OKÜLER TRAVMALAR. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi 2020

(1)

OKÜLER TRAVMALAR

İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi 2020

(2)

TAKDİM PLANI

• Oftalmolojik muayene

• Göz kapağı travmaları

• Orbita travmaları

• Mekanik glob travmaları

• Kimyasal travmalar I. Amaç

II. Oküler travmalar II. Kısa özet

IV. Kaynaklar

2

(3)

Oküler travmalarda

 Oftalmolojik muayene

 Oküler bulgular

 Travma terminolojisi

 Tedavi yöntemleri

OKÜLER TRAVMALAR Dersin amacı

(4)

 Anamnez

 Travmanın şekli

• Künt

• Keskin veya sivri cisim

• Ateşli silah

 Çocukların ebeveyn veya bakıcılarının çelişkili ifadeleri

• Çocuk istismarı riski^*

OKÜLER TRAVMALAR Oftalmolojik muayene

4

* Evaluation of patients with ocular trauma. Ophthalmol Clin North Am.2002;15:153–61.

(5)

 Hastanın özgeçmişi

• Geçirilmiş göz ameliyatı

• Travma öncesi görme düzeyi

• Tetanoz proflaksisi

 İlk müdahaleye ait epikriz

 Tıbbi kayıtların tutulması

• Hasta takibi, adli işlemler

OKÜLER TRAVMALAR Oftalmolojik muayene

(6)

 Uzak ve yakın görme düzeyi

• Belirli mesafeden parmakların seçilmesi

• Işık hissinin varlığı

OKÜLER TRAVMALAR Oftalmolojik muayene

6

(7)

 Gözün lokal muayenesi

• Göz hareketleri

• Göz kapağında ekimoz, ödem

• Yüz bölgesinde his kaybı

• Kapak altı yabancı cisim

OKÜLER TRAVMALAR Oftalmolojik muayene

(8)

 Konjonktiva

 Kornea ve sklera

 İris, lens

 Ön kamara derinliği

 Parmakla göz içi basınç (GİB) değerlendirmesi

 Rölatif afferent pupil defekti

OKÜLER TRAVMALAR Ön segment muayenesi

8

(9)

 Retina reflesi

• Katarakt, vitreus hemorajisi, retina dekolmanı^*

 Fundus muayene bulguları

• Detaylı kayıt altına alınmalı

OKÜLER TRAVMALAR Arka segment muayenesi

(10)

• Göze basınç uygulamamalı

• İris prolapsusunda farmakolojik midriyazisten kaçınılmalı

• Vakit kaybetmeden muayene tamamlanmalı

Oftalmolojik muayene

OFTALMOLOJİK MUAYENE Önemli hususlar

10

(11)

Göz kapağı laserasyonu

• Yüzeyel veya tam kat laserasyon

Kanaliküler laserasyon

• Çocuklarda ve genç erişkinlerde daha sık^*

• Genellikle alt kanalikül kesisi^*

• Göz hekimine sevk edilmeli

GÖZ KAPAĞI TRAVMALARI Laserasyon

(12)

GÖZ KAPAĞI LASERASYONU Tedavi

12

 Paslı metal yaralanması

• Tetanoz proflaksisi

 Serum fizyolojik ile yıkama

 Povidon iyot ile silinir

 Seviye farkı olmadan sütüre edilir

 Tars kesisi sütüre edilmelidir

 Doku kaybı fazla ise

• Serbest flep ve greft

(13)

 Amaç obstrüksiyon gelişiminin engellenmesidir

 Lasere uçlar irrigasyon ile bulunur

 Silikon tüp entübasyonu ile defektin birleşmesi sağlanır^*

KANALİKÜL LASERASYONLARI Tedavi

(14)

 Levator kası veya aponevrozunun

• Direkt kesisi

• Aponevrozunun tarstan ayrılması (dezinsersiyon)

GÖZ KAPAĞI TRAVMALARI Ptozis

*Ptosis: Causes, presentation, and management.Aesth.Plast.Surg. 2003, 27:193-204.

