1982 ANAYASASINA GÖRE TÜRK ANAYASA HUKUKU

(1)

1982 ANAYASASINA GÖRE

TÜRK ANAYASA HUKUKU

Bülent Tanör1940’ta ‹stanbul’da do¤du. Galatasaray Lisesi’ni ve ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Doktora, doçentlik ve profesörlük ünvanlar›n› ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde kazand›. Paris X, Dijon, Cenevre ve ‹stanbul Hukuk Fakültelerinde ö¤retim üyeli¤i yapt›.

2002 y›l›nda Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesine geçti ve Kas›m 2002’de aram›zdan ayr›ld›.

Bafll›ca yay›nlar›: Siyasi Düflünce Hürriyeti ve 1961 Türk Anayasas›; Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar; TCK 142. Madde, Düflünce Özgürlü¤ü ve Uygulama;

‹ki Anayasa (1961-1982); Türkiye’nin ‹nsan Haklar› Sorunu; Türkiye’de Yerel Kongre ‹ktidarlar› (1918-1920) (YKY, 1998); Türkiye’de Demokratikleflme Pers- pektifleri (TÜS‹AD 1997); Kurtulufl-Kurulufl; Türkiye’de Demokratik Standartla- r›n Yükseltilmesi (TÜS‹AD 1999), Osmanl›-Türk Anayasal Geliflmeleri (YKY, 1998).

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu1956’da Kastamonu’da do¤du. ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1977’de mezun oldu. Ayn› Fakültede 1986’da hukuk doktoru, 1987’de yard›mc› doçent, 1991’de doçent ve 1996’da da profesör oldu. ‹Ü Hukuk Fakültesinde uzun süre Dekan Yard›mc›l›¤› ve Fakülte Yönetim Kurulu üyeli¤i yapt›. 2001 y›l›nda Galatasaray Üniversitesi Hu- kuk Fakültesine geçti. Burada ö¤retim üyeli¤inin yan›nda Anabilim Dal›

Baﬂkanl›¤›, Yönetim Kurulu üyeli¤i, Dekanl›k ve Rektör Yard›mc›l›¤› gö- revlerini yürüttü. 2003 y›l›ndan itibaren iki dönem Yüksekö¤retim Kurulu üyeli¤i yapt› ve halen bu görevlerini sürdürmektedir.

Baﬂl›ca yay›nlar›: Parlamenter Rejimlerde ve Türkiye’de Yürütme Kuvveti (doktora tezi), Türk Anayasa Yarg›s›nda Anayasall›k Blôku, Türkiye’de Kanun Hükmünde Kararnameler Rejimi, Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri ve Bunlara ‹liﬂkin Anayasa Mahkemesi Kararlar›na Göre Nas›l Bir Seçim Sistemi, 3 Kas›m 2002 Seçimleri Üzerindeki Gölgeler, Anayasa Hukukunun Temel Metinle- ri, Anayasa Hukuku El Kitab›.

I

(2)

BÜLENT TANÖR NECM‹ YÜZBAﬁIO⁄LU

1982 ANAYASASINA GÖRE

TÜRK ANAYASA HUKUKU

III

(3)

Yay›n No : 2390 Hukuk Dizisi : 1171

10. Bask› - ﬁubat 2011 - ‹STANBUL

IISSBBNN 997788 -- 660055 -- 337777 -- 441133 -- 66

Dizgi : B e t a B a s › m A . ﬁ .

Bask› - Cilt : Yaz›n Bas›n Yay›n Matbaac›l›k Trz.Tic.Ltd.ﬁti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij ‹ﬂ Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/‹STANBUL

0212 565 01 22 - 0212 565 02 55 Kapak Tasar›m : Gülgonca Çarp›k

Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.ﬁ.

Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL

Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50

www.betayayincilik.com

IV

Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.

