Mantarlar (Funguslar)

(1)

Mantarlar (Funguslar)

Prof. Dr. Mehmet KIYAN

(2)

Amaç Amaç

Bu üniteyi çalıştıktan Bu üniteyi çalıştıktan

sonra;



fungusları tanıyacak fungusları tanıyacak



İnsanlarda hastalık İnsanlarda hastalık oluşturan mantarların oluşturan mantarların



yapısı yapısı



sınıflandırılması sınıflandırılması



üreme şekilleri üreme şekilleri



tanı yöntemlerini tanı yöntemlerini öğreneceksiniz.

öğreneceksiniz.

(3)

Mikoloji Mikoloji



Mayalar, küfler ve Mayalar, küfler ve makromantarlarla makromantarlarla

uğraşan bilim dalına uğraşan bilim dalına

mikoloji adı verilir.



Doğada (hava, su, Doğada (hava, su, bozulan organik bozulan organik

materyal üzerinde) materyal üzerinde)

yaygındırlar.



Yeryüzünde yaklaşık Yeryüzünde yaklaşık 400.000 kadar farklı 400.000 kadar farklı

mantar tipi mantar tipi

bulunmaktadır.



Bunlardan yalnızca 200 Bunlardan yalnızca 200 kadarı hayvan ve

kadarı hayvan ve insanlarda hastalık insanlarda hastalık

yapar.



Bütün mantar Bütün mantar

infeksiyonlarının % infeksiyonlarının %

90’ını 10-20 tür mantar 90’ını 10-20 tür mantar

oluşturur.

(4)

Mantarlar

(5)

Hücre yapısı Hücre yapısı

Hayvan hücreleri gibi Hayvan hücreleri gibi

mantarlarda ökaryot mantarlarda ökaryot

Hücre yapısına sahiptir Hücre yapısına sahiptir



Çekirdek, Çekirdek,



çekirdek zarı, çekirdek zarı,



çekirdekcik, çekirdekcik,



Sitoplazma Sitoplazma



ER ER



golgi aygıtı, golgi aygıtı,



mitokondri, mitokondri,



80s ribozomlar, 80s ribozomlar,



vakuoller vakuoller



Hücre zarı Hücre zarı



Hücre duvarı Hücre duvarı



Kapsül Kapsül

(Cryptococcus neoformans)

(6)

Kapsül Kapsül



Yapı: polisakkarit Yapı: polisakkarit



Fonksiyonları: Fonksiyonları:



antifagositik antifagositik



virulans faktörü virulans faktörü Cryptococcus neoformans Cryptococcus neoformans

(7)

Hücre duvarı Hücre duvarı



Antijeniktir Antijeniktir



Yapısı: çok tabakalı Yapısı: çok tabakalı



polisakkaritler(~%90): polisakkaritler(~%90):

hekzos ve hekzamin hekzos ve hekzamin

polimerleri (kitin, selüloz, polimerleri (kitin, selüloz,

glukan, mannan glukan, mannan

polimerleri) polisakkarit polimerleri) polisakkarit

tipi ve miktarı türden türe tipi ve miktarı türden türe

değişir.



proteinler ve proteinler ve

glikoproteinler(~%10) glikoproteinler(~%10)



Fonksiyonları: Fonksiyonları:



şekil verir, şekil verir,



osmotik şoktan osmotik şoktan korur.

korur.

(8)

Hücre zarı Hücre zarı



Yapısı : Yapısı :



Fosfolipit Fosfolipit



Steroller (ergosterol, Steroller (ergosterol, zymosterol)

zymosterol)



İnsan hücreleri İnsan hücreleri stoplazma zarına stoplazma zarına

benzerlik benzerlik

gösterdiğinden, mantar gösterdiğinden, mantar

infeksiyonlarının infeksiyonlarının

tedavisinde kullanılan tedavisinde kullanılan

ilaçların çoğu, insan ilaçların çoğu, insan

hücresi üzerine de hücresi üzerine de

toksik etki yapar.



İnsan hücre zarında İnsan hücre zarında

bulunmayan ergosterol ve bulunmayan ergosterol ve

zymosterol’ü hedef alan zymosterol’ü hedef alan

antifungal ilaçlar antifungal ilaçlar

geliştirilmiştir. Bunlar geliştirilmiştir. Bunlar insan hücresine zarar insan hücresine zarar

vermeden mantarlara etkili vermeden mantarlara etkili

olabilmektedir.

(9)

Hücre özellikleri Hücre özellikleri



Klorofil içermedikleri Klorofil içermedikleri için fotosentez

için fotosentez yapamazlar. Bu yapamazlar. Bu

özellikleri ile yüksek özellikleri ile yüksek bitkilerden ayrılırlar.

bitkilerden ayrılırlar.



Mantarlar, yaşam Mantarlar, yaşam döngülerini

döngülerini

sürdürebilmek için sürdürebilmek için

sporları ile çoğalır ve sporları ile çoğalır ve

çevreye yayılırlar.



Mantarların eşeyli ve / Mantarların eşeyli ve / veya eşeysiz üremeleri veya eşeysiz üremeleri

tanınmaları ve tanınmaları ve

sınıflandırılmaları sınıflandırılmaları

açısından önemlidir.



