DEVLET DESTEKLĠ TARIM SĠGORTASI UYGULAMA SONUÇLARI ÜZERĠNE BĠR ÇALIġMA: VAN ĠLĠ ÖRNEĞĠ
Mustafa TERİN1 İbrahim YILDIRIM1 Adem AKSOY2
mustafaterin@yyu.edu.tr ibrahimyil@hotmail.com aaksoy@atauni.edu.tr
1Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 65080/Van
2 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 25240/Erzurum
ÖZET
Çalışmanın temel amacı, 2005 yılında çıkarılan 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu kapsamında Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde gerçekleştirilen tarım sigortası uygulama sonuçlarını ortaya koyarak çıkarımlarda bulunmaktır. Çalışmada kullanılan veriler, Tarım Sigortaları Havuzundan temin edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası yaptıran üretici sayısı 2007 yılında 96 kişi iken, 2014 yılı sonu itibariyle bu rakam770 kişiye yükselmiştir. Üreticilerin %35.11’i bitkisel ürün,
%33.28’i küçükbaş hayvan hayat, %24.14’ü büyükbaş hayvan hayat ve %7.48’i arıcılık sigortası yaptırmıştır. Van ilinde tarım sigortası yaptıran üretici sayısının en yüksek olduğu ilçe Merkez (442 kişi) iken, en düşük olduğu ilçe Başkale (43 kişi) dir. Üretici sayısı açısından, arıcılık sigortasında Bahçesaray ve Çatak, küçükbaş hayvan hayat sigortasında ise Çaldıran ilçesi öne çıkmaktadır. 2007-2015 dönemi itibariyle Van ili ve ilçelerinde toplam 64298 dekar alan, 7142 baş büyükbaş hayvan ve 63385 baş küçükbaş hayvan sigorta kapsamına alınmıştır. Devlet destekli tarım sigortası uygulamalarının Van ili ve ilçelerinde yavaş ta olsa giderek yaygınlaşmaya başladığı ve özellikle küçükbaş hayvan hayat sigortası ve arıcılık sigortası açısından ilin önemli bir potansiyele sahip olduğu söylenebilir.
Anahtar kelimler: Tarımsal üretim, tarım sigortası uygulamaları, Van
A STUDY ON THE RESULT OF IMPLEMENTATION OF THE STATE SUBSIDIZED AGRICULTURAL INSURANCE: A CASE STUDY OF
VAN PROVINCE ABSTRACT
The major purpose of this study was to make some suggestions regarding the implementation results of agricultural insurance carried out in 2007-2015 period in Van Province under the framework of Agricultural Insurance Law numbered 5363 and issued in 2005. The data used in the study was obtained from Directorate General of Agricultural Insurance Pool. The research results revealed that while the number of producers under the agricultural insurance in 2007 were 96, this figure increased to 770 in 2014. Nearly one third of producers (35.11 %) had crop insurance, one-third (33.28 %) had ovine life insurance, 24.14 % had bovine life insurance and 7.48 % had beekeeping insurance. The number of producers with agricultural insurance were highest with 442 in Center town while it was the lowest with 43 in Başkale town of Van Province. As regards producer numbers, Bahçesaray and Çatak towns were dominant in beekeeping insurance while Çaldıran was dominant in ovine life insurance. In 2007-2015 period, the agricultural insurance covered 64298 decare, 7142 head bovine and
63385 head ovine. It seems that the implementation of agricultural insurance supported by the government has been progressing, though slowly. On the other hand, Van Province could be said to have a great potential especially in terms of ovine life insurance and beekeeping insurance.
Keywords: Agricultural production, agricultural insurance implementation, Van
1. GĠRĠġ
Tarımsal üretim, yapısı gereği birçok doğal riskin etkisi altında bulunmaktadır. Bu durum üreticilerin tarımsal gelirinde yıldan yıla önemli farklılıkların oluşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle tarımda geleceğe yönelik işletmecilik kararlarında risk ve belirsizliğin dikkate alınması oldukça önem taşımaktadır (Saner ve ark., 2015).
Tarım sigortalarının başlıca amacı; tarım sektöründe gelir istikrarsızlığını azaltmak, doğal felaketlerin ve büyük kuraklıkların devlet bütçesine yapabileceği olumsuz etkileri minimize etmektir (İsel, 2010). Dünyada ilk tarım sigortası uygulaması 18. yüzyılın ikinci yarısında İrlanda’da sigorta kooperatiflerince hayvan hayat sigortası yapılmasıyla başlamıştır.
19. ve 20. yüzyılda önce Avrupa ülkeleri ve daha sonra ABD ve Japonya gibi ülkelerde geniş kapsamlı tarım sigortaları uygulamaları başlamıştır (Güngör, 2006)
Dünyada, tarım sigortası uygulamaları kamu, özel sektör, kamu ve özel sektör işbirliği olmak üzere 3 temel model üzerinden yürütülmektedir. Dünya ülkelerinin yarısından fazlasında (104 ülkede) tarım sigortası yapılırken (Mahul ve Stutley, 2010), ağırlıklı olarak özel sektör modeli ile kamu-özel sektör işbirliği modelinin benimsendiği söylenebilir (NRAC, 2012; Engürülü ve Karlıoğlu, 2013; Saner ve ark., 2015). Kamunun tarımsal sigorta sistemine girişi ilk olarak 1938’de ABD’de ve 1939’da Japonya’da gerçekleşmiş ve 1950’lerden sonra birçok Avrupa ülkesine ve Kanada’ya yayılmıştır. Tarım sigortalarının gelişimi, özellikle 1990’lardan sonra kamunun desteği ve çoklu riskleri kapsayan sigorta ürünlerinin üreticilerin hizmetine sunulması ile hız kazanmıştır (Karahan Uysal ve ark., 2014; Saner ve ark., 2015).
