B İY O Ç EŞ İT Lİ Lİ K B İY O Ç EŞ İT Lİ Lİ K
cografyahocasi.comNELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde biyoçeşitlilik kavramını, biyoçeşitliliği etkileyen faktörleri, biyoçeşitliliğin oluşumu ve azalmasında etkili olan faktörleri öğreneceksiniz.
Kazanım: 11.1.1. Biyoçeşitliliğin oluşumu ve azalmasında etkili olan faktörleri açıklar.
Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki çeşitli
özelliklere sahip bitki ve hayvan türleri ile mikroorganizmaların sayısını ve bu canlıların
birbirleriyle olan ilişkilerini ifade
etmektedir.
Ekosistem Biyom (Yaşam Adresi) Habitat
Belirli bir bölgede var olan canlı ve cansız varlıkların
birlikte
oluşturdukları sisteme
ekosistem denir.
Benzer bitki türlerini ve
hayvan
topluluklarını
barındıran yaşam ortamlarına
biyom denir.
Bir canlının yaşayabildiği ve üreyebildiği ortama habitat
denir.
Adaptasyon (Uyum)
Flora ve
Fauna Popülasyon
Bitki ve hayvan türlerinin
yaşamlarını devam ettirebilmek için iklim koşullarına
uyum
sağlamasıdır.
Belirli bir coğrafi alanda bulunan
bitki türlerinin tamamına flora, hayvan türlerinin
tamamına fauna adı verilir.
Belirli bir bölgede
yaşayan aynı türe ait
bireyler
topluluğudur.
Coğrafya Öğretmeni Murat Bey, öğrencileri Meltem, Ahmet ve Zehra’ya birer araştırma konusu vermiş, bu konularla ilgili hazırladıkları ödevleri bir sonraki derste arkadaşlarına sunmalarını istemiştir. Murat Bey araştırma ödevi olarak;
Meltem’e, bir türün bireylerinin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği ve türün arandığında en kolay bulunabildiği yaşam yeri konusunu,
Ahmet’e, belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle daima etkileşim içinde olan canlılarla bunların herhangi bir şekilde cansız çevreyle ilişkilerinin meydana getirdiği yapı konusunu,
Zehra’ya, belirli bitki ve hayvan türlerinin bölgesel düzeyde oluşturdukları ve kendine özgü özellikleri olan büyük topluluklar konusunu vermiştir.
Buna göre öğrencilerin araştıracakları konular aşağıdaki kavramlardan hangileri ile doğru olarak ilişkilendirilir?
Meltem Ahmet Zehra A) Habitat Ekosistem Biyom
B) Biyom Besin zinciri Biyolojik çeşitlilik C) Popülasyon Biyolojik çeşitlilik Besin zinciri
D) Habitat Ekosistem Popülasyon
E) Besin zinciri Biyom Biyolojik çeşitlilik
2012 – LYS3
Canlıların doğal ortamlar içerisinde yaşadığı küre olan biyosfer (canlılar
küresi); litosfer, atmosfer ve hidrosfer ile etkileşim hâlindedir.
FİZİKİ FAKTÖRLER
Fiziki faktörler, biyoçeşitliliğin oluşmasında oldukça önemli bir etkiye sahiptir. Canlıların beslenme, büyüme, üreme gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için yeryüzündeki şartların elverişli olması gerekir. Yaşam kalitesi açısından en uygun imkânlara sahip ortamlarda canlıların büyüme ve üreme kapasiteleri artar. Bu imkânlardan uzaklaşıldıkça yaşamsal faaliyetler açısından şartlar zorlaşır ve canlılar yaşamdan kopar.
İKLİM
İklim, biyosferdeki biyoçeşitliliğin oluşmasında ve dağılışında belirleyici faktördür. Yeryüzünde benzer bitki ve hayvan topluluklarının dağılışıyla iklim kuşakları benzerlik göstermektedir.
Sıcaklık ve yağış, karalarda yaşayan canlıların dağılışını etkileyen en
önemli iklim elemanlarıdır.
Yeryüzünde biyoçeşitliliğin en fazla görüldüğü yer, yıl boyu sıcak ve nemli olan ekvatoral iklim bölgesidir.
Ekvatoral iklimde yağışın fazla olması, yağmur ormanlarının yanı sıra orman altı bitki örtüsü bakımından da son derece zengin bir bölgenin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Sıcaklığın yüksek olduğu bölgede yapraklarını dökmeyen ağaçlar yıl boyu meyve verir.
