1.1.FUNGUSLAR 1.1.FUNGUSLAR
Bitki patojeni mikrorganizmalar içerisinde en büyük grubu Bitki patojeni mikrorganizmalar içerisinde en büyük grubu
teşkil ederler.
teşkil ederler. Bugün 100.000 den fazla fungus türü Bugün 100.000 den fazla fungus türü bilinmektedir.Bunun 10.000 den fazlası bitkilerde bilinmektedir.Bunun 10.000 den fazlası bitkilerde
hastalığa neden olmaktadır.
hastalığa neden olmaktadır. Eski deyimiyle mantarlar Eski deyimiyle mantarlar olarak bilinen funguslar,
olarak bilinen funguslar,
İpliğimsi ve dallı gelişme gösteren,İpliğimsi ve dallı gelişme gösteren,
Çoğu zaman spor taşıyan organlara sahipÇoğu zaman spor taşıyan organlara sahip
Klorofilsiz mikroskopik derecede küçük eucaryotic Klorofilsiz mikroskopik derecede küçük eucaryotic canlılardır.
canlılardır.
Fungusların bir kısmı Fungusların bir kısmı
Bitkilerde olduğu gibi insan ve hayvanlarda da Bitkilerde olduğu gibi insan ve hayvanlarda da hastalığa yol açarlar.
hastalığa yol açarlar.
Bir kısmı besin maddelerini küflendirip çürütürken Bir kısmı besin maddelerini küflendirip çürütürken sıcak kanlılara çok tehlikeli toksinlerde
sıcak kanlılara çok tehlikeli toksinlerde oluştururlar.
oluştururlar.
Besin maddelerinin yapımında ve aroma Besin maddelerinin yapımında ve aroma kazandırılmasında kullanılırlar. Örneğin bir kazandırılmasında kullanılırlar. Örneğin bir
fungus olan
fungus olan mayalar mayalar ekmek ve bira ekmek ve bira
yapımında, küf funguslarından olan bazı yapımında, küf funguslarından olan bazı
Penicillium
Penicillium türleri peynirlerin aroma türleri peynirlerin aroma kazanmasında yararlanılırlar.
kazanmasında yararlanılırlar.
Funguslar bitkilerdeki gibi kendi besinlerini Funguslar bitkilerdeki gibi kendi besinlerini kendileri yapamazlar.
kendileri yapamazlar. Hetetroph Hetetroph canlılardır. canlılardır.
Çünkü hücrelerinde klorofil yoktur. Çünkü hücrelerinde klorofil yoktur.
Funguslar bitkilerdeki gibi yaprak, kök ve gövde Funguslar bitkilerdeki gibi yaprak, kök ve gövde gibi farklılaşmış organlara sahip değildirler.
gibi farklılaşmış organlara sahip değildirler.
Ayrıca bir iletim sistemleri de yoktur. Genellikle Ayrıca bir iletim sistemleri de yoktur. Genellikle iplik şeklindeki vücutları, uçtan uzunluğuna ve iplik şeklindeki vücutları, uçtan uzunluğuna ve
dallanarak büyür.
dallanarak büyür.
Fungusların vücudunu oluşturan diğer Fungusların vücudunu oluşturan diğer bütün organların da kaynağı olan temel bütün organların da kaynağı olan temel
yapıya
yapıya “Thallus” veya “soma” denir. “Thallus” veya “soma” denir.
Genellikle thallus’u meydana getiren Genellikle thallus’u meydana getiren
organlar iplikçikler şeklindeki
organlar iplikçikler şeklindeki “ “ hypha” hypha”
(hif)
(hif) dir. dir.
Hiflerin toplu haline
Hiflerin toplu haline “ “ mycelium” (miselyum mycelium” (miselyum ) ) denir.
denir.
Hif hücreleri bazen birbirinden bir bölme (
Hif hücreleri bazen birbirinden bir bölme (septumseptum) ) ile ayrılır, bazen de hücreler bölmesiz olarak ile ayrılır, bazen de hücreler bölmesiz olarak
uzar gider.
uzar gider.
Hücreleri bir bölme ile ayrılmış hiflere “
Hücreleri bir bölme ile ayrılmış hiflere “bölmeli hifbölmeli hif” ” denir. Bunlarda herbir hif hücresinde bir ve ya denir. Bunlarda herbir hif hücresinde bir ve ya birden fazla hücre çekirdeği vardır ve birden fazla hücre çekirdeği vardır ve bölmelerde hücreler arasında protoplazmik bölmelerde hücreler arasında protoplazmik
ilişkiyi sağlayan ve
ilişkiyi sağlayan ve “por“por”” adı verilen delikler adı verilen delikler vardır.
vardır.
Bölmeli olmayan hiflere “
Bölmeli olmayan hiflere “bölmesiz hifbölmesiz hif” veya ” veya Coenocytic hif
Coenocytic hif adı verilir. Bunlarda çekirdekler adı verilir. Bunlarda çekirdekler eşit aralıklarla
eşit aralıklarla sıralanmıştır.sıralanmıştır.
Bazı yüksek funguslarda miselyumlar kalın Bazı yüksek funguslarda miselyumlar kalın kordonlar şeklinde hif demetleri oluşturur.
kordonlar şeklinde hif demetleri oluşturur.
Bu yapılara “
Bu yapılara “rhizomorf rhizomorf ” ” denir. denir.
Rhizomorflar kötü koşullara dayanıklıdır.
Rhizomorflar kötü koşullara dayanıklıdır.
Fungusların bazı türlerinde miselyum, sıkı Fungusların bazı türlerinde miselyum, sıkı ya da gevşek dokulu yapılar meydana ya da gevşek dokulu yapılar meydana getirir. Böyle bir fungal doku getirir. Böyle bir fungal doku
“plechtenchyma “ plechtenchyma ” adını alır. Bu fungal ” adını alır. Bu fungal doku gevşek ise, “
doku gevşek ise, “prosenchyma prosenchyma ”, sıkı ise ”, sıkı ise
“pseudo-paranchyma “ pseudo-paranchyma ” olarak adlandırılır. ” olarak adlandırılır.
Fungusların böyle gevşek ya da sıkı hif Fungusların böyle gevşek ya da sıkı hif
dokularından hem
dokularından hem vegetatif vegetatif (Örn. (Örn.