Türkiye’de tarım sigortaları, 1957 yılından 2005 yılına kadar tek riske yönelik olarak özel sektör eliyle yürütülmüştür (Dinler ve ark., 2005). 2005 yılında çıkarılan 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu ile üreticilerin riskler karşısındaki kayıplarının etkili şekilde tazmin edilmesi ve risklere karşı çözüm üretilebilmesi için Türkiye şartlarına uygun tarım sigortaları sisteminin kurulması yönünde devlet ve özel sektör işbirliğini içeren havuz modeli (TARSİM) benimsenmiş ve uygulamaya geçirilmiştir (Karaca ve ark., 2010).
Türkiye’de devlet destekli tarım sigortası uygulamaları, 1 Haziran 2006 yılında bitkisel ürün sigortası ve büyükbaş hayvan hayat sigortası, 1 Eylül 2006 yılında sera sigortası ve kümes hayvanları hayat sigortası, 1 Temmuz 2007 yılında su ürünleri hayat sigortası, 1 Mayıs 2011 küçükbaş hayvan hayat sigortası ve 1 Ocak 2014 yılında arıcılık (arılı kovan) sigortası olmak üzere günümüzde toplam yedi branşta uygulanmaktadır (TARSİM, 2015a).
Türkiye’de tarım sigortaları uygulamaları 2006 yılından günümüze gerek poliçe sayısı gerekse prim üretimi açısından hızlı bir şekilde gelişmiştir. 2006 yılında poliçe sayısı ve prim üretimi sırasıyla 12330 adet ve 4,451 milyon TL iken (TARSİM, 2008), 2014 yılında bu sonuçlar sırasıyla 1,086 milyon adet ve 683,536 milyon TL’ye yükselmiştir (TARSİM, 2015a).
Türkiye’de 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu yayımlandıktan sonra üreticilerin tarım sigortalarına bakış açılarına ilişkin olarak, Antalya (Sayın ve ark., 2014), Malatya (Çukur ve ark., 2008), Diyarbakır, Şanlıurfa, Adıyaman (İpekçioğlu ve ark., 2010), Tokat (İkikat Tümer, 2011), Çanakkale (Tan ve ark., 2012) ve Isparta (Karamürsel ve ark., 2014) illerinin çeşitli ilçe ve köylerinde üreticilerle gerçekleştirilen bir çok alan araştırması
bulunmaktadır. Ancak tarım sigortası uygulama sonuçlarına ilişkin olarak il düzeyinde herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışmanın literatüre katkı sağlayabileceği düşünülmektedir.
Çalışmanın temel amacı, 2005 yılında çıkarılan 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu kapsamında Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde gerçekleştirilen tarım sigortası uygulama sonuçlarını ilçeler itibariyle ortaya koymak ve değerlendirmektir.
2. MATERYAL ve YÖNTEM
Türkiye’de tarım sigortaları uygulamaları 1 Haziran 2006 tarihinde başlamıştır. Ancak yıllar itibariyle karşılaştırma yapmak açısından araştırmada kullanılan verilerde başlangıç yılı 2007 olarak belirlenmiştir. Çalışmada kullanılan 2007-2015 Ağustos dönemine ait tarım sigortaları uygulama sonuçlarına ait veriler, Tarım Sigortaları Havuzu Genel Müdürlüğü’nden temin edilmiştir. Van ilinde 2007-2015 Ağustos dönemine ait tarım sigortası uygulama sonuçlarındaki değişimler ilçeler bazında ortaya konulmuş ve sebep sonuç ilişkileriyle açıklanmaya çalışılmıştır.
3. ARAġTIRMA BULGULARI
Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası yaptıran üretici sayısı sayısında yıllar itibariyle meydana gelen değişim Çizelge 1’de verilmiştir. 2007 yılında tarım sigortası yaptıran üretici sayısı 96 kişi iken, 7.02 kat artarak 2014 yılında 770 kişiye yükselmiştir. Tarım sigortası yaptıran üretici sayısının en yüksek olduğu ilçe Merkez (442 kişi), en düşük olduğu ilçe Başkale (43 kişi)’dir.
