yanardağlar (volkanlar) vardır.

(Hasan dağı, Erciyes dağı, Ağrı dağı, Süphan dağı Nemrut dağı bazılarıdır.) Ülkemizde aktif yanardağ bulunmamaktadır

Volkan Patlaması

31

Volkan Patlamalarının Zararları

Volkan patlamalarının aniden gerçekleşmektedir.

Volkan patlaması sırasında depremde oluşmaktadır.

Volkan patlaması sırasında sıcak lavlar insanların ölümüne neden olabilir.

Volkan patlaması sırasında zehirli gazlar da ölümlere neden olur.

Etrafa yayılan kül insanlara zarar verir Volkanik Patlamadan Korunma Yolları

 İnsanlar aktif volkanların bulunduğu alanlarda yerleşmemelidir.

 Volkan patlamalarına karşı erken uyarı sistemleri oluşturulmalıdır.

 Volkanik patlama sırasında gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.

C-Sel

Toprağın üzerini kaplayan ve ani, düzensiz, büyük su taşkınlarına sel denir.

Akarsular taşıyabileceğinden fazla su ile yüklendiklerinde sel meydana gelir.

Sel sonucu can ve mal kayıpları meydana gelir.

Temiz su bulunamaz, tarım alanları zarar görür, ulaşım aksar.

Selin Oluşma Sebeple

 Toprağın emebileceğinden fazla yağış meydana gelmesi

 Kar kütlelerinin aniden erimesi

 Deniz seviyesinin aniden yükselmesi (Tsunami, fırtına)

Sel

Selden Korunma Yolları

 Binalar akarsu yataklarına yapılmamalıdır.

 Suyun akabileceği yağmur suyu

 Doğal bitki örtüsü ve orman korunmalıdır.

 Barajlar kurularak akarsular kontrol altına alınmalıdır.

D- Heyelan (Toprak kayması)

Heyelan

Toprak tabakasının eğimli arazilerde büyük kütleler halinde kaymasına toprak kayması (heyelan) denir.

Heyelan fazla yağış alan ve eğimli arazilerde görülür.

Heyelan bir anda gerçekleşmesinden dolayı can ve mal kayıplarına neden olmaktadır.

Toprağın suya doyması sonucu bir anda gerçekleşir.

Heyelan genellikle ilkbahar mevsiminde görülmektedir.

Ülkemizde Karadeniz Bölgesi en çok heyelanın görüldüğü yerdir.

Heyelandan Korunma Yolları

 Heyelan olabilecek alanlarda bina yapılmamalıdır.

 Heyelan olabilecek yerlere setler(istinat duvarı) yapılmalıdır.

 Heyelan olabilecek yerlere uyarıcı levhalar yerleştirilmelidir.

E- Kasırga (Tayfun)

Bazen rüzgarların birbiri ile çarpışarak, kendi ekseni etrafında dönen girdap oluşturur.

32

Bunların en küçüğü şeytan kulesi,

ortancası hortum, en büyüğü ise kasırgadır.

Kasırga ülkemizde görülmez.

Kasırga okyanus kenarlarında, suyun sıcak ve havanın nemli olduğu yerlerde görülür.

Kasırga oluşması için okyanus suyu sıcaklığının 27

°C olması gerekir.

Kasırgaların hızı 120 km/h’den fazladır.

Kasırga

Rüzgarlar esme hızına göre farklı isimler alırlar.

Kasırga(Tayfun) > Fırtına > Meltem > Yel Rüzgar hızını göstermek için Beaufort (Bifort) ölçeği kullanılır.

Rüzgar hızının ölçülmesinde anemometre kullanılır.

Kasırgadan Korunma Yolları

 Kasırga uyarı sistemleri kurulmalıdır.

 Binalar kasırgaya dayanıklı yapılmalıdır.

 Binalarda sığınaklar yapılmalıdır.