Klinik mikoloji Klinik mikoloji

laboratuvarlarında, laboratuvarlarında,

mantarların tanınması mantarların tanınması

için, sporların varlığı ve için, sporların varlığı ve

şeklinin incelenmesi şeklinin incelenmesi

temel alınır.

(10)

Mantarların üreme koşulları Mantarların üreme koşulları



Mantarlar 20-35 Mantarlar 20-35

⁰⁰

C C üreyebilmektedir.

üreyebilmektedir.



Nem, üreme için gerekli ve Nem, üreme için gerekli ve önemli bir faktördür.

önemli bir faktördür.



pH 5 - 7 de iyi ürerler. pH 5 - 7 de iyi ürerler.



Zorunlu veya fakültatif Zorunlu veya fakültatif aeropturlar.

aeropturlar.



Kemoheterotrofturlar . Kemoheterotrofturlar .



Mantarların üreme hızları : Mantarların üreme hızları :



mayalarda 1 - 2 gün, mayalarda 1 - 2 gün,



küf mantarlarında ise 4 - 21 küf mantarlarında ise 4 - 21 gündür.

gündür.

(11)

Mantarların üreme koşulları Mantarların üreme koşulları



Enzimleri ile çeşitli Enzimleri ile çeşitli organik maddeleri organik maddeleri parçalayarak

parçalayarak

kullanılabilir hale kullanılabilir hale çevirebilirler.

çevirebilirler.



Genellikle çürümekte Genellikle çürümekte olan maddeler üzerinde olan maddeler üzerinde yaşarlar ve birçoğunun yaşarlar ve birçoğunun doğal olarak bulunduğu doğal olarak bulunduğu yer çevredir. Bu kuralın yer çevredir. Bu kuralın tek istisnası Candida

tek istisnası Candida albicans’tır.

albicans’tır.



Mantarların Mantarların

üreyebilmesi için üreyebilmesi için

bulundukları ortamda bulundukları ortamda inorganik madde ve inorganik madde ve tuzlarda bulunmalıdır.

tuzlarda bulunmalıdır.



Mantarlar çeşitli fiziksel Mantarlar çeşitli fiziksel ve kimyasal dış

ve kimyasal dış etkenlere karşı etkenlere karşı

bakterilerden daha bakterilerden daha

dirençlidirler.

(12)

Mantarlarda morfolojik yapıya Mantarlarda morfolojik yapıya

göre sınıflandırma göre sınıflandırma



Maya: Maya: Tek hücreli şekil Tek hücreli şekil



Küf: Küf: Çok hücreli ipliksi şekil Çok hücreli ipliksi şekil



Dimorfik: Dimorfik: farklı çevre farklı çevre

koşulları altında maya ya da koşulları altında maya ya da

küf şeklinde üreme küf şeklinde üreme

yeteneğinde (ısı, CO2, yeteneğinde (ısı, CO2,

besinler) besinler)



termal dimorfizm: bir grup termal dimorfizm: bir grup patojen mantar 35

patojen mantar 35

⁰⁰

C’de C’de maya veya 25

maya veya 25

⁰⁰

C’de küf C’de küf şeklinde üreyebilir.

şeklinde üreyebilir.



Bunlar doğal ortamlarında Bunlar doğal ortamlarında küf, insan vücut ısısında küf, insan vücut ısısında

maya şeklindedirler

(13)

C. albicans’da

C. albicans’da dimorfizm dimorfizm

DYC DYC : Kız maya hücresi : Kız maya hücresi H H : Hif : Hif

Ph Ph : Psödohif : Psödohif

GT GT : germ tube : germ tube

YMC YMC : anne maya hücresi : anne maya hücresi

(14)

Candida albicans: Maya ve hif dönemler ile karakterize dimorfik bir yaşam Candida albicans: Maya ve hif dönemler ile karakterize dimorfik bir yaşam siklusuna sahiptir. Mayalar hif ve pseudohif üretir. Pseudohif, apikal ve siklusuna sahiptir. Mayalar hif ve pseudohif üretir. Pseudohif, apikal ve

lateral tomurcuklanma ile maya hücreleri üretir.

Maya benzeri mantarlar genellikle insanların deri, üst solunum yolları, Maya benzeri mantarlar genellikle insanların deri, üst solunum yolları,

kadın genital sistemi ve ağız ile anüs arasındaki gastrointestinal yolda kadın genital sistemi ve ağız ile anüs arasındaki gastrointestinal yolda

bulunur bulunur

(15)

1 1



Candida albicans, bazı çevre koşulları altında tek tip maya hücresi Candida albicans, bazı çevre koşulları altında tek tip maya hücresi şeklinde ürer iken bazı koşullarda filamentöz fungus gibi ürer. Bu şeklinde ürer iken bazı koşullarda filamentöz fungus gibi ürer. Bu nedenle dimorfik mantar adını alır.

nedenle dimorfik mantar adını alır.



C. albicans yeast-peptone-dextrose (YPD) besiyerinde aerop ortamda C. albicans yeast-peptone-dextrose (YPD) besiyerinde aerop ortamda 37°C’de inkübe edilir ve 3 saat içinde faz kontrast mikroskobunda X 37°C’de inkübe edilir ve 3 saat içinde faz kontrast mikroskobunda X 400 büyültmede incelenir ise tomurcuklanan maya hücreleri şeklinde 400 büyültmede incelenir ise tomurcuklanan maya hücreleri şeklinde görülür.

görülür.