Sclerotium
Sclerotium ), hem de generatif ), hem de generatif organlar organlar (Örn. Stroma)
(Örn. Stroma) meydana gelir. meydana gelir.
“Stroma “ Stroma ”, üzerinde veya içinde fungusun ”, üzerinde veya içinde fungusun sporlanma organlarının oluştuğu yapıdır.
sporlanma organlarının oluştuğu yapıdır.
“Sclerotium “ Sclerotium ”, hiflerin bir araya gelerek sıkı ”, hiflerin bir araya gelerek sıkı bir yumak şeklini alan bir dinlenme bir yumak şeklini alan bir dinlenme
organıdır.
organıdır.
Fungusların Bitki İçinde Yayılma ve Beslenmeleri:
Fungusların Bitki İçinde Yayılma ve Beslenmeleri:
Bitkilerde patojen olan funguslar konukçuların Bitkilerde patojen olan funguslar konukçuların içinde ve üzerinde yaşama şekillerine göre
içinde ve üzerinde yaşama şekillerine göre 1-endoparazit
1-endoparazit 2-ektoparazit
2-ektoparazit olarak ikiye ayrılırlar. olarak ikiye ayrılırlar.
Ektoparazitler
Ektoparazitler:: Fungus hifleri genellikle yaprak üst Fungus hifleri genellikle yaprak üst yüzeyine yayılarak, yaprak epidermisinden özel yüzeyine yayılarak, yaprak epidermisinden özel beslenme organları olan
beslenme organları olan HaustoriumHaustorium’ ları ’ ları yardımıyla besinlerini
yardımıyla besinlerini temin ederler.temin ederler.
Endoparazitler
Endoparazitler : : Endoparazitik funguslar Endoparazitik funguslar doku içinde gelişirler. Doku içinde doku içinde gelişirler. Doku içinde gelişme ya hücreler arasında veya gelişme ya hücreler arasında veya
hücrelerin içinde gerçekleşir.
hücrelerin içinde gerçekleşir.
Eğer hücreler içinde gelişiyorsa, fungus Eğer hücreler içinde gelişiyorsa, fungus besin maddelerini hücre duvarından besin maddelerini hücre duvarından
absorpsiyon yoluyla alır.
absorpsiyon yoluyla alır.
Hücreler arasında gelişiyorsa fungus Hücreler arasında gelişiyorsa fungus hiflerinden hücre içerisine
hiflerinden hücre içerisine haustorium haustorium ’ ’ larını uzatır ve besinini sağlar.
larını uzatır ve besinini sağlar.
Fungusun Morfolojisi Fungusun Morfolojisi : :
Bir fungus hücresi biraz farklılık gösterse Bir fungus hücresi biraz farklılık gösterse
de gelişmiş bir bitki hücresine benzer.
de gelişmiş bir bitki hücresine benzer.
En dışta bir
En dışta bir hücre çeperi hücre çeperi bulunur. Bu çeper bulunur. Bu çeper polisakkaritlerden
polisakkaritlerden meydana gelmiştir. Bazı meydana gelmiştir. Bazı ilkel türlerde hücre çeperini oluşturan ilkel türlerde hücre çeperini oluşturan
temel madde
temel madde selüloz selüloz dur. Yüksek formlu dur. Yüksek formlu fungus türlerinde ise hücre çeperi selüloz fungus türlerinde ise hücre çeperi selüloz
ve ya diğer polimerleriyle karışık
ve ya diğer polimerleriyle karışık kitinden kitinden meydana gelmiştir.
meydana gelmiştir.
Hücre çeperinin altında stoplazmayı Hücre çeperinin altında stoplazmayı çevreleyen 2 tabaka halinde zar vardır ki çevreleyen 2 tabaka halinde zar vardır ki
buna
buna plasmalemma plasmalemma adı verilir. Hücre adı verilir. Hücre çeperi ve plasmalemma’ dan sonra çeperi ve plasmalemma’ dan sonra
sitoplazma
sitoplazma gelir. gelir.
Sitoplazma içinde
Sitoplazma içinde mitokondriumlar, vakuol, mitokondriumlar, vakuol, ribozom, endoplasmik retikulum, golgi ribozom, endoplasmik retikulum, golgi
cisimcikleri, lizozom, mikrozom, sentriol cisimcikleri, lizozom, mikrozom, sentriol
ve zarla çevrilmiş halde
ve zarla çevrilmiş halde nucleus nucleus bulunur. bulunur.
FUNGUSLARDA
FUNGUSLARDA ÇOĞALMAÇOĞALMA::
Türün bütün özelliklerini taşıyan yeni bireylerin Türün bütün özelliklerini taşıyan yeni bireylerin meydana gelmesidir. Funguslarda çoğalma meydana gelmesidir. Funguslarda çoğalma eşeyli ve eşeysiz olmak üzere 2 şekilde meydana eşeyli ve eşeysiz olmak üzere 2 şekilde meydana
gelir.
gelir.
Funguslarda
Funguslarda eşeyli eşeyli dönem, “teleomorphdönem, “teleomorph” olarak ” olarak isimlendirilir.
isimlendirilir. Eşeysiz Eşeysiz dönem, “anamorphdönem, “anamorph” ” olarak isimlendirilir.
olarak isimlendirilir.
1- Eşeysiz Çoğalma:
1- Eşeysiz Çoğalma:
Vegetatif Çoğalma (Fragmentasyon):Vegetatif Çoğalma (Fragmentasyon): Bu Bu çoğalma şekli bitkilerde görülen çelikle çoğalma şekli bitkilerde görülen çelikle çoğalmaya benzetilebilir. Fungusların çoğalmaya benzetilebilir. Fungusların hiflerinin küçük parçalara ayrılması ve herbir hiflerinin küçük parçalara ayrılması ve herbir parçanın yeni bir birey oluşturmasıdır.
parçanın yeni bir birey oluşturmasıdır.
Somatik yapı (tallus)
Somatik yapı (tallus) nın bu şekilde parçalara nın bu şekilde parçalara ayrılmasıyla meydana gelen sporlara ayrılmasıyla meydana gelen sporlara
“tallospor “ tallospor ” denir. İki şekilde gerçekleşir ve ” denir. İki şekilde gerçekleşir ve oluşan sporlara,
oluşan sporlara, Chlamidospore ve Chlamidospore ve
Arthrospore adı verilir
Arthrospore adı verilir
Bölünme Bölünme : Hücre belli bir olgunluğa gelince : Hücre belli bir olgunluğa gelince ortadan ikiye bölünerek iki hücre oluşturur.
ortadan ikiye bölünerek iki hücre oluşturur.