(4)

Bülent Tanör’ün An›s›na V

(5)

ONUNCU BASIYA ÖNSÖZ

Türkiye’de anayasa hukuku her zaman dinamik bir alan oldu. Son y›llarda bu dinamizm daha da artt›. “Türk Anayasa Hukuku” kitaplar›n›n nere- deyse her y›l güncellefltirilmesine ihtiyaç do¤uyor. Kitab›n onuncu bas›s› bu ihtiyac› karfl›l›yor. Bu do¤rultuda, 12 Eylül 2010’da halkoylamas›yla kabul edilen kapsaml› 16. anayasa de¤ifliklikleri de, kitab›n ilgili bölümlerine ifllen- mifl bulunuyor.

Bu güncellefltirme de ve kitab›n yeni bas›m›ndaki düzeltmelerde, her zaman oldu¤u gibi yine gönülden ve titizlikle katk› sa¤layan genç meslektafl- lar›m Dr. Burak Çelik, Dr. Didem Y›lmaz ve Dr. Özen Ülgen ile kitab›n ba- s›m›n› gerçeklefltiren BETA Bas›mevinde eme¤i geçenlere teflekkür ederim.

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu Ortaköy-ﬁubat 2011 VII

(6)

DOKUZUNCU BASIYA ÖNSÖZ

“Türk Anayasa Hukuku” kitab›n›n dokuzuncu bas›s›nda epeyce kapsaml› güncellefltirme yap›ld›. Çünkü, son üç y›l içinde önemli anayasa de¤ifliklikleri oldu ve Anayasa Mahkemesi siyasal rejimimizin gelece¤ine yön veren çok önemli kararlar verdi. Bütün bu yenilikler irdelenerek kitab›n ilgili bölümlerine ve bafll›klar›na ifllendi.

Bu güncellefltirmede ve kitab›n yeni bas›m›ndaki düzeltmelerde her zaman oldu¤u gibi yine gönülden ve titizlikle katk› sa¤layan genç meslektafl- lar›m Didem Y›lmaz, Burak Çelik ve Özen Ülgen Adada¤ ile kitab›n bas›m›- n› gerçeklefltiren BETA Bas›mevinde eme¤i geçenlere teflekkür ederim.

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu Ortaköy-A¤ustos 2009 XIII

(7)

SEK‹Z‹NC‹ BASIYA ÖNSÖZ

“Türk Anayasa Hukuku” kitab›n›n bu bas›s› da bir öncekinin güncellefl- tirilmifl olan› özelli¤ini tafl›maktad›r. Kitab›n bu bas›s›nda, daha önceki bas›- larda gözden kaçan hatalar› bularak düzeltme imkân› sa¤layan genç meslek- tafllar›m Özen Ülgen ve Burak Çelik’e bu ilgi ve titizlikleri için teflekkür borçluyum. Keza, kitab›n bas›m›n› gerçeklefltiren Beta Bas›mevinde eme¤i geçenlere de bir kez daha teflekkür ederim.

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu Ortaköy-Aral›k 2006 IX

(8)

X

YED‹NC‹ BASIYA ÖNSÖZ

“Türk Anayasa Hukuku” kitab›n›n yedinci bas›s› bir önceki bas›n›n gün- cellefltirilmifl halidir. Kitab›n bas›m›n› gerçeklefltiren Beta Bas›mevinde eme-

¤i geçenlere teﬂekkür ederim.

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu Ortaköy-Ekim 2005

(9)

SUNUﬁ

Alt› bölümden oluflan bu kitab›n orjinal metninin ilk üç bölümü Bülent Tanör, sonraki üç bölümü Necmi Yüzbafl›o¤lu taraf›ndan yaz›ld›. Kitab›n, il- ki fiubat 2001’de, sonuncusu Mart 2004’de olmak üzere; ikisi t›pk›, ikisi gün- cellefltirerek yenilenmifl befl bas›s›, daha önce Yap› Kredi Kültür Sanat Ya- y›nc›l›k Ticaret ve Sanayi A.fi taraf›ndan yay›mland›. Kas›m 2002’de Bülent Tanörü kaybetmemiz nedeniyle, kitab›n dördüncü ve beflinci bas›lar›n›n güncellefltirilmesi, ilk üç bölümde Bülent Tanör’ün uslûp ve yöntemine ba¤- l› kal›narak, Necmi Yüzbafl›o¤lu taraf›ndan yap›ld›.