Çizelge 1. Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası yaptıran üretici sayısı
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0 0 0 0 0 0 0 1 0 95 0 0 96
2008 0 0 1 0 0 0 0 0 0 8 0 0 9
2009 0 0 0 0 0 0 50 0 0 0 1 0 51
2010 0 1 0 0 2 6 3 7 3 9 6 3 40
2011 0 0 100 50 2 20 2 2 10 32 9 4 231
2012 1 3 16 16 5 29 25 14 21 70 18 5 223
2013 0 2 38 36 7 60 13 44 80 46 12 34 372
2014 72 10 115 111 15 91 10 81 81 68 4 112 770
2015* 32 27 48 28 37 64 110 48 99 114 10 53 670
Toplam 105 43 318 241 68 270 213 197 294 442 60 211 2462
Pay (%) 4.26 1.75 12.92 9.79 2.76 10.97 8.65 8.00 11.94 17.95 2.44 8.57 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Tarım sigortası yaptıran üreticilerin 2007-2015 Ağustos ayı itibariyle branşlara göre dağılımı incelendiğinde, üreticilerin %35.11’inin bitkisel ürün, %33.28’inin küçükbaş hayvan hayat, %24.14’ünün büyükbaş hayvan hayat ve %7.48’inin arıcılık sigortası yaptırdığı görülmektedir. Sigorta yaptıran üretici sayısı bakımından arıcılık sigortasında Bahçesaray ve Çatak, küçükbaş hayvan hayat sigortasında Çaldıran, Çatak, Muradiye ve Gürpınar, büyükbaş hayvan hayat sigortası Merkez ve bitkisel ürün sigortasında ise Merkez, Çaldıran, Saray ve Erciş ilçeleri öne çıkmaktadır (Çizelge 2).
Çizelge 2. Van Ġli ve ilçelerinde 2007-2015 yılları arası tarım sigortası yaptıran üretici sayısının branĢlara göre dağılımı
Branşlar Van
B.Saray Başkale Çaldıran Çatak Edremit* Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
Arıcılık 101 1 0 32 5 10 7 0 0 28 0 0 184
Küçükbaş 0 9 179 121 24 86 72 106 108 35 26 53 819
Büyükbaş 2 3 10 60 22 58 78 8 82 229 9 33 594
Bitkisel ürün 2 30 129 28 16 116 56 83 104 150 25 125 864
Toplam 105 43 318 241 67 270 213 197 294 442 60 211 2461
Pay (%) 4.27 1.75 12.92 9.79 2.72 10.97 8.66 8.00 11.95 17.96 2.44 8.57 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *2012 yılında Edremit ilçesinde 1 adet üretici kümes hayvanları sigortası yaptırmıştır.
Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası poliçe sayısı, sigorta yaptıran üretici sayısına paralel olarak yıllar itibariyle artış eğilimdedir (Çizelge 3). Tarım sigortası poliçe sayısı 2007 yılında 96 adet iken, 10.11 kat artarak 2014 yılında 1067 âdete yükselmiştir. İlçelerin 2007- 2015 Ağustos dönemi itibariyle tarım sigortası poliçe sayısından aldığı payın en yüksek olduğu ilçe %20.95 ile Merkez iken, en düşük olduğu ilçe %1.53 ile Başkale’dir (Çizelge 3).
Çizelge 3. Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası poliçe sayısı
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0 0 0 0 0 0 0 1 0 95 0 0 96
2008 0 0 1 0 0 0 0 0 0 61 0 0 62
2009 0 0 0 0 0 0 50 0 0 0 1 0 51
2010 0 1 0 0 2 57 3 32 3 13 17 13 141
2011 0 0 100 50 2 108 2 3 10 43 14 4 336
2012 1 3 16 19 10 128 56 37 21 169 26 6 492
2013 0 6 86 46 8 73 18 122 94 109 12 35 609
2014 72 16 214 122 18 172 16 142 81 94 5 115 1067
2015* 32 32 51 43 41 150 136 70 100 211 12 62 940
Toplam 105 58 468 280 81 688 281 407 309 795 87 235 3794
Pay (%) 2.77 1.53 12.34 7.38 2.13 18.13 7.41 10.73 8.14 20.95 2.29 6.19 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Tarım sigortası poliçe sayılarının branşlara göre dağılımı incelendiğinde, poliçe sayısının %58.53’ü bitkisel ürün sigortası, %21.59’u küçükbaş hayvan hayat sigortası,
%15.00’i büyükbaş hayvan hayat sigortası ve %4.88’i arıcılık sigortası poliçesinden oluşmaktadır. Tarım sigortası poliçesi sayısı bakımından, üretici sayısında olduğu gibi arıcılık sigortasında Bahçesaray ve Çatak, küçükbaş hayvan hayat sigortasında Çaldıran, Çatak, Muradiye ve Gürpınar, büyükbaş hayvan hayat sigortası Merkez ilçe öne çıkmaktadır. Ancak bitkisel ürün sigortasında üretici sayısı bakımından Merkez ilçe ilk sırada yer alırken, poliçe sayısı bakımından Erciş ilçesi ilk sırada yer almakta onu sırasıyla Merkez ve Çaldıran ilçeleri izlemektedir. Erciş ilçesinde bitkisel ürün sigortası yaptıran üreticilerin birden fazla poliçe yaptırması bu sonucun oluşmasına neden olmuştur.
Van ili sahip olduğu zengin flora yapısı nedeniyle arıcılık için önemli bir merkezdir (Erkan ve Aşkın, 2001). Bu durum arıcılık sigortası açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Nitekim 2014 yılı itibariyle Van ilinin, (131 adet), Türkiye geneli toplam arıcılık sigortası poliçesi (6824 adet) içindeki payı %1.91’dir (TARSİM, 2015a).
