Mimarî B i l g i s i
I
İ N G İ L T E R E D E O K
K E N T D E B İ R E R K E K Ç O C U K L A R
B u n d a n yetmiş sene evvel B r i t a n y a , mektep binası inşa etmekte bir önder m e v k i i n d e y d i , h a r b patladığı z a m a n da yeni bina jnşaatı için y a p ı l m ı ş olan b ü y ü k bir p r o g r a m takip edilmekte b u l u n u l u y o r d u . M o d e r n mektep b i n a l a r ı n ı y a p a n m i m a r l a r ı n d i k k â t etmeleri lâzım gelen başlıca n o k t a l a r ş u n lardır: K â f i derecede güneş g ö r e n dersaneler, k u r s n d e r y a p mayan hava değiştime tertibatı, haricî g ü r ü l t ü l e r d e n m u a f i yet, k r p a l ı spor sahaları, ve k u l l a n ı ş l ı o y u n bahçeleri. B r i t a n -ya m i m a r l a r ı b ü t ü n bu n o k t a l a r ı nazarı itibara a l m ı ş l a r d ı r . E u suretle, ş i m d i d e n ileri s ü r ü l e n bu p l â n l a r , h a r b sonrası mektep binası inşaatında tatbik edileceklerdir.
M o d e r n B r i t a n y a mektep şekline çok iyi bir misal ola-rak, resimde, K e n t ' d e k i belediye m e k t e b i n i g ö r ü y o r s u n u z . Bu m ü k e m m e l binada temiz hava ve güneşin e h e m m i y e t i çok güzel t e b a r ü z e t t i r i l m i ş d i r . Sağ t a r a f t a k i cam çıkıntı hem b i n a n ı n g ü z e l l i ğ i n i a r t t ı r ı y o r , hem de b ü y ü k m e r d i v e n i ihtiva e d i y o r .
Bundan yetmiş yıl önce İngiltere okul binası inşaatı işlerinde bir öncü idi. İkinci Cihan harbi baş ladığı zaman yeni okul binalarını inşa eden mimar-lar yeni tedrisat sisteminin isteklerini gözönüııde bulundurmalı ve güneşli dersanelere, kurandersiz hrvalandırma tertibatına, haricî gürültülerden tec-ride ve elverişli spor sahalarına olan ihtiyacı ön saf-ta tutmalıdırlar.
Mr. William Nevvton bu makalesinde ingiliz mimarlarının bu meseleleri nasıl hallettiklerini ve harp sonrası okul binaları için hazırladıkları proje-leri izah etmektedir.
Mimarî hakikî beynelmilel bir lisandır. Bu ba-kımdan mimariye en çok yaklaşan sanat musiki ise de bu sanatın da millî bir kıymeti vardır; ve bu da hakkında fikir edinmeye bir manı teşkil edebilir. Çinin veya Habeşistanın veya Tibetin musikisini tam manasiyle anlayabilmek için hususî ders almak mecburiyetinde kalabilirsiniz; Halbuki ayni millü-lerin binalarını plândan, bölme ve yükseklikmillü-lerinden derhal anlıyabilirsiniz. Muhtelif meselelerin neler olduğunu görebilir ve kullanılan hal çarelerini ayni meseleleri halletmek için kendi kullandığınız sis-temlerle mukayese edebilirsiniz.
Bu husus bilhassa okul ve hastane binaları
gibi inşaatta çok doğrudur. Bundan yetmiş yıl önce ingiltere okul binası inşaatı işlerinde bir öncü idi; ve bir dereceye kadar ilk adımı atanların karşılaştık-ları malûm müşküllere maıuz kalmıştır. Mektep meselelerinin birinci hal çaresi olarak ele alınan bi-na tipleri başka memleketlerde bir çok yeniliklere ve İslâhata tabi tutulmuştur. Bilhassa 19 uncu asrın son yıllarında Fransada - halbuki ingilterede ön-celeri yapılan mektepler o kadar sağlam inşa edil-mişlerdi ki bunların yeni projelere uydurulmaları veya bu projeler dahilinde değiştirilmeleri çok güç-tü. Bir zamanlarda eskiden yapılmış binalara karşı
duyulan hürmet dolayısile belki bu meseleyi yeni-den tetkike pek taraftar olmamıştık. Bununla bera-ber inkişaf devam etmiştir, ve son yirmi yıl zarfın-da bu inkişafın vüsati göze çarpacak derecede art-mıştır. Harb başladığı zaman İngilterede yeni bina-ları ve fikirleri karşılayan büyük bir proje hazır-lanmaktaydı, ve şimdi de devamı için sulhun avde-ti beklenmektedir.
