AZE201/AÖE201/ÖEZ201 ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM (EÇÖE)

AZE201/AÖE201/ÖEZ201 ERKEN ÇOCUKLUKTA

ÖZEL EĞİTİM (EÇÖE)

Doç. Dr. HATİCE BAKKALOĞLU

DERSİN İÇERİĞİ

ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER

ÜNİTE III: ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİMİ

ETKİLEYEN FAKTÖRLER

ÜNİTE IV: EÇÖE’DE HİZMET VERİLEN GRUPLAR ÜNİTE V: EÇÖE’DE DEĞERLENDİRME ve

PLANLAMA

ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ ÜNİTE VII: EÇÖE’DE AİLE KATILIMI ve İŞBİRLİĞİ ÜNİTE VIII: TÜRKİYEDE’Kİ EÇÖE UYGULAMALARI

ve SONUÇLARI

2

ÜNİTE V: EÇÖE’ DE DEĞERLENDİRME ve PLANLAMA

1. Değerlendirme

2. Değerlendirme türleri

A. Norm referanslı değerlendirme B. Ölçüt referanslı değerlendirme C. Oyun temelli değerlendirme D. Yargı temelli değerlendirme

3. Değerlendirmenin amaçları

A. Tarama B. Uygunluk

C. Program planlama D. İzleme

4. Bireyselleştirilmiş programlar geliştirme

A. Bireyselleştirilmiş Aile Hizmet Planı (BAHP) B. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) C. BAHP ile BEP’ in Karşılaştırılması

3

1. Değerlendirme

Değerlendirme, çocuk hakkında sistematik bilgi toplama sürecidir.

 Bir çocuğu değerlendirmek için kullanılan değerlendirme araçları;

 yasa ve yönetmeliklere,

 sorumlu kurumun önceliklerine,

 profesyonellerin tercihlerine,

 değerlendirmenin amacına,

 araçların uygunluğuna göre farklılaşır.

 Araştırmalar öğretmenlerin uygulamalarının önerilen

değerlendirme uygulamalarıyla çeliştiğini göstermektedir.

Örneğin, bazı öğretmenler değerlendirme aracını geliştirilme amacının dışında kullanmaktadır; tarama için geliştirilen bir aracı program geliştirmek için kullanmak gibi.

4

Devam…

Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

5

Devam…

 EÇÖE de önerilen değerlendirme uygulamaları:

 Aile endişelerini, çocuğun ilgilerini, çocuğun yeteneklerini ve çocuk ile ailenin gereksinimlerini ayırt eden değerlendirmeye aileleri katma

 Her bir çocuk ve aile için bireyselleştirilmiş uygun değerlendirme araçlarını ve uygulamalarını seçme

 Hem program amaçlarını ve hedeflerini planlamada yararlı olan hem de aileler için anlaşılır ve yararlı olan bir yolla

değerlendirme sonuçlarını raporlaştırma

 Rutin olaylarda çocuğun doğal davranışlarını ortaya çıkaran materyalleri seçme

 Yasal prosedüre ilişkin gereklilikleri ve rehberlikleri karşılama.

6

2. Değerlendirme türleri

 Küçük çocuklarla yaygın olarak kullanılan değerlendirme türleri:

A. Norm referanslı değerlendirme B. Ölçüt referanslı değerlendirme C. Oyuna dayalı değerlendirme D. Yargıya dayalı değerlendirme 7

A. Norm referanslı değerlendirme

 Norm referanslı araçlar, bir çocuğun performansını aynı yaştaki diğer çocukların performansıyla karşılaştırmak için kullanılır.

 Bu araçlar, bir çocuk grubundan elde edilen normlarla

karşılaştırma yapılabilmesi için, standart bir değerlendirme süreci ve spesifik/belirli araçlar/materyaller gerektirir.

 Bu araçlar, ölçmeyi amaçladığı işlevleri kapsama düzeyini

gösteren geçerlik verileri ve zaman içinde test performansının sürekliliğini/tutarlılığını gösteren güvenirlik verileri sağlar.

 Norm referanslı araçlar, özel eğitim hizmetlerine uygunluğu saptamak için değerlendirme sürecinin gerekli bir parçası

olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır.

8

Devam…

 Bebekler, oyun çağı ve okul öncesi çocuklar için norm referanslı testler, norm örnekleminin %50’ sinin başardığı ortalama yaşı gösteren bir gelişimsel yaş puanı ve belirli bir puanın altında olan ya da o puandaki popülasyonun yüzdesini gösteren bir yüzdelik sıra gibi niceliksel puanlar sağlar.

 Bir çocuğun gelişimsel gereksinimleri varsa, gelişim yaşı takvim yaşından farklılaşacaktır.

 Norm referanslı araçlar, bir çocuğu aynı yaştaki diğer çocuklarla okuma, matematik, sosyal bilgiler, fen bilimleri ve diğer

derslerde karşılaştırabildiği için, ilköğretimdeki çocuklarda

(anasınıfından-ilkokul 3) eğitimcilere sınıf düzeyi denkliği ve yüzdelik sıra konusunda bilgi sağlar.

9

Devam…

 Norm referanslı araçların avantajları:

 Uygunluk ve gruplama amacıyla çocukları aynı yaştaki diğer çocuklarla karşılaştırması,

 Geçerlik ve güvenirlik bilgilerinin olması,

 Genellikle bir saatten daha az bir sürede uygulanabilmesi.

 Norm referanslı araçların dezavantajları:

 Genellikle engelli çocukları engelli olmayan çocuklarla karşılaştırması,

 Bir çocuğun nasıl öğreneceği konusunda çok az bilgi sağlaması,

 Doğal çevrede değil, “ değerlendirme ortamında” uygulanması,

 İşlevsel ve uygun hedeflerin belirlenmesine çok az yardım etmesi,

 Bir çocuğun niçin bir maddeyi uygun şekilde tamamlayamadığı konusunda çok az bilgi sağlaması,

 Motor, duygusal, duysal ya da iletişim bozukluğu/geriliği olan çocuklar ve kültürel/dilsel farklılığa sahip çocuklara karşı

taraflı olabilmesi.

10

B. Ölçüt referanslı değerlendirme

 Ölçüt referanslı ve müfredat odaklı araçlar, bir çocuğu belirlenen bir standartla karşılaştırır.

 6 yaşın altındaki çocuklar için belirlenen alanlarda uygun bir gelişimsel yaş denkliği, 6 yaşın üstündeki çocuklar için bir sınıf düzeyi denkliği belirlenir.

 Bu tür araçlar, çocuğun spesifik beceriler ve hedeflerdeki başarısını saptamak için kullanılır.

 Bu araçlar 6 yaşın altındaki çocuklar için “ geçti” , “ kaldı” ve

“ geliştirilmeli/desteklenmeli” gibi sıfatlar kullanılarak performansları konusunda bilgi sağlar.

 Pek çok ölçüt referanslı araç, bir müfredat kontrol listesi ile birleştirilmekte, böylece değerlendirme ve program

geliştirme doğrudan ilişkilendirilmektedir.

 Bu araçlar, profesyonellerin daha ciddi gereksinimleri olan

çocuklar için müdahale programı geliştirmelerine yardımcı olabilen uyarlamalar yapmalarına izin vermektedir.

11

Devam…

 Ölçüt referanslı araçların avantajları:

 Bir çocuğun amaçlarının izlenmesinde karşılaştırma yapmaya izin vermesi,

 Program geliştirme için uygun olan bir beceri dizisi sağlaması,

 Profesyonellerin çocuğun yeterliliklerini daha iyi ortaya çıkarmak için maddeleri/görevleri uyarlamalarına ya da değiştirmelerine izin vermesi,

 Sıklıkla müfredatla ilişkilendirilebilmesi,

 Bireysel ya da küçük gruplarda uygulanabilmesi,

 Farklı zamanlarda uygulanabilen bireysel alt testlerin olması,

 Doğal çevrelerde uygulanabilmesi.