Çizelge 4. Van Ġli ve ilçelerinde 2007-2015 yılları arası tarım sigortası poliçe sayısının branĢlara göre dağılımı
Branşlar Van
B.Saray Başkale Çaldıran Çatak Edremit* Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
Arıcılık 101 1 0 32 5 11 7 0 0 28 0 0 185
Küçükbaş 0 9 179 121 24 86 72 106 108 35 26 53 819
Büyükbaş 2 3 10 60 22 58 80 8 82 234 9 1 569
Bitkisel ürün 2 45 279 67 29 533 122 293 119 498 52 181 2220
Toplam 105 58 468 280 80 688 281 407 309 795 87 235 3793
Pay (%) 2.77 1.53 12.34 7.38 2.11 18.14 7.41 10.73 8.15 20.96 2.29 6.20 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *2012 yılında Edremit ilçesinde 1 adet üretici kümes hayvanları sigortası yaptırmıştır.
Van ili ve ilçelerinde sigortalı alan, 2007 yılında hiç yokken, yıllar itibariyle arttığı ve 2015 ağustos ayı itibariyle 16.4 bin dekara yükseldiği görülmektedir (Çizelge 5). Sigortala alan direkt olarak bitkisel ürün sigortası ile ilgili olduğundan bitkisel ürün sigortası poliçesinin yüksek olduğu ilçelerde sigortalı alanın da yüksek olması beklenmektedir.
Nitekim sigortalı alanın en yüksek olduğu ilçe Erciş iken onu sırasıyla Merkez ilçe, Gürpınar ve Saray ilçeleri izlemektedir. Van ili 2007-2015 Ağustos dönemi itibariyle toplam 64297 dekar sigortalı alan ile Ortadoğu Anadolu (TRB) bölgesi sigortalı alanının (1830184 da)
%3.51’ini oluşturmaktadır (Terin ve Aksoy, 2015).
Van ilinin 2014 yılı itibariyle nadas alanları hariç toplam tarım alanı 2.2 milyon dekardır (TÜİK, 2016a). 2014 yılı itibariyle toplam sigortalı alan 11.6 bin dekardır. Bu sonuçlara göre 2014 yılında Van ilinde tarım alanlarının ancak %0.53’ü sigortalanmıştır. Aynı hesap yöntemiyle Türkiye genelinde bu oranın 2014 yılı itibariyle %8.07’dir. Bu sonuçlara göre Van ilinde oranın oldukça düşük olduğu söylenebilir. Ancak gerek bölgede gerekse ilde hayvansal üretimin bitkisel üretime göre daha yoğun yapıldığı dikkate alındığında bu sonuç, normal olarak değerlendirilebilir.
Çizelge 5. Van ili ve ilçelerinde sigortalı alan (dekar)
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
2008 0 0 0 0 0 0 0 0 0 728 0 0 728
2009 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 0 11
2010 0 0 0 0 0 4630 0 1454 0 65 810 360 7319
2011 0 0 0 0 0 7438 0 9 45 453 263 0 8208
2012 29 0 213 103 55 5570 568 446 256 4140 354 224 11958
2013 0 41 948 131 41 511 335 2068 1268 1867 0 779 7989
2014 0 234 1877 307 77 4431 74 1703 50 1241 96 1525 11615
2015* 7 1094 630 590 337 2363 749 1046 1675 6442 159 1377 16469
Toplam 36 1369 3668 1131 510 24943 1726 6726 3294 14936 1693 4265 64297 Pay (%) 0.06 2.13 5.70 1.76 0.79 38.79 2.68 10.46 5.12 23.23 2.63 6.63 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçelerinde sigortalı büyükbaş hayvan sayısı 2007 yılında 134 baş iken 2015 Ağustos ayı itibariyle 1828 başa yükselmiştir (Çizelge 6). Sigortalı büyükbaş hayvan sayısı bazı yıllar bir önceki yıla göre azalma göstermiş olsa da genel olarak trendin artış eğiliminde olduğu söylenebilir. Sigortalı büyükbaş hayvan sayısının yüksek olduğu ilçeler sırasıyla Merkez, Erciş, Muradiye, Gevaş ve Özalp’tir (Çizelge 6). Büyükbaş hayvan varlığı dikkate alındığında da bu ilçelerin öne çıktığı söylenebilir. 2014 yılı itibariyle Van ilinde sigorta
yapılabilecek yetişkin büyükbaş hayvan sayısı 127516 baştır (TÜİK, 2016b). Van ilinde 2014 yılında sigortalı büyükbaş hayvan sayısı 1073’tür. Buna göre sigortalı büyükbaş hayvan oranı
%0.84’tür. Aynı hesap yöntemiyle Türkiye genelinde bu oranın 2014 yılı itibariyle %4.02’dir.
Bu sonuçlara göre Van ilinde oranın Türkiye ortalamasına göre oldukça düşük olduğu söylenebilir.