Daha çok mayalarda ve bazı ilkel funguslarda Daha çok mayalarda ve bazı ilkel funguslarda
görülür.
görülür.
Tomucuklanma Tomucuklanma : Ana hücre belli bir olgunluğa : Ana hücre belli bir olgunluğa ulaştıktan sonra hücre çekirdeği uzayarak ulaştıktan sonra hücre çekirdeği uzayarak tomurcuğa doğru gelişir ve bu tomurcuğun tomurcuğa doğru gelişir ve bu tomurcuğun içine geçer. Yeni hücre ana hücreye bağlı içine geçer. Yeni hücre ana hücreye bağlı olarak gelişmesini sürdürür ve ondan kopup olarak gelişmesini sürdürür ve ondan kopup
ayrılarak yeni bir hücre oluşturur.
ayrılarak yeni bir hücre oluşturur.. .
Spor Vererek Çoğalma
Spor Vererek Çoğalma: Hif uçlarında ya da : Hif uçlarında ya da yanlarında türün özelliğine göre değişik biçim yanlarında türün özelliğine göre değişik biçim ve sayıda sporların oluşmasıdır.
ve sayıda sporların oluşmasıdır.
Bu şekilde oluşan Bu şekilde oluşan
Eşeysiz sporlara KONİDİEşeysiz sporlara KONİDİ
Konidileri taşıyan ana hiften ayrı bir yapısı Konidileri taşıyan ana hiften ayrı bir yapısı olan taşıyıcı hiflere de
olan taşıyıcı hiflere de KONİDİOFORKONİDİOFOR denilmektedir.
denilmektedir.
Sporlar bazen de bağımsız bir hif ucunda Sporlar bazen de bağımsız bir hif ucunda
oluşmazlar. Bir kese içinde bulunabilirler.
oluşmazlar. Bir kese içinde bulunabilirler.
Bu spor keselerine sporangiumBu spor keselerine sporangium
İçinde bulunan sporlara ise sporangiospor adı İçinde bulunan sporlara ise sporangiospor adı verilmektedir.
verilmektedir.
Bu sporlar türlere bağlı olarak hareketsiz Bu sporlar türlere bağlı olarak hareketsiz (aplanospor(aplanospor) ve ya hareketlidir (zoospor) ve ya hareketlidir (zoospor).).
Bunun yanı sıra bazı funguslarda sporlar Bunun yanı sıra bazı funguslarda sporlar
“Pycnidium“Pycnidium”, “acervulus”, “acervulus”, “sporodochium”, “sporodochium” ve ” ve
“synnema“synnema” denilen fruktifikasyon organları ” denilen fruktifikasyon organları içinde oluşmaktadır.
içinde oluşmaktadır.
Synnema
Synnema , , bazı funguslarda konidioforların bazı funguslarda konidioforların yanlarından biraraya gelerek oluşturdukları yanlarından biraraya gelerek oluşturdukları steril bir sap ve ucunda spor taşıyan bir steril bir sap ve ucunda spor taşıyan bir
başcıktan ibaret yapılardır.
başcıktan ibaret yapılardır.
Sporodochium
Sporodochium , , fungus fungus konidioforlarının konidioforlarının yanyana gelerek doku dışında oluşturdukları yanyana gelerek doku dışında oluşturdukları
yastık biçimindeki yapılardır.
yastık biçimindeki yapılardır.
Pycnidium
Pycnidium , konukçu bitki dokusuna gömülü, , konukçu bitki dokusuna gömülü, konidilerin çıkışına elverişli bir kapısı (
konidilerin çıkışına elverişli bir kapısı (ostiol ostiol ) ) olan bir spor saklama evidir.
olan bir spor saklama evidir.
Acervulus
Acervulus , konukçu epidermis dokusunun , konukçu epidermis dokusunun altında oluşan spor yuvalarıdır.
altında oluşan spor yuvalarıdır.
2-Eşeyli Çoğalma 2-Eşeyli Çoğalma: :
İki eşey hücresinin (gametİki eşey hücresinin (gamet) veya eşey ) veya eşey organının (
organının (gametangium)gametangium) bir araya gelerek bir araya gelerek çekirdeklerinin birleşmesi esasına dayanır. Bu çekirdeklerinin birleşmesi esasına dayanır. Bu
üreme 3 aşamada gerçekleşmektedir.
üreme 3 aşamada gerçekleşmektedir.
a- Plasmogami
a- Plasmogami: Eşey hücrelerinin birinden diğerine : Eşey hücrelerinin birinden diğerine plasma ile birlikte çekirdeğin geçmesi söz plasma ile birlikte çekirdeğin geçmesi söz konusudur. Ancak çekirdeklerde birleşme bu konusudur. Ancak çekirdeklerde birleşme bu
aşamada gerçekleşmez.
aşamada gerçekleşmez.
b-Karyogami
b-Karyogami: : Çekirdekler Çekirdekler arasında arasında birleşme birleşme gerçekleşir. Kromozom sayıları 2n’e çıkar ve gerçekleşir. Kromozom sayıları 2n’e çıkar ve
diploid çekirdek oluşur.
diploid çekirdek oluşur.
c- Meiosis Bölünme
c- Meiosis Bölünme: Diploid karakterdeki çekirdekteki : Diploid karakterdeki çekirdekteki kromozom sayısı yeniden redüksiyonla yarıya iner.
kromozom sayısı yeniden redüksiyonla yarıya iner.
Böylece iki haploid çekirdek oluşur. Bu şekilde Böylece iki haploid çekirdek oluşur. Bu şekilde haploid karakterde eşeyli sporlar meydana gelmiş haploid karakterde eşeyli sporlar meydana gelmiş
olur.
olur.
Eşeysiz üremede olduğu gibi eşeyli Eşeysiz üremede olduğu gibi eşeyli
üremede de özel fruktifikasyon organları üremede de özel fruktifikasyon organları
Cleistothecium, Cleistothecium, Perithecium, Perithecium, Apothecium, Pseudothecium
Apothecium, Pseudothecium oluşur. oluşur.