(16)

2 2

Septum ile tomucuklanan hücre Septum ile tomucuklanan hücre



Anne hücre ile kız hücre arasında septum oluşursa da iki hücre Anne hücre ile kız hücre arasında septum oluşursa da iki hücre birbirinden ayrılmaz

birbirinden ayrılmaz



YPD besiyerinde 37° C ’de 3 saat inkübe edilen C. albicans YPD besiyerinde 37° C ’de 3 saat inkübe edilen C. albicans hücreleri, X 1,000 büyültmeli faz - kontrast mikroskobunda hücreleri, X 1,000 büyültmeli faz - kontrast mikroskobunda yukarıdaki gibi görülür.

yukarıdaki gibi görülür.

(17)

3 3

 Candida albicans; anne - kız hücreler. Candida albicans; anne - kız hücreler.

 Cells were grown under conditions that induced hypha formation for 30 Cells were grown under conditions that induced hypha formation for 30 min. The daughter cell is on the right; the mother cell is on the left. The min. The daughter cell is on the right; the mother cell is on the left. The daughter cell has not reached a threshold volume and therefore has not daughter cell has not reached a threshold volume and therefore has not yet formed a hypha. The mother cell has passed the threshold volume yet formed a hypha. The mother cell has passed the threshold volume and has started forming a germ tube which will become a hypha. The and has started forming a germ tube which will become a hypha. The germ tube seen here is 6 min old. A septum between the germ tube and germ tube seen here is 6 min old. A septum between the germ tube and the mother cell has not yet formed. The unstained cells are magnified the mother cell has not yet formed. The unstained cells are magnified x1,000 using phase-contrast microscopy.

x1,000 using phase-contrast microscopy.

(18)

4 4



C. albicans, C. albicans,

yeast-peptone-dextrose (YPD) besiyerindeyeast-peptone-dextrose (YPD) besiyerinde

üç saat üç saat inkübe edildikten sonra “germ tüp” görünümü dikkati çeker.

inkübe edildikten sonra “germ tüp” görünümü dikkati çeker.

Hücrenin bir tarafından septalı bir hif uzantısı dikkati çeker. Aynı Hücrenin bir tarafından septalı bir hif uzantısı dikkati çeker. Aynı anda hücrenin distal havuzundan yeni bir germ tüp oluşmaya anda hücrenin distal havuzundan yeni bir germ tüp oluşmaya başlar. Faz kontrast mikroskobunda X 1.000 büyültme ile

başlar. Faz kontrast mikroskobunda X 1.000 büyültme ile boyanmayan hücreler yukarıdaki gibi görülür.

boyanmayan hücreler yukarıdaki gibi görülür.

(19)

5 5

C. albicans hifal hücreleri İnkübasyonun 5. saatinde hifa oluşumu, C. albicans hifal hücreleri İnkübasyonun 5. saatinde hifa oluşumu,

hifalarda yeni tomurcuklanmaya başlayan hücrelerin oluşumu hifalarda yeni tomurcuklanmaya başlayan hücrelerin oluşumu

ile karakterize blastosporlar görülmeye başlar.

(20)

Maya mantarları Maya mantarları



Bakteriler gibi tek hücreli Bakteriler gibi tek hücreli canlılardır.

canlılardır.



Sınıflandırmada küf veya Sınıflandırmada küf veya küf mantarları ile birlikte küf mantarları ile birlikte

funguslar grubunu funguslar grubunu

oluştururlar.



Tanımlanmış binden fazla Tanımlanmış binden fazla maya türü vardır.

maya türü vardır.



Bazı türleri ekmek Bazı türleri ekmek

kabartmak, alkollu içki kabartmak, alkollu içki

fermantasyonu ve hatta fermantasyonu ve hatta

yakıt pillerinin yakıt pillerinin

çalışmasında kullanılır.



Mayalar tabiatta yaygın Mayalar tabiatta yaygın olup, toprakta ve

olup, toprakta ve özellikle bağ

özellikle bağ

topraklarında fazlaca topraklarında fazlaca

bulunmaktadır. Buradan bulunmaktadır. Buradan bazı yollarla örn;

bazı yollarla örn;

böceklerle üzüm ve böceklerle üzüm ve

meyvelere taşınmakta, meyvelere taşınmakta, meyveler üzerindeki meyveler üzerindeki çatlaklardan içeri çatlaklardan içeri

girerek çoğalmaktadır.

(21)

Maya mantarları Maya mantarları



Mayalar zorunlu aerob veya Mayalar zorunlu aerob veya fakültatif anaerobtur.

fakültatif anaerobtur.



Zorunlu anaerob maya türü Zorunlu anaerob maya türü yoktur.

yoktur.



Oksijen yokluğunda Oksijen yokluğunda

fermantatif mayalar enerji fermantatif mayalar enerji

elde etmek için elde etmek için

karbonhidratları karbon karbonhidratları karbon

dioksit ve etanol (alkol) veya dioksit ve etanol (alkol) veya

laktik asite dönüştürürler.



Biracılık ve şarapçılıkta Biracılık ve şarapçılıkta

ortaya çıkan etanol şişelenir ortaya çıkan etanol şişelenir



Ekmek yapımında ise etanol Ekmek yapımında ise etanol buharlaşır, açığa çıkan

buharlaşır, açığa çıkan karbon dioksit ekmeği karbon dioksit ekmeği

kabartır.