• Doğumda forseps kullanımı*

• Orbita tavan kırıkları *

14

(15)

 Levator tamiri

 Aponevroz ayrılmasında tarsa tekrar sütürasyon

TRAVMATİK PTOZİS Tedavi

(16)

• Üst duvarı

• Frontal kemik

• Sfenoidin küçük kanadı

• Optik kanal

• Sfenoid kemiğin küçük kanadın iki kökü arasında bulunur

ORBİTA ANATOMİSİ

16

(17)

• Alt duvarı

 Zigomatik kemik

 Maksiller kemik

 Palatin kemik

ORBİTA

(18)

• İç duvar

Lakrimal kemik

Etmoid kemik

Sfenoid kemik

Maksiller kemik

ORBİTA

18

(19)

• Dış duvar

Sfenoid kemik

Frontal kemik

Zigomatik kemik

ORBİTA

(20)

ORBİTA DUVAR KIRIKLARI

 Künt travma

• Orbita basıncındaki ani artış

• Sıklıkla orbita tabanı ve medial duvar kırığı

20

(21)

 Perioküler ekimoz, ödem

 Hipoestezi

• İnfraorbital sinir hasarı

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Bulgular

(22)

 Göz hareketlerinde kısıtlılık

 Alt rektus kasının kırık içinde sıkışması

 Yukarı bakışta

 Aşağı bakışta (alt rektus felci)

 Diplopi

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Bulgular

22

(23)

• Zorlu bakış testi

 Göz hareketinin kısıtlı olduğu yöne serbest gidip gitmediğine bakılır

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Bulgular

(24)

 Orbita tabanının %25’ten fazlasını tutan kırıklarda

• Enoftalmus (göz küresinin geriye çekilmesi)

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Bulgular

24

(25)

 Waters grafi

 Bilgisayarlı tomografi (BT)

• Kırığın lokalizasyonu

• Yumuşak dokuların fıtıklaşması (damla belirtisi)

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Tanı

(26)

 Takip

• 2 mm’den daha az enoftalmus

• Orbita tabanının küçük kemik defektinde

• BT’de kırık alanı içinde kas sıkışması (-)

• Diplopi (-)

 Sistemik antibiyotik

26

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Tedavi

(27)

Cerrahi tedavi

 Orbita tabanının %50’den fazlasını tutan kırıklarda

 3 mm’den fazla enoftalmus

 Dirençli diplopi

• BT’de kas sıkışması bulgusu (+)

• Otojen kemik grefti

• Sentetik implant

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Tedavi

(28)

 Devam eden diplopi

 Şaşılık cerrahisi

 Prizmatik cam

28

ORBİTA TABAN KIRIKLARI Tedavi

(29)

 Direkt grafil ile teşhisi zordur

 Erken dönemde genelde asemptomatik

 Göz içi yapılar etmoid sinüse fıtıklaşır

ORBİTA MEDİAL DUVAR KIRIKLARI

(30)

 Orbital amfizem*

* Medial orbital wall fractures: Complications and Management. Ophthalmic Plastic and Reconstructive

Surgery 1989, 5(2):75-80 ₃₀

ORBİTA MEDİAL DUVAR KIRIKLARI Bulgular

(31)

 Enoftalmus

 Diplopi

• Medial rektus kasının kırık alanı içinde sıkışması

• İçe ve dışa bakış kısıtlılığı

ORBİTA MEDİAL DUVAR KIRIKLARI Bulgular

(32)

 Oral antibiyotik

 Enfekte sinüs içeriğinin orbitaya gönderme riski

• Hastanın burnunu sümkürmemesi

 Orbita amfizeminin fazla olduğu olgularda

• İğne ile aspirasyon*

* Medial orbital wall fractures: Complications and Management. Ophthalmic Plastic and Reconstructive

Surgery 1989, 5(2):75-80 32

ORBİTA MEDİAL DUVAR KIRIKLARI Tedavi

(33)

 Orbita medial duvar onarımı

• Belirgin enoftalmus

• Göz hareketlerinde kısıtlılık

• Dirençli diplopi

ORBİTA MEDİAL DUVAR KIRIKLARI Tedavi

(34)

RETROBULBER HEMORAJİ

 Orbita vasküler yapılarından kaynaklanır

• İntraorbital basınç artışı

• Optik sinir iskemisi görme kaybı^*

• Santral retinal arter tıkanıklığı görme kaybı^*

*Trauma to the globe and orbit. Emergency Medicine Clinics of North America. 26 (2008) 97-123.