Çizelge 6. Van ili ve ilçelerinde sigortalı büyükbaĢ hayvan sayısı (Adet)
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0 0 0 0 0 0 0 18 0 116 0 0 134
2008 0 0 29 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29
2009 0 0 0 0 0 0 100 0 0 0 0 0 100
2010 0 11 0 0 22 2 38 0 46 166 0 0 285
2011 0 0 0 100 55 47 10 0 44 644 0 0 900
2012 0 41 62 28 2 367 22 7 101 700 30 0 1360
2013 0 0 21 20 72 404 76 27 138 479 196 0 1433
2014 0 0 27 1 11 141 81 12 178 549 69 4 1073
2015* 8 26 0 28 77 235 54 7 209 1182 2 0 1828
Toplam 8 78 139 177 239 1196 381 71 716 3836 297 4 7142
Pay (%) 0.11 1.09 1.95 2.48 3.35 16.75 5.33 0.99 10.03 53.71 4.16 0.06 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçeleri sahip olduğu 2.7 milyon baş küçükbaş hayvan varlığı ile Türkiye toplam küçükbaş hayvan varlığının %6.49’unu oluşturmaktadır (TÜİK, 2016b). Van ilinin 2011 yılı itibariyle Türkiye geneli küçükbaş hayvan sigortası içindeki payı %11.1 iken sigortalı küçükbaş hayvan sayısı artmasına karşın, bu oran 2014 yılında %4.03’e gerilemiştir (TARSİM, 2012; TARSİM, 2015a).
Sigortalı küçükbaş hayvan sayısının yüksek olduğu ilçeler sırasıyla Muradiye, Gürpınar, Çaldıran, Erciş, Çatak ve Gevaş’tır (Çizelge 7). Van ilinde 2014 yılı itibariyle yetişkin küçükbaş hayvan sayısı 2.1 milyon baştır (TÜİK, 2016b). Van ilinde 2014 yılında sigortalı küçükbaş hayvan sayısı 24575 tir. Buna göre sigortalı küçükbaş hayvan oranı %1.17’dir. Aynı hesap yöntemiyle Türkiye genelinde bu oranın 2014 yılı itibariyle %1.95’tir. Bu sonuçlara göre Van ilinde oranın Türkiye ortalamasına yakın olduğu söylenebilir.
Çizelge 7. Van ili ve ilçelerinde sigortalı küçükbaĢ hayvan sayısı (Adet)
Yıllar
Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2011 0 0 5186 0 0 21 0 56 860 653 474 386 7636
2012 0 780 0 235 0 276 100 638 486 1030 1531 0 5076
2013 0 36 266 1310 167 2537 0 1141 2417 205 907 125 9111
2014 0 1080 1609 4066 517 2858 454 3538 7016 1232 0 2205 24575
2015* 0 252 137 865 2491 1322 5290 2768 1718 1682 53 409 16987
Toplam 0 2148 7198 6476 3175 7014 5844 8141 12497 4802 2965 3125 63385 Pay (%) 0.00 3.39 11.36 10.22 5.01 11.07 9.22 12.84 19.72 7.58 4.68 4.93 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçelerinde tarım sigorta bedeli, 2007 yılında 270 bin TL iken, 2015 yılı Ağustos ayı itibariyle 22.4 milyon TL’ye yükselmiştir (Çizelge 8). Bu artışla Van ilinin TRB bölgesi tarım sigortası sigorta bedeli içindeki payı %0.45’ten %4.86’ya yükselmiştir. 2007- 2015 Ağustos döneminde Merkez ilçe toplam 24.8 milyon TL sigorta bedeli ile ilk sırada yer alırken, Başkale ilçesi 1.785 milyon TL sigorta bedeli ile son sırada yer almaktadır (Çizelge 8).
Çizelge 8. Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası sigorta bedeli (Bin TL)
Yıllar Van
B.Saray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0 0 0 0 0 0 0 54 0 216 0 0 270
2008 0 0 131 0 0 0 0 0 0 52 0 0 183
2009 0 0 0 0 0 0 415 0 0 0 3 0 418
2010 0 52 0 0 125 891 220 330 254 1032 85 38 3027
2011 0 0 3602 600 313 1512 60 25 650 3943 279 197 11181
2012 8 513 410 246 343 2802 282 501 762 4833 885 26 11611
2013 0 24 479 657 425 3054 426 1297 2132 2954 1316 288 13052
2014 1955 446 1235 3305 476 3215 589 2356 3916 4045 441 1302 23283
2015* 1001 749 215 1093 1943 1783 3687 1599 2048 7711 72 504 22404
Toplam 2965 1785 6070 5901 3625 13256 5677 6162 9762 24788 3081 2355 85428 Pay (%) 3.47 2.09 7.11 6.91 4.24 15.52 6.65 7.21 11.43 29.02 3.61 2.76 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde toplam tarım sigortası, sigorta bedelinin %74.43’ünü küçükbaş hayvan ve büyükbaş hayvan hayat sigortası bedelinden oluşmaktadır (Çizelge 9). Van ili 2014 yılında üretmiş olduğu 11.9 milyon TL küçükbaş hayvan hayat sigortası sigorta bedeli ile Türkiye genelinde Konya, Balıkesir ve Ankara illerinin ardından dördüncü sırada yer almıştır (TARSİM, 2015a).