 Ölçüt referanslı araçların dezavantajları:

 Uygulamacılar için zaman alıcı olabilmesi,

 Bazı maddelerin bütün çocuklar için uygun ya da işlevsel olmaması,

 Motor, duygusal, duysal ya da iletişim bozukluğu/geriliği olan çocuklar ve kültürel/dilsel çeşitliliğe sahip çocuklara karşı taraflı olabilmesi.

12

C. Oyuna dayalı değerlendirme

 Oyuna dayalı değerlendirme, çocuğun bilişsel, sosyal, duygusal, motor ve iletişim alanlarındaki doğal ya da

gerçek davranışlarını ortaya çıkarmak için düzenlenmiş yarı yapılandırılmış oyun oturumlarını kapsar.

 Ekip üyeleri, aynı oyun/değerlendirme oturumunda gözlem yapar ve değerlendirme-program geliştirme süreci geliştirmek için

sonuçları hemen tartışır.

 Gözlenmesi gereken bütün davranışlar ilk değerlendirmede ortaya çıkmayabileceği için, tüm ekip üyelerinin ya da bazılarının başka değerlendirme oturumları gerçekleştirmesi gerekebilmektedir.

 Bu tür değerlendirmede ebeveynler katılmayı seçerlerse, genellikle kilit partnerler olarak katılırlar.

 Değerlendirme tanıdık oyuncakların kullanıldığı evde, kurum temelli bir programda ya da bir değerlendirme merkezinde yapılabilir.

 Bu tür değerlendirmede sadece kontrol listeleri, doğrudan gözlem, ebeveyn raporları ve ölçüt referanslı değerlendirmeler

kullanılabilmektedir.

13

Devam…

 Oyuna dayalı değerlendirmenin avantajları:

 Çocuğun davranışlarının tipik bir örneklemini vermesi,

 Çocuğun yetişkinlerle ve materyallerle bazen de diğer çocuklarla etkileşiminin örneklerini vermesi,

 Kurallara uymayan ya da uyumlu bir ilişki kurmanın daha güç olduğu çocuklar için daha kapsamlı bir davranış örneklemi ortaya çıkarması.

 Oyuna dayalı değerlendirmenin dezavantajları:

 Bir çocuğun işlevselliği hakkında yeterli bilgi toplamak için birden fazla değerlendirme oturumu

gerektirebilmesi,

 Zaman alıcı olabilmesi.

14

D. Yargıya dayalı değerlendirme

 Yargıya dayalı değerlendirme, çocuğun davranış ve

işlevselliğine ilişkin olarak bir profesyonelin algılarını ve gözlemlerini kaydetmesidir.

 Ciddi duysal bozuklukları ve/veya nörolojik sınırlılıkları olan çocuklar, genellikle geleneksel değerlendirme araçlarıyla yeterli şekilde değerlendirilememektedir.

 Geleneksel araçlar, küçük becerilerdeki başarıyı yakalamak için yeterli madde yoğunluğuna sahip olmayabilmektedir ve pek çoğu bir çocuğun bildiği şeyleri değerlendirmek için iletişimsel ve/veya motor tepkiler gerektirmektedir.

 Yargıya dayalı değerlendirmeler, değerlendirmede güçlük yaşanan, önemli duysal yetersizlikleri bulunan ve

geleneksel değerlendirme ve uygulamalarla yeterlilikleri belirlenemeyen çocuklar için en kullanışlı değerlendirmedir.

15

Devam…

 Norm referanslı ya da ölçüt referanslı araçlar bir çocuğun

hizmetler için uygun olup olmadığını saptamak için kullanıldıktan sonra, önemli bir gerilik ya da bozukluk olduğunda bir çocuğun yapabildiği ya da yapamadığı şeyleri saptamak için daha doğru yollar bulmak EÇÖE profesyonellerinin sorumluluğudur.

 Bu araçlar, hem objektif verileri (yiyecek yüzüne

yaklaştırıldığında ağzını 2 cm açar gibi) hem de öznel verileri (acı yiyeceklerden daha çok tatlı yiyecekleri görünce güler gibi) kayıt etmek için sistematik gözlemlere dayanır.

 Yargıya dayalı araçlar değerlendirmecinin önyargılarına açıktır.

 Geleneksel değerlendirme uygun olmadığında ya da çocuğun yeteneklerindeki küçük değişiklikleri yansıtmadığında, yargıya dayalı değerlendirme kullanılabilmektedir.

16

Devam…

 Yargıya dayalı araçlarla toplanabilecek bilgiler:

 Becerilerin/davranışların sergilenip sergilenmediği,

 Becerilerin genellenip genellenmediği,

 Çocuğun bir görevi yapmayı nasıl denediği,

 Çocuğun bir görevi niçin tamamlayamadığı,

 Bir görevde performans göstermesi için çocuğun gereksinim duyduğu destek miktarı,

 Çocuğun duysal, fiziksel ve mizacına ilişkin farklılıkları için uyarlamalar yapıldığında nasıl tepki verdiği,

 Uyarana karşı geleneksel olmayan tepkilerin işlevi (belli bir oyuncak sunulduğunda gözlerini açma gibi).

17

Devam…

 Yargıya dayalı değerlendirmenin avantajları:

 Profesyonellerin klinik yargılarına ve algılarına dayanması,

 Diğer değerlendirme türleriyle değerlendirilemeyen yeterlilik

alanlarının belirlenebilmesi, böylece aileler ve profesyonellerin görevde ısrar etme, yeniden düzenleme becerisi ve çevresel değişikliklere uyum sağlamayı içeren çocuğun yeteneklerinin daha kapsamlı bir resmini elde

edebilmesi,

 Profesyonellerin ve ailelerin uyarana geleneksel olmayan tepkiler

vermenin işlevselliğine ve güçlü yönlere odaklanmasına yardım etmesi,

 Diğer değerlendirme türleriyle raporlaştırılamayan küçük beceriler ve/veya davranış değişikliklerini kayıt etmede kullanılabilmesi,

 Çocuğun performansını ve davranışlarını etkileyen, artıran ya da engelleyen çevresel faktörlerin analiz edilmesinde yararlı olması.

 Yargıya dayalı değerlendirmenin dezavantajları:

 Profesyonellerin klinik yargılarına ve algılarına bağlı olduğu için, değerlendirmecinin önyargılarına açık olması,

 Zaman alıcı olabilmesi,

 Farklı profesyoneller aynı aracı kullandığında farklı sonuçlara ulaşılabilmesi.

18

3. Değerlendirmenin amaçları

 EÇÖE’ de değerlendirme farklı amaçlarla yapılır.

 Değerlendirmenin amaçları:

A. Tarama

B. Uygunluk/Tanılama C. Program planlama D. İzleme

 Her bir değerlendirme amacı, farklı değerlendirme araçlarını gerektirir ve farklı türde bilgi sağlar.

19

A. Tarama

Tarama, çocuğun nasıl işlevde bulunduğunu incelemek için ilk aşamadır.

 Bir tarama aracı bir çocuğun normal şekilde işlev göstermediğini saptarsa, o zaman daha kapsamlı değerlendirmelerin yapılması gerektiği konusunda profesyoneller bilgilendirilir.

 Tarama araçları potansiyel problemlerin ilk belirlemesini yapmada yararlı iken, bu araçlar küçük çocuklar için

verilecek hizmetleri belirlemede tek araç olarak kesinlikle kullanılmamalıdır.