Santral retinal arter

34

(35)

Erken tanı ve dekompresyon

• Lateral kantotomi ve kantolizis

• Lokal anestezisi sonrası yatay klemp yerleştirilir

• Lateral kantusa 1 cm kesi uygulanır

• Lateral kantal tendonun alt kolu kesilir

RETROBULBER HEMORAJİ

(36)

 Metalik, organik

BT’de intraorbital yabancı cisim yeri ve sayısı

Manyetik rezonans

• Metalik kökenli yabancı cisim şüphesinde istenmez

İNTRAORBİTAL YABANCI CİSİM

36

(37)

 Tedavi

• İntravenöz antibiyotik

• Cam, taş ve küçük metal parçaları dışındaki bakır, tahta ve diğer organik maddeler çıkarılmalı*

•Enfeksiyon

Fungal ve anaerobik enfeksiyon

 Menenjit

 Beyin absesi

İNTRAORBİTAL YABANCI CİSİM Tedavi

(38)

Göz travmalı hastaya yaklaşım Göz içi basıncı artıracak müdahalelerde bulunulmamalı

Tetanoz proflaksisi

• Göz kapağı laserasyonu

• Kanalikül kesisi

• Ptozis

• Orbita duvar kırıkları

• Retrobulber hemoraji

Travmanın şekli

ARA ÖZET

38

•Sistemik vital bulgular

•Uzak ve yakın görme düzeyi

•Pupil ışık reaksiyonu

Cerrahi işlemlerde hastadan yazılı onam belgesi alınmalı

(39)

MEKANİK GLOB TRAVMALARI

Açık glob travmaları

Kapalı glob

(40)

MEKANİK GLOB TRAVMALARI Terminoloji

 Laserasyon

• Keskin yada sivri bir cismin yol açtığı tam kat kesi

 Lameller laserasyon

• Keskin yada sivri bir cismin yol açtığı parsiyel kalınlıkta kesi

40

(41)

 Rüptür

• Künt travmanın sebep olduğu tam kat kesi

• Göz içi basıncındaki ani yükselme

 Globu en zayıf noktasından yırtar

MEKANİK GLOB TRAVMALARI Terminoloji

(42)

RÜPTÜR

42

(43)

 Kontüzyon

• Künt bir cisimle oluşmuş “kapalı glob” yaralanmasıdır

• Hasar globda herhangi bir yerde bulunabilir

• Tam kat yaralanma izlenmez

MEKANİK GLOB TRAVMALARI Terminoloji

(44)

KONTÜZYON

44

(45)

 Penetran yaralanma

• Sivri bir cismin yol açtığı

• Giriş yeri ve çıkış yeri aynı olan laserasyondur

MEKANİK GLOB TRAVMALARI Terminoloji

(46)

PENETRASYON

46

(47)

 Perforan yaralanma

• Sivri bir etken tarafından oluşturulan

• Giriş ve çıkış yerleri farklı olan tam kat laserasyon

MEKANİK GLOB TRAVMALARI Terminoloji

(48)

PERFORASYON

48

(49)

AÇIK GLOB TRAVMALARI

 Genelikle kesici, sivri aletler veya künt travma

• Kornea ve / veya sklerada tam kat laserasyon

Tip

A. Rüptür B. Penetran

C. Göz içi yabancı cisim D. Perforan

(50)

Künt travma

• Kornea ve sklera sağlam

• İntraoküler hasar mevcuttur

• Tam kat yaralanma yoktur

 Tip

A. Kontüzyon

B. Lameller laserasyon C. Yüzeyel yabancı cisim

KAPALI GLOB TRAVMALARI

50

(51)

KONJONKTİVA

 Subkonjonktival hemoraji

• Konjonktival vasküler yapılardan kaynaklanır

• Limbus tarafından sınırlanır

• 2-4 haftada emilerek kaybolur

(52)

KORNEA

 Kornea epitel defekti

• Flöresein boyama

 Tedavi

• Sekonder enfeksiyonlar

• Antibiyotikli damla ve pomadlar

• Göz kapatılır

52

(53)

KORNEA

 Korneal yabancı cisim

• Hasta farkında olmayabilir

• Ağrı, sulanma ve batma şikayeti varsa şüphelenmelidir

 Tedavi

• Muayene ve yabancı cisimi çıkarmak için

• Topikal anestezi

• Enjektör iğnesi ile çıkarılır

(54)

