rr
YURTTAŞLIK VE
EĞİTİM
L r
TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ
YAYINLARI
Y U R T T A Ş L IK ve EĞİTİM
T Ü R K E Ğ İ T İ M D E R N E Ğ İ X X . E Ğ İ T İ M T O P L A N T I S I
21 - 2 2 K A S I M 1 9 S 6
ISBN 975-7583-15-4
TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ EĞİTİM DİZİSİ NO : 20
Yayına Hazırlayan
□ o ç . D r . M e r a l Ç İL E L İ
İÇ İN D EK İLER
AÇILIŞ KONUŞMALARI ... IX T E D Bilim K u r u lu B a ş k a n ı
P r o f . D r . Û z c a n D e m ire l'in A ç ılış K o n u ş m a s ı ...X I T E D G e n e l B a ş k a n Y a r d ı m c ı s ı
Ş a h in M e n g ü 'n ü n A ç ılış K o n u ş m a s ı ... X V II
BİRİNCİ O TU R U M ... ...1 B a ş k a n : D o ç . D r . M e r a l Ç İ L E L İ ...2 K o n u ş m a c ı : P r o f . D r . A h m e t İ N A M ...3 K o n u : Y u r t t a ş l ı k k a v r a m ın ın T a r ih s e l
G e lişim i
İKİNCİ O TU R U M ... ... ...21 B a ş k a n : P ro f . D r . A y ş e g ü l A T A M A N . ...2 2 K o n u ş m a c ı : P r o f . D r . S in a A K Ş I N ...2 3 K o n u : U lu s la ş m a S ü r e c in d e D e v l e t v e
Y u r t t a ş
Ü ÇÜNCÜ O TURUM [PANEL I)...47 B a ş k a n : P ro f . D r . B o z k u r t G Ü V E N Ç ....49 K o n u ş m a c ıla r : P r o f . D r . E s in K O N A N Ç ... 5 0 P r o f . D r . S in a A K Ş İ N ... 6 3 P r o f . D r . A h m e t İ N A M ...71 P ro f.D r.M e h m e t G Ü R K A Y N A K ....7 B K o n u : Y u r t t a ş l ı k E ğ itim i v e S o r u n la r ı
DÖRDÜNCÜ O TURUM ...123
B a ş k a n K o n u ş m a c ı K o n u
P r o f . D r . C e m a l T A L U Ğ ... 1 2 5 P r o f . D r . Ü n s a l Y A V U Z ... 1 2 5 T ü rk iy e C u m h uriyetind e Y u rtta ş lık K a v ra m ı D o ğ u şu ve Gelişimi
BEŞİNCİ OTURUM .1 4 3
B a ş k a n K o n u ş m a c ı K o n u
D r . F e r h u n O Ğ U Z K A N ... 1 4 4 P ro f. D r. Seçil K a ra l A K G Ü N ....1 4 5
/ D e m o k r a t i k G e liş m e S ü r e c in d e Y u r t t a ş l ı k E ğ it im
ALTINCI O TU R U M ...169
B a ş k a n
K o n u ş m a c ıla r
K o n u
P r o f . D r . Ö z c a n D E M İ R E L ..171 P r o f . D r . Ü n s a l Y A V U Z ... 1 7 3 P ro f. D r. Seçil K a ra l A K G Ü N ....1 8 7 D o ç . D r . N e r m i n Ç E L E N .. .. 2 0 0 A b b a s G Ü Ç L Ü ... 2 1 B Y u r t t a ş l ı k E ğ itim i İçin Ö n e r ile r T A R T I Ş M A - G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E
EK 1. T Ü R K E Ğ İ T İ M D E R N E Ğ İ X X . E Ğ İ T İ M T O P L A N T I S I P R O G R A M I ... 2 4 7
A ÇILIŞ K O N U Ş M A LA R I
• Prof. Dr. Özcan OEMİREL T E D G e n e l B a ş k a n Y a r d ım c ıs ı
• Prof. Dr. Şahin MENGÜ T E D G e n e l B a ş k a n Y a r d ım c ıs ı
TE D BİLİM KURULU BAŞKANI PROF. OR. ÖZCAN DEMİREL'İN XX.
EĞİTİM TOPLANTISI AÇIŞ KONUŞMASI S a y ın K o n u k la n ,
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i B ilim K u r u lu a d ın a h e p inize s a y g ıla r s u n u y o r u m .
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i t a r a f ı n d a n d ü z e n le n e n X X . E ğ i t im T o p la n t ıs ın a h o ş g e ld in iz.
Bilindiği gibi T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i, B ü y ü k Ö n d e r A t a t ü r k ' ü n b u y r u ğ u ile 1 9 2 B yılında k u ru l
m u ş , ü y e le rin in v e y a r d ı m s e v e r v a t a n d a ş l a r ın k a tk ıla rıy la b u g ü n e k a d a r va rlığ ın ı s ü r d ü r m ü ş , A t a t ü r k ilk e le rin d e n v e d e v r im le r in d e n ö d ü n s ü z T ü r k U lu s a l E ğ i t im d e k a tk ıyı h e d e f le m iş k a m u y a y a r a r lı b ir D e r n e k t ir .
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i, ulusal e ğ itim e k u r u lu ş u n u n 5 0 . Y ılın d a n it ib a r e n y a p t ığ ı b ir ç o k e ğ itim etkinlikleriyle k a t k ıd a b u lu n m u ş t u r .
B u e tk in lik le r in b a ş ın d a , 1 9 '7 B y ılın d a b a ş la tılm ış o la n v e e ğ itim a la n ın d a b ü y ü k h i z m e t leri g e ç m i ş b a ş a rılı e ğ itim c ile ri ö d ü lle n d irm e k g e lm e k t e d ir . T ü r k e ğ itim D e r n e ğ i b u g ü n e k a d a r 1 G e ğ itim c iy e T E D E ğ it im H i z m e t Ö d ü lü , b ir bilim a d a m ın a T E D E ğ i t im B ilim Ö d ü iü , b ir bilim a d a m ı
n a d a E ğ i t im A r a ş t ı r m a Ö d ü lü v e r m i ş t i r .
D i ğ e r b ir e tk in lik te 1 9 "7 9 yılında b a ş la tılm ış o la n e ğ itim t o p la n t ıla rıy la 1 9 B 3 yılında b a ş la tıla n ö ğ r e t i m t o p la n tıla r ıd ır . B u g ü n e k a d a r 1 9 e ğ itim to p la n t ıs ı v e 1A ö ğ r e t i m t o p la n tıs ı d ü z e n le n m iş v e h e r t o p la n t ıd a s u n u la n bildiri v e p a n e lle r k ita p h a lin d e y a y ın la n m ış v e e ğ itim c ile rin h iz m e tin e s u n u l m u ş t u r . A y r ı c a T ü r k e ğ itim in e k a tk ıd a b u lu
n a n d e ğ e rli e ğ itim c ile r için a n m a t o p la n tıla rı d ü z e n le m e k te d ir .
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i B ilim K u r u lu , v e rile n ö d ülle rle , d ü z e n le n e n bilim sel to p la n t ıla r la T ü r k ulusal e ğ itim s is t e m in e h iz m e t v e r m e n in y a n ıs ır a b u g ü n 1 0 2 . S a y ıs ın a u la ş a n " E ğ it im v e Bilim " d e r gisi ile ü lk e m iz d e ç a ğ d a ş e ğ itim d ü ş ü n c e s in in g e liş m e s in e k a t k ıd a b u lu n m a y ı a m a ç la m a k t a d ır .
T E D B ilim K u r u lu n u n ç a lış m a la rın d a a ğırlık n o k ta s ın ı b ü y ü k o r a n d a E ğ i t im v e Ö ğ r e t i m t o p la n tıla rı o l u ş t u r m a k t a d ır . K u r u lu m u z g e r e k e ğ itim , g e r e k s e ö ğ r e t i m t o p la n tıla rın ın k o n u s u n u b e lirle rk e n b ü y ü k b ir titizlik le ç a l ış m a k t a v e T ü r k iy e 'n in g ü n d e m in d e o la n g ü n c e l b ir k o n u y u s e ç m e y e b ü y ü k ö z e n g ö s t e r m e k t e d i r .
B u b a ğ la m d a 1 9 9 6 yılında ü lk e m iz d e y a ş a n a n o la y la rın d a e tk is iyle y u r t t a ş l ık bilincinin y e r le ş m e s in d e e ğ it im s ü re c in in ye rin i v e ö n e m in i b ir k e z d a h a t a r t ı ş m a k v e ir d e le m e k a m a c ıy la
" Y u r t t a ş lı k v e E ğ it im " k o n u lu b ir t o p la n t ı d ü z e n le m e y i u y g u n g ö r d ü k .
T o p lu m s a l d e ğ iş im s ü r e c in e hızla g ird iğ im iz g ü n ü m ü z T ü r k i y e 's i n d e , y u r t t a ş l ı k b ilin cin in k a z a n d ır ılm a s ın d a e ğ itim k u ru m la r ın ın işlevi d a h a d a ç o k ö n e m k a z a n m a k t a d ır .
Y u r t t a ş l ı k kişiler ile d e v le t a r a s ın d a a n a y a s a v e y a s a la r la t a n ım la n m ış karşılıklı h a k v e ö - d e v l e r e d a y a n a n b a ğ d ır . B M İn s a n H a k la r ı E v r e n s e l B ild irg e s i'n in 1 5 . M a d d e s in d e " H e r k e s b ir y u r t t a ş lık h a k k ın a s a h ip t ir. H iç k im s e ke yfi o l a r a k y u r t t a ş l ı ğ ı n d a n y a d a y u r t t a ş l ı k
d e ğ iş t ir m e h a k k ın d a y o k s u n b ır a k ıla m a z ifa d e si y e r a lm a k t a d ır .