Mayanın faydalı fizyolojik Mayanın faydalı fizyolojik

özellikleri onun biyoteknoloji özellikleri onun biyoteknoloji

alanında kullanılmasına yol alanında kullanılmasına yol

açmıştır.



Bu teknolojinin en eski Bu teknolojinin en eski uygulaması şekerlerin uygulaması şekerlerin

fermantasyonu ve şarap fermantasyonu ve şarap

yapımıdır.



Modern biyoteknolojide Modern biyoteknolojide maya başka canlılara ait maya başka canlılara ait

proteinlerin ucuz yolla proteinlerin ucuz yolla

üretiminde kullanılmaktadır.

 insülin, interferon gibi insan insülin, interferon gibi insan proteinleri,

proteinleri,

 hepatit B virüsünün kabuk hepatit B virüsünün kabuk proteinleri (aşı üretimi için) proteinleri (aşı üretimi için)

(22)

Maya mantarları Maya mantarları



Bazı maya türleri Bazı maya türleri

fermantasyondan sonra fermantasyondan sonra şaraplarda kendine has şaraplarda kendine has

bir lezzet oluşumu bir lezzet oluşumu

sağlar.



En yaygın kullanılan En yaygın kullanılan maya mantarı binlerce maya mantarı binlerce yıl önce şarap, bira ve yıl önce şarap, bira ve

ekmek yapımı için ekmek yapımı için

evcilleştirilmiş olan evcilleştirilmiş olan

Saccharomyces Saccharomyces

cerevisiae’dir.



Bazı maya türleri ise Bazı maya türleri ise fermantasyon ve gıda fermantasyon ve gıda

sanayinde istenmeyen sanayinde istenmeyen sonuçlara sebeb olur.

sonuçlara sebeb olur.



Çoğu maya Ascomycota Çoğu maya Ascomycota bölümüne ait olmakla bölümüne ait olmakla

beraber bazıları beraber bazıları

Basidiomycota'ya aittirler.

(23)

Maya mantarları Maya mantarları



Tek hücrelidirler Tek hücrelidirler



Mikroskopi: Mikroskopi: yuvarlak yuvarlak -elips şekilde, 3-15

-elips şekilde, 3-15   m. m.

çapında çapında



Çoğalma: Çoğalma:



Tomurcuklanma (blast Tomurcuklanma (blast oluşumu) veya

oluşumu) veya



Ortadan ikiye bölünme Ortadan ikiye bölünme (binary fision)

(binary fision)



Bir maya hücresinin bir Bir maya hücresinin bir veya birkaç yerinden veya birkaç yerinden tomurcuklanma olur.

tomurcuklanma olur.

Olgunlaşan yapı ana Olgunlaşan yapı ana

hücreden koparak yavru hücreden koparak yavru hücre oluşur, yavru

hücre oluşur, yavru hücreye

hücreye

blastokonidyum denir.



Oluşan blastokonidyum Oluşan blastokonidyum mayaların bazılarında

mayaların bazılarında ana hücreden

ana hücreden

ayrılmadan kalır. Zincir ayrılmadan kalır. Zincir şeklinde bir dizilim

şeklinde bir dizilim

oluşturur (yalancı hif = oluşturur (yalancı hif = psödohif)

psödohif)

(24)

Mayaların morfolojisi Mayaların morfolojisi



Mayalar yuvarlak (sferik), Mayalar yuvarlak (sferik), beyaz (eliptik) veya silindir beyaz (eliptik) veya silindir şekillerinde bulunmaktadır.

şekillerinde bulunmaktadır.



Büyüklükleri cinslerine göre Büyüklükleri cinslerine göre değişmekle beraber 2-8 μm.

değişmekle beraber 2-8 μm.

çapında ve 3-15 μm.

uzunluğundadır.



Bununla beraber bazı Bununla beraber bazı türlerde bu uzunluk 100 türlerde bu uzunluk 100

μm’u bulmaktadır.



Hücreler özellikle aktif Hücreler özellikle aktif

üreme devresinde düz veya üreme devresinde düz veya

dallı zincirler yapmaktadır.



Bazı koşullar altında üretilen Bazı koşullar altında üretilen hücrelerin filamentler teşkil hücrelerin filamentler teşkil ettikleri görülmüştür. Ancak ettikleri görülmüştür. Ancak

bunları normal şekilleri bunları normal şekilleri

dışında kabul etmek dışında kabul etmek

gerekmektedir. Mayalar gerekmektedir. Mayalar

genel olarak bakterilerden genel olarak bakterilerden

büyüklük ve şekil açısından büyüklük ve şekil açısından

fark gösterdikleri gibi fark gösterdikleri gibi

küflerden de misel ihtiva küflerden de misel ihtiva

etmemeleri ile ayrılmaktadır.

(25)

Maya mantarları Maya mantarları



Gerçek maya hiflerinde, Gerçek maya hiflerinde, hücre duvarları birbirine hücre duvarları birbirine

paraleldir.



Yalancı hifte Yalancı hifte

tomurcuklanma tomurcuklanma

bölgesine yakın bir bölgesine yakın bir

yerde içe bükey bir yapı yerde içe bükey bir yapı

görülür.



