Aort ve büyük arterler

DAMARLAR

• Dolaşım sisteminin görevi besinlerin dokulara taşımak, artık maddeleri dokuları uzaklaştırmak,

• Dolaşım sistemi, sistemik dolaşım ve pulmoner dolaşım olmak üzere ikiye ayrılır.

• Sistemik dolaşım, akciğerler dışındaki bütün vücut dokularının kan ihtiyacını karşıladığı için büyük dolaşım ya da periferik dolaşım adı verilir.

Damarların anatomik yapısı

• Organizmada bulunan damarlar genel olarak üç tabakadan

oluşur.

– En dışta damar bütünlüğünü

veşeklinin korunmasından sorumlu bağ dokusundan oluşan adventisya tabakası

– Ortada düz kaslardan oluşan media tabakası kasıldıkları veya gevşedikleri zaman çapını değiştirebilen tabakadır .

• Elastik lifler, mikrofibriller, kolajen lifler de bulunmaktadır.

– En içte endotel ve altındaki bağ dokusundan oluşan intima tabakası

• Ancak damarlara göre bu tabakaların kalınlıkları ve özellikleri değişebilir.

Aort ve büyük arterler

•

• Kalpten gelen yüksek basınçlı kana karşı koyabilmek için bağ dokusu ve elastik dokusu gelişmiştir.

• Duvarları kalın lümenleri dardır.

• Çapları arteriollere göre daha büyük olduğu için kan akımına fazla direnç göstermezler.

• Esnek lifler içerdiği için sistol ve diyastol sırasında oluşan basınç değişikliklerini engeller.

Küçük Arter ve arteriyoller

• Arter sisteminin son dallanmalarıdır.

• Duvarlarında düz kas lifleri daha fazla bulunur. Çapları aort ve büyük arterlerden daha küçük olduğu için kan akımına direnç gösterirler.

• Bu dirençe periferik direnç adı verilir. Bu yüzden rezistans (direnç) damarları olarak bilinirler.

• Arteriyoller çaplarını değiştirerek ihtiyacı olan organa daha fazla kan gitmesini sağlar.

• Sempatik ve parasempatik sinır sistemi ile innerve edilirler ve çaplarını sinirsel olarak değiştirebilirler.

• Kapiller sistemi

• Arterioller dallanarak kapilleri oluştururlar.

– Çeperleri tek sıralı endotel hücrelerinden yapılmıştır.

Düz kas bulunmaz.

– Kapillerin toplam alanı yetişkinlerde 6300m² dir.

– Kan ve doku sıvısında erimiş olan maddelerin birbirlerine geçişleri kapillerde olur.

• Kapillerin çapları sadece eritositlerin geçebileceği genişliğe sahiptir.

• Beyin dokusunda kapiller daha az geçirgen, bazı dokularda bulunan transmural porlar (fenestrasyonlar) ve komşu hücreler arasında bulunan yarıklar nedeniyle barsak, böbrekler ve

endokrin bezlerde çok daha fazla geçirgendir.

• Proteinlerin geçişleri ise endositoz ve ekzositozla olur

• Doku dinlenim anında iken dokunun kapillerinin %25 i dolaşıma açıktır.

• Arteriollerin kapilleri meydana getirdikleri yerde prekapiller sfinterler vardır. Lokal kontrol altındadır.

• Doku aktivitesi sırasında

– Prekapiller sfinterler genişler

– Kapalı kılcal damarların bir kısmı açılır.

– Kan dolaşımı artar.

• Kapillerin arteryal ucunda kan plazması ve bazı proteinler dışarıya filtre olurlar. Doku sıvısına geçen proteinler dolaşıma

kapillerden değil lenf kapilleri ile dönerler.

• Dokuları besleyen kapillere sistemik kapiller adı verilir.

• Sıvıların kapillere giriş çıkısı çeşitli basınçların etkisi altındadır.

• Bu basınçlar

– Kapiller hidrostatik basınç

– İntersitisyel sıvı hidrostatik basınçı – İntersitisyel sıvı osmatik basıncı – Plazma onkotik basınçtır.