T ü r k h u k u k u n d a " y u r t t a ş lık " k a v r a m ı 1 9 2 4 A n a y a s a s ı ile b a ş la r . G ü n ü m ü z T ü r k h u k u k u n d a y u r t t a ş l ığ ı d ü z e n le y e n k u r a lla r ilgili y ö n e t m e lik t e d e y e r a l m a k t a d ır . A n a y a s a 'y a g ö r e , T ü r k D e v le tin d e y u r t t a ş l ık b a ğ ıy la bağlı o la n h e r k e s T ü r k 't ü r . Y u r t t a ş l ı k , y a s a n ın ö n g ö r d ü ğ ü k o ş u lla r la k a z a n ılır v e yine y a s a d a b e lirtile n d u r u m la r d a k a y b e d ilir , h ü k ü m le r i y e r a l m a k t a d ı r . A n c a k C u m h u r iy e t i n ilanından g ü n ü m ü z e d e k g e ç e n s ü r e için d e y u r t bilgisinin v e y u r t t a ş l ı k k a v r a m ın ın k a z a n d ır ılm a s ın d a v e d e m o k r a t ik le ş m e s ü r e c in d e y u r t t a ş l ı k e ğitim in i v e r m e d e 7 0 yıllık d e n e y im le rim iz in y e t e r li o lm a dığını, kim i ç e v r e le r in z a m a n z a m a n ü m m e t ç ilik ö z le m le rin i dile g e t ir m e le r iy le o r t a y a ç ık tığ ın ı g ö r m e k t e y i z . B u ö z le m le r in a r k a s ın d a d e ğ iş im s ü r e c in d e e ğ itim in y e t e r in c e e tkili o lm a d ığ ı gibi b ir s o n u ç o r t a y a çık tığ ı s ö y le n e b ilir. B u n a bağlı o la r a k U lu s a l E ğ it im in g e n e l a m a ç la r ı a r a s ın d a d a y e r a la n iyi in s a n , iyi v a t a n d a ş v e iyi m e s le k sa hib i in s a n y e t i ş t i r m e h e d e fle rin i g e r ç e k le ş t i r m e d e özellikle iyi v a t a n d a ş y e t i r m e d e ç o k b a ş a r ılı o la m a d ığ ım ı z ö n e s ü r ü lm e k t e d ir . B u n u n n e d e n le ri a c a b a E ğ it im s is t e m im iz i ç a ğ d a ş l a ş t ı r m a v e d e m o k r a t ik le ş t i r m e s ü r e c in d e m i h a t a y a p t ık v e h a la b u h a t a y ı y a p m a y a d e v a m e d iy o r u z ? Y o k s a Y u r t t a ş l ı k bilinci v e s o ru m lu lu k la rın ı k a z a n d ır m a d a m ı etkili b ir e ğ i t i m v e r e m e d i k ? B ö y le s i b ir e ğ itim in v e r ilm e s in d e h e rş e y i s a d e c e e ğ itim k u r u m la r ın d a n m ı b e k liy o r u z ? D a h a etkili y u r t t a ş l ı k e ğ itim i için
d a h a b a ş k a n e le r y a p a b iliriz ? B u v e b u n a b e n z e r s o r u l a r a y a n ıt b u la b ilm e k a m a c ıy la b u to p la n tıy ı d ü ze n le d ik . B u s o r u n la r a t e m e l ç ö z ü m le r in bilim sel t o p l a n t ı l a r d a b u lu n a c a ğ ın ı z a n n e t m i y o r u z : a n c a k b u e tk in lik le r y o lu y la s o r u n u n t a r t ı ş m a y a a ç ılm a s ı ç ö z ü m için a z d a o ls a k a tk ı g e tiric i ö n e rile rin o lu ş m a s ı v e b u n la rın e ğ itim s iy a s a la rın ın o lu ş m a s ın a v e u y g u la m a la r ın a k a tk ı g e tire c e ğ in i u m m a k t a y ız .
B u e ğ itim t o p la n t ım ız ı d ü z e n le rk e n y u r t t a ş l ık k a v r a m ın ı t e m e le a la r a k b u n u n b ir e y v e t o p l u m a ç ıs ın d a n d o ğ u r g u l a r ı n ı ö n c e lik le ird e le m e n in , d a h a s o n r a d a , u lu s la ş m a s ü r e c in d e d e v le t v e y u r t t a ş bilincinin k a z a n d ır ılm a s ı v e b u s ü r e ç t e e ğ itim e d ü ş e n g ö r e v le r i,- etkili b ir y u r t t a ş lık e ğ iti
m i y a p m a d a o r t a y a ç ık a n s o r u n l a r ile ç ö z ü m y o l
ları ü z e r in d e d u r m a n ı n d a h a u y g u n o la ca ğ ın ı d ü ş ü n d ü k .
B u d ü ş ü n c e le rle T E D B ilim K u r u lu o la r a k d ü z e n le d iğ im iz y u r t t a ş l ı k v e e ğ it im ko n u lu t o p la n tının, k o n u n u n u z m a n ı o la n bilim a d a m la r ı v e d ü ş ü n ü r le r t a r a f ı n d a n ele alınıp ird e le n m e s i ile T ü r k E ğ i t i m s i s t e m in d e k i y u r t t a ş l ı k e ğ itim i s o r u n la r ın a k a tk ı g e t ir e c e ğ in i u m u y o r v e b u to p la n tın ın T ü r k e ğ it im k a m u o y u için b a ş a rılı o lm a s ın ı d iliy o ru m .
H e r z a m a n o ld u ğ u gibi b u g ü n d e t o p la n t ım ız a k a t ıla r a k açılışım ızı o n u r la n d ır a n siz d e ğ e rli k o n u k la rım ız a bildiri s u n a c a k , p a n e le v e t a r t ı ş m a l a r a k a tıla c a k d e ğ e rli bilim a d a m la r ın a t e ş e k k ü r e d e r , h e p in ize T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i B ilim K u r u lu a d ın a s a y g ıla r s u n a r ım .
ŞAHİN MENGÜ - [ T E D G e n e l B a ş k a n Y a r d ım c ıs ı]
[A çılış k o n u ş m a s ın ı y a p t ıla r ]
TE D GENEL B A Ş K A N YARDIMCISI ŞAHİN M ENGÜ'NÜN KONUŞMASI;
S a y ın D a v e tlile r , D e ğ e rli E ğ it im c ile r v e Bitim a d a m la r ı;
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i B ilim K u r u iu 'n u n d ü z e n lediği 2 0 . E ğ i t im T o p la n t ıs ın a h o ş geldiniz d iy o r.
T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i a d ın a s a y g ıla r s u n u y o r u m . D e ğ e r li B ilim a d a m la r ı, e ğ itim c ile r v e u z m a n l a r 2 0 . E ğ i t im t o p la n t ım ız ın k o n u s u o la n " Y U R T T A Ş L IK V E E Ğ İ T İ M " İ iki g ü n b o y u n c a t a r t ı ş a c a k l a r .
İn s a n la r, ta n ıd ık la rı, bildikleri ş e y le ri s e v e r v e o n la r a ilgi d u y a r . Y u r t t a ş l ı k bilgisinin kişilerdeki y u r t s e v g is in i b e n i m s e t m e a ç ıs ın d a n ö n e m i b ü y ü k t ü r , d ü ş ü n c e s in d e n h a r e k e t le T E D 'n i n k u r u c u s u b ü y ü k ö n d e r A t a t ü r k 1 3 ,9 ,1 9 3 1 yılında d ö n e m in R e is ic u m h u r u o la ra k , d e v r in B a ş b a k a n ı S a y ın İ s m e t İn ö n ü 'y e g ö n d e r d iğ i y a z ıla rın d a V a t a n ç o c u k la rın ın iyi v a t a n d a ş o la r a k y e t iş tir ilm e s i için ö ğ r e n i m p r o g r a m l a r ı a r a s ın d a Y u r t bilgisi d e r s lerinin k o n u lm a s ın ı i s t e m iş t ir . Y u r t b ilg is i ç a lış m a la r ın ı A f e t İn a n ile b ir lik t e b i z z a t y a p a n A t a t ü r k iki c ilt halin d e ç ık a rıla n k ita b ın s a d e c e o k u lla rd a değil, y u r t ç a p ın d a v a t a n d a ş l a r a , kendi h a k la rı k o n u s u n d a b ilg ile n m ele ri için o k u m a s ın ı s a ğ la m ış t ır .
A t a t ü r k Y u r t t a ş l ı k E ğ itim i k o n u s u n d a ; F e r d i h ü r r i y e t i n D e v l e t t a r a f ı n d a n s a ğ la n a b ile c e ğ in i s ö y le r k e n , f e r d i h ü r r iy e t in D e v le t fa a liy e tle rin i z a y ıf la t m a m a s ın ın ö n e m in e d e ğ in m iş t ir . B u d ü ş ü n c e le rin i T e ş k ila tı Efeasiyenin B B . M a d d e s in d e ş u c ü m le le rle ifa d e e t m i ş t i r " H e r T ü r k h ü r d o ğ a r , h ü r y a ş a r " " T ü r k le r d e m o k r a t h ü r nesil v a t a n d a ş la r d ır " " T ü r k C u m h u r iy e t in in k u r u c u la r ı v e s a h ip le ri b iz z a t ke n d ile rid ir."
S o n c ü m le s iy le A t a t ü r k m illet b ü t ü n ü n e d e ğ e r v e r m e n in e n g ü z e l ö rn e ğ in i v e r m i ş t i r .
B ü y ü k A t a m ı z ; E n b ü y ü k g e rç e k le rin , d ü ş ü n ce le rin ö z g ü r c e o r t a y a k o n m a s ı v e t a r t ış ıla b ilm e - si ile o r t a y a çıkıp y ü k s e le c e ğ in in bilinciyle, ira d e le rin e n güzeli o la n D e m o k r a s iy i b iz le re a r m a ğ a n e t m i ş t i r .
H ü r r i y e t i n s o n u c u o la r a k v a t a n d a ş la r ın e ş it h a k la ra s a h ip o lm a la rın ı, A n a y a s a n ın e s a s h ü k m ü o la r a k ka b u l e d e n A t a t ü r k , E ş it lik t e n m a k s a t o la r a k k a n u n ö n ü n d e k i h a k la rd a k i eşitliği ka b ul e t m i ş t i r .
A t a t ü r k , T ü r k v a t a n d a ş la r ın a h a k ta n ıd ığ ı h e r k o n u n u n k a rş ılığ ın d a b ir g ö r e v k o y a r a k , f e r t lerin aile, t o p l u m v e d e v le t e k a rş ı d a g ö re v li o ld u ğ u n u b e n i m s e t m i ş t i r .
B ü y ü k A t a t ü r k Y u r t t a ş l ı k E ğ itim i s a y e s in d e ; T ü r k v a t a n d a ş la r ın ın u y g a r a le m d e h ü r , e ş it g ö r e v v e h a k sa hib i, g ö r e v le r in e bağlı kişiler t o p lu luğ u o la r a k u lu s b ü t ü n ü n ü te ş k il e t m e s i n d e en b ü y ü k m e d e n i v a s f ı b u lm u ş t u r .