Türkiye’de Anayasa hukuku öteden beri çok dinamik bir bilim alan›. Son y›llarda Avrupa Birli¤ine uyum sürecinde bu dinamizm daha da artt›. Nere- deyse hemen her y›l Anayasada de¤ifliklikler yap›l›yor; uyum yasalar› onla- r› takip ediyor. Anayasa ve yasalarda yeni de¤ifliklikler hep gündemde tu- tuluyor. Böyle olunca kitap çok k›sa sürede güncelli¤ini kaybediyor. Nite- kim, bu kitab›n son bas›s›ndan iki ay sonra May›s 2004’de on maddelik Ana- yasa de¤iflikli¤i yap›ld›; uyum yasalar›n›n arkas› hiç kesilmiyor. Bu dinamizm bir süre daha devam edecek gibi görünüyor. Bu arada içtihadi hukuk- taki de¤iflim ve geliflmeleri de izlemek gerekiyor.

Okuyucuya her zaman kitab›n güncellefltirilmifl yeni bas›s›n› sunmak bi- zim görevimiz. Bu yeni bas›y› Bülent Tanör’ün sevgili efli Öget Tanör’ün de oluru ile Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi’nde yapmay› uygun gördüm. Kita- b›n, orjinal metni Bülent Tanör taraf›ndan yaz›lan ilk üç bölümünün güncel- lefltirmesi, daha öncekilerde oldu¤u gibi, bu bas›da da yine Bülent Tanör’ün uslûp ve yöntemine ba¤l› kal›narak taraf›mdan yap›ld›. Kuflkusuz, bu, kita- b›n bundan sonraki bas›lar›nda da böyle devam edecek.

Bülent Tanör’le birlikte kitap yazmak benim için bir onurdu. Aram›zdan zamans›z ayr›l›fl› büyük bir kay›p olmufltur. Ancak, Bülent Tanör çok say›da kitaplar›yla ölümsüzleflmifl, adeta aram›zda yafl›yor. Bu kitab› ve bu kitapta Bülent Tanör’ü yaflatman›n benim görevim oldu¤unu biliyorum. Bu neden- lerle, bu kitab›n güncellefltirilip yenilenerek yay›n›n›n devam›nda, bana ma- nevi destek veren baflta Bülent Tanör’ün sevgili efli Öget Tanör olmak üzere kardeflleri Reha Tanör ve Ali Tanör’e, bana bu onuru sürdürme ve Bülent Tanör’ü bu kitapta yaflatma güvenleri için teflekkür ediyor, kitab›n okuyucuya yararl› olmas›n› diliyorum.

Necmi Yüzbaﬂ›o¤lu Ortaköy-Eylül 2004 XI

(10)

XII

(11)

XIII

‹Ç‹NDEK‹LER

B‹R‹NC‹ BÖLÜM Anayasan›n Oluﬂumu • 3

I. Askerî Müdahale ve Rejim • 3 A- 12 Eylül 1980 Müdahalesi • 4 B- Askerî Rejim• 6

C- Uygulama • 8

D- Anayasa Yaklaﬂ›m› • 10 II. Anayasa Yap›m› • 12

A- Kurucu Meclis • 12 B- Tasar›n›n Oluﬂmas› • 14 C- Halkoylamas› • 18

D- Anayasa Yap›m Modelleri • 20 III. Anayasan›n Uygulamaya Giriﬂi • 22

A- Ç›k›ﬂ Güvenceleri • 22 B- Geçiﬂ Rejimi • 23

C- Yarg› Ba¤›fl›kl›klar› (geçici md. 15) • 24 D- Çok Partili Yaflama Dönüfl • 27

IV. Anayasan›n Evrimi • 29 A- Siyasal Felsefe • 29 B- Aran›ﬂlar ve Usuller • 33

1) Aran›ﬂ ve Tepkiler • 33

2) Anayasa De¤iﬂikli¤i Usulleri ve Özellikle Halkoylamas› • 35 C- Anayasa De¤iﬂiklikleri • 41