 İlköğretimdeki çocuklar genellikle müfredata dayalı değerlendirme ile taranmaktadır.

20

Ülkemizde tarama amacıyla kullanılan değerlendirme araçları

1. APGAR Testi

 Yeni doğmuş bir bebeğin fiziksel durumunu hızla değerlendirmek için doktor ve hemşirelerce kullanılır.

 Doğumdan 1 dakika sonra ve 5 dakika sonra uygulanır. İki kez uygulanma nedeni bazı bebeklerin ilk dakikalarda uyum sorunu yaşaması ama daha sonra bu durumun düzelme ihtimalinin olmasıdır.

 Ölçekte 5 madde yer alır ve bunlar 0, 1 ve 2 ile puanlanır.

 kalp atışı

 solunum yeterliliği,

 refleksif yanıt (hapşırık, öksürük, yüz buruşturma, vb.)

 kas tonusü

 cilt rengi

 Toplam 7 ve daha üstü puan, bebeğin durumunun iyi

olduğunu, 4-6 puan arası bebek solunumunun düzenlenmesi ve diğer yaşamsal işaretler için yardıma ihtiyaç olabileceğini, 3

puan ve altı ise bebeğin ciddi tehlike altında olduğunu ve acil tıbbi müdahale gerektiğini gösterir.

21

Devam…

Gösterge 0 1 2

Kalp atışı Yok Dakikada

100’ün altında Dakikada 100- 140 arasında Solunum

yeterliliği 60 saniyelik süreçte

solunum yok

Düzensiz,

yavaş solunum Güçlü solunum ve ağlama

Refleksif

yanıt Tepki yok Zayıf tepki Güçlü tepki Kas tonüsü Tamamen

gevşek Kollar ve bacaklarda güçsüz

hareketler

Kollar ve bacaklarda güçlü

hareketler Cilt rengi Vücut, kollar

ve bacaklar mor

Vücut pembe, kollar ve

bacaklar mor

Vücut, kollar ve bacaklar

tamamen pembe

Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

22

Devam...

2. SNELLEN Tarama Testi

 Bireylerde görme kusuru olup olmadığını değerlendirmek için kullanılır.

 Okul çağından başlayarak herkese uygulanır.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Uygulanırken süre göz önüne alınmaz.

 Genellikle sağlık personeli tarafından uygulanır.

 Uygulamada kartlardaki şekilleri doğru olarak görülüp görülmediğine bakılır.

23

24

25

3. DENVER II Gelişimsel Tarama Testi

DENVER II

 Denver Gelişimsel Tarama Testi adı ile ilk kez 1967 yılında

Frankenburg ve Dodds tarafından yayınlanmış, dünyada 50'den fazla ülkede standardize edilerek uygulamaya konmuştur.

 1980 yılında Türk çocuklarına Ankara standardizasyonu Prof Dr Kalbiye Yalaz ve Prof Dr Shirley Epir (Hacettepe Tıp Fakültesi)

tarafından yapılarak kullanıma sunulmuştur.

 Frankenburg ve Dodds tarafından 1990 yılında yeniden gözden geçirilerek özellikle dil alanında eklenen yeni maddeleri ve farklı puanlama sistemiyle geliştirilmiş, Denver II adı ile

yayınlanmıştır.

 Denver II, 1996 yılında Ankara standardizasyonu ve eğitim

programı yeniden ülke çapında kullanıma sunulmuştur. Türkiye'de yeniden gözden geçirilmesi, Prof. Dr. Kalbiye YALAZ, Prof. Dr. Banu ANLAR ve Aile Sağlığı Uzmanı Birgül BAYOĞLU tarafından yapılmıştır.

26

DENVER II’nin Özellikleri

 Denver II, uygulayıcı eğitimi almış uygulayıcılar tarafından 0-6 yaş aralığındaki çocukların yaşlarına uygun becerilerinin

değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.

 Denver II Testi Kişisel-Sosyal, İnce Motor - Uyumsal, Dil ve Kaba Motor gelişim alanları olmak üzere dört bölümden ve toplam 134 maddeden oluşmaktadır.

 Denver II belirtilen gelişim alanlarında çocuğun performansına ve

yaşından beklenen performansla karşılaştırma sonuçlarına ilişkin bilgi verse de herhangi bir tanının konulmasında veya çocuğun bu

alanlarda gelecekteki yeteneğini tahmin etmede kullanılmamaktadır.

 Test, klinik ortamlarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir ve uygulayıcı eğitimini alarak yeterlik sınavını geçmiş uygulayıcılar tarafından

uygulanabilmektedir.

 Denver II’nin normları, 2086 çocuktan elde edilen verilerle

hesaplanarak oluşturulmuştur (Yalaz ve diğ., 2010). Çalışmada,

Denver II testinin test-tekrar test güvenirliğinin %86, değerlendiriciler arası güvenirliğinin ise %90 düzeyinde olduğu belirtilmiştir. Çalışmada testin geçerliğine ilişkin istatistiksel bir bilgiye rastlanmamıştır.

27

DENVER II’nin Uygulanışı

 Denver II uygulama materyalleri, uygulayıcı eğitimini tamamlayanlara sunulan test çantası ile birlikte verilmektedir

 Bu materyaller kullanılarak test uygulanırken çocuktan mümkün olan en iyi performansın alınması ve çocuğun kendini rahat hissedebilmesi için

değerlendirme ortamında çocuğun ebeveyninin ya da çocuğa sürekli bakım veren kişinin bulunması önerilmektedir. Değerlendirme masada kendi başına oturabilen çocuklar için tercihen masa başında, çocuğun oturabileceği güvenli bir masa

bulunmuyorsa yerde uygulanabilmektedir.

 Denver II değerlendirmesine başlanmadan önce ebeveynlerinden çocuğun doğum tarihi bilgisi alınarak o günkü yaşı hesaplanır. Erken doğum söz konusu ise, doğum günü üzerinden yapılan hesaplamadan çocuğun erken doğduğu hafta/ay sayısı çıkarılarak düzeltilmiş yaşı hesaplanır. Ardından, 134 test

maddesinin her birinin yatay bir dikdörtgen şeklinde yer aldığı tablonun üstünden çocuğun o günkü yaşına karşılık gelen aralıktan başlanarak tablonun en altına kadar düz bir çizgi çizilir. Tabloda yer alan test maddelerinin bir kısmı beyaz, bir kısmı ise renklidir. Çocuğun yaş çizgisi çekildikten sonra, testteki her alan için yaş çizgisinin renkli kısımlarına rast gelen ve çizginin sol tarafında kalan en yakın üç madde uygulanır. Eğer çocuk ilk maddelerde başarısız olursa, üç maddede üst üste “geçer” alana kadar uygulamaya devam edilir. Çocuğun en yüksek

performansı belirlenmek isteniyorsa, renkli bölümü yaş çizgisine karşılık gelen ve çizginin solunda kalan en yakın üç madde uygulandıktan sonra yaş çizgisinin sağında kalan maddeler çocuk üç maddeden “kalır” alana dek sırayla uygulanır.

28

DENVER II Maddelerinin Puanlanması ve Yorumlanması

 Testte yer alan maddelerin her birinin bir kısmı beyaz, bir kısmı renklidir. Bu renklendirme, bu maddelerde o yaş grubundaki çocukların ne kadarının başarılı olduğunu gösterir şekilde oluşturulmuştur. Her madde için yatay dikdörtgenlerin renkli kısmı o yaş grubundaki çocukların %75-90’ının o maddede başarılı olduğunu ifade etmekte, beyaz kısmı ise çocukların %25, %50 ve %75’inin başarılı olduğu aralıkları göstermektedir. Bazı maddelerde dikdörtgenin sol ucunda maddenin nasıl uygulanması veya değerlendirilmesi gerektiğini belirten dipnot numaraları bulunmaktadır (ör. A: Anlatımla geçilebilir).