D e ğ e r li k o n u k l a r A z i z A t a t ü r k , y a p t ı ğ ı s a v a ş l a r d a k o m u t a n o la r a k ne k a d a r b a ş a rılı ise, T ü r k u lu s u n a y a p t ığ ı b a ş ö ğ r e tm e n liğ in i aynı b a ş a r ı ile y e r in e g e t i r e r e k bizleri m e d e n i m ille tle r s e v iy e s in e ç ı k a r m a m ü c a d e le s in i d e v e r m i ş t i r . Ü z e r im iz e d ü ş e n g ö r e v , o n u n d ü ş ü n c e v e d e v r i m - le rine s a h ip ç ık a r a k , d a h a ileri g it m e k t ir .
S ö z le r im e s o n - v e r ir k e n T ü r k E ğ i t im D e r n e ğ i G e n e l M e r k e z i a d ın a to p la n t ıy ı d ü z e n le y e n bilim K u r u lu n a , t o p la n t ıy a k a tıla n d e ğ e rli e ğ itim c ile ri
m izle bilim a d a m la r ın a v e s iz s a y ın d a v e tlile r im iz e s a y g ıla r s u n a r , 2 0 . E ğ i t im T o p la n tıs ın ın b a ş a rılı g e ç m e s in i d ile rim .
b ir in c i o t u r u m
BAŞKAN: D o ç . D r . M e r a l Ç İ L E L İ KONUŞMACI: P r o f . D r . A h m e t İ N A M KONU: Y u r t t a ş l ı k k a v r a m ın ın t a r ih s e l gelişir
BAŞKAN - E f e n d im , iki g ü n s ü r e c e k o la n to p la n tım ız ın ilk o t u r u m u a ç ıy o r u m .
B u b ö lü m d e k o n u ş m a c ım ız O D T Ü F e n E d e b iy a t F a k ü lte s i F e ls e fe B ö lü m ü B a ş k a n ı P r o f . D r . S a y ın A h m e t in a m , S u n a c a ğ ı k o n u . Y u r t t a ş l ı k K a v r a m ın ın T a r ih s e l G e lişim i
B u y u r u n S a y ın İn a m .
[Bildirisini s u n d u ]
Y U R TTA Ş LIK KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ
Y U R TTA Ş LIK Ü S TÜ N E
P r o f . D r . A h m e t İ N A M Y u r t t a ş o lm a n ın t a r ih i, in s a n la rın b ir a r a d a y a ş a m a ç a b a s ın ın ta r ih id ir. Y a z ık ki b a ş a rıs ız lık la rla d o lu d u r . İn s a n h a la b i r a r a d a y a ş a m a s ın ı, y u r t t a ş o lm a y ı b ile m iy o r.
B ö y le "a ğ ır" b ir y a rg ın ın e lb e t t e d e s t e ğ e ihti
y a c ı v a r . B u n u n için " y u r t t a ş o lm a " k a v r a m ın ı ir
d e le m e k , y u r t t a ş lığ ın ideal ko ş u lla rın ı a r a ş t ı r m a k g e r e k i y o r . B ö y le b ir a r a ş t ı r m a bizi s iy a s a l d ü ş ü n c e le r ta rih in i in c e le m e y e g ö t ü r ü y o r . S o r u n in sa n ın y ö n e t m e , y ö n e t ilm e t a r ih in d e y a t ıy o r .
B u y a z ı m a , y u r t t a ş o la b ilm e n in ide al ko şu lla rın ı s a p t a m a ç a b a s ıy la b a ş la y a c a ğ ım . B u s a p t a m a l a r ın s o n u c u n d a o lu ş t u r a c a ğ ı m "m o d e l
le" y u r t t a ş l ığ ın t a r ih in d e v e ş im d is in d e k i s o r u n la rın a b a k a b ilm e o la n a ğ ın a u la ş m a y a u ğ r a ş a c a ğ ım . B u b a k ış a çısıyla , in s a n ın y u r t t a ş o la b ilm e siyle ilgili, k a r ş ı k a r ş ıy a b u lu n d u ğ u ç ık m a z la rı g ö s t e r m e y i d e n e y e c e ğ im .
Y U R T T A Ş OLMAK ve BOYUTLARI Y u r t t a ş o lm a k b ir üyelikle b a ş lıy o r . B i r t o p lu m a v e b ir ülkeye . İn s a n a n c a k b ir a r a d a y a ş a y a b iliy o r , t o p lu lu k la r halinde. S ın ırla rı ş u y a d a b u b iç im d e b e lirle n m e y e ça lış ılm ış b ir t o p r a k p a r ç a s ın d a . B i r ülkede.
Ü lk e m d e , ü lk e d e ş le rim le b ir a r a d a y a ş a r ı m . Y a o r a d a d o ğ m u ş [d o ğ a l ülkedeşlikl] y a d a o r a y a
g ö ç m ü ş o la bilirim . Ü lk e m , d ü n y a g e z e g e n in d e sın ırları o la n b ir t o p r a k p a r ç a s ıd ır .
B i r a r a d a y a ş a m a , b i r a r a d a l ı k [E s k i Y u n a n lıla r k o in o n ia d iy o r la r d ı b u n a ] y ö n e t im i g e r e k t ir ir . Y ö n e t im s e , b ir d ü z e n e d a y a n ır . D ü z e n , b ir a r a d a y a ş a m a y ı olanaklı k ıla c a k alışkanlıklar, t ö r e l e r , in a n ç la r, d ü ş ü n c e le r, k u r a lla r v e d e ğ e r le rd e n o lu ş u r. T a r ih s e l ge lişim i için d e b u d ü z e n , h u k u k s a l, p o litik y a p ıs ıy la , y ö n e t i m b iç im in i s a ğ la m la ş t ır ıp , k u ru m s a lla ş t ır a b ilir .
H e r y ö n e t i m d ü ze n i, y ö n e t e n v e y ö n e tile n le r a ra s ın d a k i ilişkiler ağını d ü z e n le m e y i a m a ç l a r . İş te y u r t t a ş o la b ilm e , b u d ü z e n içindeki ü lk e d e ş le rin s a h ip o lm a s ı g ir e k e n b ir n ite lik tir.
B ir ü lk e d e ş n e z a m a n y u r t t a ş o lu r ?
G ö r ü n ü ş t e o ülkenin n ü f u s k ü tü k le rin e kayıtlı h e r k e s ü lk e d e ş t ir . Y u r t t a ş d a b ir ü lk e d e ş t ir . Peki, f a z la d a n n e gibi özellikler o n u y u r t t a ş k ıla r?
Ü lk e d e ş lik te n y u r t t a ş l ı ğ a g ö t ü r e n özellikler "ideal"
ö ze llikle rd ir; belki, ş u a n d a o r t a y a k o y a c a ğ ım ö lç ü t le r için d e h iç b ir ü lk e d e ş y u r t t a ş d eğild ir!
O ls u n ! B u ç iz e c e ğ im "ideal" t ip a ç ıs ın d a n t a r i h t e v e ş im d id e y a ş a d ığ ım ız y u r t t a ş l ı k s o r u n la r ın ı g ö re b iliriz.
Ü lk e n in y u r t o la b ilm e s i, ü lk e d e ş in y u r t t a ş o la b ilm e siyle b irlik te d ü ş ü n ü lm e li. Ü lk e n in y u r t o la bilm e si, b a ğ ım s ızlığ ı, ö ze rk liğ iy le ilgilidir. Y ö n e t i m kendi kendini y ö n e te b ilm e li [a u t a r k e ia ]; d ış a r d a n ge le n te h d itle r in , e tk ile rin elinde, b o y u n d u r u ğ u a ltın d a o lm a m a lıd ır. D ı ş t a n k o r u n m a lı, d ış a k a rş ı b a ğ ım s ız , k e n di y ö n e t i m s o r u n la r ın a k e n d i b a ş ın a k a r a r v e re b ile n , k e n di kendini ç e v ire b ile n b ir ülke,
y u r t o lm a n ın k o ş u lla rın d a n birini y e r in e g e t ir m i ş d e m e k t i r .
B u k o ş u l y e t m e z . İç ö z e rk lik d e g e r e k iy o r . Y ö n e t i m , b ir y ö n e t iş im o lm a lıd ır. Y ö n e te b ile n in , y ö n e t i m e k a tıla b ilm e , y ö n e t im i ele g e ç i r m e hakkı, b u hakkını g e r ç e k le ş tir e b ile c e ğ i b ir d ü z e n i b u lu n m a lıd ır. Y ö n e t e n le y ö n e tile n a r a s ın d a sağlıklı b ir e tk ile ş im v e ile tiş im ağı k u ru lm a lıd ır. İç te , y ö n e t e n y ö n e tile n i e z m e m e lid ir . Y ö n e t e n i d ış t a n g e le c e k b a s k ıla r a k a rş ı, ö z e r k ; y ö n e t ile n y ö n e t e n d e n g e le n z o r l a m a l a r k a rş ı d iren çli, g ü ç lü o lm a lıd ır.
Y u r t t a ş ı n ü z e rin d e k i g ü ç le r, o n u n kendi g e le c e ğ i k o n u s u n d a k a r a r v e r e b ilm e g ü c ü n ü elinden a la c a k denli b a s k ın o lm a m a lıd ır. B u d a ü ç ü n c ü ö z e rk lik k o ş u lu n u g e t ir iy o r . Y u r t t a ş ı n b ire y s e l o la r a k ta ş ıd ığ ı iç d ü n y a s ın ı z o r la y a n b e d e n s e l, r u h s a l, o lg u s a l g ü ç le rle b a ş e d e b ilm e o la n a ğ ı v e g ü c ü o lm a lıd ır. B u n a b ire y s e l ö z e rk lik diyelim . A lış ılm ış a n la m ıy la F r e u d 'c u , M a r k s i s t g ö r ü ş le r in v u r g u la d ı ğ ı , b e d e n d e n v e id o lo jile rd e n g e le n b a s k ıla rın f a r k ın d a o lm a k v e b u n la rla b a ş a ç ık a - b ilm e k g e r e k iy o r . Y u r t t a ş , ç ık a rla rın ı bilebilen, b u ç ık a rla rı ö r t m e y e , ç a r p ı t m a y a ç a lış a n g ü ç le ri f a r k e d ip y e n e b ile c e k g ü c ü o lm a lıd ır.
Ö y le y s e , y u r t t a ş , ülkesi d ış g ü ç le r e k a r ş ı k e n dini k o ru y a b ild iğ i için y u r t o la n, y ö n e t im le ilgili k a r a r l a r a katılıp, b u k a r a r la r ı belirleyebilendip.