Bazı mayalar, hem Bazı mayalar, hem

tomurcuklanma hem de tomurcuklanma hem de

ikiye bölünme ile ikiye bölünme ile

çoğalırlar. Bu şekilde çoğalırlar. Bu şekilde

oluşan hücrelere oluşan hücrelere

artrokonidyum

artrokonidyum denir. denir.



Cryptococcus Cryptococcus

neoformans da olduğu neoformans da olduğu

gibi bazı mayalarda gibi bazı mayalarda

patojenite ve virulansta patojenite ve virulansta

rol oynayan, maya rol oynayan, maya hücresine antijenik hücresine antijenik

özellik kazandıran kapsül özellik kazandıran kapsül

vardır

(26)

Maya mantarlarında Maya mantarlarında

üreme üreme



Maya mantarları tomurcuklanma Maya mantarları tomurcuklanma yoluyla eşeysiz veya askospor yoluyla eşeysiz veya askospor

oluşumu yoluyla eşeyli olarak ürer.



Eşeysiz üremesinde ana hücreden Eşeysiz üremesinde ana hücreden bir tomurcuk büyür ve yetişkin

bir tomurcuk büyür ve yetişkin

boyuta ulaştığında şartlar uygunsa boyuta ulaştığında şartlar uygunsa ana hücreden ayrılır.

ana hücreden ayrılır.



Az besinli ortamda eşeyli Az besinli ortamda eşeyli üreyebilen mayalar askopor üreyebilen mayalar askopor oluştururlar.

oluştururlar.



Tam bir üreme döngüsüne sahip Tam bir üreme döngüsüne sahip olmayan mayalar Candida türünde olmayan mayalar Candida türünde sınıflandırılırlar.

sınıflandırılırlar.

(27)

Maya mantarlarında üreme Maya mantarlarında üreme

Mayalarda üreme 4 şekilde Mayalarda üreme 4 şekilde Olabilir:

Olabilir:

I. Bölünme ile çoğalma I. Bölünme ile çoğalma

II. Tomurcuklanma II. Tomurcuklanma III. Sporla çoğalma III. Sporla çoğalma IV. Cinsel çoğalma IV. Cinsel çoğalma

I. Bölünerek çoğalma:



Schizosachharomyces Schizosachharomyces cinsinde olduğu gibi bazı cinsinde olduğu gibi bazı

maya türleri bakterilerdekine maya türleri bakterilerdekine

benzer şekilde ikiye benzer şekilde ikiye

bölünerek çoğalmaktadır.



Hücre belli bir büyüklüğe Hücre belli bir büyüklüğe erişince hafifçe uzamakta ve erişince hafifçe uzamakta ve ortasından içeriye doğru bir ortasından içeriye doğru bir

girinti oluşturmakta girinti oluşturmakta



Sonradan bu girinti yeni Sonradan bu girinti yeni hücre duvarı şekline

hücre duvarı şekline dönüşerek maya ikiye dönüşerek maya ikiye

bölünmektedir.



Çoğalmanın çok hızlı olması Çoğalmanın çok hızlı olması halinde hücreler

halinde hücreler

birbirlerinden ayrılmayarak, birbirlerinden ayrılmayarak,

misel veya hücre zincirleri misel veya hücre zincirleri

şeklini almaktadır.

(28)

Maya mantarlarında Maya mantarlarında

Üreme Üreme

II. Tomurcuklanma:

( Vegetatif çoğalma ) ( Vegetatif çoğalma )



Ana hücrenin uç tarafında Ana hücrenin uç tarafında önce bir şişkinlik oluşur, bu önce bir şişkinlik oluşur, bu

şişkinlik gittikçe büyüyüp şişkinlik gittikçe büyüyüp

tomurcuk halini alır.



Tomurcuk (yavru hücre) ile Tomurcuk (yavru hücre) ile ana hücre arasında bir kanal ana hücre arasında bir kanal

mevcuttur.



Yavru hücre, ana hücre Yavru hücre, ana hücre büyüklüğünü aldığı zaman büyüklüğünü aldığı zaman

bu kanal bir duvarla kapanır bu kanal bir duvarla kapanır

ve yeni bir hücre meydana ve yeni bir hücre meydana

gelir.



Genellikle ana hücrenin Genellikle ana hücrenin yavru hücreyi meydana yavru hücreyi meydana

getirdiği uç, dış bükey ve getirdiği uç, dış bükey ve

yavru hücrenin buna karşı yavru hücrenin buna karşı

ucu ise iç bükeydir.



Tomurcuklanma genellikle Tomurcuklanma genellikle ana hücrenin bir ucunda ana hücrenin bir ucunda

olur. Ancak bazen ana olur. Ancak bazen ana

hücrenin her iki ucunda da hücrenin her iki ucunda da

oluşabilir. Buna bipolar oluşabilir. Buna bipolar

tomurcuklanma adı verilir.



Sachharomyces cinsi Sachharomyces cinsi

mayalar tomurcuklanma ile mayalar tomurcuklanma ile

çoğalabildikleri gibi çoğalabildikleri gibi

sporlanma ile de çoğalabilir.

(29)

Maya Maya

mantarlarında

tomurcuklanma

(30)

Maya mantarlarında üreme Maya mantarlarında üreme

III. Sporla çoğalma:



H H akiki maya denilen akiki maya denilen Sachharomyces cinsi Sachharomyces cinsi

mayalar tomurcuklanma ile mayalar tomurcuklanma ile

çoğalabildikleri gibi çoğalabildikleri gibi

sporlanma ile de sporlanma ile de

çoğalabilirler.