• Kapillerin arteryel ucundan filtrasyona

uğrayan sıvıya eşit miktarda sıvının venöz uctan geri emilimine Starling eşitliği adı verilir.

• Q=Kf [(Pc-Pif) – (πc- πif )]

• Kf:kapiller yatağın geçirgenliği ve yüzey alanına bağlı olarak değişen filtrasyon katsayısı

• Pc:Kanın hidrostatik basıncı (Arterlerde 35 mm Hg venlerde 15 mmHg)

• Pif:interstisyel sıvı basıncı (0-3mm Hg)

• Πc:plazma kolloid basınc 25 mm Hg

• Πif :interstisyel sıvı ozmatik basınç (<5 mm Hg)

• Lenf kapillerinin çeperleri kan kapillerine oranla büyük moleküllere daha fazla

geçirgendir.

• Lenf kapillerinin içi sıvı ile dolunca gerilir ve periyodik kasılmalar oluşturur.

• Normalde kapillerden dışarı çıkan sıvı

miktarı girenden daha fazladır. Sıvının

fazlası lenf damarları ile dolaşıma katılır.

.

• Kandan doku sıvısına giren proteinler lenfler ile dolaşıma katılırlar.

• Lenf tıkanması olduğu zaman doku

sıvısında protein birikerek osmatik basıncı arttırır. Damar sıvısının dokular arası

mesafeye çıkmasına ve ödeme neden olur.

Venalar

• Venalar kanın kapillerden kalbe dönmesini sağlayan damarlardır

• Venaların çeperleri aynı çaptaki arterlere oranla biraz daha ince, çapları daha büyüktür.

• Arterlere oranla az miktarda düz kas vardır.

• Bu özellikler venlere büyük ölçüde genişleme ve yüksek miktarda kan depolama kapasitesi sağlar.

• Dolaşımdaki kanın % 50-65 si venalarda bulunur.

• Kan kayıplarında öncelikle venalardaki kan arter ve kapillere kaydırılır. Bu yüzden depo görevi görürler.

• Venalardaki kan basıncı düşüktür (10 mm Hg) dir.

• Ekstremitelerde intimanın uygun aralıklarla katlanması venöz kapakları oluşturmuştur.

Kanın kalbe dönüşünü kolaylaştırır. Geriye dönüşünü engeller.

– Çok küçük ve çok büyük venlerde, – İç organlardan gelen venlerde

– Beyin venlerinde kapak bulunmaz.

• Sistemik dolaşımda venöz dönüşümü yöneten güçler periferik venler ile sağ atrium arasındaki basınç farkıdır.

– Periferik venlerde basınç 5-10 mm Hg – Sağ atriumda basınç 0 mm Hg dir.

– Kanı periferik venlerden sağ atriuma

yönlendiren basınç farkı 5-10 mm Hg dir.

– Geniş çaplı venlerde direnç düşük olduğu için bu basınç farkı kan akımı için yeteri

olmaktadır.

• Kan hacmindeki değişikliklere cevap olarak çapları refleks olarak değişir.

• Böylelikle periferik venöz basıncı ve kalbe

venöz dönüş sağlanır.

• Venlerde bulunan düz kaslar sempatik sinir sistemi ile innerve edilmişlerdir.

• Sempatik sinir sisteminin uyarılması ile

– Noradrenalin salınır

– Düz kasta kontraksiyon olusur – Kompliyans azalır

– Damar içi basınç artar

– Sağ kalbe daha fazla kan döner.

• Venöz basıncı dolaysıyla kalbe dönen kan miktarını arttıran diğer mekanizmalar

– İskelet kası pompası (kas pompası):İskelet kaslarının kasılarak venleri sıkıştırması

– Solunum pompası:Soluk alma sırasında göğüs boşluğunda oluşan negatif basıncının pompa görevi yapması

– Atriumlardaki basıncın düşük olması

Kan akımı nasıl olur.?

• Damar sisteminde kan akımı damarın iki ucu arasındaki basınç farkına bağlı olarak gelişir.

