İsmail Hakkı
Ç ı l g l n d a n s
S e r a m i k atelyesi
S e r a m i k M u a l l i m i : İsmail H a k k ı V
Çok e s k i d e n b e r i m e m l e k e t i m i z d e çiniciliğin m e v c u t o l d u ğ u n u söylemek y e n i bir şey o l m ı y a - caktır. F a k a t eski çinicilikten çok a y r ı o l a n b u - günkü ( s e r a m i k ) s a n ' a t ı m a n l a t m a d a n evvel Selçuk T ü r k l e r i z a m a n ı n d a b a ş l ı y a n K ü t a h y a çiniciliğini t e r k e d e r e k b u g ü n n i ç i n b a ş k a bir gö- rüşle s e r a m i k y a p m a k istediğimizi i z a h e t m e k l e m a k s a d ı m ı z ı n d a h a iyi a n l a ş ı l a c a ğ ı n ı z a n n e d i - yorum.
K ü t a h y a ve b i l h a s s a İznik çiniciliği 18 inci asrın s o n l a r ı n a k a d a r T ü r k tezyini s a n ' a t l a r m m her ş u b e s i n d e olduğu gibi A v r u p a d a n çok ileri bir t e k n i k ve bilgi ile yapılır s a n ' a t n o k t a i n a - zarından y ü k s e k bir zevkin izlerini taşırdı. R e n k - lerde çok h a s s a s o l a n T ü r k s a n ' a t k â r l a r ı n m , halı, d o k u m a , ö r m e ve çiniler ü z e r i n d e b u l d u k - ları zengin şekil ve r e n k t e r k i p l e r i n i abide ve müzelerde t e t k i k ettiğimiz z a m a n o k a d a r z e n g i n
değişiklikler g ö r ü r ü z ki bu bize t a m a m e n h u s u - siyeti o l a n T ü r k tezyini s a n ' a t l a r m m k o m ş u m e m l e k e t l e r s a n ' a t l a r m m t e s i r i n d e k a l m a d ı ğ ı n ı öğretir. Bizde tezyini s a n ' a t l a r h e r ş e y d e n evvel h a l k s a n ' a t ı d ı r . K ö y l ü l e r i m i z i n k u l l a n d ı k l a r ı b ü - t ü n e ş y a l a r d a güzel bir r e n k ve bir d e k o r b u l u -
Kitap d a y a ğ ı
n u r . Her köyün değilse de m m t a k a l a r m k e n - dilerine m a h s u s bir stil ve r e n k a h e n g i vardır.
Biz bu dekorları d a h a derin tetkik edecek olur- sak m o t i f l e r d e çok eski medeniyetlerin izlerini buluruz. Bilerek bilmiyerek h e r 'motifi a l a n h a l - kımız onu öyle bir şekle sokmuş ki a r t ı k o eserde yalnız o n u n görüşü, duyuşu kalmıştır.
B u k a d a r hususiyeti olan zengin T ü r k tezyini s a n ' a t l a r ı lâle devrinde başlıyan Avrupa tesirle- rile şehirlerde bozulmıya başlamıştır. Topkapı sarayını gezerken T ü r k çinilerinin çok p a r l a k sırlarla en güzel bir dekoru t e m i n eden çini d u - v a r l a r ı n d a n s o n r a İ t a l y a d a n gelmiş sarı renkli Çinilerle kaplı salonlara rasgelinir. Dekor, r e n k itibarile çok aşağı bir zevk, k a r t o n p i y e r ve yağ- lıboya dekorlarda zevksiz k a l f a l a r ı n eserleri bize s a n ' a t t a (dejenere) zevklerin h â k i m olmağa başladığını gösterir. Avrupaya tezyini s a n ' a t l a r - la a l â k a d a r b i l ' u m u m lâks eşya i h r a ç eden m e m - leketimize d a h a o z a m a n l a r yavaş yavaş A v r u p a - n ı n k a m l o t eşyası girmeğe başlıyor ve b u h a r m a k i n asının i c a d ı n d a n sonra A v r u p a n ı n çok ucuz sattığı ve n i h a y e t m a k i n a l a ş a m ı y a n tez- g â h l a r yerlerini t a m a m e n Avrupa piyasasına terkedip kapatıyorlar.