□ iğ e r ü lk e le rd e n g e le b ile c e k b a s k ıla r a k a rş ı, ülkesinin y ö n e tim i, y ö n e t i m ö n ü n d e ke n disi ö z e r k t ir . B ir e y s e l va rlığın ı t e h d it e d e n , d o ğ a l, k ü ltü re l, t o p l u m s a l , p o litik , id e o lo jik b a s k ıla r a k a r ş ı d ü ş ü n c e , d u y m a , a lg ıla m a ya p ıs ıy la , iç d ü n y a s ıy la
d ire n e b ile n b ir b ir e y d ir . B ir e y o labilen b ir b ire y d ir.
Kişi olabilen b ir e y d ir . H e r h a n g i biri gibi y a ş a m a z ü lk esin d e, kişi o la r a k y a ş a r : Û z e r k biri o la r a k k e n disi y ö n e tim i, ülkesi h a k k ın d a k a r a r v e re b ile n biri gibi.
B u özellikleri için d e o, k e n d in e y ö n e t im in e , ülkesine, d ü n y a d a k i d iğ e r ü lk e le re k a rş ı s o r u m l u - .luk t a ş ır . Ü lk e s in in h e r h a n g i b ir ü y e s i d eğ ild ir.
Ü lkesini b e n i m s e r iç s e le ş t ir ir [ H e r y u r t t a ş b ir kişidir; h e r kişinin iç d ü n y a s ın d a ' y u r d u v a r d ır ! ] ü lk e s in e s a h ip ç ık a r . B u n u g ö n lü y le y a p a r . R u h u n a , b e d e n in e , d o s t la r ın a , ailesine s a h ip çıktığı gibi ç ık a r.
Ü lke , r a s t g e l e y a d.- ^ o r la b i r a r a y a g e t ir ilm iş ü lk e d e ş le r d e n o l u ş a m a z . Ü lk e y i ü lk e y a p a n , g id e r e k y u r t d u r u m u n a g e t ir e n ilkelere, ü lk ü le re g e r e k v a r d ı r . B u ü lk ü le r v e ilkeler, o ülkenin t a r i h in d e , k ü lt ü r ü n d e o l u ş t u r u l m u ş t u r , o l u ş t u r u l m a lıd ır.
Ö y le y s e , h e r y u r t t a ş y u r d u n u n d ü z e n in d e b ir y e re ! k o n u m a s a h ip t ir. B u y e r o n u n e tk i alanını o lu ş t u r u r . Y e r i v e e tk i alanı o la n y u r t t a ş l a r b ir a r a d a y a ş a m la r ın ı d ü z e n le y e n y ö n e t im e ka tılır, etkili o lu rla r. Y u r t t a ş y u r d u n u n y ö n e t im in e k a t ı- landır.
□ ü z e n o n la rı a h la k s a l, h u k u k s a l, t o p lu m s a l, p o litik , e k o n o m ik , k ü lt ü r e l-d ü ş ü n s e l, in a n ç s a l, d o ğ a l [ m e k a n -z a m a n ] b o y u t la r ı iç in d e ü lk e y e b a ğ la r . B u b a ğ la y ış ı b ir a z a ç a lım :
B ir ülkenin ü y e si, ülk e d e şi o la n biri o ülkenin y u r t t a ş ı o la b ilm e k için e n a z ın d a n ü ç "b içim s e l"
[fo r m a l] k o ş u lu d a y e r in e g e tirm e li. H u k u k s a l
o la r a k h a k la ra s a h ip olm alı; o ülkenin y a s a la r ın a g ö r e y a rg ıla n a b ilm e k P o litik a ç ıd a n ülkenin y ö n e t im in e katılabilm eli, y ö n e t im in e seçilebilm en, y ö n e tim i se çe b ilm e li. T o p lu m s a l o la r a k ülkenin e tkinlik
le rin e k a tıla b ilm e li k u r u m l a r ı n a g ir e b ilm e li.
T o p l u m s a l r e f a h t a n y a r a r l a n a b i lm e n [ A n g l o - A m e r ik a n d ü n y a d a y u r t t a ş lık k o n u s u n u n t a r t ı ş m a o d a k la r ın d a n biri o la r a k T . H . M a r s h a ll'ın Citizenship and Social Class, C a m b r i d g e U n iv e r s it y P r e s s , C a m b r i d g e , 1 9 5 0 , k ita b ın a b a k ıla b ilir. B u r a d a dile g e t ir i le n g ö r ü ş l e r i n ta rtış ıld ığ ı ö n e m li b ir k ita p : Oimensians o f Radical D em o cra cy: Pluralism, Citizenship, Com m unity, D e r le y e n , C h a n t a l M o u f f e , V e r s o , L o n d o n , 1 9 9 2 ]
T o p l u m s a l , s iy a s a l, h u k u k s a l a ç ıd a n ülke y a ş a m ın d a k e n d in e y e r e d in e n y u r t t a ş a d a y ın ın y u r t t a ş lığ ı ülke e k o n o m is in d e k i y e rin e , g ü c ü n e d e bağlıd ır.
B iç im s e l o l a r a k g ö r ü le b ile c e k y u r t t a ş l ı k , b iç im s e l y u r t t a ş l ık t a , h u k u k s a l, politik, t o p lu m s a l, e k o n o m ik b o y u t l a r y e t e r li g ö rü le b ilir. O y s a , b iç im selliği a ş m ış b ir ö z ü o la n y u r t t a ş l ı k t a , y u r d u y la b ü t ü n le ş m iş , o n u içine s in d ir m iş iç s e lle ş tir m iş biridir.
Y u r t t a ş l ı k , ideal [ülküsel] a n la m ıy la , a h la k s a l b a ğ la n m a y ı d a iç e rir. Ü lk e n in a h la k s a l d ü z e n in d e y a ş a m a y ı k a b u lü g e r e k t i r i r . A h la k s a l t u t u m , g ö r ü n ü ş ü n ö te s in d e , y u r t t a ş ı t e m e ld e n ü lk e ye b a ğ la y a c a k b ir t u t u m d u r . A h la k s a l a ç ıd a n y u r t b ir d e ğ e r d ir . K u ts a llığ ı v a r d ı r . S a y g ı, s e v g i v e b a ğ la n m a y ı iç e rir.
Y u r t t a ş y u r d u n u n k ü lt ü r e l a t m o s f e r i n i ,
in a n ç la r d ü ze n in i y a ş a y a n e tk ile y e n b irid ir. O n la r a k a y ıts ız k a la m a z .
YU R TTA Ş LIK ve BAZI SORUNLARI Y u r t t a ş l ı k , t e m e l o la r a k y ö n e t e n , y ö n e tile n , y ö n e t im [d e v le t] v e b u n la rın d a y a n d ığ ı ülkü v e ilke
le r b a ğ la m ın d a g e r ç e k le ş iy o r .
U lu s d e v le tle rin in g id e r e k ç o ğ a ld ığ ı d ü n y a d a , k u ru la n b u yeni ü lk ele rin y u r t o la b ilm e ö zerkliği, t e m e ld e d a y a n d ık la rı ü lk üle rin a n la m la rı, b a ğ la y ı
cılıkları ta r tış ılm a lıd ır. H a n g i ülküyü , h a n g i inancı, nasıl b ir ta r ih s e l birikim i t a ş ı y a r a k y u r d u m u n y u r t t a ş ı o la c a ğ ım ?
S ü re k li g ö ç le r in a r t t ığ ı d ü n y a d a [G ö ç le rle ilgili F r a n s a 'd a k i d u r u m u ird e le y e n ilginç b ir in c e le m e için b k z . M . S i l v e r m a n , D e c o n s tru c tin g t he Nation, R o u t le d g e , N e vv Y o r k , 1 9 9 2 ] Ü lk e d e ş le rin b ir a r a d a y a ş a m a la r ı n ı s a ğ la r k e n , ş ir k e t in k a z a n c ın d a n p a y a la n m e m u r l a r o la r a k g ö r m e k b ü y ü k b ir yanılgı. T a r ih s e l v e e tn ik o la r a k farklı t o p lu lu k la r ın y a ş a d ı ğ ı ü lk e le r d e b u n la r ın b ir a ra d a lığ ın ı s a ğ la y a n y a ln ız c a e k o n o m ik ç ık a r la r o lm a m a lı.
B u n u n y a n ın d a , g e le n e ğ e k ü l t ü r e , in a n ç d ü z e n le rin e d a ya lı a n la y ış t a "h a m a s i" n u tu k la r ın in c e lm e m iş g ö r ü n ü m ü d e ü r k ü t ü c ü . Ü lk ü s ü z lü k , nihilist ü lk e d e ş le r o lu ş tu r a b ilir ; ülküleri yerli y e r s iz a b a r t m a n ı n d a , ü lk ü d e ş le ri y u r t t a ş y a p m a d a f a z la c a k a tk ıs ı o la c a ğ ın ı s a n m ıy o r u m . Y u r t t a ş l ı k d o ğ u ş t a n , " d o ğ a d a n " g e le n ilkeler, özellikle re g ö r e m i b e lirle n e c e k ? Y o k s a , y u r t t a ş l a r , "hayali" ilke
le rle o l u ş t u r u l m u ş d ü z e n le r in in " u y d u r u l m u ş "
ilkelerine g ö r e m i y u r t t a ş o la c a k la r ?
Y u r t t a ş l ı k d o ğ u ş t a n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a t o p lu m s a l a n t la ş m a y la m ı o lu ş t u r u lm a lı? E t n ik b ü t ü n lü k le r m i, t a r i h için d e k ü ltü re l o la r a k s o n r a d a n o lu ş t u r u lm u ş d ü z e n le rin in " u y d u r u lm u ş "
ilkelerine g ö r e m i y u r t t a ş o la c a k la r ?
Y u r t t a ş l ı k d o ğ u ş t a n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a t o p lu m c a l a n t la ş m a y la m ı o lu ş t u r u lm a lı? E t n ik b ü t ü n lü k le r m i, t a r i h için d e k ü ltü re l o la r a k s o n r a d a n o lu ş t u r u lm u ş b ü t ü n lü k le r m i y u r t t a ş ı n y u r t t a ş lığ ın ı b e lirle r?
Ç a ğ ı m ız in s a n ı y u r t t a ş o lm a n ın a n la m ın ı a r a r k e n , d a y a n d ığ ı ilkelerin t a r t ış m a s ın ı y a p a bilmeli. Y u r t t a ş l ı k b iç im in d e k a lm a m a lıd ır. E tn ik , ırk s a l k ö k e n le re g e r e k s iz v u r g u , ülkesini p a r a k a z a n ıla c a k b ir p iy a s a o la r a k a n la y a n ü lk ü d e ş le r d o ğ u r u r . ["Ü lk e m k a rn ım ın d o y d u ğ u y e r d ir " d e r ler.) inancı, k ü ltü r ü , o r t a k d e ğ e r le r i v e ta r ih i ö n e m s e y e n , s ö z d e g e r ç e k ç i, liberal b a k ış la rın
" y u r t t a ş nasıl o lu n u r ? " s o r u s u n u ç ö z e m e y e c e ğ in i d ü ş ü n ü y o r u m .