Mektep fikrinin bugüne kadar geçirdiği tekâ-mül incelenecek olursa ilk olarak topluluğa ehem-miyet verildiği göze çarpar; yani dersanelerin bir hol etrafında toplanmaları. Bu hattı zatında pek ta-biî bir şeydir. Çünkü eski zamanlarda talebelerin U L B İ N A S I İ N Ş A A T I N I N G E L İ Ş İ M İ
Yazan: William Nen ton
Y O K R S H İ R E ' D E B İ R O R T A M E K T E P .
Bu resim. D e n n i s C l a r k e Hail t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş olan Y o r k s h i r e ' d e k i bir m e k t e b i n antresini g ö s t e r m e k t e d i r . Bu m e k t e b i n p l â n ı n d a , p a t ı r d ı l ı sahalar m u r y y e n bir sistem da-h i l i n d e , patırdısız s a da-h a l a r d a n a y r ı l m ı ş d ı r . S ı n ı f l a r ı n da, da- ha-v a l a n d ı r ı l m a l a r ı ha-ve ı ş ı k l a n d ı r ı l m a l a r ı için y a n k ı s i m l a r î a ç ı l a b i l m e k t e d i r .
Bu resimde g ö r ü l e n m o d e r n dersane L o n d r a c i v a r ı n -daki bir m e k t e b i n s ı n ı f l a r ı n d a n b i r i d i r . K a r a talVa, b ü t ü n d u v a r ı baştan başa işgal e t m e k t e d i r . B ö y l e l i k l e , hocanın, dersin ilk k ı s m ı n d a y a z d ı ğ ı şeyleri silmesine l ü z u m k a l m a -dan diğer kısma d e v a m etmesi m ü m k ü n o l a b i l i r . Pencereler, odaya üç m u h t e l i f hava c e r e y a n ı n ı n girmesine i m k â n v e r e -cek bir v a z i y e t t e d i r l e r .
hepsi aynı odada ders okurlardı; esas toplantı oda-sına (mütalea salonuna) birer ilâve olmalarına rağ-men dersanelerin ayrılması ilk ileri adım olmuştur. Mamafih, sessizliğe ve temiz havaya olan ihtiyaç dersaneyi holden çok uzaklaştıımıştır. Git gide dersaneler, ışık iyi olmakla beraber, ekseriya güneş görmezlerdi. Şimdi güneş, mümkünse ilk sabah gü-neşi zarurî addolunuyor; tuna verilen önem karşı taraftaki pencereler vasıtasile odanın tabiî bir surette havalandırılmalarına verilen önemden aşağı değildir. Talebeler için soldan gelen ışık, haricî gürültüler-den tecrit, kurandersiz havalandırma tertibatı, parla-mayan fakat bol ışıklı kara tahta, talebe ve öğret-menler için rahat hareket imkânları, aksi sedasız
kolay konuşma imkânları, bütün bunlar der;aııe-lerin plânları yapılırken günden güne daha fazla ö-nem verilen noktalardır. Okutulan mevzular arttık-ça dersane adedi de arttı; sanat ve fen öğretmek i-çin, tahta ve maden işleri, yemek ve çamaşır, elişi ve el sanatları ve bunlara benzer pratik bilgiler ki günden güne listeleri kabarmaktadır - için her biri-nin ayrı ayrı lüzum gösterdiği malzemeyi ihtiva e-den standart dersaneler ilâve edilmeğe başlanc».
Bu arada toplantı odası da faaliyet sahasını genişletti. Önceleri bu odalar mektepteki hoca ve talebelerin bir araya toplanmasına elverişli bir yer-di; yavaş yavaş mektebin hayat merkezi olarak, yeni bir önem kazandı ve bu toplantı odalarında
konuşmalar, merasimler, musiki faaliyeti belir-tildi. Bugün bu toplantı odaları yalnız mek-tebin değil, fakat mekmek-tebin bulunduğu mıntıkanın bir kültür merkezi addolunmaktadır. Bu iki maksada daha ziyade tek bir maksatın iki cephesine -göre plânlanmış ve kullanışlı bir bölge toplantı sa-lonu olarak kabul edilmektedir.