 Test maddelerinin puanlanmasında dört farklı kod kullanılmaktadır. Bu kodlardan “G” geçer, “K” kalır “O.D”

olanak dışı ve “R” ise çocuğun test maddesini reddetmesi anlamlarına gelmektedir. “O.D” kodu yalnızca anlatımla geçilebilen maddelerde kullanılmaktadır ve anne-baba veya başka nedenlerden kaynaklanan sınırlamalara bağlı olarak çocuğun yapma şansı olmadığı maddelerde kodlanmaktadır.

 Maddelerin yorumlanmasında, çocuğun yaş çizgisinin tamamen sağında kalan bir maddeden “G” alması, çocuğun yaşıtlarının geçemeyeceği bir maddeyi başarmış olduğunu göstermektedir ancak bu maddeler testin bütününün yorumlanmasında kullanılmamaktadır. Benzer şekilde, çocuğun yaş çizgisinin maddenin renkli alanına karşılık gelmediği ve yaş çizgisinin sağında bulunan maddelerden (ör. %25-75 aralığına karşılık gelen veya çizginin tamamen sağında ve dışında kalan maddeler) “K” veya “R” alması durumunda da maddeler testin bütününün yorumlanmasında kullanılmamaktadır. Çocuk yaş çizgisinin renkli alana karşılık geldiği maddelerden

“K” veya “R” alırsa, bu maddeler uyarı maddesi olarak kodlanmaktadır. Çocuk yaş çizgisinin tamamen solunda kalan bir maddeden “K” veya “R” alırsa, bu maddeler gecikme maddesi olarak kodlanmaktadır.

 Testin sonucu belirlenirken testin tamamında hiç gecikme maddesi yoksa ve en fazla bir adet uyarı maddesi bulunuyorsa, çocuğun gelişimi normal olarak yorumlanır. Çocuk tüm testte iki veya daha fazla gecikme maddesi almışsa, uyarı maddelerinin varlığına ya da yokluğuna bakılmaksızın çocuğun gelişimi normal dışı olarak yorumlanır ve çocuk ileri değerlendirme için ilgili bir merkezlere yönlendirilir. Testte yalnızca bir gecikme maddesi bulunması, gecikme olmaksızın iki ve daha fazla uyarı maddesi bulunması veya bir gecikme ile birlikte bir veya daha fazla uyarı maddesi bulunması durumunda çocuğun gelişimi şüpheli olarak yorumlanır. Bu

durumda testi uygulayan uzman tarafından aile çocuğun gelişiminin şüpheli olduğu alanların nasıl

desteklenmesi gerektiği konusunda bilgilendirilir ve üç ay sonra çocukla tekrar test gerçekleştirilir. Test yine çocuğun gelişiminin şüpheli veya anormal olduğu sonucunu verirse çocuk ileri değerlendirme için yönlendirilir.

29

30

31

32

33

34

35

36

4. Ankara Gelişim Tarama Envanteri –

37

AGTE

 AGTE, 0 - 6 yaşlar arasındaki bebek ve çocukların

gelişimlerinin değerlendirilmesi, gelişimsel sorunların erken belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınabilmesinin sağlanması amacıyla kullanılan kapsamlı bir gelişimsel tarama

envanteridir.

38

AGTE

AGTE’nin Özellikleri

 Envanter, Dil - Bilişsel, İnce Motor, Kaba Motor ve Sosyal Beceri - Öz Bakım olmak üzere dört gelişim alanında genel gelişimi

değerlendirmeyi hedefleyen 154 maddeyi içermektedir. Bu alanlardan Dil - Bilişsel alanı 65 maddeden, İnce Motor alanı 26 maddeden, Kaba Motor alanı 24 maddeden ve Sosyal Beceri - Öz Bakım alanı 39

maddeden oluşmaktadır.

 AGTE’nin norm bilgileri 0-12 ay, 13-44 ay ve 45-72 ay olmak üzere üç gruba ayrılarak belirlenmiştir. Envanter için gerçekleştirilen geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına ilişkin bulgularda ise, envanterin tümü için bu üç gruptaki iç tutarlılık katsayılarının .98, .97 ve .88 olduğu ortaya konmuştur. Envanterin test-tekrar test güvenirliği için hesaplanan tutarlılık katsayıları, normları belirlenen üç grup için sırayla .99, .98 ve .88 olarak bulunmuştur. AGTE’nin yapı geçerliğinin

hesaplanmasında envanterin tümünden ve alt testlerden alınan

puanların korelasyonları hesaplanmış, korelasyon değerlerinin .91 ile . 99 arasında değiştiği belirtilmiştir. Envanterin ölçüt geçerliğinin

belirlenmesi için gerçekleştirilen analizlerde, envanterin Bayley

Bebekler ve Çocuklar için Gelişim Ölçeği ile korelasyonlarının .46 ile . 91 arasında olduğu ortaya konmuştur.

39

 AGTE, envanterde yer alan maddelerin bebeğin/çocuğun

bulunduğu yaş diliminden başlanarak anne veya birincil bakım veren kişiye sorulmasıyla uygulanmaktadır.

 AGTE’yi çocuk gelişimi alanında eğitim almış ve AGTE eğitimine katılmış uzmanlar uygulayabilmektedir.

40

AGTE’nin Uygulanışı

AGTE Maddelerinin Puanlanması ve Yorumlanması

 Görüşme sırasında çocuğun annesi ya da birincil bakım

vereninin sorulan maddeleri “evet” (1) ya da “hayır” (0) şeklinde yanıtlamaları beklenmektedir.

 Yanıtın anne ya da bakım veren tarafından bilinmediği

durumlarda bilinmeyen madde “B” ibaresi ile belirtilir. Ancak uzman, çocuğun yanıtın bilinmediği maddedeki davranışı sergilediğini gözlemlemiş ise maddenin yanıtı “evet” olarak belirtilmektedir.

 Alınan yanıtlar formlara işlendikten sonra, her alt testten ve envanterin tümünden alınan puanlar “evet” yanıtlarının

puanlarının toplanmasıyla elde edilmekte ve bu puanlara, başlama noktasından önceki yaş dilimlerinde yer alan soru sayıları kadar puan eklenmektedir.

 Ardından, elde edilen toplam puanlar yaş grupları için belirlenmiş olan norm verileri ile karşılaştırılarak çocuğun gelişimi hakkında sonuca varılmaktadır.

41

5. Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı – GEÇDA

42

GEÇDA

GEÇDA, 0-72 ay Türk çocuklarının gelişimlerinin ayrıntılı olarak değerlendirildiği bir araç olarak geliştirilmiştir.

GEÇDA’nın geliştirilme süreci 1993-1994 akademik yılında başlamış; gerçekleştirilen araştırmalar, gözden geçirmeler ve uzman görüşleri doğrultusundaki düzenlemeler sonucunda son hali verilerek 1997 yılında 21 ilden farklı sosyo-ekonomik

düzeydeki 4242 çocukla Türkiye örnekleminin norm çalışması gerçekleştirilmiştir.

43

GEÇDA’nın Özellikleri

 GEÇDA Psikomotor (73 madde), Bilişsel (60 madde), Dil (60 madde), Sosyal-Duygusal Gelişim (56 madde) olmak üzere dört alt test ve 249 maddeden oluşmaktadır.