Çizelge 9. Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 yılları arası tarım sigortası sigorta bedelinin branĢlara göre dağılımı (Bin TL)
Branşlar Van
B.Saray Başkale Çaldıran Çatak Edremit* Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
Arıcılık 2921 123 0 992 149 429 194 0 0 1238 0 0 6045
Küçükbaş 0 834 4421 3493 1612 3230 3155 3936 6065 2221 1390 1306 31663
Büyükbaş 31 307 693 854 1187 4720 1759 343 2875 17469 1425 10 31674
Bitkisel ürün 13 521 957 562 352 4878 569 1883 822 3861 265 1039 15721
Toplam 2965 1785 6070 5901 3300 13256 5677 6162 9762 24788 3081 2355 85103 Pay (%) 3.48 2.10 7.13 6.93 3.88 15.58 6.67 7.24 11.47 29.13 3.62 2.77 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *2012 yılında Edremit ilçesinde 325 bin TL değerinde kümes hayvanları sigortası yaptırılmıştır
Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası prim bedeli 2007 yılında 26.5 bin TL iken, 2015 yılı Ağustos ayı itibariyle 1.1 milyon TL’ye yükselmiştir. 2007-2015 Ağustos dönemi itibariyle toplamda 5.9 milyon TL prim bedeli üretilmiştir (Çizelge 10).
Çizelge 10. Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası prim bedeli (Bin TL)
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 4.9 0.0 21.6 0.0 0.0 26.5
2008 0.0 0.0 5.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 3.1 0.0 0.0 8.3
2009 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 43.6 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0 43.6
2010 0.0 4.7 0.0 0.0 11.4 24.3 18.4 8.2 21.1 79.5 2.9 1.2 171.6
2011 0.0 0.0 506.4 66.0 26.1 53.6 6.2 3.0 60.7 271.3 36.4 22.0 1051.8
2012 0.5 42.1 29.7 26.3 11.4 187.3 15.2 41.3 67.5 365.9 86.8 0.7 874.8
2013 0.0 1.9 29.3 67.4 32.2 252.9 27.6 83.9 183.4 194.3 113.5 11.9 998.4 2014 20.6 32.7 78.8 244.5 42.7 193.1 50.7 182.3 346.9 275.3 49.3 95.3 1612.2 2015* 12.8 21.9 8.8 47.5 135.8 86.6 243.0 102.8 128.3 303.4 3.8 19.1 1113.8 Toplam 33.9 103.3 658.3 451.7 259.5 797.8 404.8 426.4 807.9 1514.4 293.0 150.2 5901.1 Pay (%) 0.58 1.75 11.15 7.66 4.40 13.52 6.86 7.22 13.69 25.66 4.97 2.54 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde toplam tarım sigortası prim bedelinin %51.53’ü küçükbaş hayvan hayat sigortası %39.67’si büyükbaş hayvan hayat sigortası, %7.68’i bitkisel ürün sigortası ve %1.12’si arıcılık sigortası prim bedelinden oluşmaktadır (Çizelge 11). Van ili 2014 yılında üretmiş olduğu 1.1 milyon TL küçükbaş hayvan hayat sigortası prim bedeli ile Türkiye genelinde Konya, Balıkesir, Ankara ve Edirne illerinin ardından beşinci sırada yer almıştır (TARSİM, 2015a).
Çizelge 11. Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 yılları arası tarım sigortası prim bedelinin branĢlara göre dağılımı (Bin TL)
Branşlar Van
B.Ssaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit* Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
Arıcılık 30.4 1.0 0.0 9.9 1.8 5.5 2.4 0.0 0.0 14.8 0.0 0.0 65.9
Küçükbaş 0.0 75.7 583.5 343.9 123.5 302.9 235.5 346.1 551.4 196.8 155.1 120.8 3035.3 Büyükbaş 2.8 15.1 48.8 86.8 101.5 355.3 154.3 33.0 233.5 1174.1 130.4 1.0 2336.6 Bitkisel ürün 0.7 11.5 25.9 11.1 21.9 134.0 12.6 47.2 23.1 128.7 7.6 28.4 452.6 Toplam 33.9 103.3 658.3 451.7 248.7 797.8 404.8 426.4 807.9 1514.4 293.0 150.2 5890.3 Pay (%) 0.58 1.75 11.18 7.67 4.22 13.54 6.87 7.24 13.72 25.71 4.97 2.55 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *2012 yılında Edremit ilçesinde 10808 TL değerinde kümes hayvanları sigortası primi yaptırılmıştır
Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası kapsamında ödenen hasar bedelleri yıllar itibariyle ilçelere göre Çizelge 12’de verilmiştir. 2007-2015 Ağustos dönemi itibariyle hasar ödemelerinden ilçelerin aldığı paylar sırası ile Merkez (%37.92), Erciş (%23.67), Özalp (%15.45), Muradiye (%4.82) ve Çaldıran (%4.47) dir. Poliçe sayısı, sigorta bedeli ve prim üretiminde öne çıkan ilçelerin ödenen hasar bedellerinde de öne çıktığı ancak, poliçe sayısı, sigorta bedeli ve prim üretiminde öne çıkmayan Özalp ilçesinin hasar ödemelerinde öne çıktığı dikkati çekmektedir.