Bunlar Ascomycota’da “ascocarp Bunlar Ascomycota’da “ ascocarp ”veya ”veya ascomata
ascomata
Basidiomycota’da “basidiocarp Basidiomycota’da “ basidiocarp ” veya ” veya basidiomat
basidiomat a olarak isimlendirilir. a olarak isimlendirilir.
Patojen fungusların yayılma ve taşınması Patojen fungusların yayılma ve taşınması
Genellikle
Genellikle aktifaktif ve pasif ve pasif yayılma şeklinde görülür. yayılma şeklinde görülür.
Aktif-kısa Aktif-kısa mesafe mesafe yayılması yayılması çoğunlukla çoğunlukla zoosporlarda kimyasal maddelere yönelerek zoosporlarda kimyasal maddelere yönelerek olmaktadır. Bu şekilde zoosporlar kök kılları olmaktadır. Bu şekilde zoosporlar kök kılları
veya stomaları bulmaktadır.
veya stomaları bulmaktadır.
Fungusların yayılma ve taşınmasında önemli Fungusların yayılma ve taşınmasında önemli olan
olan pasif şekildirpasif şekildir. Pasif taşınma: rüzgar, su, . Pasif taşınma: rüzgar, su, toprak, hayvanlar ve böcekler, bitkiler veya bitki toprak, hayvanlar ve böcekler, bitkiler veya bitki parçaları ile ve insanlar arcılığıyla meydana parçaları ile ve insanlar arcılığıyla meydana
gelebilir.
gelebilir.
Fungal Hastalık Etmenlerinin Kültür Bitkilerinde Fungal Hastalık Etmenlerinin Kültür Bitkilerinde
Oluşturdukları Simptomlar:
Oluşturdukları Simptomlar:
Fungal hastalıklar kendilerini ya kök ve yumrularda Fungal hastalıklar kendilerini ya kök ve yumrularda
urlar
urlar veya diğer bitki aksamlarında renk veya diğer bitki aksamlarında renk değiştirme, ölüm görüntüleri
değiştirme, ölüm görüntüleri ve özellikle ve özellikle çürümeler
çürümeler şeklinde belli ederler. şeklinde belli ederler.
Kök ve yumrularda urKök ve yumrularda ur şeklinde hastalık şeklinde hastalık görüldüğü hallerde, bunun bitkinin toprak üstü görüldüğü hallerde, bunun bitkinin toprak üstü kısmındaki görüntüsü cılız büyüme ve zamansız kısmındaki görüntüsü cılız büyüme ve zamansız
solgunluk şeklinde olur.
solgunluk şeklinde olur.
Bitkinin iletim demetlerini tıkayarak oluşturulan Bitkinin iletim demetlerini tıkayarak oluşturulan solgunluk
solgunluk hastalıklarında bitkiler sararır, solar ve hastalıklarında bitkiler sararır, solar ve sonunda ölürler.
sonunda ölürler.
Kök ve kökboğazı hastalıkları
Kök ve kökboğazı hastalıkları genellikle genellikle genç bitkilerde, bitkinin devrilmesi genç bitkilerde, bitkinin devrilmesi şeklinde görülür. Daha yaşlı bitkilerde ise şeklinde görülür. Daha yaşlı bitkilerde ise kök hastalıkları, bitkinin su ve besin kök hastalıkları, bitkinin su ve besin maddeleri alma düzenini bozduğu için, maddeleri alma düzenini bozduğu için, hastalık görünümleri sararmalar hastalık görünümleri sararmalar
şeklindedir.
şeklindedir.
Fungal etmenler yapraklarda Fungal etmenler yapraklarda sınırları sınırları belli ve kloritik bir alan tarafından etrafı belli ve kloritik bir alan tarafından etrafı sarılmış az veya çok karakteristik sarılmış az veya çok karakteristik
lekelerin
lekelerin oluşumuna neden olurlar. oluşumuna neden olurlar.
Çiçeğe giren fungal hastalık etmenleri
Çiçeğe giren fungal hastalık etmenleri, daha çok , daha çok tohum ve meyvede simptom oluşumuna neden tohum ve meyvede simptom oluşumuna neden olurlar. Meyveler üzerinde renk değiştirmiş olurlar. Meyveler üzerinde renk değiştirmiş
kısımlar kolaylıkla çürüyerek
kısımlar kolaylıkla çürüyerek YaşYaş ve Kuru ve Kuru çürüklükler
çürüklükler oluşumu görülür. oluşumu görülür.
Fungusların Sınıflandırılması ve Sınıf Fungusların Sınıflandırılması ve Sınıf
Özellikleri Özellikleri
Diğer bütün canlılar gibi funguslar da “binomial”
Diğer bütün canlılar gibi funguslar da “binomial”
sisteme göre adlandırılır ve Latince olarak sisteme göre adlandırılır ve Latince olarak isimlendirilir. İsimlendirmede ilk isim “cins”, isimlendirilir. İsimlendirmede ilk isim “cins”,
ikinci isim “tür”’ dür.
ikinci isim “tür”’ dür.
. .
Fungusların Sınıflandırılması ve Sınıf Özellikleri
Hawksworth ve ark. göre(1995)
Kigdom(Alem)
Protozoa (protistalar)
Chromista (stromonopila) Lower Fungi(İlkel Funguslar)
Fungi True Fungi(Gelişmiş Funguslar)
} }
ALEM: PROTOZOA ALEM: PROTOZOA
Bu alem içinde Bu alem içinde Myxomycota:
Myxomycota: Akışkan funguslar Akışkan funguslar Plasmodiophoramycota
Plasmodiophoramycota olmak üzere iki olmak üzere iki bölüm vardır.
bölüm vardır.
Plasmodiophoromycota Plasmodiophoromycota : : Bu bölümün Bu bölümün üyelerinde thallus flamentler biçiminde değil üyelerinde thallus flamentler biçiminde değil
Amip benzeri, hücre duvarsız
Amip benzeri, hücre duvarsız plasmodium plasmodium veya pseudoplasmodium veya pseudoplasmodium yapısındadır. Bu yapısındadır. Bu yapı protoplasma kitleleri biçimindedir.
yapı protoplasma kitleleri biçimindedir.
Hareket eden bireylere sahiptir.
Hareket eden bireylere sahiptir.