 Araçta gelişim dönemlerine göre yaş aralıkları 1 - 12 aylar arası birer ay, 13 - 24 aylar arası üçer ay, 25 - 36 aylar arası altışar ay ve 37 - 72 aylar arası on ikişer ay olarak belirlenmiş ve toplam 21 alt yaş aralığı kullanılmıştır.

 GEÇDA için gerçekleştirilen geçerlik çalışmalarında uzman görüşü alınarak maddelerde değişiklikler yapılmış ve benzer ölçek geçerliği hesaplamaları için Denver Gelişimsel Tarama Testi ile korelasyonu incelenmiştir. GEÇDA’nın benzer ölçek geçerliği korelasyonları aylara göre .01 ile .83 arasında değişmektedir ve ikinci ve 12. aylar hariç tüm yaş gruplarında korelasyonun .20 üzerinde olduğu ifade

edilmiştir.

 Aracın güvenirlik çalışması için testi yarılama ve gözlemciler arası güvenirlik hesaplamaları gerçekleştirilmiştir. Çalışmada aracın iki yarısı arasındaki korelasyon katsayısının .99, gözlemciler arası güvenirlik korelasyon katsayılarının ise .77 ile .99 arasında olduğu bulunmuştur.

44

GEÇDA’nın Uygulanışı

 Standart bir materyal seti ve uygulama kitabı olan GEÇDA’nın kullanımı için kullanıcı sertifikası sahibi olunması gerekmektedir.

 Araç, beraberinde sunulan materyallerle oluşturulan gelişimsel oyunlar sırasında çocuğun uzman tarafından gözlenmesi yoluyla uygulanmaktadır. Uygulamada gözlenmesi mümkün olmayan

maddeler için çocuğun anne-babasından bilgi alınabilmektedir ve bu maddeler (A) harfi ile belirtilmektedir.

 GEÇDA özel gereksinimli olduğu belirlenmiş olan çocuklara

uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra, gelişimsel sorunları önceden belirlemek ve daha ileri değerlendirmelere yönlendirmek

amacıyla da kullanılabilmektedir.

 GEÇDA formu değerlendirilen çocuğa ilişkin bilgileri içermektedir.

Değerlendirilen çocuk prematüre doğum ise düzeltilmiş yaşı

hesaplanarak değerlendirmeye devam edilmektedir. Uygulamaya çocuğun takvim yaşından bir önceki yaş diliminden başlanmalı, aynı zamanda çocuğun kendi takvim yaşının bulunduğu yaş dilimi ile bir sonraki yaş dilimi de mutlaka uygulanmalıdır.

45

GEÇDA Maddelerinin Puanlanması ve Yorumlanması

 Uygulama sırasında her madde çocuğun başarılı olması durumunda “1”, başarısız olması durumunda “0” olarak puanlanmaktadır.

 Uygulamanın bitiminde uygulamaya başlanan aydan önceki maddeler başarılmış kabul edilerek “1” olarak

puanlanmaktadır.

 Ardından her bir alt test için toplam puanlar belirlenerek GEÇDA Formu’nun arkasında yer alan ve yaşlara göre alt testlerin ham puanlarını içeren grafikler üzerine

işaretlenmekte; çocuğun gelişimsel durumuna ilişkin yorum ve değerlendirmeler bu grafik üzerinden yapılmaktadır.

46

47

6. Erken Gelişim Evreleri (EGE)

 EGE, ilk formu Bricker, Squires, Kaminski ve Mounts (1988) tarafından oluşturulan Ages and Stages Questionnaires (ASQ) gelişim tarama envanterinin Küçüker, Kapçı ve Uslu (2015) tarafından Türkçeye uyarlanmasıyla oluşturulmuş bir gelişim tarama envanteridir.

 EGE, 3-72 aylık çocukların gelişimlerinin değerlendirmesinde kullanılmaktadır ve ana-babalar, çocuğa bakım veren diğer kişiler ve çocuğu tanıyan öğretmenler tarafından

doldurulabilmektedir.

48

EGE

EGE’nin Özellikleri

 Envanterde toplamda 19 farklı yaş aralığı bulunmaktadır. Bu yaş aralıklar üç aydan 24 aya kadar ikişer ay, 24 aydan 36 aya kadar üçer ay, 36 aydan 60 aya kadar altışar ay aralıklarla

oluşturulmuştur. 60 ay formu, EGE’nin uyarlama çalışmalarının gerçekleştirildiği dönemde ülkemizde ilköğretime başlama yaşının 72 ay olması nedeniyle, 72 aya kadar olan çocukları da kapsayacak biçimde genişletilmiştir.

 EGE İletişim, İnce Motor, Kaba Motor, Problem Çözme ve Kişisel - Sosyal gelişim alanlarını içermektedir. 16. ay formuna kadar her bir gelişim alanı altı madde ile, 16. aydan sonraki formlarda ise diğer formlar aynı sayıda madde içerirken iletişim alanı yedi madde ile

değerlendirilmektedir. Her formun sonunda açık uçlu sorular yer almaktadır ve bu yanıtlar puanlanmamakla birlikte formu dolduran kişinin çocukla ilgili olarak belirttiği kaygıları içermektedir.

 3-72 aylar arasındaki 978 çocuk ve anneleriyle gerçekleştirilen geçerlik ve güvenirlik

çalışmasında, EGE’nin ölçüt geçerliği için ulaşılan çocukların her biriyle Denver II Gelişimsel Tarama Testi, GEÇDA ve Ankara Gelişim Tarama Envanteri’nden biri uygulanmış ve EGE’nin tamamı için diğer ölçme araçlarıyla genel uyuşma yüzdesinin %88 olduğu ifade edilmiştir. Aynı zamanda, bilinen gruplarla geçerliğinin incelenmesi için yetersizlik tanısı bulunan 39 çocuktan alınan verilere göre yapılan analizlerde EGE’nin yetersizliği olan çocukları %87.18 oranında

isabetle “gelişimi riskli” olarak belirleyebildiği bulunmuştur. EGE’nin güvenirliğinin hesaplanması için gerçekleştirilen analizlerde tüm gelişim alanları için iç tutarlık değerlerinin .38 ile .95

arasında değiştiği ve daha büyük yaş formlarında iç tutarlık değerlerinin daha yüksek olduğu ortaya konmuştur. Gerçekleştirilen test-tekrar test güvenirliği analizlerinde ise EGE’de yer alan gelişim alanlarının uyuşma yüzdelerinin %82 ile %97 arasında değiştiği bulunmuştur. Aracın değerlendiriciler arası güvenirliğinin belirlenmesi için annelerin ve çocuğu en az üç aydır tanıyan okul öncesi ya da özel eğitim öğretmenlerinin doldurduğu EGE formlarının sınıflandırmaları

arasındaki uyuşma yüzdelerine bakılmış, değerlendiriciler arası uyuşma yüzdesinin sınıflama için

%87 olduğu ve gelişim alanları için %74 ile %95 arasında değiştiği bulunmuştur.

49

EGE’nin Uygulanışı

 EGE sorularının yer aldığı formlar anne-babalar, bakıcılar ya da öğretmenler gibi çocukla düzenli olarak birlikte olan ve çocuğu tanıyan kişiler tarafından doldurulabilmektedir.

 Tüm EGE formlarının girişinde yer alan ve formu dolduracak kişiye yönelik olarak hazırlanmış olan bilgi notunda, formların çocuğun uykusunu aldığı, tok olduğu ve oynamaya hazır

olduğu bir zamanda; çocuğun ve formu dolduran kişinin keyif alacağı bir oyuna dönüştürerek ve maddelerin çocukla

denenerek doldurulması gerektiği belirtilmektedir.