Çizelge 12. Van ili ve ilçelerinde tarım sigortası ödenen hasar bedeli (Bin TL)
Yıllar Van
Bahçesaray Başkale Çaldıran Çatak Edremit Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
2007 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
2008 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 8.2 0.0 2.0 0.0 0.0 10.1
2009 0.0 0.0 3.3 0.0 0.0 0.0 0.4 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 3.7
2010 0.0 6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 16.1 0.0 0.0 5.7 7.2 14.1 49.5
2011 0.0 3.6 0.0 0.0 11.2 12.3 0.0 0.0 3.9 28.6 0.0 0.0 59.6
2012 0.0 0.3 1.3 49.6 0.0 20.0 2.7 0.0 24.8 154.1 30.0 0.0 282.8
2013 0.0 9.6 20.2 16.3 23.2 274.1 13.0 2.4 32.5 210.9 80.7 7.8 690.7
2014 0.0 0.0 5.9 1.6 1.5 64.7 9.7 1.6 8.9 86.0 80.4 1.3 261.4
2015* 0.0 0.0 3.5 3.6 0.0 4.9 30.9 18.0 6.6 115.3 47.3 0.9 230.9
Toplam 0.0 20.0 34.2 71.0 35.9 376.0 72.8 30.2 76.6 602.5 245.5 24.1 1588.8 Pay (%) 0.00 1.26 2.15 4.47 2.26 23.67 4.58 1.90 4.82 37.92 15.45 1.51 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *1 Ocak-18 Ağustos 2015 tarihleri arası
Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde tarım sigortası hasar ödemelerinin hemen hemen tamamının (%93.06) büyükbaş hayvan hayat sigortası kapsamında gerçekleştiği söylenebilir. Arıcılık sigortası kapsamında hasar ödemesi olmazken, küçükbaş hayvan hayat ve bitkisel ürün sigortası kapsamında sırasıyla 75.1 bin TL ve 35.2 bin TL’lik hasar ödemesi gerçekleştirilmiştir (Çizelge 13).
Çizelge 13. Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 yılları arası tarım sigortası hasar bedelinin branĢlara göre dağılımı (Bin TL)
Branşlar Van
B.Saray Başkale Çaldıran Çatak Edremit* Erciş Gevaş Gürpınar Muradiye Merkez Özalp Saray Toplam
Arıcılık 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
Küçükbaş 0.0 9.6 4.7 0.8 0.0 3.5 15.2 17.2 13.7 5.6 2.4 2.4 75.1
Büyükbaş 0.0 10.4 29.4 70.3 35.9 372.5 57.7 13.0 62.9 590.5 236.0 0.0 1478.5
Bitkisel ürün 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 6.4 7.2 21.7 35.2
Toplam 0.0 20.0 34.2 71.0 35.9 376.0 72.8 30.2 76.6 602.5 245.5 24.1 1588.8 Pay (%) 0.00 1.26 2.15 4.47 2.26 23.67 4.58 1.90 4.82 37.92 15.45 1.51 100.00 Kaynak: TARSİM 2015b *2012 yılında Edremit ilçesinde 10808 TL değerinde kümes hayvanları sigortası primi yaptırılmıştır
4. SONUÇ ve ÖNERĠLER
Çalışmada, 2005 yılında çıkarılan 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu kapsamında Van ili ve ilçelerinde 2007-2015 Ağustos döneminde gerçekleştirilen tarım sigortası uygulama sonuçları yıllar ve ilçeler itibariyle ortaya konmuş ve değerlendirilmiştir. Çalışma sonuçları dikkate alındığında, tarım sigortası yaptıran üretici sayısının yavaşta olsa giderek arttığı, göreli olarak tarımsal üretimin daha yoğun yapıldığı ilçelerde, tarım sigortası yaptıran üretici sayısının daha fazla olduğu söylenebilir.
Van ili ve ilçelerinde sigortalı alan dikkate alındığında mevcut tarım alanlarının çok düşük (%0.53) bir kısmının sigorta kapsamında olduğu söylenebilir. Üreticilerin arazileri boş bırakması ve ilde nisbi olarak hayvansal üretimin daha yoğun yapılıyor olması, bu sonucun oluşmasının olası nedenleri arasında yer almaktadır. İlde hayvansal üretimin bitkisel üretime göre nisbi olarak daha yoğun yapılması, özellikle küçükbaş ve büyükbaş hayvan hayat sigortası açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Nitekim bu potansiyel sonuçlara da yansımış ve sigortalı küçükbaş hayvan sayısı, sigorta bedeli ve prim üretimi açısından, Van ili Türkiye genelinde ilk sıralarda yer almaktadır. Büyükbaş hayat sigortası, Van ili için tarım sigortaları açısından önemli bir yere sahip olsa da Türkiye genel için düşünüldüğünde gerek sigortalı büyükbaş hayvan sayısı gerekse prim üretimi açısından oldukça geride kalmıştır.
Arıcılık sigortası açısından da Van ilinin önemli bir potansiyele sahip olduğu ve bu potansiyeli kullandığı söylenebilir.
Sonuç olarak, Van ili ve ilçelerinde devlet destekli tarım sigortaları uygulamalarının yavaşta olsa geliştiği ve belirli bir noktaya geldiği çalışma sonuçlarından anlaşılmaktadır. Bu gelişimin artarak devam etmesi için, sigorta prim bedellerinin bölgedeki üreticilerin tarımsal gelir düzeyleri dikkate alınarak hesaplanması ve üreticilerde sigorta bilincinin oluşturulmasına yönelik tarımsal yayım çalışmalarının yapılması düşünülebilir. Bu durum gerek üreticilerin tarım sigortası desteğinden faydalanma düzeylerini gerekse üretici gelirlerinde istikrarın sağlanması açısından oldukça önemli olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Çukur, F., Saner, G., Çukur, T., Uçar, K., 2008. Malatya İlinde kayısı üreticilerinin riskin transferinde tarım sigortasına bakış açılarının değerlendirilmesi: Doğanşehir ilçesi-Polat dere Köyü örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 45(2): 103-111.