Bu durum, otçul ve etçillerin bölgede yoğunlaşmasına neden olmuştur.
Çöl ikliminde yağışın az ve bitki örtüsünün cılız olması, canlıların yaşam şartlarını olumsuz etkiler.
Kutup ve tundra ikliminde görülen
düşük sıcaklıklar da biyoçeşitliliğin
azalmasına neden olur.
İklim, hayvanların göç hareketlerini de etkiler. Örneğin yağışların yaz mevsiminde yoğunlaştığı savan iklim bölgesinde yaşayan hayvanlar, kurak geçen kış mevsiminde bölgeden göç etmektedir.
Her canlı türünün yaşayabileceği uygun
bir sıcaklık değeri vardır. Bu değere
optimum sıcaklık denir.
Her canlı türünün yaşayabileceği uygun
bir sıcaklık değeri vardır. Bu değere
optimum sıcaklık denir.
Bitkiler; sıcaklıktaki azalmaya bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru geniş yapraklı, karışık ve iğne yapraklı ağaçlar şeklinde kuşaklar oluşturur.
Orta kuşaktaki bitkiler kışın yaprağını döker.
Rüzgârlar, polen ve tohumların taşınmasını sağlayarak bitkilerin yayılışını;
sıcaklık ve nemi taşıyarak da bitki ve hayvanların dağılışını etkilemektedir.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Yeryüzü şekilleri, canlıların dağılışını etkileyen faktörlerden biridir. Yükseltiye bağlı olarak sıcaklığın azalması ve bir noktaya kadar yağışın artması, bitki ve hayvan türlerinin bir dağ yamacı boyunca çeşitlenmesini sağlamıştır.
Yükselti arttıkça bitkiler; geniş yapraklı, karışık ve iğne yapraklı ormanlar ile dağ çayırları şeklinde kuşaklar oluşturur.
Yeryüzü şekillerinin engebeli olduğu bölgelerde iklimin kısa mesafelerde değişmesi ve çeşitli iklim tiplerinin görülmesi biyoçeşitliliği artırmaktadır.
Dağların uzanış doğrultusu da canlıların dağılışında farklılıklar oluşturmaktadır.
Yağış miktarı, dağların yüksek ve kıyıya paralel uzandığı alanların kıyı kesimlerinde artarken iç kesimlerinde ise azalmaktadır. Bu nedenle dağların denize dönük yamaçlarında biyoçeşitlilik daha fazladır.
SULAR
Suların yeryüzüne dağılışı ile canlıların dağılışı arasında sıkı bir ilişki
vardır. Su, kendi içinde yaşayan canlılar için bir yaşam alanı
oluştururken karada yaşayan canlılar için de hayati bir öneme sahiptir.
TOPRAK
Toprak, tüm canlılar için vazgeçilmez bir kaynak durumundadır. Bitkileri
önemli ölçüde etkileyen bu kaynak, hayvan türleri içinse apayrı bir
öneme sahiptir.
Bazı hayvanlar yaşamlarını sürekli toprak içinde sürdürürken bazıları ise yaşamlarının belli bir kısmını toprak içine yaptıkları yuvalarında sürdürmektedir.
PALEOCOĞRAFYA FAKTÖRLERİ
Canlıların yeryüzüne dağılışında bugünkü çevre
şartlarının yanı sıra kıtaların hareketleri ve özellikle
son jeolojik zamanda gerçekleşen iklim
değişiklikleri etkili olmuştur.
KITALARIN KAYMASI
Kıtaların kayması sonucu, jeolojik zamanlarda meydana gelen yer kabuğu hareketlerine bağlı olarak kıta ve denizlerin dağılışında önemli değişiklikler meydana gelmiştir.
I. Jeolojik Zaman’da Pangea adı verilen tek bir kıta ve bu kıtayı çevreleyen büyük bir okyanus bulunmaktaydı. Bu kıta, magmadaki konveksiyonel hareketlerin etkisiyle zaman içerisinde parçalanarak çok sayıda kıtaya bölünmüştür.
Kıtaların birbirinden ayrılması, yeryüzündeki bitki ve hayvanların bulunduğu sahaların da birbirinden uzaklaşmasını beraberinde getirmiştir. Kıtalarda görülen bu uzaklaşma, farklı canlı türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
İklim değişikliği, canlıların dağılışını doğrudan etkileyen bir faktördür.