Sporla çoğalmada maya Sporla çoğalmada maya hücresinin çekirdeğinde hücresinin çekirdeğinde

önce bölünmeler meydana önce bölünmeler meydana

gelir.



Sonra bölünen çekirdeklerin Sonra bölünen çekirdeklerin etrafındaki protoplazma

etrafındaki protoplazma yoğunlaşarak spora

yoğunlaşarak spora dönüşür.

dönüşür.



Meydana gelen sporlar Meydana gelen sporlar hücre içinde kalır, işte hücre içinde kalır, işte

sporların içinde kaldığı bu sporların içinde kaldığı bu

hücreye askus (ascus), hücreye askus (ascus),

sporlara ise askospor adı sporlara ise askospor adı

verilir.



Askus içinde 1-8 spor Askus içinde 1-8 spor bulunur.

bulunur.



Sporlar uygun bir ortam Sporlar uygun bir ortam bulduklarında çimlenip bulduklarında çimlenip

vegetatif hücre haline geçer.



Bu vegetatif hücreler ise Bu vegetatif hücreler ise tomurcuklanma ile çoğalır.

tomurcuklanma ile çoğalır.



Laboratuvarlarda çeşitli Laboratuvarlarda çeşitli metodlar kullanılarak metodlar kullanılarak

vegetatif hücrelerin spor vegetatif hücrelerin spor

haline dönüştürülmesi haline dönüştürülmesi

mümkündür.

(31)

Maya mantarlarında üreme Maya mantarlarında üreme

 IV. Cinsel çoğalma

IV. Cinsel çoğalma (copulation)

(copulation)



Bu çoğalma tipinde iki hücre yan yana gelip birbirleriyle temas Bu çoğalma tipinde iki hücre yan yana gelip birbirleriyle temas ettikten sonra arada bir kanal meydana gelir, bu iki hücreye ettikten sonra arada bir kanal meydana gelir, bu iki hücreye gamet adı verilir.

gamet adı verilir.



Gamet sonradan askus haline gelerek askosporlar oluşur. Gamet sonradan askus haline gelerek askosporlar oluşur.

Uygun şartlarda sporlar açılarak vegetatif hücreleri oluşturur.



Seksüel kopulasyon; Seksüel kopulasyon;

 izogamik, izogamik,

 heterogamik, heterogamik,

 intermedier ve intermedier ve

 askospor kopulasyonu olarak 4 şekilde askospor kopulasyonu olarak 4 şekilde meydana gelir.

meydana gelir.

(32)

Maya kolonileri Maya kolonileri



Katı besi yerlerinde opak, Katı besi yerlerinde opak, macun kıvamında, 0.5-3 macun kıvamında, 0.5-3

mm çapında bakteri mm çapında bakteri kolonilerine benzer kolonilerine benzer

koloniler oluştururlar.

Birkaç tür karakteristik Birkaç tür karakteristik

pigment oluştursa da pigment oluştursa da

genellikle koloniler krem genellikle koloniler krem

rengindedir.

(33)

KÜFLER KÜFLER



Heterotrofik Heterotrofik

organizmalardır.



Beslenme ve gelişim Beslenme ve gelişim için organik bileşiklere için organik bileşiklere

ihtiyaç duyarlar.



Parçalanmış ve Parçalanmış ve

çözünmüş organik çözünmüş organik maddeler üzerinde maddeler üzerinde

geliştiklerinden saprofit geliştiklerinden saprofit (çürükçül) organizmalar (çürükçül) organizmalar

olarak tanımlanır.



Bazıları hem saprofit Bazıları hem saprofit hem parazittir.

hem parazittir.



Parazit küfler bitki, Parazit küfler bitki, hayvan ve insanlarda hayvan ve insanlarda

çeşitli hastalıklara neden çeşitli hastalıklara neden

olurlar.



Bugün bilinen 800,000 Bugün bilinen 800,000 küf türü bulunmaktadır.

küf türü bulunmaktadır.

Ancak bunlardan sadece Ancak bunlardan sadece

10 adedi insana özgü 10 adedi insana özgü

patojendir.



Fungal infeksiyonlardan Fungal infeksiyonlardan ölüm diğer hastalıklara ölüm diğer hastalıklara

göre daha fazladır.

Küflerin hem yararları Küflerin hem yararları

hem de zararları söz hem de zararları söz

konusudur.

(34)

FUNGUSLAR FUNGUSLAR



Bakterilerden daha büyük Bakterilerden daha büyük çok şekilli ve hakiki

çok şekilli ve hakiki

çekirdeğe sahip oldukları çekirdeğe sahip oldukları

için bakterilerden, için bakterilerden,



Fotosentetik pigmentleri Fotosentetik pigmentleri (klorofil) olmadığı için alg (klorofil) olmadığı için alg ve yosunlardan ayrılırlar.

ve yosunlardan ayrılırlar.

Bakterilerden daha Bakterilerden daha kompleks bir hücre kompleks bir hücre

yapısına sahip olup daha yapısına sahip olup daha

büyüktürler.