TEDAVİ

Kornea laserasyonu

• Kontakt lens

• Doku yapıştırıcılar

• Sütürasyon

54

(55)

SKLERA

Skleral laserasyon

• Vitreus kaybı ve hipotoni

• Uveal dokuların prolapsusu

Glob rüptürü

• Limbus

• Ekstraoküler kasların skleraya yapışma yeri

(56)

TEDAVİ

Skleral laserasyon

• Vitreus kesi alanından temizlenir

• Skleral kesi önden arkaya doğru sütüre edilir

56

(57)

İRİS

Hifema

 İris ve siliyer cisimdeki damarlarda rüptür

 Ön kamarada hemorajiye neden olur

• 2/3’ü künt travmalar

• 1/3’ü açık glob travmalar

(58)

Komplikasyonlar

GİB artışı

Travma sonrası

• Tekrar kanama riski %22^*

• 2-5 günde sık gözlenir ^**

Korneanın boyanması^** (disk hematik) (%5)

* Traumatic hyphema: a comprehensive review .J Oral Maxillofac Surg 2001; 56: 1462-70.

**Trauma to the globe and orbit. Emergency Medicine Clinics of North America. 26 (2008) 97-123.58

İRİS

(59)

TEDAVİ

 Yatak başının yükseltilmesi

 Sikloplejik ilaçlar

 Lokal steroidler

 (İnflamasyon ve sekonder hemorajiyi azaltmak )^*

 Antifibrinolitik (Aminokaproik asit, traneksamik asit)**

 GİB yüksekliğinde antiglokomatöz tedavi

• GİB ≥ 35 mmHg ise intravenöz mannitol

(60)

İRİS

İris inkarserasyonu

• Cerrahi olarak yerine itilir

• İris eksizyonu

24 saatten uzun süre dış ortamla temas

Ağır hasarlı ve pigmentasyonu belirgin azalmış

60

(61)

Travmatik miyozis

• Siliyer sinirlerin irritasyonu

Travmatik midriyazis

• İris sfinkter kası hasarı

• İriste dilatasyon ve midriyazis

İRİS

(62)

 Lens sublüksasyonu / dislokasyonu

• Lens zonüllerinin kısmi veya tam hasarı

• Sıklıkla arkaya dislokasyon

• Ön kamaraya dislokasyon nadir

 Açı kapanması glokomu

 Marfan sendromu^*

 Homosistinüri^*

LENS

*Traumatic anterior lens dislocation :a case report. J Emerg Med 1998; 17(4):637-9.

62

(63)

LENS

 Katarakt

• Lensin kapsül bütünlüğünün bozulması

• Stroma sıvı absorbe etmeye başlar ve lens şişer

 Tedavi

• Lens ekstraksiyonu

(64)

Açık göz travmalarının

• %18 - 41’inde göz içi yabancı cisim

Demir - siderozis

• İriste kahverengi renk değişikliği

• Lens üzerindeki pas birikintileri,sarımsı katarakt

• Retina dejenerasyonu

GÖZ İÇİ YABANCI CİSİM

64

(65)

GÖZ İÇİ YABACI CİSİM

Şalkozis

• % 85 ve üzeri konsantrasyonda bakır içeren yabancı cisimler

• Gözdeki patolojik değişiklikleri

 Hipopiyon

 Ön subkapsüler katarakt

(66)



Düz radyografiler

• Göz içi metalik yabancı cisim

 Bilgisayarlı tomografi (1-1.5 mm kesit)

• Glob içi yabancı cisim adedi

• Lokalizasyonu

• Çevre dokularla ilişkisi

TANI

66

(67)

 B-mod ultrasonografi

• Yabancı cisim

• Retina, vitreus ve koroidin durumu

 (Vitreus hemorajisi, retina dekolmanı)

TANI

(68)

TEDAVİ

 Plastik, taş, cam gibi maddeler

 Demir, bakır ve çinko içeren yabancı cisimler toksik etkili

68

Pars plana vitrektomi

(69)

Vitreus hemorajisi

 Travmaların %12-31’inde görülmektedir

 Vitreus hemorajisinin en sık nedeni gençlerde travmadır^*

 %11 - 44’ünde retinal yırtık**

VİTREUS

(70)

1-2 ay içinde hemoraji kendiliğinden emilir

Pars plana vitrektomi (PPV)