Y u r t t a ş , b ir e y o la ra k , a ynı y u r t t a b u lu n a n la r la d a y a n ış m a iç in d e y k e n ö te k ile rle y a ş a r , ö te k i y u r t t a ş l a r l a . Ö t e k i, b ire y s e l d ü z e y d e alındığında, y a k ın lık s ı r a s ın a g ö r e y u r d u m u ü le ş t ik le r im , d ü z e n in d e y a ş a d ığ ım d e v le t [d e v le t d e "ö te k i" d ir b a n a l] ö b ü r ülk e le rd e k i b ir e y le r , ö b ü r d e v le t le r d ir . K e n d i iç d ü n y a m la , y u r d u m u n içindeki to p lu lu k la r la y a ş a n a n , ö te k in i nasıl a lg ıla d ığ ım a b a ğ lıd ır.
Z a m a n z a m a n g ü n d e m e g e tirile n "kimlik" s o r u n u b u r a l a r d a b e lirir yine : " B e n k im im ? B iz k im iz? "
Ü lk e m le b ü tü n le ş e b ils e m [ö rn e ğ in , E s k i Y u n a n
k e n tle r in d e o ld u ğ u gibi!] " B e n ü lk e m im ", " B e n y u r - d u m u m " d iye b ilirim . Ü lk ü d e ş le rim in t ü m ü n ü n y u r t t a ş o lm a y ış [sınıflı t o p lu m la r d a n , ırk, c in s iy e t a y r ım la r ın d a n do layı] kimlik s o r u n u n u z o r l a ş t ı r ı r .
B e n i y u r t t a ş y a p a c a k d e ğ e r le r , e tn ik , ırk s a l özellikler m i t a ş ıy a c a k y a d a s a lt t o p r a k o la r a k a ynı ülke sın ırla rı için d e b u lu n m a k y e t e c e k m i?
B iç im s e l, ö z s e l [ahlakı, in a n ç la rı, k ü lt ü r ü p a y la ş m a y ı iç s e lle ş tir m e y i biçim sellikle b ir le ş tir d iğ i
m iz d e ö z s e l o lu r!] Y u r t t a ş l ı k n e y e g ö r e b e lir
le n e c e k t ir ?
İNSANLIĞIN POLİTİK İÇİNOEN GELEN Y U R T T A Ş L IK , Y U R TT A Ş L IĞ IN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU ÇIKMAZLAR
E s k i Y u n a n 'lı o r t a k la ş a y a ş a m a [k o in o n ia ]'d a , ö z g ü r in s a n la rın belli ilkeler v e y a s a la r la y u r t ta ş lığ ı s o r g u la d ı [ö rn e ğ i, A r i s t o t e l e s 'i n Politika'sı 3 . K ita p !] P o lis 't e y a ş a y a n in s a n la r, p o lite s [ y u r t t a ş ] o lm a n ın k o ş u la rın ı a r a ş t ı r d ı l a r . K ö le le r , ç o c u k la r , k a d ın la r "pek" y u r t t a ş t a n s a y ılm ıy o r d u . S o y lu e rk e k le rin polisinde, p o lite s o la b ilm e b ir a y rıc a lık tı. Y u r t t a ş l ı k , h e p b ir "k e n t" ç e v r e s in d e t a r t ış ıld ı [c iv it a s L a t in c e d e d e v le t t i, cisi y u r t t a ş ! F r a n s ız c a 'd a ç ite , c it o y e n , k e n t kentli, y u r t , y u r t t a ş a n la m ın a geldi]. K e n t in d ış ın d a k ile r t e b a [ s u b - je c t s ] idi. Y u r t t a ş değil! K e n t d e v le tle rin in g id e r e k ç ö k m e s iy le s t o a ahlakı, e v r e n s e l y u r t t a ş l ı ğ ı n t a r t ı ş ı l m a s ı n ı g ü n d e m e g e t ir d i. R o m a e b e d i d e v le t o lm a s a v ı içinde, y u r t t a ş lığ ı, belli a y rıc a lık ları o la n in s a n la rın eline b ıra k tı. H ır is t iy a n k ü lt ü r ü ,
" T a n r ı K e n ti" d ü ş le riy le kilise o t o r i t e s in e b o y u n
e ğ d i. B u o t o r i t e y e k a r ş ı k a v g a d a , H o b b e s , S p in o z a , M a c h ia v e lli, L u t h e r gibi d ü n ü r le r in p a y ı oldu. R o u s s e a u , K a n t , H e g e l gibi d ü ş ü n ü r le r , y u r t ta ş lığ ı b e lirle y e n ülkü v e ilkeleri "akıl"a, m a n e v i özellikler iç e r e n "tin "e d o ğ r u k a y d ırd ı. U lu s d e v l e t lerin o lu ş u m u , ülke içindeki v e ü lk e le r a r a s ın d a k i ç a t ış m a la r ı o r t a d a n k a ld ırm a d ı.
Ü lk e d e ş le r y u r t t a ş o la m ıy o r la r d ı. Y u r t t a ş o lm a k kişi o lm a y ı, b a ğ ım s ız lığ ı, ö z g ü r o lm a y ı g e r e k t i r iy o r d u . Ç a ğ ım ız b ire y i, h e n ü z g ö n lü n e , ö z e r k liğine k a v u ş a m a m ı ş t ı r . E ğ i t im s is te m le r in i k u ş a t m ış ideolojik g ü ç le rle , m e d y a b o m b a r d ı m a n l a r ı a ltın d a , k e n d i g ö z le ri ile g ö r e n , kendi k a fa s ıy la d ü şü n e b ilin , ke n di y ü r e ğ iy le d u y a b ile n y u r t t a ş l a r y e rin e , "g lo b a lle ş m e " fırtın a s ı için d e ü lk e d e ş bile o la m a y ıp , d ü n y a den ilen "k ö y ü n " k ö y lü s ü o lm a y a z o r la n ıy o r la r !"
Y u r t t a ş l a r , b ir b ü t ü n olup, halk [d e m o s ] o la m ıy o r la r . N ü f u s a r t ış ıy la b irlik te e th n ik g r u p la rın in a n ç ç a t ı ş m a l a r ı y ü z ü n d e n t o p l u m s a l p a r ç a l a n m a iç in d e d irle r. Ö z e r k ha lk b irim le ri y o k .
E n ö n e m lis i, b ir a r a d a lığ ı nasıl s a ğ la y a c a ğ ım ız ı, fa rk lılık la rım ızla nasıl y a ş a y a c a ğ ım ız ı b ile m iy o r u z . Ö z e l y a ş a m l a k a m u y a ş a m ı a ra s ın d a k i çizgiyi ç e k m e y i b a ş a r a m ı y o r u z . [ H a n n a A r e n d t ' i n b u k o n u d a k i t e m e l g ö r ü ş le r i için b k z. The H jnrtan Condition, B . B a s k ı, U n i v e r s i t y o f C h ic a g o P r e s s , C h ic a g o , 1 9 7 3 , A y r ı c a , k o n u n u n c a n alıcı s o r u n la rın a d e ğ in e n b ir ç a lış m a : R . S e n n e t t , K am usal insanın Çöküşü, A y r ın t ı, İs ta n b u l, 1 9 9 6 ] , N e le r i
"ö te k i"m iz le ü le ş e c e ğ iz ? Ü le ş m e y i b ilm iy o r u z . Ö z e l y a ş a m l a r o r t a d a n k a lk ıy o r. G ö r ü n ü ş t e in s a n la r,
kendi içlerin e k a p a n ıy o r , k a p a n d ık la rı içle rin d e , k a m u s a l p a y la ş ım la r g e r ç e k le ş e m e d iğ i için iç d ü n y a la r o l u ş m u y o r , iç d ü n y a s ı o lm a y a n , içleri o lm a y a n , kişilikleri, derinlikleri o lm a y a n in s a n la rın p a y la ş tık la r ı d a s ığ la ş ıy o r, b e ğ e n ile rin in d ü z e y i d ü ş ü y o r . Ö z g ü r lü k le r i o r t a d a n k a lk ıy o r. A r t ı k a çık a la n la r, ö ffe n tlic h e R a u m 'l a r a , m e y d a n la r a çıkıp, E s k i V u n a n 'd a k i s o y lu e rk e k le rin y a p t ık la r ı gibi [ö rn e ğ in S o k r a t e s l ] t a r t ı ş m a l a r y a p a m ıy o r u z . E y le m le rim iz le g ö r ü n e m iy o r u z . V a r o la m ıy o r u z . S e s le rim iz i d u y u r a m ıy o r u z . Ç ü n k ü s e s le r im iz y o k . İç im iz d e b a ş k a la rı k o n u ş u y o r !.
H a n g i d e ğ e r l e r bizi b i r a r a y a g e t i r e c e k ? H a n g i ülkülerle, fa rk lı ü lk e le rd e , d ü n y a d e n e n o b ü y ü k y u r d u n y u r t t a ş l a r ı o la c a ğ ız ? N e z a m a n k e n d im iz, n e z a m a h y u r d u m u z u n y u r t t a ş ı , n e z a m a n d ü n y a m ız ın d ü n y a d a ş ı o la b ile c e ğ iz ? S o r u y o r u m . T a r t ış ılm a s ın ı b e k liy o ru m . Ü lk e m iz in y u r t , ü lk e d e ş le rim iz in y u r t t a ş o la b ilm e s i u m u d u y la .
TA R TIŞ M A
BAŞKAN - E f e n d im , S a y ın İn a m 'a b u ilginç k o n u ş m a s ı için t e ş e k k ü r e d iy o r u m .
S o r u la r ım ız ı y ö n e lte b iliriz.
B u y u r u n e fe n d im .
TİMUR [HÜ Öğretim Üyesi] - S a y ın k o n u ş m a c ı y u r t t a ş l a r ı n ü ç özelliğin de n b a h s e t t i b u n la r d a n b ir ta n e s i ö z e r k o la b ilm e özelliği. Ş im d i bili
y o r s u n u z t o p lu m u d ü z e n le y e n k u r a lla r v a r , b u n la r g e le n e k k u ra lla rıd ır, h u k u k k u ra lla rıd ır, din k u r a l-
la n d ır. Ş im d i, h e m b u k u r a lla r b ir b a s k ı o lu ş t u r u y o r h e m d e b u k u r a lla r için d e b iz nasıl ö z e r k o lu r u z ? B e n o n u ö ğ r e n m e k is te d im .