Bu değişiklik; bazı canlıların yayılış alanlarının daralmasına, bazılarının
daha geniş alanlarda yayılış göstermesine, bazılarının da yeni iklim
koşullarına uyum sağlayamayarak yok olmasına neden olmuştur.
Tersiyer'de sıcak ve nemli iklim şartlarına bağlı olarak tropikal yağmur ormanları daha geniş alanlara yayılmış, çöl alanları ise daralmıştır. Son jeolojik zamanda görülen buzullaşma sonucu canlıların çoğu Ekvator'a göç etmiştir.
Buzulların erimesiyle canlılar, tekrar kutuplara ve dağların yüksek kesimlerine doğru göç etmişlerdir.
Jeolojik zamanlar boyunca birçok kez iklim değişikliği yaşanmış, bu olaylar sonucunda birçok canlı türü yok olmuştur.
Dinozorlar ve mamutlar, yok olan canlı türlerindendir.
Deniz seviyesindeki değişiklikler, karaların ayrılmasına veya birleşmesine neden olmuştur. Örneğin son jeolojik zamanda deniz seviyesinin alçalmasıyla Bering Boğazı kara hâline gelerek Alaska ile Sibirya'yı birbirine bağlamış ve buradan canlı geçişleri gerçekleşmiştir.
İklim değişikliği, bazı canlıların yaşam alanını etkilemektedir.
Günümüzde küresel ısınma ve iklim değişikliği sonucu, bazı canlı türlerinin ortadan kalkabileceğini veya yaşamları açısından elverişli koşulların bulunduğu sahalara kayabileceğini söylemek mümkündür.
Bilimsel çalışmalar orta kuşaktaki biyoçeşitliliğin 100-135 bin yıl önce çok daha farklı olduğunu ortaya koymuştur. Yapılan polen analizi ve relikt bitki topluluklarının değerlendirilmesiyle o dönemde daha gür bir bitki örtüsünün bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Buna göre, sözü edilen farklılığın nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Deniz seviyesinde görülen değişimler B) Toprak oluşum hızının değişmesi
C) Küresel iklimde görülen değişiklikler D) Epirojenik hareketlerin yavaşlaması E) Kıtaların konumlarının değişmesi
2015 – LYS4
BİYOLOJİK FAKTÖRLER
Canlıların yeryüzüne dağılışında insan
faaliyetlerinin yanı sıra diğer canlıların
da etkisi bulunmaktadır.
İNSAN
İnsanların yeryüzündeki bitki ve hayvanların dağılışına etkisi genelde olumsuz olmakla birlikte olumlu etkileri de olabilmektedir.
İlk çağlardan bu yana doğadan çeşitli şekillerde yararlanmaya çalışan insanlar;
avcılık, bitki örtüsünün tahribi vb. faaliyetlerle bitki ve hayvanların dağılışını olumsuz etkilemiştir.
Sanayi Devrimi'yle birlikte doğaya müdahalesi artan insanın canlıların dağılışına etkisi daha da belirginleşmiştir. Bu anlamda günümüzde görülen aşırı avlanma, ormanların ve otlakların tahrip edilmesi, evsel ve sanayi atıklarının toprağı ve yer altı sularını; fosil yakıtların ise atmosferi kirletmesi gibi beşerî faaliyetler canlı türlerinin azalmasına yol açarak biyoçeşitliliği olumsuz etkilemektedir.
İnsanların çevreye etkisi
İnsanların biyoçeşitliliğe verdikleri zararlardan biri de farklı canlı türlerinin etkileşimine neden olmalarıdır. Örneğin 1957’de Nil Nehri’nde yaşayan tatlı su levreği, balık miktarını artırmak için Victoria (Viktorya) Gölü’ne bırakılmıştır. Aşırı derecede çoğalan bu balık, göldeki 400 yerel balık türünün yok olmasına neden olmuştur.
Mısır’da bulunan Süveyş Kanalı'nın açılması (17 Kasım 1869) ile Akdeniz ve Kızıldeniz arasında canlı geçişi başlamıştır. Bu göç olayı, Süveyş Kanalı’nın açılması için büyük uğraşlar veren Fransız mühendis ve diplomat Vicomte Ferdinand Marrie de Lesseps anısına, “Lessepsiyen Göç” ve bu yolla geçiş yapan türler de “Lessepsiyen Göçmen” olarak adlandırılmıştır. Kızıldeniz’den Akdeniz’e geçiş yapan Lessepsiyen türler, hemen batıya yönelerek Afrika kıyılarını veya saat yönü tersinde Mısır, İsrail, Lübnan, Suriye ve Türkiye kıyılarını takip ederek yayılım göstermektedir. Bu türler, gittikleri yerlerdeki canlılarla etkileşime girmektedir. Bunun sonucunda da bazı canlı türleri yok olmaktadır.