TEDAVİ

70

(71)

Maküler delik

• %10’nu travma nedenli

• Kontüzyon nekrozu

• Şekli genellikle oval

• Santral skotom

RETİNA

(72)

Retina ödemi

(Kommosyo retina)

Fotoreseptör dış segment ile retina pigment epitel (RPE) hasarı

 Maküla tutulursa görme azalır

 Orbita taban kırıkları*

 2 haftada genellikle düzelir

RETİNA

* Association between ocular injuries and internal orbital fractures. J Oral Maxillofac Surg 2007;

65(4):713-20. ₇₂

(73)

RETİNA

Retina yırtığı

Vitreusun ani deformasyon sonucu

Retinada sıkı yapışıklık gösterdiği noktalarda yırtıklara neden olur

• At nalı, operküllü retina yırtığı

• Dev yırtık (3 saat kadranı)

(74)

Retinal yırtık

• Laser fotokoagülasyon

• Kriyoterapi

TEDAVİ

74

(75)

RETİNA

Retina dekolmanı

Travma nedenli retina dekolmanı çocuklarda daha sık görülür^*

Retina dekolmanlarının %10’nu travma kaynaklıdır^*

Işık çakması, görme alanı defekti

Maküla tutulumunda görme düzeyi

(76)

Koroid rüptürü

 Travma etkisi ile koroid, Bruch membranı ve RPE’nde yırtılma

 Çok sayıda ve sıklıkla makülayı tutabilir

 Karakteristik görünümü optik disk etrafında “konsantrik görünüm”

 Koroid neovasküler membran gelişime riski

KOROİD

76

(77)

Travmatik optik nöropati

Optik sinir

• Direkt etki; anatomik ve fonksiyonel etkilenme

• İndirekt etki; emilen enerjiye bağlı etkilenme

Geç dönemde optik atrofi gelişir

• Rölatif afferent pupil defekti pozitif

OPTİK SİNİR

(78)

Tanı

• İnce kesit bilgisayarlı tomografide

• Optik kanaldaki kırık

• Penetran objeler*

Tedavi

• Yüksek doz kortikosteroidler

• Optik sinir kılıfında genişleme

• Optik kanal dekompresyonu

• Optik sinir kılıf fenestrasyonu

*İntracranial penetrating injuries via the optic canal. AJNR Am J Neuroradiol. 1998 ;19(6):1163-5.

78

OPTİK SİNİR

(79)

KOMPLİKASYONLAR

SEMPATİK OFTALMİ

• Açık göz travmalarından sonra görülür

• İnsidansı düşüktür (1/1500)

• %90’ı ilk 1 yıl içinde gelişir

• Travma sonrası göz içi antijenlere karşı otoimmun cevap

• Travmaya uğrayan göz sempatizan göz

• Kendisinde üveit gelişen diğer göz ise sempatize göz

(80)

 Bilateral granülomatöz vasıflı panüveit

 “Koyun yağı” keratik presipitatlar, vitritis

 1/3 olguda Dallen-Fuchs nodülleri

• (Retina pigment epiteli ve Bruch membranı arası epiteloid hücrelerin birikimi)

SEMPATİK OFTALMİ

80

(81)

• Tedavi

• Topikal ve yüksek doz kortikosteroid

• Steroide rezistan vakalarda immünosüpresif tedavi

 Siklosporin

 Klorambusil

 Azotiyopürin

SEMPATİK OFTALMİ

(82)

 Eviserasyon/enükleasyon

• Görme beklentisi olmayan ileri derecede hasarlı gözler

• Sağlam göz etkilenmeden uygulanması

• Sempatik oftalmi riskini engellemektedir

82

SEMPATİK OFTALMİ

(83)

ENDOFTALMİ

 Açık göz yaralanmalarının (%13)*

• Ağrı, fotofobi, görme azalması

• Hipopiyon

 Etken

• S.epidermis, S.aureus

• Streptokokus, mantarlar

• Basillus (toprak ile kontaminasyonda % 46 etken)**

(84)

• Tedavi

• Sistemik antibiyotik

• İntravitreal antibiyotik

• Topikal ve sistemik kortikosteroid

• Pars plana vitrektomi

ENDOFTALMİ

84

(85)