PROF. DR. A H M E T İNAM - Peki, t e ş e k k ü r e d e r im .
T a b ii, asıl s o r u n b u r a d a , b u n u n ya n ıtın ı bilm i
y o r u m nasıl o la c a ğ ın ı d a , z o r lu k d a b u r a d a d ır . Ş im d i g e le n e ğ i b ir b a s k ı o la r a k m ı a lg ıla y a c a ğ ız , y o k s a b iz im ö z e r k d ü z e n im iz i o lu ş t u r a n , b ize m a h s u s b ir ö z g ü n lü k v e farklılık o la r a k m ı a lg ıla y a c a ğ ız ? G e le n e ğ im iz i v e in a n ç la rım ız ı b ir y ü k „ b ir k a m b u r o la r a k a lg ıla d ığ ım ız z a m a n , b ir b a s k ı u n s u r u o la r a k a lg ıla d ığ ım ız z a m a n , o n la rla b ü t ü n - le ş e m e d iğ im iz i, o n la r ı i ç s e l e ş t i r e m e d i ğ i m iz i sö y le ye b iliriz. B ü t ü n s o r u n b u b e n b u r a d a belki ç o k iyi a n l a t a m a d ım y a z ım d a , a m a g e le n e k le ri
m izle o şe kild e b ü tü n le ş ip , g e le n e k le rim iz e o ş e kild e b a k a b ilm e liy iz ki, g e le n e k le r im iz a r t ı k a y a ğ ım ız la b ir p r a n g a o lm a m a lı. B iz im y a ş a m a s e v in c im iz i, ö z g ü r lü ğ ü m ü z ü , ö z e rk liğ im iz i fa rk lı
lığımızı o r t a d a n k a ld ır m a m a lı, bizi e z m e m e li, b ize c o ş k u v e rm e li. T ıp k ı n e b ile yim b ir fo lk lo r o y n a m a k gibi, b ir t ü r k ü y ü d o y a s ıy a s ö y le y e b ilm e k gibi v e y a in a n a n in s a n la r için b ir c a m id e ib a d e t e t m e k gibi a m a ; b u n u b ir k o r k u , b ir t e h d i t u n s u r u haline g e t ir ip , b a s k ıla r a ltın d a e z ilm e k b ü y ü k b ir ya n lış o n u n için s o r u n s a n ıy o r u m , sizin s o r u n u z a y a n ıt için s ö y le m iy o r u m , a m a b ir b o y u t u n u g ö s t e r m e k için, e lb e t t e b a s k ıla r v a r ; h e m t a r i h t e n ge le n, h e m d e d ış ü lk e le rd e n ge le n. B ü t ü n b u n la r a r a ğ m e n ö z e r k o la b ilm e y o lu n a g ir e b ilir iz d iy e d ü ş ü n ü y o r u m . B u g e le n e k k a r ş ıs ın d a o g e le n e k
te n .-n e a la b ile c e ğ im izi ö ğ r e n m e k v e b ilm e kle a la bilir, o n u n için, b iz e ğ itim c ile r e ç o k iş d ü ş ü y o r . Y a n i b u g ü n g e n ç le r e b a k ıy o r u m , tü r k ü le r in d e n , ş a r k ıla r d a n , m a s a lla r d a n , e f s a n e le r d e n h a b e r d a r d e ğ ille r v e o n la rı d a g e ri k a lm ış fuzuli, s a ç m a s a p a n ş e y 'e r o la r a k g ö r ü y o r l a r . İn s a n kendi ü lk e s in in g e le n e ğ in i b ö y le c, b r m e m e li, b ö y le g ö r d ü ğ ü z a m a n , o n u n b a s k ıs ı a lt ın d a ezilir.
B ü t ü n le ş e b ilm e k g e r e k iy o r , o n u iç s e lle tire b ilm e k g e r e k iy o r . A s lın d a g e le n e ğ im iz d e n e k a d a r g ü ze l ş e y le r v a r d ı r bizi ö z e r k y a p a b i e c e k . B ü t ü n m e s e le g e le n e ğ im iz d e k i o hazineleı 'i, o g izle rin d ü ğ ü m ü n ü ç ö z e b ilm e k t ir d iye d ü ş ü n ü y o r u m . Y u n u s 'la r ı k e ş f e t m e k g e r e k ir d iy o r u m . Ç ü n k ü b iz d e Y u n u s e d e b iy a tı d a ç o k t u r is t ik \ a p ılıy o r, iş t e M e v la n a h e r k e s e gel d e m iş d e, Y ’j n u s h e r k e s i ö p ü y o r m u ş d a s e v i y o r m u ş fa '".',, b u n la r ç o k s ığ ş e y le r;
e lb e t t e b u n la r sö yle r ü neli a m a b u n la rı a ş m a m ı z la zım . Y a n i b iz n e ülkeyiz, M e v la n a 'la r y e t iş t ir d ik , g e r ç i M e v la n a T ü r k ç e d e y a z m a m ı ş a m a n e a d a m l a r v a r b iz d e o b iz E in s t e in 'd e n ö n c e z a t e n g ö r e c e lik k u ra m ın ı d a in c e le m iş tik , h e r ş e y b iz d e v a r a r a r s a n ; b u t u t u m d a ç o k tehlikeli. K e n d i g e le n e ğ im iz i b ir k a k a o la r a k g ö r m e k d e ya n lış;
o n u g ö k le r e ç ık a r m a k d a ya n lış. O n la r la sağlıklı, g e rç e k li b iç im d e h e s a p la ş a b ilm e liy iz . B iz k e n d im izi b ilm iy o r u z , g e ç m iş im iz i d o ğ r u d ü r ü s t badiğim izi v e y o r u m la y a b ild iğ im iz i s a n m ıy o r u m . O n u n için b ü y ü k s o r u n l a r ç ık ıy o r . G e ç m iş im i z le b ü t ü n l e ş e m e - d iğ im iz, z a m a n b ü t ü n le ş m e y i b ilm e d iğ im iz z a m a n d ış a r ıd a n g e le c e k g ü ç le rin ç o k k o la y t a h a k k ü m ü a ltın a g ir e r iz , iç t e n g e le n g ü ç le rin d e t a h a k k ü m ü
a ltın a g ire riz . B u g ü n k e n d in e m u h a f a z a k a r d e n e n in s a n la r ın e lin d e g e le n e k ; a m a m u h a f a z a k a r o lm a y a n in s a n la r n e d e n g e le n e k le rin e s a h ip çık m ı y o r l a r ? N e d e n r a h a t s ı z o lu y o r la r ? O k a d a r g ü zel ş e y le r v a r ki o n la rın içinde: N e d e n g e ç m iş im iz i t o p l u m u n b a zı k e s im le rin e e m a n e t e d i y o r u z d a b iz g e ç m iş im iz le ilg ile n m iy o ru z y e t e r i n c e ? O n u n için o n u b ir y ü k v e b a s k ı o la r a k g ö r m e m e liy iz , b u n u a ş m a lıy ız d i y o r u m y a n ıt a la ra k .
TİMUR [H.Ü. Öğretim Üyesi) -
S a y ı n H o c a m , b iz ü n i v e r s i t e s ın a v la r ıy la t a m a m e n bilgiyi ö lç ü y o r u z . F a k a t ifa d e e tt iğ in iz gibi b iz e ğ itim c ile r e ç o k b ü y ü k g ö r e v l e r d ü ş ü y o r . A ü n iv e r s ite s in i k a z a n a n ö ğ r e n c ile r e b a k ıy o r u m , s o n u n d a , b a ş k a b ir e ğ ilim e y ö n e liy o r la r , B ü n iv e r s ite s in i k a z a n a n la r b a ş k a b ir e ğ ilim e y ö n e liy o r la r . Y a n i b a k ıy o r u m ki, o r a d a k i ö ğ r e n c ile r in eğilim i fa rk lı, b u r a d a k i ö ğ r e n c ile r in eğilim i fa rk lı. B u d e m e k ki, b iz belli b ir eğilim i a ş ıla m a k s u r e t iy le in s a n la rın ö z g ü r c e d ü ş ü n m e le rin i e n g e lliy o r u z d iy e d ü ş ü n ü y o r u m v e o b a k ım d a n s iz e k a t ılıy o r u m .
BA Ş K AN - T e ş e k k ü r e d e r im , s a ğ o lu n .
ÖMER ÖZÜDURU - B e n d e İnan'ın b r a n ş - t a ş ı s a yılırım , s a y ılır s a m ta b ii. Ü lk e d a ş la y u r t t a ş a r a s ın d a b ir çizg i, b ir farklılık o r t a y a k o y d u n u z , birisi y u r t t a ş , iş t e o y u r d a a it d iye lim ki, y ü k s e le n d e ğ e r le r i ö z ü m s e m i ş , ü lk e d a ş s a , s iz ü lk e d e d i y o r s u n u z b u n a d e ü lk e d a ş d iy o r u m h e m e n h e m e n a ynı ş e y , b u b ir n e vi h e m ş e h r i t e r m in o lo jis in e d e y a tk ın d ır . Ü lk e d a ş , ş im d i a k lım a b ir ş e y g e liy o r ü lk e d a ş la y u r t t a ş a r a s ı n d a e ğ e r b ir farklılık v a r s a , y u r t t a ş o y u r d u n d e ğ e rle rin i ç o k a ş ırı
d e r e c e d e ö z ü m s e m iş s e , b e n im s e m iş s e a klım a N e itc h e 'n in ü s t ü n insanı fa la n g e liyo r. A c a b a ö yle b ir te h lik e y e g ö t ü r ü r m ü , ki b a zı ü lk e le rd e b u n u n belirli g ö r ü n t ü le r i d e o lu y o r, öyle b ir s o r u geldi a klım a.
T e ş e k k ü r e d e rim .