Bu sınıf içinde yer alan
Bu sınıf içinde yer alan Plasmodiophora Plasmodiophora brassicae
brassicae (lahana kök uru=parmak (lahana kök uru=parmak hastalığı),
hastalığı), lahana köklerinde hipertrofilere lahana köklerinde hipertrofilere yol açar.
yol açar.
Spongaspora subterrena
Spongaspora subterrena (patateste tozlu (patateste tozlu uyuz)
uyuz) patates yumrularında uyuz yaraları patates yumrularında uyuz yaraları oluşturur.
oluşturur.
ALEM: CHROMİSTA ALEM: CHROMİSTA
Bölüm: Oomycota Bölüm: Oomycota : :
Gelişmiş ve flament biçiminde thallusa Gelişmiş ve flament biçiminde thallusa sahiptirler.
sahiptirler. Hif hücreleri selüloz duvarla Hif hücreleri selüloz duvarla çevrilidir. Kitin ve B glucan yoktur
çevrilidir. Kitin ve B glucan yoktur . Eşeysiz . Eşeysiz üremeyi gerçekleştiren sporları açıkta ya üremeyi gerçekleştiren sporları açıkta ya da sporangium da sporangium keseleri içerisinde oluşur. keseleri içerisinde oluşur.
Eşeyli üremeleri ise oosporlar Eşeyli üremeleri ise oosporlar vasıtasıyla vasıtasıyla gerçekleşir.
gerçekleşir.
Bu bölüm içinde yer alan takımlardan Bu bölüm içinde yer alan takımlardan Pythiales
Pythiales ve Peronosporales ve Peronosporales önemli bitki önemli bitki patojeni fungusları içermektedir.
patojeni fungusları içermektedir.
Pythiales
Pythiales takımı içinde yer alan Pythium takımı içinde yer alan Pythium ve ve Phythopthora
Phythopthora cinsleri önemlidir. cinsleri önemlidir.
Phytophthora
Phytophthora cinsi, fakültatif parazit birkaç tür cinsi, fakültatif parazit birkaç tür hariç bitkilerde obligat parazit olarak
hariç bitkilerde obligat parazit olarak yaşayan 20 türü içermektedir.
yaşayan 20 türü içermektedir.
Phytophthora infestans
Phytophthora infestans : Patates mildiyösü : Patates mildiyösü P. capsici
P. capsici : Biberlerde kök boğazı yanıklığı : Biberlerde kök boğazı yanıklığı P. cambivora
P. cambivora : Kestane mürekkep hastalığı : Kestane mürekkep hastalığı P.citrophthora
P.citrophthora Turunçgillerde kök ve Turunçgillerde kök ve
meyve çürüklüğü meyve çürüklüğü
P. parasitica
P. parasitica
Phytopthora
Phytopthora cinsine bağlı en önemli tür cinsine bağlı en önemli tür Phytopthora infestans’ tır
Phytopthora infestans’ tır . Patates ve . Patates ve domateste mildiyöye bu etmen neden domateste mildiyöye bu etmen neden
olmaktadır.
olmaktadır.
PERONOSPORALES
PERONOSPORALES: : Bu Bu takım takım iki iki familya familya içermektedir.
içermektedir.
1.Familya
1.Familya: : PeronosporaceaePeronosporaceae Plasmopara viticola
Plasmopara viticola: Bağ mildiyösü: Bağ mildiyösü Bremia lactuca
Bremia lactuca: Marul mildiyösü: Marul mildiyösü Peronospora brassicae
Peronospora brassicae: Lahana mildiyösü: Lahana mildiyösü Peronospora destructor
Peronospora destructor: soğan mildiyösü: soğan mildiyösü Pseudoperonospora cubensis
Pseudoperonospora cubensis: : Hıyarda Hıyarda yalancı yalancı mildiyösü
mildiyösü
2.familya: Albuginaceae 2.familya: Albuginaceae Albugo candida
Albugo candida: : Haçlıgillerde beyaz pasHaçlıgillerde beyaz pas Albugo portulacae
Albugo portulacae: Semizotunda beyaz pas: Semizotunda beyaz pas Albugo occidentalis
Albugo occidentalis: Ispanakta beyaz pas: Ispanakta beyaz pas
Plasmopara cinsi içinde Plasmopara viticola Plasmopara cinsi içinde Plasmopara viticola ’ ’ nın neden olduğu
nın neden olduğu Asma Mildiyösü Asma Mildiyösü asmanın asmanın çok görülen hastalıklarındandır. Bu etmenin çok görülen hastalıklarındandır. Bu etmenin tek konukçusu asmadır. Ülkemizde üretilen tek konukçusu asmadır. Ülkemizde üretilen
bütün çeşitler bu hastalığa duyarlıdır.
bütün çeşitler bu hastalığa duyarlıdır.
ALEM: FUNGİ ALEM: FUNGİ
Bu alemde yer alan funguslar gerçek Bu alemde yer alan funguslar gerçek funguslardır. Vücut yapıları genellikle ipliğimsi funguslardır. Vücut yapıları genellikle ipliğimsi yapıdaki hiflerden ibarettir. Plasmodium yapısı yapıdaki hiflerden ibarettir. Plasmodium yapısı yoktur. Hücre duvarları kitin ve ß glucan içerir.
yoktur. Hücre duvarları kitin ve ß glucan içerir.
4 Phylum( Şube) veya Division 4 Phylum( Şube) veya Division
( Bölüm) vardır.
( Bölüm) vardır.
Bölüm 1:
Bölüm 1: Chytridiomycota Chytridiomycota Bölüm 2:
Bölüm 2: Zygomycota Zygomycota Bölüm 3:
Bölüm 3: Ascomycota Ascomycota Bölüm 4:
Bölüm 4: Basidiomycota Basidiomycota
Chytridiomycota Chytridiomycota : :
Bu sınıf içinde çoğunlukla suda yaşayan Bu sınıf içinde çoğunlukla suda yaşayan saprofit funguslar yer almaktadır. Bölmesiz saprofit funguslar yer almaktadır. Bölmesiz hiflere sahiptirler. Üremeleri zoosporlarla ve hiflere sahiptirler. Üremeleri zoosporlarla ve dinlenme sporlarıyla gerçekleşmektedir. Bitki dinlenme sporlarıyla gerçekleşmektedir. Bitki patojeni olanlarda çeper yapısı kitinden patojeni olanlarda çeper yapısı kitinden
oluşmaktadır.
oluşmaktadır.