KİMYASAL TRAVMALAR

 Göze sıçrayan her türlü asit, alkali ve deterjan vasıflı sıvı

• Acilen gözden uzaklaştırılmalıdır Alkali yaralanmalar

 Evde ve sanayide yaygın kullanılır

• Gübre yapımında (amonyum hidroksit)

• Kireç (kalsiyum hidroksit)

• Hava yastığı (sodyum hidroksit)*

 Lipofilik ve hidrofilik

 Hücre membranından hızlı penetre olurlar

(86)

Asit yaralanmalar

 Korneal proteinler asidi bağlar

 Tampon görevi görerek derine penetrasyonu engeller

 Ev temizliği, inşaat sanayisi

• Hidroklorik asit

 Akü yapımında

• Sülfürik asit

86

KİMYASAL TRAVMALAR

(87)

 Patogenez

 Limbal kök hücrelerinde hasar

 Derine penetrasyon sonucu glikozaminoglikanlar yıkılır

• Kornea epitel hücrelerinde nekroz

• Kornea opaklaşması

KİMYASAL TRAVMALAR

(88)

 Konjonktivanın renginde açılma

 Erken dönem komplikasyonlar

• Trabeküler ağ hasarına bağlı göz içi basınç artışı

• Kornea ödemi

88

KİMYASAL TRAVMALAR

(89)

Geç dönem komplikasyonlar

• Korneal neovaskülarizasyon

• Semblefaron formasyonu

• Sıkatrisyel entropiyon

KİMYASAL TRAVMALAR

(90)

 Tedavi

 Steril (ringer laktat) solüsyon ile yıkama

• En az 30 dakika irrigasyon

• Kimyasal maddenin gözle temas süresini azaltılır

 Turnosol kağıdı ile PH tayini

90

KİMYASAL TRAVMALAR

(91)

 Topikal antibiyotik

 Steroidler

• İnflamasyonu ve nötrofil inflamasyonunu azaltır

 Askorbik asit (vitamin C)^*

• Kollajen üretimini uyarır (günde 4 kez 2 gram)

Topikal ve sistemik tetrasiklin türevleri

KİMYASAL TRAVMALAR

(92)

 Cerrahi

• Limbal kök hücrelerinin transplantasyonu

• Güncel tedavi amniyotik membran transplantasyonu*

92

KİMYASAL TRAVMALAR

* Update on amniotic membran transplantation. Expert Rev Ophthalmol 2010,(5):645-661.

(93)

 Cerrahi

• Keratoplasti (kornea nakli)

• Keratoprotez (yapay kornea)

• Güncel tedavi Boston tip1 keratoprotez*

KİMYASAL TRAVMALAR

(94)

ÖZET

Keskin veya sivri cisim ile travma Künt

cisim ile travma

Göz duvarında tam kat açıklık?

Evet Hayır

RÜPTÜR KONTÜZYON

Göz duvarı tam kat açık Göz duvarı parsiyel kalınlıkta açık

Obje gözü terk etti mi?

Evet Hayır

Aynı giriş yerinden?

Evet Hayır

PENETRAN PERFORAN

GÖZ İÇİ YABANCI

CİSİM LAMELLER LASERASYON

94

(95)

Açık glob travmalı hastada yaklaşım

Göz içi basıncı artıracak müdahalelerde bulunulmamalı

Tetanoz proflaksisi

• İvedilikle hastaneye sevkini sağla

• Sevkinde geç kalınıyorsa sistemik IV antibiyotik

• Tercihan vankomisin 1 gr, 2x1/gün

• Göz içi yabancı cisim şüphesinde MR

Muayane sonrası gözü bandaj ile kapat

ÖZET

• Görme düzeyi

• Pupil ışık reaksiyonu

• Diğer oküler bulgular kayıt edilir

(96)

SONUÇ

 Göz travmalarında en ucuz ve etkili korunma yöntemi

• Koruyucu gözlük

 Risk altındaki kişilerde

• Bu gözlüklerin kullanımı özendirilmeli

• Eğitim verilmelidir

96

(97)

KAYNAKLAR

• Ocular Traumatology. French Kuhn, 2008.

• Trauma to the globe and orbit. Emergency Medicine Clinics of North America. 26 (2008) 97-123.

• Klinik Oftalmoloji.Jack J. Kanski. Nobel Tıp Kitabevi.

• Temel göz hastalıkları. Editörler Pınar Aydın, Yonca Akova, 2011.