Cıvıksı mantarlar Cıvıksı mantarlar (Myxomycetes) gıda (Myxomycetes) gıda

mikrobiyolojisi için önemli mikrobiyolojisi için önemli

değildir.



Hakiki mantarlar Hakiki mantarlar (Eumycetes) alt (Eumycetes) alt

bölümüne, bölümüne,

 mayalar, mayalar,

 küf mantarları ve küf mantarları ve

 şapkalı mantarlar girer. şapkalı mantarlar girer.

Bunlar, tek veya çok hücreli Bunlar, tek veya çok hücreli

ipliksi yapı oluşturan ipliksi yapı oluşturan

organizmalardır.



Mayalar ve su mantarları Mayalar ve su mantarları tek hücrelidir.

tek hücrelidir.



Funguslar az istekli, Funguslar az istekli,

saprofit organizmalardır.



Bazen parazit olarak da Bazen parazit olarak da bulunabilirler.

bulunabilirler.

(35)

Küfler - Morfoloji Küfler - Morfoloji



Küflerde iki önemli yapı Küflerde iki önemli yapı bulunur

bulunur



miseller (Mycelium) miseller (Mycelium)



sporlar sporlar



Küfler hif denilen Küfler hif denilen

birtakım dallanmalar birtakım dallanmalar

gösterirler.



Hiflerin oluşturduğu Hiflerin oluşturduğu geniş kütleye misel adı geniş kütleye misel adı

verilir.



Hiflerin içini sitoplazma Hiflerin içini sitoplazma doldurur.

doldurur.



Morfolojik olarak 3 tip Morfolojik olarak 3 tip hif var:

hif var:



bölmesiz, bölmesiz,



bölmeli tek çekirdekli, bölmeli tek çekirdekli,



bölmeli çok çekirdekli bölmeli çok çekirdekli



Bazı hifler vegetatif Bazı hifler vegetatif

misel adını alır. Bunlar misel adını alır. Bunlar

organizmanın besin organizmanın besin

ihtiyacının temininden ihtiyacının temininden

sorumludur.



Hifler hem vegetatif Hifler hem vegetatif hem de çoğalma

hem de çoğalma

yeteneğinde olabilirler.

(36)

Funguslar Funguslar



Eukaryotik, tipik olarak Eukaryotik, tipik olarak filamentli (ipliksi)

filamentli (ipliksi)

yapıda olan canlılardır.



Bitkiler gibi hücre Bitkiler gibi hücre

duvarına sahiptirler ve duvarına sahiptirler ve

hemen hemen tümü hemen hemen tümü

hareketsizdir.



Fotosentetik pigment Fotosentetik pigment içermezler, bu nedenle içermezler, bu nedenle

besinlerini diğer besinlerini diğer

canlıların hazırladığı canlıların hazırladığı

organik maddelerden organik maddelerden

genellikle genellikle

absorbsiyonla alırlar.



Aerobik olarak gelişirler Aerobik olarak gelişirler ve enerjiyi organik

ve enerjiyi organik maddelerin

maddelerin

oksidasyonundan temin oksidasyonundan temin

ederler.



Şekil, davranış ve hayat Şekil, davranış ve hayat evrimleri bakımından evrimleri bakımından

birbirine uymayan çok birbirine uymayan çok

sayıda organizma sayıda organizma

içerdikleri için kesin bir içerdikleri için kesin bir

tanım yapmak çok tanım yapmak çok

zordur.

(37)

FUNGUSLAR FUNGUSLAR



Doğada toprak , su Doğada toprak , su hava ve orkanik

hava ve orkanik kalıntılar üzerinde kalıntılar üzerinde

yaygın olarak bulunarak yaygın olarak bulunarak tahta, deri, kâğıt, tekstil, tahta, deri, kâğıt, tekstil,

çeşitli tarım ürünleri, çeşitli tarım ürünleri,

gıdalar, yemler vb. her gıdalar, yemler vb. her

ortamda gelişirler.



İlkel tek hücreli İlkel tek hücreli funguslar suda funguslar suda

yaşarlar.



İnsan, hayvan ve İnsan, hayvan ve bitkilerde hastalık bitkilerde hastalık

yapan parazit türler yapan parazit türler

vardır.



Bazı küfler gıdaları ve Bazı küfler gıdaları ve yemleri bozarlar ve yemleri bozarlar ve

mikotoksin (küf zehiri) mikotoksin (küf zehiri)

oluştururlar.



Bunun yanında, birçok Bunun yanında, birçok mantar türü endüstride, mantar türü endüstride,

gıda, enzim, organik gıda, enzim, organik

asit, antibiyotik, alkol, asit, antibiyotik, alkol,

vitamin, yağ vb.

maddelerin üretiminde maddelerin üretiminde

kullanılır.