S S ynchytrium endobioticum ynchytrium endobioticum (patates siğil (patates siğil hastalığı veya patates kanseri)) önemlidir. Bu hastalığı veya patates kanseri)) önemlidir. Bu hastalık patates köklerinde hipertrofilere hastalık patates köklerinde hipertrofilere neden olur (ur oluşumuna). Bu etmenin neden olur (ur oluşumuna). Bu etmenin dinlenme sporları 10 yıldan fazla bir süre dinlenme sporları 10 yıldan fazla bir süre
toprak altında canlı kalabilir.
toprak altında canlı kalabilir.
Zygomycota Zygomycota : :
Bitki paraziti olanların sayısı azdır.
Bitki paraziti olanların sayısı azdır.
Zygomycetes
Zygomycetes sınıfı adını eşeyli dinlenme sınıfı adını eşeyli dinlenme sporu olan
sporu olan zygospor zygospor ’ lardan almaktadır. Bu ’ lardan almaktadır. Bu sınıfın üyelerinin pek azı fitopatolojik yönden sınıfın üyelerinin pek azı fitopatolojik yönden
önemlidir.
önemlidir.
Ascomycota Ascomycota : :
Yeni taksonomide
Yeni taksonomide (Kirk ve Ark. 2008) 3 alt 3 alt bölüme ayrılmıştır.
bölüme ayrılmıştır.
Bunlar: Bunlar:
1. Taphrinomycotina 1. Taphrinomycotina
2. Saccharomycotina 2. Saccharomycotina
3. Pezizomycotina 3. Pezizomycotina
Bilinen fungusların 1/3 ünü Bilinen fungusların 1/3 ünü içeren büyük ve çok önemli içeren büyük ve çok önemli bir bölümdür. Yaklaşık bir bölümdür. Yaklaşık 15,000 tür içerir. İçlerinde 15,000 tür içerir. İçlerinde mayalar ve insan besini mayalar ve insan besini olarak kullanılan fungusları olarak kullanılan fungusları da içermektedir. Bu bölüme da içermektedir. Bu bölüme bağlı türler mayalar dışında bağlı türler mayalar dışında iyi gelişmiş bölmeli ve iyi gelişmiş bölmeli ve duvarları kitin içeren duvarları kitin içeren miselyumlara sahiptirler.
miselyumlara sahiptirler.
Zygomycota’da olduğu gibi Zygomycota’da olduğu gibi
kamçıları yoktur.
kamçıları yoktur.
Ascocarp oluşturmayan Ascomycota Ascocarp oluşturmayan Ascomycota fungusları
fungusları
Bu fungusların miselyumları ya hiç yoktur ya da çok Bu fungusların miselyumları ya hiç yoktur ya da çok az gelişmiştir. Bu nedenle ascuslar bir spor evinde az gelişmiştir. Bu nedenle ascuslar bir spor evinde olmazlar çıplak meydana gelirler. Bu grup içinde olmazlar çıplak meydana gelirler. Bu grup içinde
mayalar
mayalar ve bitki patojeni Taphrinalar yer alır. ve bitki patojeni Taphrinalar yer alır.
Ülkemizde Şeftali, Badem, Kiraz, Armut, Meşe, Ülkemizde Şeftali, Badem, Kiraz, Armut, Meşe,
Kavak ve Kızılağaç’ta,
Kavak ve Kızılağaç’ta, TaphrinaTaphrina türlerine türlerine rastlanmıştır. Bu cinsin en önemli türü
rastlanmıştır. Bu cinsin en önemli türü Taphrina Taphrina deformans
deformans’ (Şeftali yaprak kıvırcığı) tır. ’ (Şeftali yaprak kıvırcığı) tır.
Diğer Taphrna hastalıkları ise;
Diğer Taphrna hastalıkları ise;
Taphrina pruniTaphrina pruni:: (Erikte cep veya çanta (Erikte cep veya çanta hastalığı)
hastalığı)
Taphrina cerasiTaphrina cerasi:: (Kiraz ve Vişnede cadı (Kiraz ve Vişnede cadı süpürgesi)
süpürgesi)
Taphrina insititaeTaphrina insititae:: (Erikte cadı süpürgesi) (Erikte cadı süpürgesi)
Taphrina aureaTaphrina aurea:: (Kavakta yaprak kıvırcıklığı) (Kavakta yaprak kıvırcıklığı)
Taphrina deformans Taphrina deformans (Glok veya Yaprak (Glok veya Yaprak Kıvırcıklığı
Kıvırcıklığı ) ) :. : . Hastalık ağaçların genel Hastalık ağaçların genel olarak yapraklarını, sürgünlerini nadiren olarak yapraklarını, sürgünlerini nadiren de meyvelerini hastalandırır. Yapraktaki de meyvelerini hastalandırır. Yapraktaki
belirtiler ilkbaharda görülür.
belirtiler ilkbaharda görülür.
Cleistothecium şeklinde ascocarp Cleistothecium şeklinde ascocarp oluşturanlar
oluşturanlar
Bu grupta bitki patojeni türlerin yer aldığı Bu grupta bitki patojeni türlerin yer aldığı
Eurotiales
Eurotiales ve Erysiphales ve Erysiphales takımları önemlidir. takımları önemlidir.
Bunlardan Eurotiales takımında mikotoksin Bunlardan Eurotiales takımında mikotoksin oluşturan türler yer alır.Özellikle
oluşturan türler yer alır.Özellikle aflotoksin aflotoksin insanlarda karaçiğer kanserine neden olan insanlarda karaçiğer kanserine neden olan
tehlikeli bir toksindir.
tehlikeli bir toksindir. Aspergillus Aspergillus ve Penicillium ve Penicillium gibi küf funguslarının bazı türleri meyvelerde gibi küf funguslarının bazı türleri meyvelerde
çürüklük oluştururlar.
çürüklük oluştururlar.
Erysiphales Erysiphales : :
Bu takıma bağlı türler obligat parazit olarak Bu takıma bağlı türler obligat parazit olarak
yaşarlar.
yaşarlar.
Külleme adı verilen hastalığı oluştururlar ve Külleme adı verilen hastalığı oluştururlar ve konidiler nedeniyle bitki yüzeyinde kirli renkte konidiler nedeniyle bitki yüzeyinde kirli renkte
tozlu görünüme neden olurlar.
tozlu görünüme neden olurlar.