BİLGİ NOTU
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak koyu renkle gösterilmiştir
Bu alanların hangilerinde, insan faaliyetlerinin biyoçeşitliliğe olan olumsuz etkilerinin daha az olması beklenir?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) III ve V E) IV ve V
2018 - AYT
DİĞER CANLILAR
Biyoçeşitliliği etkileyen etmenlerden biri canlılar arasındaki etkileşimdir.
Örneğin bazı kuş türleri bitki tohumlarını başka bölgelere taşır ve bazı bitkilerin yayılmasına etkide bulunur. Çeşitli böcekler, çiçekli bitkiler arasında dolaşarak bitkilerin döllenmesini sağlar.
Bazı otçul hayvanlar, sürekli olarak sevdikleri bitkileri yedikleri için zamanla bu bitkiler azalır, bunların yerine sevmedikleri bitkiler yaygınlaşır.
Yeryüzündeki coğrafi şartların değişimine bağlı olarak canlılar, öncelikle değişen koşullara uyum sağlamaya (adaptasyon) çalışır. Uyum sağlayamayanlar, yaşamları için gerekli coğrafi şartların bulunduğu bölgelere göç eder. Göç edemeyen ve bu koşullara uyum sağlayamayan canlıların birey sayısı azalarak zamanla nesilleri tükenir.
BİLGİ NOTU
Biyoçeşitliliğin 3 numara ile gösterilen alanda 4 numara ile gösterilen alana göre daha fazla olmasının nedenlerini açıklayınız.
Cevap: 3 numaralı alanda biyoçeşitlilik daha fazladır. (Amazon Havzası) Çünkü yıllık ve günlük sıcaklık farkı çok azdır. Yağış miktarı fazladır.
Aşağıdaki dünya fiziki haritasında bazı alanlar işaretlenmiştir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplandırınız.
Son jeolojik zamanda 1 numara ile gösterilen yerde bulunan Bering Boğazı ile Alaska-Sibirya arasında gerçekleşen canlı geçişlerinin nedeni nedir?
Cevap: Son jeolojik zamanda deniz seviyesinin alçalmasıyla Bering Boğazı kara hâline gelerek Alaska ile Sibirya'yı birbirine bağlamış ve buradan canlı geçişleri gerçekleşmiştir.
Aşağıdaki dünya fiziki haritasında bazı alanlar işaretlenmiştir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplandırınız.
2 numara ile gösterilen yerde Süveyş Kanalı'nın açılması hangi denizler arasında canlı geçişini sağlamıştır?
Cevap: Süveyş Kanalı’nın açılması ile Kızıldeniz ile Akdeniz arasında canlı geçişi sağlanmıştır.
Aşağıdaki dünya fiziki haritasında bazı alanlar işaretlenmiştir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplandırınız.
5 numara ile gösterilen alanda canlı çeşitliliğinin azalmasında hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: Küresel ısınma ile birlikte buzulların hızlı bir şekilde erimesi, bilinçsiz ve aşırı avlanma canlı çeşitliliğini azaltmıştır.
Aşağıdaki dünya fiziki haritasında bazı alanlar işaretlenmiştir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplandırınız.
6 numaralı alanda bulunan Hindistan, kuzeye doğru hareket ederek Asya Kıtası ile birleşmiştir. Bu hareketin canlı yaşamına olan etkilerini açıklayınız.
Cevap: Afrika kıtası ile birleşik olan Hindistan Levhası, buradan koparak Avrasya ile birleşmiştir. Bunun sonucunda Afrika ile bu kara parçasında yaşayan canlılar arasındaki bağlar koparken diğer yandan Hindistan kara kütlesi ile Avrasya karasında yaşayan canlılar arasında bir etkileşim başlamıştır.
Aşağıdaki dünya fiziki haritasında bazı alanlar işaretlenmiştir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplandırınız.
Haritada numaralandırılan alanların hangilerinde bu nedene bağlı olarak biyoçeşitliliğin daha zengin olduğu söylenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
2020 - AYT
Genel olarak engebenin fazla olduğu alanlarda yağış, sıcaklık, nem gibi iklim elemanları kısa mesafelerde değişiklik gösterdiği için bu alanlarda engebenin az olduğu alanlara göre biyoçeşitliliğin daha zengin olması beklenir.