P1>P2 olmalıdır.

Ortalama arter basıncı yaklaşık 100mm Hg, sağ

atrium basıncı 0 mm Hg dir.Basınç farkı 100 mm Hg dir.

• Kan akımını etkileyen ikinci faktör dirençtir.

Kan akımı = Basınç farkı / Direnç

• Direnci oluşturan faktörler

– Damar duvarı ile kan hücreleri özellikle

eritrositler arasında oluşan sürtünme kuvveti – Kan molekülleri arasındaki sürtünme kuvveti – Kan akımı damar yarıçapının dördüncü

kuvveti ile ters orantılı olduğu için damar yarıçapındaki 2 katlık bir değişim dirençte16 katlık bir değişime neden olur.

• Vücuttaki en büyük dolaşım ağı ve en fazla direnç gösteren dolaşım sistemik dolaşımdır.

Sistemik dolaşımdaki tüm damarların toplam direncine toplam periferik direnç aynı

zamanda sistemik damar direnç olarak bilinir.

• SDD=ortalama arter basıncı-merkezi venöz basınç/kalp debisi

• Ortalama arter basıncı=Diyastolik kan basıncı+(sistolik kan basıncı- diyastolik kan basıncı)/3

Kan akımının düzenlenmesi

• Eksterensek düzenlenme

– Otonom sinir sistemi:

• Sempatik sinirler ile düzenleme: Kalp debisini ve toplam periferik direnci yükseltir. Damarlarda

bulunan alfa reseptörler aracılığı ile vazokonstiksiyon gelişir . Kalpte ise beta reseptörler aracılığı ile kalp debisi ve frekansı artar.

• Parasempatik sinirler ile düzenleme:Asetilkolin ile damarlarda gevşeme kalp frekansında azalma

meydana gelir.

• Parakrin düzenlenmesi:

– Endotel hücrelerinden salgılanan maddeler düz kasların kasılması veya gevşemesine neden

olur.

– Bradikinin,nitrik oksit, prostasiklin damarın gevşemesine

– Endotelin-1, anjiyotensin II, Antidiüretik hormon vazokonstriksiyona neden olur.

• Kan akımının intrensek düzenlenmesi:

– Bir organın kan basıncı ve kan akımı yeterli değilse organ kendi kan akımını ayarlayarak yeterli kan

akımını sağlamaya çalışır. Buna otoregülasyon

denir.Kan basıncı azaldığında vazodilatasyon , kan basıncı yükseldiğinde vazokonstriksiyon meydana gelir. Böylelikle basıncın yükselmesi önlenir.Bu yanıtlar düzkasın basınca doğrudan yanıtından meydana geldiği için miyojeniktir.

• Metabolik düzenleme

– Organın metabolizması sonucunda oluşan maddeler lokal vazodilatasyona yol açabilir.CO2 basıncının artması, laktik asit, K iyonunu artması Adenozin gibi maddelerin artışı vazodilatasyona neden olur.

– Aktif hiperemi: Doku aktivitesi arttığı zaman görülen vazodilatasyon

– Reaktif hiperemi.:Kan akımı bir süre tıkandıktan sonra görülen vazodilatasyondur.

• Kan basıncı sistemik dolaşımda arteriyel damarlarda kanın damarlara yaptığı basınç anlamına gelir.

– İndirekt yöntemlerle ölçülür.

– Arterdeki maksimum basınca sistolık basınç, minumum basınca ise diyastolik basınç adı verilir.

– Sistolik ve diyastolik basınç arasındaki basınça ise nabız basıncı adı verilir.

• Sistolik Kan basıncının sürekli olarak 100 mmHg altında olmasına hipotansiyon

• Diyastolik kan basıncının 90 mmHg

• Sistolik kan basıncının140 mm Hg den yüksek olmasına hipertansiyon adı verilir.

• Oturur durumdan ayağa kalkınca kan

basıncının düşmesine ortostatik tansiyon

adı verilir.