Dinler, T., Yaltırık, A., Çetin, B., Özkan, B., Gülçubuk, B., Sürmeli, E., Ekmen, E., Saner, G., Akçaöz, H., Karahan Uysal, Ö., Karaaslan, S., Kıymaz, T., 2005. Tarımda risk yönetimi ve tarım sigortaları. Ziraat Mühen. 6. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara, s.1209-1232.
Engürülü, B., Karlıoğlu, A., 2013. Dünyada ve Türkiye’de tarım sigortaları. İç Anadolu Bölgesi 1. Tarım ve Gıda Kongresi, 2-4 Ekim 2013, Niğde, s.138-147.
Erkan, C., Aşkın, Y., 2001. Van İli Bahçesaray ilçesinde arıcılığın yapısı ve arıcılık faaliyetleri. YYÜ. Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 11(1): 19-28.
Güngör, M., 2006. Türkiye’de tarım sigortası uygulamaları ve devlet destekli tarım sigortası, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve sigortacılık Enstitüsü
İkikat Tümer, E., 2011. Bitkisel ürün sigortası yaptırma isteğinin belirlenmesi: Tokat İli örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42(2): 153-157.
İpekçioğlu, Ş., Işgın, T., Monis, T., Saner, G., Bilgiç, A., 2010. Güneydoğu Anadolu bölgesinde devlet destekli bitkisel ürün sigortası yaptırma istekliliğinin belirlenmesi. IX.
Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 22-24 Eylül 2010, Şanlıurfa, s. 259-265.
İsel, M., 2010. AB ortaklık sürecinde Türkiye’nin tarım politikaları ve buna bağlı olarak değişen tarım sigortalarının (TARSİM) incelenip değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Karaca, A., Gültek, A., İntişah, A.S., Engürülü, B., Karlıoğlu, A., 2010. Türkiye’de tarım sigortaları uygulamaları. Ziraat Mühendisliği 7. Teknik Kongresi,11-15 Ocak 2010, http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/28ac9c427302b7a_ek.pdf [Erişim: 2.08. 2015]
Karahan Uysal, Ö., Saner, G., Engürülü, B., Naseri, Z., 2014. Dünyada ve Türkiye’de tarım sigortalarındaki gelişmelerin düşündürdükleri. Türkiye XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5 Eylül 2014, Samsun, s. 1042-1050.
Karamürsel, D., Emre, M., Öztürk, F.P., Sarısu, H.C., Karamürsel, Ö.F., Emre, R.A., Öztürk, G., Altıntaş, A., 2014. Isparta ilinde üreticilerin bitkisel ürün sigortası uygulamalarına yaklaşımı. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5 Eylül 2014, Samsun,s. 1051-1059.
Mahul, O., Stutley, C.J., 2010. Goverment support to agricultural insurance: Challenges and options for developing countries. The World Bank Washington D.C. 53881.
https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/2432/538810PUB0Gove101Of ficial0Use0Only1.pdf?sequence=1 [Erişim: 10.08.2015]
NRAC, 2012. Feasibility of agricultural insurance products in Australia for weather- related production risks. http://www.agriculture.gov.au/SiteCollectionDocuments/ag- food/drought/ec/nrac/work-prog/insurance/nrac-agricultural-insurance-report.pdf
[10.08.2015]
Saner, G., Karahan Uysal, Ö., Engürülü, B., Ceyhan, V., Sayılı, M., Vuruş Akçaöz, H., Naseri, Z., 2015. Türkiye’de tarımda risk yönetimi ve sigorta uygulamaları. Ziraat Mühendisliği 8. Teknik Kongresi, 12-16 Ocak 2015, Ankara, s.1501-1527.
Sayın, B., Çelikyurt, M. A., Kaya, N., 2014. Üretici gözüyle tarım sigortaları uygulamaları. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5 Eylül 2014, Samsun, s. 1077-1084.
Tan, S., Everest, B., Özen, A., 2012. Üreticilerin tarım sigortası konusunda talep ve eğilimlerinin incelenmesi: Çanakkale İli Lâpseki İlçesi örneği. X. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Konya, s. 1207-1214.
TARSİM, 2008. Tarım Sigortaları Havuzu 2006-2007 yılı faaliyet raporu. İstanbul.
TARSİM, 2012. Tarım Sigortaları Havuzu 2011 yılı faaliyet raporu. İstanbul.
TARSİM, 2015a. Tarım Sigortaları Havuzu 2014 yılı faaliyet raporu. İstanbul.
TARSİM, 2015b. Tarım Sigortaları Havuzu 2015/1110-2085 sayılı Raporu.
Terin, M., Aksoy, A., 2015. Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası Uygulama Sonuçları Üzerine Bir Araştırma: Ortadoğu Anadolu (TRB) Bölgesi Örneği. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(2): Baskıda
TÜİK, 2016a. https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul [Erişim: 01.03.2016) TÜİK, 2016b. https://biruni.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul [Erişim:
02.03.2016]