50

EGE Maddelerinin Puanlanması ve Yorumlanması

 Her bir maddesi “Evet”, “Bazen” ve “Henüz değil”

seçeneklerinden biriyle cevaplanan formlarda, tüm gelişim alanları için ayrı ayrı toplam puanlar elde edilmektedir.

 “Evet” seçeneği 10 puan, “Bazen” seçeneği 5 puan ve “Henüz değil” seçeneği 0 puan olarak puanlanan formlardan elde edilen toplam puanlar her bir gelişim alanı için belirlenmiş olan kesim puanları ile karşılaştırılarak yorumlanmaktadır.

 Bu gelişim alanlarından iki veya daha fazla alanda kesim puanının altında kalan çocukların gelişimleri riskli olarak değerlendirildiği ve bu çocukların ileri değerlendirilmeye yönlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir.

 Tüm gelişim alanlarında kesim puanlarının üzerinde puanlar alan çocukların gelişimleri normal olarak değerlendirilmekte;

tek bir gelişim alanında kesim puanının altında puan alan

çocukların gelişimleri ise yine normal olarak değerlendirilmekte ancak gelişimleri sonraki aylarda EGE ile izlenmektedir.

51

B. Uygunluk/Tanılama

Uygunluk, bebekler, oyun çağı, okulöncesi ve ilköğretim çocuklarının özel eğitim hizmetlerini almaları için uygunluk ölçütlerini karşılayıp karşılamadıklarını belirlemek için bir ekip değerlendirmesi gerektirir.

 Bebekler, oyun çağı ve okulöncesi çocuklara norm referanslı, ölçüt referanslı ve çocuğun karmaşık gereksinimleri

olduğunda ise yargıya dayalı araçlar uygulanır.

 Çocuğun yasalarda belirtilen şekilde gelişim geriliği ya da engeli olup olmadığı belirlenir.

 Bebek ve oyun çağı çocukları için hizmetlerin

uygunluğunu saptamada uzun süredir norm referanslı

araçlar kullanılmasına karşın, alanda pek çok kişi bu amaçla müfredata dayalı araçlar gibi doğal/gerçekçi

değerlendirmelerin kullanılmasını önermektedir.

52

Ülkemizde uygunluk/tanılama

amacıyla kullanılan değerlendirme araçları

1. Kaufman Kısa Zeka Testi 2. Sürüm

4-90 yaş arasındaki bireylere uygulanmaktadır.

Uygulanan kitle konuşabilen ya da sınırlı konuşanlardır.

Farklı kültürlere rahatlıkla uygulanmaktadır.

3 alt testi vardır: sözel bilgi 60 maddeden oluşmaktadır. Her yaş için farklı başlangıç noktaları vardır.

Başlangıç yaşında ilk 3 sorunun doğru yapılması gerekir, yoksa bir önceki yaşın başlangıç maddelerine dönülmektedir.

Üst üste 4 maddeden 0 puan alınması durumunda o bölüm kesilmektedir.

Mantık yürütme kareleri 46 maddeden oluşmaktadır. Öğretici örnek maddeler bulunmaktadır. Her yaş grubunun başında yer alır.

Bulmacalar 48 madde var yine yaş aralığından başlanıyor.

Puanlama: yanlış madde sayısı doğru madde sayısından çıkartılarak hesaplanmaktadır.

Kısa sürede 5/20 dakika arasında uygulanmaktadır.

53

54

Devam...

2. WECHSLER Çocuklar İçin Zeka Testi (WISC-R)

 Bilişsel performansı belirlemek amacıyla kullanılır.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Sözel ve performans bölümleri vardır. Her bölüm 5 alt testten oluşur.

 6-16 yaş arasındakilere uygulanır.

 Test sonucunda sözel, performans ve genel olmak üzere 3 tür ZB elde edilir.

 Bazı alt testler uygulanırken süre sınırı vardır.

 Alt testlerde yer alan her soru bireye yöneltilir ve tepkileri kaydedilir.

 Uygulayan kişinin psikoloji, eğitimde ölçme değerlendirme ya da psikolojik danışma ve rehberlik alanlarından mezun olması ve testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

55

56

57

58

59

60

61

Devam…

3. Stanford-Binet Zeka Testi

 Bilişsel performansı belirlemek amacıyla kullanılır.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Test sonucunda ZB ve ZY elde edilir.

 2 yaştan yetişkinliğe kadar uygulabilir.

 Süre sınırı yoktur.

 Her soru bireye yöneltilir ve tepkileri kaydedilir.

 Uygulayan kişinin psikoloji, eğitimde ölçme değerlendirme ya da psikolojik danışma ve rehberlik alanlarından mezun olması ve testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

 7-11 yaş aralığındaki görme engellilere yönelik olanı da vardır.

62

Devam…

 2-18 yaş arasında L Formu kullanılmaktadır.

 Büyük bölümü sözel ifadeye dayandığı için konuşma gereklidir.

 7 alt testi vardır:

 Dil

 Bellek

 Kavramsal düşünme

 Akıl yürütme

 Aritmetik muhakeme

 Görsel motor

 Sosyal anlayış 63

Devam…

 6 yaşından küçük bireyler için başlangıç tespiti için resim lügatçesi kullanılır ( bazı durumlarda)

 Genelde takvim yaşının 1 yaş altından başlanır.

 6 yaşından büyük bireyler için kelime testi uygulanır.

 Taban yaşın tespiti için o yaştaki test maddelerin başarılması gerekmektedir.

 İlgili yaş testlerinin hepsinden 0 alınca test kesilir.

 Uygulama süresi 40 dakika ile 1,5 saat arasında değişir.

 Test sonucu Binetgram hazırlanabilir.

 Bu rapor ile bireyin kariyer ve akademik yaşantısı düzenlenebilir.

64

65

66

67

68

69

70

71

Devam...

4. Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği (Anadolu-Sak Intelligence Scale [ASİS]) Genel zekayı ve genel zekayı oluşturan ana bileşenleri objektif olarak ölçen Türkiye’nin ilk yerli ve bireysel zeka ölçeğidir.

4-12 yaş aralığındaki bireylere uygulanır (işitme ve görme engelli bireylerde dahil).

ASİS’in standardizasyon çalışması 2015 yılı Türkiye genel nüfus verileri dikkate alınarak 4-12 yaş aralığındaki 4.641 çocuk ile yürütülmüştür.

Yedi alt testten oluşan ASİS, sekiz farklı performans profili vermektedir.

1. Genel Zekâ Endeksi

2. Sözel Potansiyel Endeksi 3. Görsel Potansiyel Endeksi  4. Bellek Kapasitesi Endeksi 5. Sözel IQ

6. Görsel IQ

7. Tarama Endeksi

8. Tanıma Belleği Endeksi

72

Devam...

Muhakeme, dikkat, algı, bellek ve zihinsel işlevler değerlendirilir.

Çocuğun yaş ve performansına bağlı olarak uygulaması 25-45 dakika arasında değişmektedir.

ASİS’in telif hakkı MEB’de bulunmakta olup sadece RAM’larda kullanılmaktadır.

Ölçek aşağıdaki puanlara göre sınıflama yapmaktadır.

 “130 ve üstü” üstün zekâ,

 “116-129” normalin üstünde zekâ (potansiyel grup),

 “85-115” normal,

 “70-84” normalin altında zekâ (riskli grup),

 “69-55” hafif düzeyde zihinsel gelişim yetersizliği,

 “54-40” orta düzeyde zihinsel gelişim yetersizliği,

 “39 ve altı” ise ileri düzeyde zihinsel gelişim yetersizliği şeklinde sınıflandırılmaktadır.

73

74

Devam…

5. Goodenough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi

 Bir çizim testi olan araç küçük çocukların bilişsel gelişimini değerlendirmeyi amaçlar.