Kan basıncının düzenlenmesi ve kontrolü

• Kan basıncının belirli sınırlar içinde sabit tutulması gerekir. Bunun sağlanmasında

– Vazomotor merkez – Üst beyin merkezleri – Baroreseptörler

• Yüksek basınç (aort ve karotid sinuste yerleşmistir.

• Düşük basınç (kardiyopulmoner reseptörler)

– Kemoreseptörler rol alır.

• Vazomotor merkez medulla oblangatada bulunur.

• Bu merkezin serebral korteks ve hipotalamusla sıkı bağlantıları vardır.

• Vazomotor merkezde esas olarak iki farklı kısım bulunur.

– Vazokonstriktör merkez: Damarlarda ve kalpte sempatik aktivasyonu artırır.

• Damarlarda vazokonstrksiyon

• Kalp atım hızı

• Kalp atım hacmi artar.

– Vagus merkezi: Damarlarda ve kalpte sempatik etkinliği azaltarak parasempatik etkinliği arttırır.

• Vazomotor merkez normal olarak

damarlarda vazokonstriksiyon yapan sempatik sinirlere sinyaller gönderir.

• Böylelikle kan damarları kısmen

kontraksiyon halinde bulunur. Buna

vazomotor tonus denir.

• Damar çapını ayarlayan sinirler

– Çapı daraltan vazokonstriktör

– Çapı genişleten vazodilatatör olmak üzere ikiye ayrılır.

– Vazokonstriktör sinirler adrenerjik olup arter kan basıncının artmasına neden olur

– Vazodilataston ise vazomotor tonusun azalmasıyla ortaya çıkar.

Baroreseptörler

• Kan basıncına duyarlı reseptörlere baroreseptörler adı verilir.

• Arteriya karotisin çatallanma bölgesinde ve arkus aortada bulunur.

• Arkus aortadan çıkan sinyaller N. Vagus içinde

• Sinus karotikustan çıkan sinyaller ise n.

Gloosofaringeus ile iletilirler.

• Bu reseptörler kan basıncı ile ilgili bilgileri medulla oblangatadaki vazomotor merkeze gönderir.

Kemoreseptörler

• Arteriyel kan basıncı düştüğü zaman kan akımının azalmasına bağlı olarak pO2 azalıp CO2 ve H

konsantrasyonu artar.

• Baroreseptörlere yakın olarak bulunan kemoreseptörler uyarılarak çıkan sinyaller vazomotor merkeze iletilir.

• Vazokonstriktör merkez uyarılarak kan basıncı yükselir.

• Bu refleks arteryal basınç 80 mm Hg düşünceye kadar uyarılmaz

• Kan basıncı arttığı zaman damar çeperlerinin

gerilmesiyle baroreseptörlerden kalkan sinyaller vazomotor merkeze ulaşıp vazokonstriktör

merkezde inhibisyon vagus merkezinde ise eksitasyon yaratır.

• Sonuçta refleks yoldan

– periferik damarlarda vazodilatasyon – Kalp frekansında

– Kalp atım hacminde azalma meydana gelir.

• Arter basıncının düşmesi baroreseptör

refleksini aktive eder. Ayni zamanda 24-48 saatlik süre içinde aktive olan bazı yolakları da aktive eder. Bunlar

– Hipotalamusta sentezlenerek arka hipofizden salınan Antidiüretik hormon tarafındann

böbreklerde su geri emilimi artar. ADH salınımı

• ozmoreseptörler,

• baroreseptörler ve

• renin anjiyotensin-aldosteron sisteminin aktivasyonuna yol açar.

• Atriyal natriüretik peptid: Atriyumlar fazla kanla dolduğu zaman atriyal natriüretik peptid salgılanır .

• Böbrek tübülüslerinden Na ve su atılımını artıran etkisi vardır.

Nabız

• Kalbin her sistolünde yaklaşık 70 ml kan fırlatılması esnek olan aort çeperini

genişletmesi arterlerde nabız olarak hissedilir.

• Nabız dalgası

– kanın kalpten aralıklı olarak atılması,

– arteriollerden kapillere geçerken karşılaştığı periferik direnç

– arter çeperinin esnekliğinden kaynaklanır.