1) Birinci De¤ifliklik (1987) • 41 2) ‹kinci De¤ifliklik (1993) • 42 3) Üçüncü De¤ifliklik (1995) • 42 4) Dördüncü De¤ifliklik (1999) • 46 5) Beflinci De¤ifliklik (1999) • 46 6) Alt›nc› De¤ifliklik (2001) • 46 7) Yedinci De¤ifliklik (2001) • 49 8) Sekizinci De¤ifliklik (2003)• 50

(12)

9) Dokuzuncu De¤ifliklik (2004)• 50 10) Onuncu De¤ifliklik (2005)• 52 11) Onbirinci De¤ifliklik (2005)• 52 12) Onikinci De¤ifliklik (2006)• 53 13) Onüçüncü De¤ifliklik (2007)• 53 14) Ondördüncü De¤ifliklik (2007)• 53 15) Onbeflinci De¤ifliklik (2008)• 54 16) Onalt›nc› De¤ifliklik (2010)• 54 D- Bir Geçici Bilanço • 60

1) Birey ve Devlet • 60 2) Siyasal Alan • 61 3) Hukuk Devleti • 62

4) Ekonomik ve Sosyal Hükümler • 63 5) Sentez • 64

‹K‹NC‹ BÖLÜM

Anakuruluﬂun Temelleri • 69

I. Anayasan›n Baz› Özellikleri • 69 II. Devletin ﬁekli: Cumhuriyet (md. 1) • 72

A- Dar Anlamda Cumhuriyet • 72 B- Geniﬂ Anlamda Cumhuriyet • 74

C- Türkiye’ye Özgü Anlam›yla Cumhuriyet • 76 III. Cumhuriyetin Nitelikleri (md. 2) • 77

A- Toplumun Huzuru, Millî Dayan›ﬂma ve Adalet Anlay›ﬂ› • 77 B- ‹nsan Haklar›na Sayg›l› Devlet • 78

C- Atatürk Milliyetçili¤i • 80 D- Baﬂlang›ç’taki Temel ‹lkeler • 83 E- Demokratik Devlet • 85

F- Laiklik • 90

1) Kavramlar, Yöntemler ve Modeller • 90 2) Türk Pozitif Hukuku • 93

a) Devletin Dine Dayanmamas› ‹lkesi • 93 b) ‹lkenin Yarg› Yoluyla Korunmas› • 95 c) Devlet-Din Ayr›l›¤› Sorunu • 97 d) Dinsel Alanla ‹lgili Özgürlükler • 100 G- Sosyal Devlet • 101

H- Hukuk Devleti • 104

1) Kavram, ‹lke ve Kurallar • 104 2) Yarg› Denetimi • 107

3) Yarg› Ba¤›ms›zl›¤› • 109 4) Yarg›lama ‹lkeleri • 110 XIV

(13)

IV. Devletin Bütünlü¤ü (md. 3) • 111 V. Egemenlik • 114

A- Egemenli¤in Kayna¤› • 115

B- Egemenli¤in Kullan›lma Biçimi • 116 C- Egemenli¤in Kullan›lmas›n›n S›n›rlar› • 118 VI. Eﬂitlik (md. 10) • 119

VII. Anayasan›n Ba¤lay›c›l›¤› ve Üstünlü¤ü (md. 11) • 122 A- Anayasan›n Ba¤lay›c›l›¤› • 122

1) Kamu Erki Kullananlar • 122 2) Yönetilenler Aç›s›ndan • 123 B- Anayasan›n Üstünlü¤ü • 126

C- Anayasan›n Kat›l›¤› ve De¤iﬂmez Hükümler (md. 4) • 128

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Temel Haklar, Özgürlükler ve Ödevler • 133 I. Genel Hükümler • 134

A- Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteli¤i (md. 12) • 134 B- Temel Hak ve Özgürlüklerin S›n›rlanmas› • 136

1) Anayasan›n Do¤rudan S›n›rlamas› • 137 2) Yasa(ma)n›n S›n›rlamas› • 139

3) Yürütmenin Rolü • 142

4) Yarg›(ç) Karar›yla S›n›rlama • 143

C- Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullan›lmamas› • 144 D- S›n›rlaman›n S›n›rlar› • 147

1) Kanunla S›n›rlama • 147

2) Anayasan›n Sözüne ve Ruhuna Uygunluk • 149 3) Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri • 150 4) Öze Dokunmama • 153

5) Ölçülülük • 154

6) Dokunulmaz Alanlar • 156

E- Ola¤anüstü Yönetimlerde Kullan›m›n Durdurulmas› (md. 15) • 156 II. Temel Hak ve Özgürlük Türleri • 161

A- Temel Hak ve Özgürlüklerin Özneleri • 162 1) Herkes • 162

2) Vatandaﬂlar • 163 3) Belli Kategoriler • 163

4) Yabanc›lar›n Durumu (md. 16) • 164 5) Öznelerin Çerçevesi • 164

B- Kiﬂinin Haklar› • 165

1) Kiﬂi Dokunulmazl›¤› (md. 17) • 165 2) Zorla Çal›ﬂt›rma Yasa¤› (md. 18) • 167

XV

(14)

3) Kifli Hürriyeti ve Güvenli¤i (md. 19) • 168 4) Özel Hayat›n Korunmas› (md. 20-22) • 169 5) Yerleflme ve Seyahat Hürriyeti (md. 23) • 170 6) Din ve Vicdan Hürriyeti (md. 24) • 170 7) Düflünce ve ‹fade Hürriyeti (md. 25,26) • 173 8) Bilim ve Sanat Hürriyeti (md. 27) • 176 9) Kitlesel ‹letiflim Özgürlükleri • 177 10) Dernek Kurma Hürriyeti (md. 33) • 178

11) Toplant› ve Gösteri Yürüyüﬂü Hakk› (md. 34) • 180 C- Ekonomik ve Sosyal Haklar • 183

1) Ekonomik Haklar • 183 2) Sosyal Haklar • 185

D- Siyasî Haklar ve Ödevler • 187 1) Vatandaﬂl›k (md. 66) • 187

2) Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakk› (md. 67) • 188 3) Parti Faaliyetleri (md. 68, 69) • 189

E- Koru(n)ma Haklar› • 197

1) Hak Arama ve Baﬂvuru Yollar› • 198 2) Yarg›sal Güvenceler • 202

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Yasama • 207

I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kuruluﬂu • 210 A- Tek Meclis Sistemi ve Milletvekili Say›s› • 210 B- Seçim Dönemi • 213

C- Seçimlerin Yenilenmesi • 213 D- Seçimlerin Ertelenmesi • 214 E- Ara Seçimler • 214

II. Milletvekillerinin Seçimi • 215 A- Seçimin Hukukî Niteli¤i • 215

1) Serbestlik • 216 2) Eﬂit Oy • 217 3) Gizli Oy • 217

4) Tek Dereceli Seçim • 217 5) Genel Oy • 218

a) Vatandaﬂl›k • 218 b) Seçmenlik Yaﬂ› • 218 c) K›s›tl› Olmamak • 219

d) Kamu Hizmetlerinden Yasakl› Olmamak • 219 e) Seçmen Kütü¤ünde Yaz›l› Olmak • 219

XVI

(15)

f) Seçim Günü Oy Kullanamayacak Olanlar • 219 6) Oy Vermenin ﬁahsili¤i • 220

7) Aç›k Say›m ve Döküm • 220 8) Yarg› Yönetimi ve Denetimi • 220 B- Seçim Çevreleri • 221