2019 - AYT
İnsan etkisine bağlı olarak doğal sistemlerde meydana gelen değişimler bütün canlı yaşamını ciddi oranda etkiler. Bu etkinin artarak devam etmesi hâlinde doğal sistemlerde geri dönülmez sorunların yaşanacağı öngörülmektedir.
Aşağıdakilerden hangisinin devam etmesi durumunda gelecekte bu sorunlar daha fazla ortaya çıkacaktır?
A) Enerji üretiminde fosil kaynakların kullanımının teşvik edilmesi B) İhtiyaç duyulduğu kadar tüketim yapılarak israfın önlenmesi
C) Enerji verimliliği yüksek teknolojilere geçilerek enerji tasarrufunun sağlanması D) Mevcut ormanların korunması ve ağaçlandırma faaliyetlerinin artırılması
E) Atıkların geri dönüştürülerek tekrar kullanımının sağlanması
Tropikal Yağmur Ormanları, bitki ve hayvan türleri bakımından Dünya’nın en zengin alanlarıdır.
Bu alanların tür bakımından zengin olmasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) Mutlak konumları
B) Sürekli yağış almaları
C) Su kaynaklarının bolluğu D) Tarımın yaygın olması
E) Yıllık sıcaklık farklarının düşük olması
2019 – AYT
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
……….…… polen ve tohumların taşınmasını sağlayarak bitkilerin dağılışını etkilemektedir.
Yeryüzünde biyoçeşitliliğin en fazla görüldüğü yer, yıl boyu sıcak ve nemli olan
………...… iklim bölgesidir.
Her canlı türünün yaşayabileceği uygun bir sıcaklık değeri vardır. Bu değere
……….…… denir.
Benzer bitki türlerini ve hayvan topluluklarını barındıran yaşam ortamlarına
……….. denir.
İklim, yer şekilleri, su ve toprak canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen
……….. faktörlerdendir.fiziki
biyom
optimum sıcaklık
Ekvatoral Rüzgarlar
BOŞLUK DOLDURMA
Belirli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireyler topluluğuna habitat adı verilir.
Jeolojik zamanlar boyunca birçok kez iklim değişikliği yaşanmış, bu olaylar sonucunda birçok canlı türü yok olmuştur.
Belirli bir coğrafi alanda bulunan bitki türlerinin tamamına fauna adı verilir.
Kutup ve tundra ikliminde görülen düşük sıcaklıklar biyoçeşitliliğin azalmasına neden olur.
Son yıllarda bitki ve hayvan türlerinde artış görülmektedir.
DOĞRU-YANLIŞ
1) Yukarıdaki haritada işaretli olarak verilen yerlerin hangisinde biyoçeşitliliğin az olmasının sebebi kuraklıktır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
2) Aşağıdakilerden hangisi biyoçeşitliliği tehdit eden doğal kaynaklı faktörlerden değildir?
A) Deniz seviyesindeki değişmeler B) Doğal afetler
C) İklim değişiklikleri
D) Doğal ortamdaki türler arası rekabet
E) Tarımsal faaliyetler
I. Develerin hörgüçlerine bolca yağ depolamaları
II. Kaktüslerin gövdelerinde bol miktarda su tutabilmeleri III. Makilerin yapraklarının kalın ve tüylü olması
3) Yukarıda verilen özelliklerden hangileri adaptasyon olayına örnek olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
4) Aşağıdakilerden hangisi, biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı olaylardan değildir?
A) Orman yangınlarının önlenememesi
B) Erozyonla mücadelenin yetersiz olması C) Meraların aşırı otlatılması
D) Sanayi atıklarının doğaya arıtılmadan bırakılması
E) Volkanik faaliyetler sonucu bazı bölgelerin lavlarla örtülmesi
5) Aşağıdakilerden hangisi bir yerde coğrafi koşulların olumsuz yönde değişmesi durumunda canlılarda görülen durumlardan biri değildir?
A) Göç edemeyen canlıların evcilleşmesi
B) Canlıların uygun yaşam ortamlarına göç etmesi
C) Göç edemeyen canlıların neslinin azalması ya da yok olması
D) Canlıların zorlaşan doğal koşullara karşı dayanıklılıklarını artırıcı özellikler geliştirmeye çalışması
E) Canlıların değişen ortama uyum sağlamaya çalışması