Eşeyli formu olan cleistothecium meydana gelir.
Eşeyli formu olan cleistothecium meydana gelir.
Cleistotheciumun yapılarına göre cins tayini Cleistotheciumun yapılarına göre cins tayini
yapılmaktadır yapılmaktadır. .
Önemli külleme patojeni funguslar:
Önemli külleme patojeni funguslar:
Erysiphae graminis
Erysiphae graminis : Hububat küllemesi : Hububat küllemesi Podosphaera leucotricha
Podosphaera leucotricha : Elma küllemesi : Elma küllemesi Sphaerotheca pannosa
Sphaerotheca pannosa : Şeftali ve gül : Şeftali ve gül küllemesi
küllemesi
Phyllactinia suffulta
Phyllactinia suffulta : Fındık küllemesi : Fındık küllemesi Uncinula necator
Uncinula necator : Bağ küllemesi : Bağ küllemesi
Perithecium şeklinde ascocarp oluşturanlar Perithecium şeklinde ascocarp oluşturanlar
Bu grubun üyeleri Perithecium denilen eşeyli Bu grubun üyeleri Perithecium denilen eşeyli üreme organının içinde Ascuslarını meydana üreme organının içinde Ascuslarını meydana
getirir. Grupta önemli bitki patojeni türler:
getirir. Grupta önemli bitki patojeni türler:
karaağaçlar’da solgunluğa neden olan karaağaçlar’da solgunluğa neden olan Cerotocystis ulmi
Cerotocystis ulmi önemli zararlara neden önemli zararlara neden olmaktadır.
olmaktadır.
kestane kanseri (Cryphonectria kestane kanseri ( Cryphonectria parasitica parasitica ) ) Ceviz antraknozu (Gnomonia leptostyla Ceviz antraknozu ( Gnomonia leptostyla ) )
Fasulye antraknozu (Glomerella Fasulye antraknozu ( Glomerella lindemunthianum lindemunthianum ) )
Nectria galligena Nectria galligena (Elma Dal Kanseri) (Elma Dal Kanseri)
N. cinnabarina N. cinnabarina (Orman ağaçlarında dal (Orman ağaçlarında dal kanseri)
kanseri)
Gibberella zea Gibberella zea (Mısırda Koçan Çürüklüğü) (Mısırda Koçan Çürüklüğü)
Claviceps purpurea Claviceps purpurea . . (Çavdar Mahmuzu): (Çavdar Mahmuzu):
Apothecium oluşturanlar Apothecium oluşturanlar
Apotheciumların sapsız olanları disk Apotheciumların sapsız olanları disk şeklinde saplı olanları ise kadeh şeklinde şeklinde saplı olanları ise kadeh şeklinde bunun yanı sıra çan, sünger, dil, beyin bunun yanı sıra çan, sünger, dil, beyin şeklinde olanları da vardır. Bu grup içinde şeklinde olanları da vardır. Bu grup içinde
Morchella
Morchella , , Tuber Tuber gibi lezzetli yemeklik gibi lezzetli yemeklik mantarlar ve
mantarlar ve Sclerotinia, Sclerotinia, Monilia, Monilia, Rhytisma
Rhytisma gibi önemli bitki patojeni cinsler gibi önemli bitki patojeni cinsler yer almaktadır.
yer almaktadır.
Molinia laxa Molinia laxa (Sert Çekirdekli Meyve Ağaçlarında (Sert Çekirdekli Meyve Ağaçlarında Monilia):
Monilia): Ülkemizde Kayısı, Kiraz, Erik, Vişne, Ülkemizde Kayısı, Kiraz, Erik, Vişne, Badem ve Vişnabın önemli hastalıklarındandır.
Badem ve Vişnabın önemli hastalıklarındandır.
Çiçekteki belirtisi yağ damlası şeklinde başlar ve Çiçekteki belirtisi yağ damlası şeklinde başlar ve
çiçeğin kurumasına neden olur.
çiçeğin kurumasına neden olur.
Kuruyan çiçekler genellikle dökülmezler.
Kuruyan çiçekler genellikle dökülmezler.
Hastalık etmeni çiçek sapından dala geçer ve kabuk Hastalık etmeni çiçek sapından dala geçer ve kabuk altında yeni odun dokusunda kahverengi leke altında yeni odun dokusunda kahverengi leke
oluşturur.
oluşturur.
Meyvede enfekteli yer kahverengileşmeye başlar ve Meyvede enfekteli yer kahverengileşmeye başlar ve
daha sonra tüm meyveyi kaplar (
daha sonra tüm meyveyi kaplar (mumya meyvemumya meyve).).
Ascostroma oluşturanlar Ascostroma oluşturanlar
Önemli bitki hastalıklarını içermektedir.
Önemli bitki hastalıklarını içermektedir.
Elma Kara Lekesi (
Elma Kara Lekesi (VenturiaVenturia inaequalis)inaequalis) dir. dir.
Yapraklarda önce zeytin yeşili lekeler şeklinde Yapraklarda önce zeytin yeşili lekeler şeklinde başlar.
başlar.
Daha sonra yapraklar kahverengileşir, lekeli kısımlar Daha sonra yapraklar kahverengileşir, lekeli kısımlar çatlar ve dökülür.
çatlar ve dökülür.
Meyve etinde görülebilecek şekilde çatlamalar Meyve etinde görülebilecek şekilde çatlamalar oluşur.
oluşur.
Sürgünde ise uyuzSürgünde ise uyuz veya sıraca veya sıraca adı verilen adı verilen çatlamalar görülür.
çatlamalar görülür.
Hastalık, yere dökülen yapraklarda oluşan ve eşeyli Hastalık, yere dökülen yapraklarda oluşan ve eşeyli formu olan
formu olan PseudotheciumPseudothecium’ ’ lar halinde kışlarlar halinde kışlar
Basidiomycota Basidiomycota : :
Bu grup yaklaşık 25,000 tür içermekte olup Bu grup yaklaşık 25,000 tür içermekte olup diğer bölümlere göre daha gelişmiş fungusları diğer bölümlere göre daha gelişmiş fungusları
kapsamaktadır. Önemli bitki patojenleri olan kapsamaktadır. Önemli bitki patojenleri olan
Pas, sürme, rastık hastalıkları Pas, sürme, rastık hastalıkları
Meyve ve orman ağaçlarında Meyve ve orman ağaçlarında kök ve gövde kök ve gövde çürüklükleri
çürüklükleri etmenlerini etmenlerini
Yemeklik şapkalı mantarlar Yemeklik şapkalı mantarlar bu grubun içinde bu grubun içinde yer alır.
yer alır.