C- Seçim Sistemi • 222

1) Seçim Sisteminin ‹ﬂlevleri • 222

2) Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri • 224 D- Seçim Takvimi • 231

E- Milletvekili Seçilme Yeterlili¤i • 232 F- Adayl›k • 234

III. Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Hukukî Statüsü • 236 A- Temsilin Niteli¤i • 236

B- Ant ‹çme • 238

C- Milletvekilli¤iyle Ba¤daflmayan ‹fller • 239 D- Yasama Ba¤›fl›kl›klar› • 240

1) Yasama Sorumsuzlu¤u • 241 a) Kiﬂiler Bak›m›ndan • 241 b) Yer Bak›m›ndan • 242 c) Fiiller Bak›m›ndan • 243

d) Yasama Sorumsuzlu¤unun Özellikleri • 244 2- Yasama Dokunulmazl›¤› • 244

a) Kiﬂiler Bak›m›ndan • 245 b) Fiiller Bak›m›ndan • 246

c) Kovuﬂturmalar Bak›m›ndan • 247

d) Yasama Dokunulmazl›¤›n›n Özellikleri • 248 E- Milletvekilli¤inin Düﬂmesi • 250

F- Yasama Dokunulmazl›¤›n›n Kald›r›lmas› ve

Milletvekilli¤inin Düﬂürülmesi Kararlar›n›n Denetimi • 252 G- Milletvekillerinin Malî Statüleri • 253

IV. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ‹ç Yap›s› ve Çal›ﬂma Düzeni • 254 A- ‹çtüzük • 254

B- Baﬂkanl›k Divan› • 258 C- Siyasî Parti Gruplar› • 260 D- Dan›ﬂma Kurulu • 262 E- Komisyonlar • 262

F- Meclisin Toplanmas› ve Tatili • 264 G- Toplant› ve Karar Yeter Say›s› • 266 H- Görüﬂmeler ve Oylama Usulleri • 269

XVII

(16)

V. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkileri • 273 A- Yasama Fonksiyonu • 274

1) Yasaman›n Düzenleme Fonksiyonunun Niteli¤i ve Kanun Kavram› • 274

2) Yasama Yetkisinin Devredilmezli¤i • 281 3) Yasama ‹ﬂlemleri • 285

a) Anayasay› De¤iﬂtirme • 285 b) Kanun Yapma • 292

c) Meclis Kararlar› • 303 B- Bilgi Edinme ve Denetleme • 307

1) Soru • 307

2) Genel Görüflme • 308 3) Meclis Araflt›rmas› • 309 4) Meclis Soruflturmas› • 310 5) Gensoru • 312

BEﬁ‹NC‹ BÖLÜM Yürütme • 317

I. Yürütmenin Yap›s› • 319 A- Cumhurbaﬂkan› • 319

1) Cumhurbaﬂkan›n›n Hukukî Statüsü • 319

a) Cumhurbaﬂkan›n›n Nitelikleri, Tarafs›zl›¤› ve Seçimi • 320 b) Cumhurbaﬂkan›n›n Siyasal Sorumsuzlu¤u ve

Sonuçlar›• 324

c) Cumhurbaﬂkan›n›n Cezaî Sorumsuzlu¤u ve Sorumluluk Hali • 333

d) Cumhurbaﬂkan›na Vekâlet • 336 2) Cumhurbaﬂkan›n›n Görev ve Yetkileri • 336

a) Yasama ile ‹lgili Olanlar • 337

b) Yürütme Alan›na ‹liﬂkin Olanlar • 337 c) Yarg› ile ‹lgili Olanlar • 338

3) Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaﬂkan›nca Yenilenmesi • 339

4) Cumhurbaﬂkan›na Ba¤l› Kurumlar • 343 a) Millî Güvenlik Kurulu • 343 b) Devlet Denetleme Kurulu • 352

c) Cumhurbaﬂkanl›¤› Genel Sekreterli¤i • 353

5) Cumhurbaﬂkan›n›n ‹ﬂlemlerinin Yarg›sal Denetimi Sorunu • 354 B- Bakanlar Kurulu • 355