(38)

Fungusların yararları Fungusların yararları



Hayvansal ve bitkisel Hayvansal ve bitkisel atıkların çürütülmesi atıkların çürütülmesi



bu yapılarda bulunan bu yapılarda bulunan azot, fosfor, potasyum, azot, fosfor, potasyum,

sülfür, demir ve kalsiyum sülfür, demir ve kalsiyum gibi elementlerin serbest gibi elementlerin serbest

bırakılmasında, bırakılmasında,



Bazı peynir tiplerinin Bazı peynir tiplerinin (Rokufort, Kamembert) (Rokufort, Kamembert)

elde edilmesi elde edilmesi



Antibiyotik (penisilin) Antibiyotik (penisilin) elde edilmesi

elde edilmesi



Bazı vitaminlerin elde Bazı vitaminlerin elde edilmesi

edilmesi



Thiamin Thiamin



Biyotin Biyotin



Riboflavin gibi Riboflavin gibi



Bazı enzimlerin elde Bazı enzimlerin elde edilmesi

edilmesi



Amilaz Amilaz



Pektolaz Pektolaz



Bazı hormonların elde Bazı hormonların elde edilmesi

edilmesi



Gibberellin Gibberellin



Ekmek ve şarap, bira Ekmek ve şarap, bira gibi fermente ürünlerin gibi fermente ürünlerin

elde edilmesi

(39)

Fungusların Fungusların

zararları zararları



İnsan, hayvan ve bitkilerde İnsan, hayvan ve bitkilerde çeşitli hastalıkların ortaya çeşitli hastalıkların ortaya

çıkması, çıkması,



Yiyecek ve gıda Yiyecek ve gıda

maddelerinin bozulması maddelerinin bozulması



Hatta uçakların benzin Hatta uçakların benzin depolarında gelişerek depolarında gelişerek

uçakların düşmesine uçakların düşmesine

dahi neden olabilirler.

(40)

Fungusların yapısı Fungusların yapısı



Fungus hücreleri Fungus hücreleri

etrafında, iyi gelişmiş bir etrafında, iyi gelişmiş bir hücre çeperi yer alır.

hücre çeperi yer alır.



Hücre çeperi; sellüloz, Hücre çeperi; sellüloz, kitin veya her ikisini de kitin veya her ikisini de içerebilir.

içerebilir.



Funguslarda da diğer Funguslarda da diğer

ökaryotlarda olduğu gibi ökaryotlarda olduğu gibi sitoplazmaya dağılmış sitoplazmaya dağılmış olarak ribozomlar,

olarak ribozomlar,

kofullar ve bazılarında kofullar ve bazılarında golgi aygıtı da bulunur.

golgi aygıtı da bulunur.



Yedek besinler glikojen Yedek besinler glikojen ve lipid olarak depo

ve lipid olarak depo edilir.

edilir.



Yüksek bitki ve Yüksek bitki ve

hayvanlardaki kadar çok hayvanlardaki kadar çok

olmasa da endoplazmik olmasa da endoplazmik

retikulum yer alır.



Hareketli hücreler olan Hareketli hücreler olan zoosporlarda bakteri zoosporlarda bakteri

hücrelerindekine benzer hücrelerindekine benzer

yapıda flagella (kamçı) yapıda flagella (kamçı)

bulunur.

(41)

Fungusların yapısı Fungusların yapısı

 Funguslar, bakteri Funguslar, bakteri hücrelerinden farklı hücrelerinden farklı

olarak sitoplazma olarak sitoplazma

içinde çekirdek içinde çekirdek

zarına sahip bir veya zarına sahip bir veya birden fazla nükleus birden fazla nükleus

içerebilirler.

 Funguslarda Funguslarda çoğalma

çoğalma



eşeyli ve eşeyli ve



eşeysiz olmak üzere eşeysiz olmak üzere iki çeşittir.

iki çeşittir.



Bazı funguslar Bazı funguslar sadece eşeysiz sadece eşeysiz

olarak çoğalırken, olarak çoğalırken,

bazıları her iki yolla bazıları her iki yolla

da çoğalabilir.

(42)

Fungusların yapısı Fungusların yapısı



Tallus: Tallus: Fungusların vejetatif yapısı olup, yaklaşık 5 mm Fungusların vejetatif yapısı olup, yaklaşık 5 mm çapındaki iplikçiklerin dallanarak çoğalmasından oluşur çapındaki iplikçiklerin dallanarak çoğalmasından oluşur ve tüm alana yayılır.

ve tüm alana yayılır.



Hif: Hif: Vejetatif yapıyı oluşturan iplikçiklerin her biri Vejetatif yapıyı oluşturan iplikçiklerin her biri



Misel: Misel: Bir türe ait hiflerin tümü Bir türe ait hiflerin tümü



Septum: Bazı funguslarda hifi oluşturan uzun, silindirik Septum: Bazı funguslarda hifi oluşturan uzun, silindirik hücreler genellikle septum denen bölmelerle birbirinden hücreler genellikle septum denen bölmelerle birbirinden ayrılır

ayrılır

(43)

Misel çeşitleri

• Besiyerinin yüzeyinden yukarı doğru uzanan misellere aeriyal misel adı verilir.

• Mantarın ürediği besiyerinin içine doğru girerek mantarın beslenmesini sağlayan misellere

vejetatif misel adı verilir.

• Bazı aeriyal misellerde mantarların çoğalmasını

sağlayan sporlar bulunur. Bunlara reprodüktif misel

denir.

(44)

Küfler Küfler



Çok hücreli, ipliksi Çok hücreli, ipliksi yapılardır.

yapılardır.



Mikroskopi: Mikroskopi: Çapları 2-10 Çapları 2-10   olan tübüllerden oluşur.

olan tübüllerden oluşur.

Hif (=hypha) adı verilir.



Hiflerin büyümesi, apikal Hiflerin büyümesi, apikal uzama şeklinde olur.

uzama şeklinde olur.