PROF. DR. A H M E T İNAM - T a b ii o n u d a v u r g u l a m a y a ç a lış tım b ir ö lç ü d e ; ya ni b ir teh lik e v a r d ı r o r a d a , ç (jn k ü y u r t t a ş ırkçılığı v e y a kendi g e ç m iş in i, kendi d e ğ e rle rin i a şırı şekilde a b a r t ı y o r s a , ö te k i y u r t t a ş l a r l a , ö te k i ü lk e d e ş le rle ilintiye g e ç m i y o r s a a r a d a k i farklılıkları f a r k e d e m iy o r s a ç o k tehlikeli b ir ş e y a m a b u n u ş ö y le ö n leye b iliriz d iye d ü ş ü n ü y o r u m . Y u r t t a ş ö z e r k biri, ö z e r k biri o lm a s ı d e m e k o n u n h iç b ir ü lk ü ye s a h ip o lm a d ığ ı a n la m ın a g e lm iy o r, ülküleri v a r a m a ülkülerini ya ni idealarını, in a n çla rın ı sınırını bilen b ir in s a n o la r a k ide a d ü ş ü n ü y o r u m , o n u n için n e d e n y u r t t a ş o ld u ğ u n u f a r k e d e n birisi o la r a k d ü ş ü n ü y o r u m y u r t t a ş ı . D ik k a t e d e r s e n iz y u r t t a ş lığ ı d ü n y a d a ş o lm a n ın b ir p a r ç a s ı o la r a k a ldım . Y u r t t a ş l ı ğ ı b ö y le b ir d ü n y a v a t a n d a ş lığ ı için d e ke n d in e m a h s u s b ir y e ri a lm a k o la r a k a lg ıla d ığ ım ız z a m a n hiç k im s e y i, t a h a k k ü m a ltın a a lm a gibi b ir a r t n i y e t t a ş ı m a d ığ ım ız d a s a m im i o la r a k b ö y le b ir te h lik e n in o r t a d a n k a lk a c a ğ ın a in a n ıy o ru m .
TİMUR [H.Ü Öğretim Üyesi) - B u g ü n T ü r k iy e 'd e b a z ı d e ğ e r e ç o k sıkı s a h ip o la n la r v e o lm a y a n la r . O n u n la t o p lu m u s ü r ü k le m e k is t e y e n le r v a r , e s a s b a ş k a b ir te h lik e d e o.
PROF. OR. A H M E T İNAM - Ş im d i, e fe n d im , a n la d ım , h e m e n s ö y le y e y im , b u t ip s a p
k ın lık la rın f a n a t i z m i n ö n ü n e g e ç e b ilm e n in e n ö n e m li y o lu , f a r k lı d ü ş ü n c e le r i y a ş a y a b i l m e , k a v r a y a b ilm e e ğ itim i v e y a ş a y a b ilm e duyarlılığının h a d d im iz i b ilm e duyarlılığının e lde e d ilm e s id ir. Y a n i y u r t t a ş ı n b ire y s e l ö z e rk lik s ö z ü n d e o n u a n lıyo r u m . F a n a t ik in s a n ö z e r k d e ğ ild ir ki, f a n a t ik in s a n kişi o la m a y a n , s ü r ü n ü n b ir p a r ç a s ıd ır , o y u r t t a ş o la m a z . Y a n i ö yle b ir f a n a t ik in s a n ın y u r t t a ş o la m a y a c a ğ ı, a ç ık tır . B u b ir v a t a n , ırk olabilir, b u b ir a ç ık tır , in a n ç olabilir, b u d a h a b a ş k a a ş k ın b ir ş e y olabilir, h e r n e ise, o f a n a t iz m i y e n d iğ i s ü r e c e b a ğ ım s ız b ir in s a n o la c a k , kişi s ü r ü a d a m ı o lm a k t a n k u r t u la c a k , k o y u n o lm a k t a n k u r t u la c a k , iş t e o z a m a n o ina n cı sağlıklı k o y d u ğ u m m a d d e y e g ö r e , y a n i y u r t t a ş değil, ö yle in s a n la r y u r t a d ın a d a f a n a t i z m y a p ılıy o rs a o y u r t t a ş değil. N e a d ın a f a n a t i z m y a p ılırs a yapılsın. F a n a t iz m in h e r t ü r lü s ü n ü n m u h t e v a s ı n a b a k m a d a n te h lik e li o ld u ğ u n u s ö y lü y o r u m , ç ü n k ü in a n ç sa h ip le rin in kişi o lm a la rı g e re k tiğ in i, kişi ola nın d a h a d d in i b ilm ek, sınırını t a n ım a k , d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n sın ırlarını bile b ilm ek, ö lç ü s ü n ü bilebilm ekle m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o r u m , y o k s a ke n di d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n s ın ır la r ın ı bile b ilm e k , ö l ç ü s ü n ü b ile b ilm e k le m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o r u m , y o k s a kendi d ü n y a g ö r ü ş ü n ü z ü n t e k k u r t a r ı c ı yo l v e b ü t ü n s o r u n la r ı ç ö z e n b ir d ü n y a g ö r ü ş ü o ld u ğ u n d a in a t e d iy o r s a n ız o z a m a n ö yle in s a n la r d a n o lu ş m u ş b ir ülke y u r t o la m a z , s iz d e y u r t t a ş o la m a z s ın ız .
B A Ş K A N - E f e n d im , s o n b ir s o r u y a v a k t im iz v a r .
B u y r u n .
AYŞE DEMİRBOLAT - S a y ın İn a m , b ü t ü n b u t a r t ı ş m a l a r ı n ö z ü n d e a c a b a ş ö y le b ir k a v r a m k a r g a ş a s ı d a v a r m ı? Y u r t t a ş l ı ğ ı e v re n s e l b o y u t la ra ta ş ıd ığ ım ız a n d a a r t ı k y u r t t a ş lığ ı değil d e d e m o k r a tlığ ı m ı t a r t ı ş m a k g e r e k iy o r , o z a m a n ö z e r k o lm a n ın v e y a f a n a t i z m d e n y u r t t a ş l ık t e r i m ini k u r t a r m a n ı n yolla rın ı y a k a la m ış o lm a z m ıy ız ? B e n c e ö z e r k o lm a n ın k o ş u lu , kendinizi b a ğ la y a n k u ra lla r a k a t ılm a k t ır . D e m o k r a t lığ ı t a r t ı ş m a y a b a ş la d ığ ım ız n o k t a d a b ü t ü n b u n la r b a ş la r d iye d ü ş ü n ü y o r u m , a c a b a y a n ılıy o r m u y u m ?
T e ş e k k ü r e d e r im .
Prof. Dr, A H M E T İNAM - G ö r ü ş ü n ü z e k a t ıla m a y a c a ğ ım , ç ü n k ü b e n d ik k a t e d e r s e n iz n e c u m h u r iy e t , n e d e m o k r a s i hiçbirisini k u lla n m a d ım k o n u ş m a m d a , özellikle k a ç ın ıy o r u m , ç ü n k ü b izim ü lk e m iz d e b u n la r ç o k fa rk lı şe klide çe kile b iliyor o r a d a n o r a y a s a k ız o lm u ş k a v r a m la r . K e n d i g ö r ü ş ü m ü s ö y le y e y im , a n la d ım kaygınızı ş im d i d ü n y a d a ş o lm a y a v a r ı m ; a m a b e n d ü n y a d a y u r d u m u n b ir y u r t t a ş ı o la r a k d a b u lu n m a k is tiy o r u m . O a n la m d a belki beni b ir a z g e ri kafalı s a y a bilirsiniz, b e n ya n i s t o a ahlaki a n la m d a b ü t ü n in s a n la rın y u r t s u z olup, o y u r t s u z lu k la r ı iç e ris in d e d ü n y a v a t a n d a ş ı o lm a la r ın d a n y a n a d e ğ ilim . H e r k e s k e n d i y u r d u için d e , k e n d i dili, k e n di g e ç m iş i, k e n di k ü lt ü r ü içinde, kendi farklılıkları için d e b a ş k a , k e n d is in d e n fa rk lı in s a n la rı k u c a k - la ya b ilm e lid ir. H e n ü z b u n u b a ş a r a m ı y o r u z , belki hiç b a ş a r a m a y a c a ğ ız . Y a n i k ıy a m e t k o p a c a k biz b ö y le ö le c e ğ iz . Y a n i b e n n e id ü ğ ü b e lirs iz e s p e r a n - t o y la k o n u ş u la n b ir d ü n y a d a y a ş a m a k i s t e m i y o -
m m , b e n h e r k e s in a yn ı dili k o n u ş t u ğ u b ir d ü n y a d a y a ş a m a k i s t e m i y o r u m . B e n , farklılıkları o la n ya n i b ir y e r d e U g a n d a lI o la c a k , ö b ü r ü A m e r ik a lı o la c a k , ö b ü r ü K a n a d a lı, ö b ü r ü İngiliz, n e k a d a r g ü z e l, a d a m İngiliz; a m a o İngilizliğiyle b e n i s ö m ü r m e y e k a lk m ıy o r, beni ele g e ç i r m e y e kalk
m ıy o r , o n u n İngilizliği b e n im için S h a k e s p e a r e M ilt o n 'd u r n e b ile yim o n u n A lm a n lığ ı b e n im için G o t h e 'd i r , o n u n F r a n s ız lığ ı b e n im için M o n - te ig n e 'd ir. Y a n i b u a n la m d a k ü ltü r e l fa rk lılık la r o la c a k v e b u fa rk lılık la rım ızla b ir a r a y a g e le c e ğ iz .
U lu sa llığım ızı kendi y u r d u m u z u y u r t t a ş lığ ım ız ı k o r u m a n ın , y u r t t a ş lığ ım ız ı s a v u n m a n ın b ir t u t u c u lu k o lm a d ığ ın ı, y u r d u m u z a s a h ip ç ık m a n ın d e m o k r a t lığ ı b o z a n b ir ş e y o lm a d ığ ın ı s ö y lü y o r u m . Y a n i y u r d u m u z a s a h ip ç ık m a k , b ir in sa n ın ailesine, y u v a s ın a s a h ip ç ık m a s ı, b u f e ls e f e d e ç o k t a r t ış ılm ış b ir k a v r a m ; ç ü n k ü b a z ı g ö r ü ş le r e g ö r e a r t ık y u r d u n , ailenin, y u v a n ın a n la m ı k a lm a d ığ ı, d ü n y a n ın y u r t s u z l a r ı n o l u ş t u r d u ğ u b ir y e r o la c a ğ ı gibi t e z l e r d e v a r d ı r . B e n b u n la rın ç o k sağlıklı o lm a d ığ ın ı d ü ş ü n ü y o r u m ; a m a b ir a ra d a lığ ı iş t e b u kendi y u r t la r ım ız la , d ü n y a y a g e le n b ir M a r s lı v e y a b ir b a ş k a g e z e g e n d e n b a k a c a k y u r t l a r v a r , ne gü ze l. Y a n i ö ğ r e n c i gibi belki, ö y le y u r t l a r v a r v e o r a d a ö z e r k , b irb irin i e z m e y e n , n e k a d ın o ld u ğ u için, n e z e n c i o ld u ğ u için, n e ç o c u k o ld u ğ u için, n e T ü r k o ld u ğ u için in s a n la rın b irb irin i e z m e d iğ i ö z e r k b ire y le r, ö z e r k y u r t l a r ı n o lu ş t u r d u ğ u ö z e r k b ir d ü n y a k a f a m d a b ö y le b ir ş e y v a r . G a lib a sizin d e m o k r a t u y u ş u y o r k a v r a m ın ız la .