Mektep plânına dahil bu iki kısmın (toplantı
salonu ve dersanelerin) karşıladığı ihtiyaç ve mak-satların eski tertibatı esaslı bir surette değiştirecek-leri pek aşikârdır. Toplu bir halde olacak yerde gü-neş ve açık hava bulabilmek için mektep binaları geniş sahalara yayılmaktadır; diğer taraftan toplan-tı salonu plânın diğer kısımları içine sıkıştoplan-tırılmak- sıkıştırılmak-tadır; bu salonların artık genişletilmiş sahneleri, gi-yinme odaları, ve seyirci yerleri ile diğer bir mek-tepten, hariçten veya ber iki yerden de ayni zaman-da gelecek kalabalığı kola3rlıkla alabilecek bir şe-kilde plânı çizilmektedir.
Bir okul yalnız hususî merasimler esnasında gelecek olanları değil, fakat her günkü kalabalığı alabilmelidir. Çünkü her gün belki dört yüz belki de beşyüz talebe bir dakika ara ile birbirini takiben geleceklerdir. Bu bir iki dakika içinde hepsi şapka-ların:, paltolarını, belki de ayakkabılarını çıkara-cak ve kendilerine gösterilen yerlerde intizam dahi-linde toplanacaklardır. Binaenaleyh, mektebe gi-riş ve palto odalarının yerleri mektep projelerinde hayatî önemi haizdirler. Eskiden tek giriş yeri ve merkezi palto odaları - ki muhtelit mekteplerde bunlar çifterdir - yapmak suretiyle belki talebenin nezaret altındı bulundurulması işi kolaylaştırılmak ta idi. Bugün nezaretin azaltılmasına ve çocukların kendi kendilerine tertip ve bir dereceye kadar di-siplin öğrenmelerine doğru bir cereyan vardır. Bin-netice serbest giriş yerlerine ve palto odalarına lü-zum hasıl olmaktadır. Bu da mektep binasının muh-telif cüzlerinin toptan plân ve gruplanması üzerin-de müessir olmaktadır.
Diğer taraftan da plân teneffüs saatlerinin, boş zamanların, ve gençliğin jimnastik ve oyunlarının
lüzum gösterdiği ihtiyaçları ihmal edemez. Mek-teplerimizde her zaman spor sabaları vardır. Bu spor sahaları ve kışın güneş gören, kolayca gidile-bilen, kapalı ve spor sahası için tuvalete yakın, kâ-fi derecede nezaret altında bulunan, öğretmen oda-larını ıgürültüye ve yaz güneşine boğmayan bir ye-rin bulunması hâlâ bir mesele teşkil etmektedir.
Modern okullar spor sahalarının yanı başında bir de kapalı spor sahası, jimnastikhane, kütüphane, öğleleri için yemekhaneler, bahçeler, çimenlikler, ve çiçekli ağaçlar - hepsi inşaat plânına ve sahaya uygun olmak şartıyla - giriş otomobil yolları, çimen-lik oyun sabaları da temin etmektedir.
ingilterede mektep binası projelerini hazırla-yanların karşılaştıkları meseleler bunlardır ve bul-dukları hal çareleri de şayanı dikkat bir şekilde muvaffakiyetli olmuştur. Harbden evvelki seneler-de İngiltereseneler-deki moseneler-dern okullar dünyanın birinci sınıf okulları arasında idiler. Sulh geri geldiği ve mektep inşaat programları tekrar tatbik alanına konulduğu zaman pek tabiidir ki yeni yetişen nesil için bu mükemmel okul inşaatı siyasetinin en mu-vafık bir şekilde yeniden yürürlüğe girdiğini göre-ceğiz.
r
>(ARKlTEKT • MİMAR) bu sayünrile, on dördüncü intişar yılını bitirmektedir. Bu müddet içinde 13 cild de. 4350 sayfalık bir yayın yapan dergimi: bu başarıyı; okuyucularının gösterdiği ilgiye borçlu cj 'duğunu şükranla kayd eder.