Bu grubun genel Bu grubun genel karakteristiği
karakteristiği eşeyli üreme eşeyli üreme sonucunda
sonucunda Basidium Basidium denilen özel bir organ denilen özel bir organ
oluşturmalarıdır.
oluşturmalarıdır.
Basidiumlar genelde 4 Basidiumlar genelde 4 haploid spor içerir. Bu haploid spor içerir. Bu
sporlara da
sporlara da Basidiospor Basidiospor adı verilmektedir.
adı verilmektedir.
Bu bölüm yeni taksonomiye göre
Bu bölüm yeni taksonomiye göre ((Kirk ve Ark. 2008)Kirk ve Ark. 2008) 3 alt bölüme ayrılmıştır.
3 alt bölüme ayrılmıştır.
Bunlar:
Bunlar:
1: Agaricomycotina 1: Agaricomycotina 2: Pucciniomycotina 2: Pucciniomycotina
3: Ustilaginomycotina
3: Ustilaginomycotina
Pucciniomycotina: Pucciniomycotina:
Hububat, baklagil, meyve ağaçları, süs Hububat, baklagil, meyve ağaçları, süs bitkilerinde görülen ve obligat parazit olan bitkilerinde görülen ve obligat parazit olan
Uredinales
Uredinales takımı üyeleri (Pas hastalıkları) takımı üyeleri ( Pas hastalıkları) bu bu grup içindedir.
grup içindedir.
Üredinales Üredinales takımında takımında bulunan bulunan cinsler cinsler genellikle basidiokarp üretmezler.
genellikle basidiokarp üretmezler.
Biyolojileri uzun döngülü olan türler 5 spor Biyolojileri uzun döngülü olan türler 5 spor dönem geçirirler.
dönem geçirirler.
PASLARIN SPOR DÖNEMLERİ PASLARIN SPOR DÖNEMLERİ
Dönem Dönem
No :No : Dönem Adı:Dönem Adı: Spor Adı:Spor Adı:
00 SpermogoniumSpermogonium Spermatium(pikniospor)Spermatium(pikniospor)
II AeciumAecium AecidiosporAecidiospor
IIII ÜrediumÜredium ÜrediosporÜrediospor
IIIIII TeliumTelium TeliosporTeliospor
IVIV PromyceliumPromycelium BasidiosporBasidiospor
0- 0- Spermogonium Dönemi: Spermogonium Dönemi:
Spermogonium denilen yapılar erkek organlar Spermogonium denilen yapılar erkek organlar olan spermatiumları ve alıcı hifleri barındırır.
olan spermatiumları ve alıcı hifleri barındırır.
Genellikle yaprakların üst yüzeyinde Genellikle yaprakların üst yüzeyinde
oluşturulan testi şeklinde spor yuvalarıdır.
oluşturulan testi şeklinde spor yuvalarıdır.
I- Aecium Dönemi I- Aecium Dönemi : :
Fincan şeklindeki spor yuvalarıdır. Uç uça Fincan şeklindeki spor yuvalarıdır. Uç uça dizilmiş şekilde boncuk dizisi şeklinde dizilmiş şekilde boncuk dizisi şeklinde
Aecidiosporları içermektedir.
Aecidiosporları içermektedir.
II-Üredium Dönemi: II-Üredium Dönemi:
Aecidiosporların çimlenmesiyle başlayan Aecidiosporların çimlenmesiyle başlayan ve yaz boyunca sık sık yeni ve yaz boyunca sık sık yeni generasyonları meydana getirecek generasyonları meydana getirecek dönemdir. Çoğu zaman kütikulanın altında dönemdir. Çoğu zaman kütikulanın altında mağara şeklinde spor yatakları mağara şeklinde spor yatakları oluştururlar. Bu yataklara Ürediospor oluştururlar. Bu yataklara Ürediospor yatakları adı verilmektedir. Meydana gelen yatakları adı verilmektedir. Meydana gelen
sporlara ise ürediospor adı verilir.
sporlara ise ürediospor adı verilir.
IV-Promycelium Dönemi: IV-Promycelium Dönemi:
Bu dönem kışlık sporları çimlenmesiyle Bu dönem kışlık sporları çimlenmesiyle başlayan ve genelde 4 adet
başlayan ve genelde 4 adet Basidiospor Basidiospor üretmesiyle sonuçlanan dönemdir.
üretmesiyle sonuçlanan dönemdir.
Pas funguslarının çoğunda 5 dönem Pas funguslarının çoğunda 5 dönem
görülmez.
görülmez.
Bir çok tür ise yaşamının bir bölümünü bir Bir çok tür ise yaşamının bir bölümünü bir konukçuda diğer bir bölümünü ise başka bir konukçuda diğer bir bölümünü ise başka bir
konukçuda geçirir.
konukçuda geçirir.
Tek konukçulu türlere Autoecious Tek konukçulu türlere Autoecious , ,
İki konukçulu türlere ise Heteroecious İki konukçulu türlere ise Heteroecious denilmektedir.
denilmektedir.
Ustilaginomycotina Ustilaginomycotina
Sürme ve Rastık hastalıklarını
Sürme ve Rastık hastalıklarını bulunduran bulunduran gruptur. Özellikle hububat türlerinde başak gruptur. Özellikle hububat türlerinde başak hastalıklarına yol açan ve önemli verim hastalıklarına yol açan ve önemli verim
kayıplarına neden fungusları içerir.
kayıplarına neden fungusları içerir.
Ustilago hordei Ustilago hordei : Arpa Kapalı Rastığı : Arpa Kapalı Rastığı
Ustilago nigra Ustilago nigra : Arpa Yarı Açık Rastığı : Arpa Yarı Açık Rastığı
Ustilago nuda hordei Ustilago nuda hordei : Arpa Açık Rastığı : Arpa Açık Rastığı
U U . . nuda tritici nuda tritici : Buğday Açık Rastığı : Buğday Açık Rastığı
U U . . maydis maydis : Mısır Rastığı : Mısır Rastığı
Tilletia foetida Tilletia foetida : : Buğday Adi Sürmesi Buğday Adi Sürmesi