A Y Ş E D EM İR BO LAT - S a n ı y o r u m iki k a v r a m b ir b ir in d e n ç o k fa rk lı ş e y le r ifa d e e t m i -
y o ria n ; a m a y u r t t a ş lık d iye g irin c e f a n a t i z m akla gelebiliyor.
PROF. DR. A H M E T İNAM - B iz d e e v e t f a n a t iz m e d o ğ r u ö y le b ir ç a ğ r ış ım ı v a r . E v e t . A m a b e n d iy o r u m ki b u n d a n k o r k m a y a lım v e y u r t t a ş lığ ı b u şe kilde a n la m a y a y o r u m la m a y a ça lışalım . Y a n i y u r t t a ş l ık k a v r a m ı n a s a h ip çıkalım , b u n u f a n a tik le rin eline b ır a k m a y a lım . Y a n i b u n u f a n a tik in s a n la r ku lla n ıy o r, o h a ld e b e n d e m o k r a t lafını k u lla n a y ım d e m e m e liy im , b e n ku lla n m a lıyım . Y a n i n e d e n y u r t t a ş k a v r a m ın ı k u lla n m a y a y ım d iye d ü ş ü n ü y o r u m .
A YŞ E DEMİRBOLAT - S a y ın in a m , b e n s ü r e y i u z a t ı y o r u m belk i a m a , y u r t t a ş l ı k l a d e m o k r a t lık a r a s ın d a b ir f a r k v a r m ı s iz c e k a v r a m o la r a k ?
PROF. DR. A H M E T İNAM - Y o k , b e n im ç iz d iğ im a n la m d a farklılık yo k .
BA Ş K AN - E f e n d im , m a a le s e f s ü r e m iz s o n a e rd i, 1 5 dakikalık ç a y m o la m ız v a r , t a h m in e d iy o r u m S a y ın in a m 'la o r a d a ta rtış a b ilirs iz in .
K a tıld ığ ın ız için t e ş e k k ü r e d iy o r u z . S a y ın İn a m . S a ğ o lu n . [A lk ış la r]
ik in c i o t u r u m
BAŞKAN: P r o f . D r . A y ş e g ü l A T A M A N [ T E D B ilim K u r u lu Ü y e s i]
KONUŞMACI: P r o f . D r . S in a A K S İ N [A .Ü . S iy a s a l Bilgileri F a k ü lte s i]
KONU: U lu s la ş m a S ü r e c i n d e D e v l e t v e Y u r t t a ş
BAŞKAN - Y u r t t a ş l ı k v e E ğ i t im k o n u lu bi
lim sel t o p la n t ım ız ın İkinci O t u r u m u n a h o ş g e ld in iz.
B u o t u r u m d a A n k a r a Ü n iv e r s it e s i S iy a s a l B ilgiler F a k ü lte s i Ö ğ r e t i m Ü y e s i S a y ın P r o f . D r . S in a A k ş in , b ize U lu s a lla ş m a S ü r e c in d e D e v l e t v e Y u r t t a ş k o n u lu te b liğ le rin i s u n a c a k la r . S a y ın A k ş in , te b liğ le rin i s u n d u k t a n s o n r a , siz s a y ın k a t ılım c ıla r ın s a y ın k o n u ş m a c ı y a s o r a c a k l a r ı s o r u la r ı y ö n e lt m e s i için b ir t a r t ı ş m a s ü r e m iz d e v a r , d a h a s o n r a ö ğ le ta tili s ö z k o n u s u o ld u ğ u için t a r t ı ş m a l a r ı m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r t e b liğ ç e r ç e v e s in d e y a p ılm a s ın ı v e yazılı o la r a k ö n c e d e n b a n a iletilecek o lu r s a d a h a hızlı b ir b iç im d e y a n ı t la m a n ın m ü m k ü n olabileceğini b e lir t m e k is t iy o r u m .
S a y ın A k ş in , lü tf e n b u y u r u n e fe n d im .
ULUSLAŞM A SÜRECİNDE D EVLET VE Y U R T T A Ş
P r o f . D r . S in a A K Ş İ N H e r ş e y d e n ö n c e bilm eliyiz ki h e r in s a n t o p lu lu ğ u u lu s d e ğ ild ir. U y r u k o la n la r, h ü k ü m d a r y a d a ö n d e r in h e r dediğini b u y r u k s a y a n la r , h e r b u y r u ğ a b o y u n e ğ e n le r u lu s o l u ş t u r a m a z la r . U lu s , d e m o k r a t i k b ir t o p l u lu k t u r . U lu s u o l u ş t u r a n b ir e y le r in "in s a n h a k la rı" d e d iğ im iz b ir t a k ım d e ğ iş m e z h a k la rı v a r d ı r . Y a ş a m v e m a l, m ü lk e d in m e h a k k ın d a n , d ü ş ü n c e s in i a ç ık la n m a k v e y a s a la r ın y a p ılm a s ın a kişisel o la r a k y a d a t e m s il
cileri v a s ıt a s iy le k a t ılm a k h a k k ın a k a d a r g id e n v e d a h a b ir ç o k k o n u la rı iç e r e n b ir a la n d ır in s a n h a k ları. İn s a n h a k la rın ın o lm a d ığ ı y e r d e u lu s o lm a z .
U lu s o r t a y a ç ık m a d a n ö n c e ülke, h ü k ü m d a r ın çiftliği, in s a n la r d a çiftliğin ç a lış a n la rı gib iyd iler.
Ç iftlik, çiftlik sa hib in in m ü lk ü d ü r . B u g ü n a r t ık d e m o k r a t ik le ş m iş kimi h ü k ü m d a r lık la r d a bile, eski d ü z e n in ka lın tısı o la r a k d o n a n m a d a k i g e m ile r
"m a je s te le r in in g e m is i" d iy e n ite le n irle r. B ü t ü n h ü k ü m d a r lık la r d a ulusal b a y r a m halkla, ülkeyle ilgili b ir g ü n d e ğ ild ir. H ü k ü m d a r ın d o ğ u m g ü n ü d ü r . B u , e n b ü y ü k b a y r a m d ı r . Ü lk e için d e v e d ış ın d a elçi
liklerd e k u t la n a n b u d u r . H ü k ü m d a r d e ğ iş in c e , yeni h ü k ü m d a r ın d o ğ u m g ü n ü d ü r a r t ı k e n b ü y ü k b a y r a m . G ö r ü l ü y o r ki, g e le n e k s e l h ü k ü m d a r lık la r d a , ü lk e h ü k ü m d a r ı n ç iftliğ i g ib id ir. Ü lk e d e y a ş a y a n l a r d a ç iftlik te ç a lış a n iş ç ile r g ib id irle r.
V a r s a , ke n di m ü lk le ri ü z e r in d e h a k la rı v a r d ı r , ülke ü z e r in d e değil.
İşçilerin çiftlik ü z e rin d e nasıl h a k la rı y o k s a ,
u y ru k la r ın d a ülke ü z e r in d e h a k la rı y o k t u r . N a s ıl işçile r y a ln ız c a çiftlik sa hib i ile ilişkiliyseler, u y r u k la r d a h ü k ü m d a r la ilişkilidirler. H ü k ü m d a r a s a d ık o lm a k , b u y r u k la r ın a b o y u n e ğ m e k z o r u n d a d ır la r . S a v a ş t a u y r u k la r a n a y u r t la r ı, v a t a n la r ı için değil, h ü k ü m d a r l a r ı için y a ş a m l a r ın ı f e d a e d e r le r . İn g ilte re 'd e k i ş e h it, b u g ü n bile k ra l y a d a k ra liç e u ğ r u n a , F r a n s a 'd a k i ş e h it ise y u r t için ö l m ü ş t ü r .
F e o d a l d ü z e n d e h ü k ü m d a r la u y r u k la r a r a s ın daki ilişkileri a n la t a n b a ş k a b ir b e n z e t m e , ç o b a n - s ü r ü b e n z e t m e s id ir . V a h d e t t i n 1 6 M a r t 1 9 2 0 g ü n ü , D a m a t F e r i t P a ş a y a s a d r a z a m lık g ö r e v i v e r ilm e m e s i için r ic a d a b u lu n m a y a g id e n R a u f B e y e , " R a u f B e y ! B i r m ille t v a r , k o y u n s ü r ü s ü . B u n a b ir ç o b a n la zım . O d a b e n im ." d e m iş ti. Y a n i, R a u f 'a halk s ü r ü , b e n d e ç o b a n , size n e o lu y o r, 'h a r iç t e n g a z e l o k u m a y ın ' d iy o r d u . B u , V a h d e t - tin 'in d e m o k r a s iy e [m e ş r u t iy e t e ] k a rş ı d u y d u ğ u t e p k in in ilh a m ıy la y a p t ı ğ ı b ir b u lu ş d e ğ ild i.
G e le n e k s e l o la ra k O s m a n lı D e v le tin d e u y r u k la r a s ü r ü a n la m ın d a " r e a y a " d e n ird i. Z ih n iy e t o la r a k g e le n e k s e l h ü k ü m d a r lığ a b e n z e tile c e k o la n Kili
s e d e d e sık sık p a p a z l a r ç o b a n a [p a p a z a kimi z a m a n F r a n s ız c a p a s t e u r , İngilizce p a s t o r d e n ir], c e m a a t d e s ü r ü y e b e n z e tilir. [İngilizcede flo ck , F r a n s ız c a d a t r o u p e a u s ö z c ü ğ ü n ü n c e m a a t y e rin e ku lla n ılm a sı y a y g ın b ir a d e t t ir .]
U lu s la r d e m o k r a s iy le ilintili o ld u k la rın a g ö r e , u lu s la rın ta r ih le ri d e a n c a k d e m o k r a s in in t a r ih i k a d a r e sk id ir, ilk d e m o k r a t ik d e v r i m 1 B 4 0 ' t a İ n g ilt e r e 'd e C r o m w e l l 'i n b a ş la t t ı ğ ı d e v r i m d i r . C u m h u r iy e t i g e t ir e n b u d e v r im , b a ş a r ıy a u la ş a