1) Bakanlar Kurulunun Kuruluﬂu • 356 2) Bakanlar Kurulunun Çal›ﬂma Usulü • 361 XVIII

(17)

3) Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri • 362 4) Bakanlar Kurulunun Sorumlulu¤u • 365

a) Siyasal Sorumluluk • 365

b) Cezaî ve Hukukî Sorumluluk • 368

5) Bakanlar Kurulu ve Bakanlar›n Görevlerinin Sona Ermesi • 370 II. Yürütmenin Düzenleme Fonksiyonu ve Düzenleyici ‹ﬂlemleri • 372

A- Yürütmenin Düzenleme Fonksiyonunun Niteli¤i • 372 B- Yürütmenin Düzenleyici ‹ﬂlemleri • 380

1) Kanun Hükmünde Kararnameler • 380

a) Kavram, Tan›m ve Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukukî Niteli¤i • 381

b) Yetki Kanununun Unsurlar› • 386

c) Yetki Kanununa Dayanarak Kanun Hükmünde Kararname Ç›kar›lmas› • 394

d) Kanun Hükmünde Kararnamelerin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüﬂülerek Reddi veya Aynen ya da De¤iﬂtirilerek Kabulü • 397

e) Yetki Kanunlar› ve Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yarg›sal Denetimi • 399 2) Tüzükler • 402

3) Yönetmelikler • 403

4) Bakanlar Kurulunun Anayasan›n 73/4 ve 167/2.

Hükümleri Uyar›nca Yapaca¤› Düzenleyici ‹ﬂlemler • 406 5) Bakanlar Kurulunun Di¤er Düzenleyici ‹ﬂlemleri • 411 III. Ola¤anüstü Yönetim • 413

A- Ola¤anüstü Yönetim Usulleri • 414 1) Ola¤anüstü Hal • 415

2) S›k›yönetim • 417

B- Ola¤anüstü Yönetimde Düzenleme Yetkisi • 418 1) Kanunla Düzenleme • 420

2) Ola¤anüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerle Düzenleme • 421 a) Ola¤anüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki

Unsuru • 421

b) Ola¤anüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin Di¤er (Sebep, Konu, Amaç, Yer ve Süre) Unsurlar› • 424 c) Ola¤anüstü Hal/S›k›yönetim Kanunu ile Ola¤anüstü

Kanun Hükmünde Kararname ‹liﬂkisi • 426 d) Ola¤anüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce Onaylanmas› • 430 C- Ola¤anüstü Yönetimde Yarg›sal Denetim • 432

IV. Hükümet Sisteminin Niteli¤i• 436

XIX

(18)

ALTINCI BÖLÜM Yarg› • 445

I. Yarg› Fonksiyonunun Niteli¤i ve Yarg›n›n Kuruluﬂu • 445 A- Yarg› Fonksiyonunun Niteli¤i • 445

B- Yarg›n›n Kuruluﬂu • 447 1) Adlî Yarg› ve Yarg›tay • 448 2) ‹darî Yarg› ve Dan›ﬂtay • 448

3) Askerî Ceza Yarg›lamas› ve Askerî Yarg›tay • 450

4) Askerî ‹darî Yarg› ve Askerî Yüksek ‹dare Mahkemesi • 450 5) Uyuﬂmazl›k Mahkemesi • 451

6) Say›ﬂtay • 451

II. Yarg›n›n Temel ‹lkeleri • 452 A- Hâkimlerin Ba¤›ms›zl›¤› • 453 B- Hâkimlik Teminat› • 455

C- Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu • 457 D- Kanunî Hâkim Güvencesi • 463

E- Suç ve Cezalarla Yarg›lama Hukukuna ‹liﬂkin Baz› Temel ‹lkeler • 465

III. Anayasa Yarg›s› • 466

A- Anayasa Yarg›s› Kavram› • 466

1) Anayasa Yarg›s›n›n Temelleri ve Ortaya Ç›k›fl› • 466 2) Anayasa Yarg›s›n›n ‹fllevi ve Meflrûlu¤u • 469 3) Anayasa Yarg›s›nda Modeller • 472