 4-14 yaş aralığında kullanılabilir.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Süreli bir test değildir.

 Çocuktan boş bir kağıda insan resmi çizmesi istenir.

 Birey hakkında bu test sonucuna göre karar alınmamalı, başka ölçümlerde yapılmalıdır.

 Uygulayan kişinin psikoloji, eğitimde ölçme değerlendirme ya da psikolojik danışma ve rehberlik alanlarından mezun olması ve testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

75

76

Devam…

6. Kohs Küpleri Zeka Ölçeği

 Zekayı ölçmeyi amaçlayan bir testtir.

 17 kart ve desenli küplerden oluşur.

 10 yaş ve üzerindeki çocuklara uygulanır.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Süreli bir testtir.

 Belirli bir sürede çocuk uygulamacının verdiği karttaki deseni küplerle yapmaya çalışır.

 Uygulayan kişinin psikoloji, eğitimde ölçme değerlendirme ya da psikolojik danışma ve rehberlik alanlarından mezun olması ve testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

77

78

Devam…

7. Leither Uluslararası Performans Testi

 Dile dayalı olmayan bir testtir ve bu nedenle öncelikle işitme ve konuşma problemi olan çocukların bilişsel gelişimini

değerlendirmeyi amaçlar.

 2-18 yaş aralığındakilere uygulanır.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Bazı maddelerin uygulanmasında süre sınırı vardır.

 Testteki madde ile ilgili model çocuğun önüne konduktan sonra, yönergeye uygun şekilde bloklar çocuğa verilir ve çocuktan

blokları modele göre yerleştirmesi istenir.

 Uygulayan kişinin psikoloji, eğitimde ölçme değerlendirme ya da psikolojik danışma ve rehberlik alanlarından mezun olması ve testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

79

80

Devam…

8. Peabody Kelime Söyleyiş Testi

 Çocukların dil gelişimini değerlendirmeyi amaçlar.

 50 kartı vardır ve her bir kartta 8 resim bulunur.

 Bireysel olarak uygulanır.

 Süre sınırı yoktur.

 2,5-18 yaş arasındakilere uygulanır.

 Bireyden kartın her iki yüzünde bulunan 4 resimden söylenen resmi göstermesi istenir.

 Uygulayan kişinin testi uygulama konusunda eğitim ya da sertifika alması gereklidir.

81

82

83

Devam...

9. Gessel Gelişim Figürleri Testi (2-8 Yaş)

Görsel algı gelişimi ölçer.

Performans testidir.

Grup olarak da uygulanır.

Zaman sınırlaması yoktur.

9 geometrik şekil bulunur.

1-7 yaş arası çocuklara uygulanır. Kolaydan zora doğru sıralanmış 9 geometrik şekilden ibarettir. İtemler her yaşın seviyesine göre düzenlenmiştir.

Test uygulanırken zaman sınırlaması yapılmamaktadır. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmemektedir. Başarabildiği item çocuğun zihin yaşını verir. Bu test sonucuna dayanarak çocukta ortalama zekâ bölümü hesaplanır.

84

85

C. Program planlama

 Profesyoneller bebekler, oyun çağı ve okulöncesi çocuklar için program planlamada ölçüt referanslı ve/veya müfredata dayalı araçları kullanma eğilimindedir.

 Öncelik, gelişimdeki küçük kazanımları gösterebilecek yeterli maddeye sahip olan ve programa ilişkin kararlar almada

hemen kullanılabilecek değerlendirme bilgilerini raporlaştırmaya izin veren araçlar kullanmaktır.

 Arena değerlendirmesi, uygunluğu belirleme ve program planlama amacıyla sıklıkla doğumdan 3 yaşa kadar olan çocuklarda ve nadiren de 3-6 yaş arasındaki çocuklarda kullanılmaktadır.

 Arena değerlendirmesi, farklı profesyonellerin çocuğu aynı anda değerlendirmesini içerir. Yardımcı/kolaylaştırıcı olarak adlandırılan uygun olduğunda ailenin de içinde olduğu diğer ekip üyeleri çocuğun etrafında geniş daire şeklinde otururken, bir

profesyonel çocukla etkileşim kurar.

 Yardımcı, güçlü yönlerini ve gereksinimlerini göstermesi için desenlenen oyun odaklı etkinliklerle çocukla oyun oynar.

86

Devam...

 Ekip üyeleri arena değerlendirmesinden önce, her bir üyenin ölçüt referanslı değerlendirme araçlarında alanlarına özgü görmek istedikleri davranışları belirlemek için toplanır.

 İlk değerlendirmenin ardından gözlenmek istenen davranışlar gözlenememişse, yeni bir değerlendirme zamanı ayarlanır.

 Arena değerlendirmesinden sonra, ekip üyeleri çocuk ve ailenin sonuçlarını görmek, amaçlarını belirlemek, müdahale

stratejilerini ve işlemlerini saptamak ve rutinleri ya da etkinleri bozmaksızın amaçların kolaylıkla gömülebileceği aile/sınıf

rutinlerini belirlemek için toplanır.

 Arena değerlendirmesi bütünleştirilmiş sonuçlar ve müdahaleler ortaya çıkarır ve eğitim programı bireysel olarak değil grup tarafından yazıldığı için ekip bağlılığını artırır.

 İlköğretim öğrencileri için profesyoneller, eğitim programlarını geliştirmek için norm referanslı, ölçüt referanslı/müfredata dayalı araçlar ile formal ve informal envanterleri kullanabilir. Bu

değerlendirmelerle çocuğun belli bir alandaki güçlü ve zayıf yönleri değerlendirilir.

87

D. İzleme

İzleme, belirlenen sonuçlar, amaçlar ve/veya kısa dönemli hedeflere ilişkin olarak çocuğun gelişimi hakkında bilgi toplamaktır.

 İzleme, beceri kazanımını takip eder ve profesyonellerin

müdahalelerin çocuğun öğrenmesini artırıp artırmadığını belirlemesine izin verir.

 Gerçek bir durumda bir görev üzerinde çocuğun performansını gözlemek, doğal değerlendirme olarak bilinen bir süreci içerir.

 Bazı öğretmenler, çocuğun doğal öğrenmelerini ölçmek için, çocuğun gelişimini ve başarılarını gösteren çalışmalarının bir koleksiyonunu toplama süreci olan Portfolyo

değerlendirmesini kullanır.

88

Devam…

 Portfolyo değerlendirmesi iki tür bilgi içerir:

1. Gözlemler (videolar, bebeklerin / okul öncesi çocukların

konuşma kayıtları, ilköğretim çocuklarının okuma kayıtları, vb.) 2. Çalışma örnekleri (okulöncesi çocukların bilişsel değişikliklerini

yansıtan çizimler, bebekler, oyun çağı ve okulöncesi çocukların daha önce yapamadıklarını yaparken çekilen fotograflarını,

ilköğretim çocuklarının testler, projeler, informal envanterler ve kontrol listeleri gibi okul çalışmaları, vb.)

 İzleme, sistematik bir planlama gerektirir.

 EÇÖE öğretmenleri çocuğun performansı hakkında güncel verilere sahipse, profesyoneller, yöneticiler ve aile üyeleri arasındaki

iletişim artar.

 Veri toplama özel eğitimin temeli olarak görülmesine karşın, ne geniş çaplı ne de rutin olarak düzenli veri toplanmadığı belirlenmiştir.

 Sistematik veri toplama, özellikle engelli çocuklara hizmet verilen erken çocukluk eğitimi ortamlarında çok önemlidir.

89

4. Bireyselleştirilmiş programlar geliştirme

 Profesyoneller, değerlendirmeden elde ettikleri bilgileri çocukların güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek için kullanır.