B- Anayasa Mahkemesinin Kuruluﬂu, Çal›ﬂma ve Yarg›lama Usulü • 475

1) Anayasa Mahkemesinin Kuruluﬂu ve Üyelerinin Hukukî Statüsü • 476

2) Anayasa Mahkemesinin Çal›ﬂma ve Yarg›lama Usulü • 480 C- Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri - Denetime

Tâbi Normlar • 483

1) Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi D›ﬂ›ndaki Görevleri • 484 a) Yüce Divan S›fat›yla Yarg›lama Yapmak • 484

b) Siyasî Partilerin Kapat›lmas› Hakk›ndaki Davalara Bakmak • 484

c) Siyasî Partilerin Malî Denetimini Yapmak • 484 d) Bireysel Baﬂvurular› Karara Ba¤lamak • 484

e) TBMM’nin Milletvekillerinin Yasama Dokunulmazl›klar›n›n Kald›r›lmas› ile Milletvekilli¤inin Düﬂürülmesi

Kararlar›n› Denetlemek • 485

f) Uyuﬂmazl›k Mahkemesine Baﬂkan Seçmek • 485 2) Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Normlar • 485

a) Kanunlar • 485 XX

(19)

b) Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) • 488 c) Türkiye Büyük Millet Meclisi ‹çtüzü¤ü • 488 d) Anayasa De¤iﬂiklikleri • 489

D- Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar (Anayasall›k Bloku) • 491

1) Hukukun Genel ‹lkeleri • 494

2) Uluslararas› Belgeler - ‹nsan Haklar› Avrupa Sözleﬂmesi • 497 3) Anayasa ‹lke ve Kurallar› • 508

4) Anayasa Mahkemesi Kararlar› • 511

E- Anayasaya Uygunluk Denetimi Yollar› • 514 1) ‹ptal Davas› Yolu (Soyut Norm Denetimi) • 514 2) ‹tiraz Yolu (Somut Norm Denetimi) • 517

a) Davaya Bakmakta Olan Mahkeme • 519 b) Bak›lmakta Olan Dava • 520

c) Davada Uygulanacak Kural • 521

d) Mahkemenin Davada Uygulanacak Kural› Anayasaya Ayk›r› Görmesi veya Taraflar›n Anayasaya Ayk›r›l›k

‹ddias›n›n Ciddî Oldu¤u Kan›s›na Varmas› • 522 3) Anayasa ﬁikâyeti Yolu (Bireysel Baﬂvuru) • 524

F- Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsam› • 526 1) ﬁekil Bak›m›ndan Denetim • 526

2) Esas Bak›m›ndan Denetim • 529 a) Sebep Unsuru • 529

b) Amaç Unsuru • 530 c) Konu Unsuru • 532

G- Anayasaya Uygunluk Denetiminin Sonucu Uygulanan Yapt›r›mlar ve Anayasa Mahkemesi Kararlar›n›n Özellikleri • 534

1) Denetim Sonucu Uygulanan Yapt›r›m Teknikleri • 534 a) ‹ptal • 535

b) Z›mnî ‹lga ve Anayasan›n Do¤rudan Uygulanmas› • 536 c) ‹hmal ve Anayasan›n Do¤rudan Uygulanmas› • 538 d) Anayasaya Uygun Yorum • 540

e) Yürürlü¤ün Durdurulmas› • 543

2) Anayasa Mahkemesi Kararlar›n›n Özellikleri • 546 a) Kararlar›n Kesinli¤i ve Ba¤lay›c›l›¤› • 547 b) Kararlar›n Gerekçeli Olarak Resmî Gazetede

Yay›mlanmak Suretiyle Yürürlü¤e Girmesi • 549 c) ‹ptal Kararlar›n›n Geriye Yürümezli¤i • 551

XXI