 Engel ya da geriliğin çocuğun gelişimini nasıl etkilediğine ilişkin gözlemler, çocuğun katıldığı öğrenme ortamının beklentileri ve ailelerin istekleri göz önüne alınır.

 Değerlendirme ile program hazırlama ilişkili olduğu için, ideal olarak profesyoneller program hazırlama ile ilgili olan değerlendirme araçlarını seçerler.

 Bireyselleştirilmiş programlar geliştirme:

A. Bireyselleştirilmiş Aile Hizmet Planı (BAHP) B. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) 90

A. Bireyselleştirilmiş Aile Hizmet Planı (BAHP)

 Amerika’da özel eğitim hizmetlerine gereksinimi olduğu belirlenen doğumdan 3 yaşa kadar olan her çocuk için BAHP

hazırlanması zorunludur.

 Bebeklere ve oyun çağı çocuklarına ve ailelerine hizmet veren programlar bazı temel ilkelere uymaya çalışmalıdır. Bu ilkeler şunlardır:

1. Programlar, bebekler ve oyun çağı çocuklarının ailelerine bağımlı olduğunu, aile temelli bir yaklaşımın gerekliliğini bilir.

2. Programlar, her aile yapısının farklı olduğunu yansıtan yolla aileleri ele alır.

3. Programlar, her ailenin kendi değerleri, rolleri, inançları ve baş etme tarzı olduğunu bilir; ırksal, etnik, kültürel ve dilsel farklılıklara saygı

uygulamaların temel taşıdır.

4. Programlar, çocukla ailenin etkileşimini destekleyen, belirlenen aile

gereksinimleri için esnek hizmetler sunan ve toplumsal yaşama çocuğun ve ailenin katılımını artıran stratejiler kullanır.

5. Programlar, tek bir kurum ya da disiplinin bebeklerin, oyun çağı çocuklarının ve ailelerini farklı ve karmaşık gereksinimlerinin karşılayamayacağının

farkındadır, bu nedenle bir ekip yaklaşımı izler.

 Bu temel ilkeler, BAHP’ nin yazılmasını ve uygulanmasını 91

BAHP’ nin bileşenleri

1. Çocuğun gelişim düzeyi

2. Ailenin kaynakları ve gereksinimleri 3. Çocuk ve aile için beklenen çıktılar

4. Değerlendirme ölçütleri, işlemleri ve zaman çizelgesi 5. Gereksinim duyulan hizmetler

6. Hizmetlerin verilme tarihleri ve sorumlu kurumlar 7. Hizmet koordinatörü

8. Okul öncesi programlara geçiş işlemleri

92

1. Çocuğun gelişim düzeyi

 Bu bölümde ekibin değerlendirme sonuçları listelenir ve çocuğun gelişimi, sağlık ve tıbbi açıdan güçlü yönleri ile gereksinimlerine ilişkin bulgular özetlenir.

 Değerlendirme kapsamlı olmalı ve aileyi kapsamalıdır.

 Çocuğun gelişimini değerlendirmek için kullanılacak

araçlar çocuğun özelliklerine, tanıya ve ekip üyelerinin profesyonel yargılarına göre belirlenir.

 Bebekler ve oyun çağı çocukları, spesifik bir tanısal etiketten daha çok gelişim geriliği olan çocuk olarak tanımlanır.

93

2. Ailenin kaynakları ve gereksinimleri

 Ailenin çocuğun gelişimini destekleme yeterliliğine ilişkin olarak güçlü yönleri ve gereksinimleri konusundaki bilgi not edilmelidir.

 Ailenin gereksinimleri; çocuğun durumu, normal çocuk gelişimi, geçici bakım, mesleki eğitim ve hatta çocuk bakım olanakları hakkında bilgi olarak tanımlanır.

 Ailenin gereksinimlerinin yanı sıra çocuğun gereksinimleri de göz önüne alınır. Örneğin; çocuğun tekerlekli sandalyeye

ihtiyacı varsa ancak aile bunu karşılayamıyorsa, program ailenin yanı sıra çocukta istenen değişimleri destekleme aracı olarak ailenin bu sandalyeyi almasına yardım edebilir.

 Görüşmelerde anne-babaların kendilerini yargılanıyormuş ya da değerlendiriliyormuş gibi hissetmemeleri önemlidir.

 Anne-babalar BAHP’ nın geliştirilmesinde aktif katılımcılar olacaksa, ailelerle uygun şekilde görüşme yapmak önemlidir.

94

3. Çocuk ve aile için beklenen çıktılar

 BAHP aile temelli bir yaklaşımı izler, bu nedenle müdahale ve hizmet tercihleri için ailelerin öncelikleri mümkün olduğunca izlenmelidir.

 Çoğu BAHP, çocuk ve aile çıktılarını birleştirir.

 Çocuk çıktıları, çocuğun gelişimini ve/veya davranışlarını destekleyen hedeflerdir.

 En iyi çocuk çıktıları, kolaylıkla günlük ev rutinleriyle bütünleştirilenlerdir.

 Çıktılar ölçülebilir olmalıdır.

 Örneğin; “ Ali Haziranın sonuna kadar her akşam yemekten önce oyuncağını almak için oda boyunca en az 3 kez yürür.”

 Aile çıktıları, anne-babanın, kardeşlerin ve/veya ailedeki diğer bireylerin gereksinimlerine odaklanır.

 Etkililiğin değerlendirilebilmesi için, çoğu zaman güç olmasına karşın aile çıktıları da ölçülebilir ifadelerle yazılmalıdır.

 Örneğin; “ Anne-babası, Ali’nin işitme cihazının nasıl çalıştığını ve bakımını Ağustosun sonuna kadar öğrenir.”

 Ekip, gerekli desteklerin sağlandığından emin olmak için her bir çocuk ve aile çıktısını sık sık gözden geçirmelidir.

95

4. Değerlendirme ölçütleri, işlemleri ve zaman çizelgesi

 Değerlendirmenin amacı, hizmetlerin çocuğun ve ailesinin gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığını belirlemektir.

 BAHP’de ölçütlerin ve işlemlerin belirlenmesi, programdan programa önemli ölçüde değişmektedir.

 Ekip, çocuk ya da ailenin gereksinimlerinin karşılanıp

karşılanmadığını değerlendirmek için gereksinim duyulan veri türünü ve veri toplama zamanını belirler.

 Aile çıktıları anne-babalar tarafından belirlendiği için, çıktılarından hoşnut olunup olunmadığını

değerlendirmede anne-babalar uygun kişilerdir.

96

5. Gereksinim duyulan hizmetler

 Bu bölümde sağlanan hizmetlerin sıklığını ve sağlanma yollarını da kapsayan, çocuğun ve ailenin gereksinimleri karşılamak için ihtiyaç duyulan özel/spesifik hizmetler listelenir.

 Hizmetler;

 ev ziyaretlerini,

 terapileri,

 kuruma dayalı programları ve/veya

 toplum tabanlı programlardaki danışmanlıkları kapsayabilir.

97

6. Hizmetlerin verilme tarihleri ve sorumlu kurumlar

 Bu bölümde hizmetlerin verilmeye başlayacağı ve biteceği tarihler ve değerlendirmelerin ne zaman yapılacağı listelenir.

 Kurumlar tarafından hizmet akışının saptanması, kurumlar arasındaki iletişimi kolaylaştırır.

 Her kurum diğer kurumlarla yasal bir sözleşme yapmaktan sorumlu olmalıdır.

 BAHP’de listelenen her hizmetin maliyetini kimin

karşılayacağı da belirlenmelidir, böylece bütün maliyetlerin karşılanıp karşılanmayacağını aileler görmelidir.

98