Z a m a n z a m a n t a r i h t e bazı s a n ' a t l a r ı yeni- den c a n l a n d ı r m a k istendiğini de görürüz. Mese-
lâ S u l t a n Mecit Beykozda bir cam ve bir de f a - y a n s f a b r i k a s ı açmış. Venedikten camcılar,
( F r a n s a ) d a n f a y a n s ç ı l a r getirtmiş. Cam ve çi- nicilik yeniden Beykozda ihya edilmiş ve bu iki f a b r i k a t e k n i k ve s a n ' a t itibarile güzel işler y a p - mışlar. S u l t a n Mecidin ölmesile b e r a b e r f a b r i - kalar k a p a n m ı ş l a r , d a h a sonra yine Yıldızın içinde m ü t a r e k e senelerinin s o n u n a k a d a r de- v a m eden bir porselen fabrikası görürüz. Bu f a b - rikayı S u l t a n H a m i t açmış, u z u n seneler bil- u m u m mevaddı iptidaiye ve kimyeviyesi, b ü t ü n u s t a l a r ı F r a n s a d a n gelen e l e m a n l a r l a çalışarak cidden m ü k e m m e l porselen yapılmış ve n i h a y e t orası da 1923 te k a p a n d ı k t a n s o n r a topallıyarak devam eden K ü t a h y a çiniciliğinden başka bir çinicilik kalmamıştır. B u g ü n k ü K ü t a h y a çinici- liği teknik, s a n ' a t itibarile d ü n y a d a mevcut çini- ciliklerin en m a n a s ı z ve zayıf bir kısmıdır. H a - y a t t a hiç yeri Olmıyan bu çini ocakları İ s t a n b u - la gelen bir kaç seyyahın T ü r k işi diye h o ş u n a gidiyor ve s a n ' a t t a n h a b e r i olmıyan v a t a n d a ş -
K e ç i
l a r ı n evlerini dış veya içten süslüyor. Memleket tezyini s a n ' a t l a r m m bu acı halini gören Maarif Vekâleti A v r u p a y a h a r p t e n s o n r a evvelâ ressam, h e y k e l t r a ş gönderirken d a h a s o n r a l a r ı tezyini s a n ' a t l a r için talebe g ö n d e r m e ğ e başladı ve ayni z a m a n d a Güzel s a n ' a t l a r a k a d e m i s i n d e tezyini s a n ' a t l a r şubesini açtı. Başlangıç u z u n tecrübe senelerile geçti. Bir ecnebi m ü t e h a s s ı s ı n h e r şu- beyi tedris ettirmesi gibi büyük h a t a l a r yapıldı ve n i h a y e t sıra yetişen T ü r k gençlerine geldi.
S e r a m i k atelyesinin bir senelik mesaisi m e k t e p sergisi k a p a n d ı k t a n s o n r a Beyoğlunun en yük- sek ve seramik m a ğ a z a s ı olan Degojis'de satıl- m a k t a d ı r . Bu bize hayalle uğraşılmadığını san'- a t ı m ı z m g ü n ü n i h t i y a ç l a r ı n a cevap veren, h a - y a t t a yeri olan ve A v r u p a d a n gelen eşyadan çok d a h a yüksek bir zevkle yapılmış işlerin hemen u m u m î h a y a t ı m ı z içinde yer aldığını gösterir.
T ü r k s e r a m i k t a r i h i n e k a r ı ş a n K ü t a h y a n ı n
M u h t e l i f b i b l o lar
cami, tezyin seramiğini artık bırakmak lâzım.
En cahil kimselerin elinde topraktan, sırdan, de- kordan a n l a m ı y a n ustaların hayatla hiç alâkası olmıyan bu işlerini kullanacak bir yer kalmadı.
Bizim aradığımız en yeni bir teknik içinde her talebenin şahsî istidat ve kabiliyetlerini inkişaf ettirmek, yapacağı eserlere zevkinin b ü t ü n h u - susiyetlerini en güzel bir şekilde gösterebilmesi- ni öğretmek, h a y a t t a k i ihtiyaçlara cevap veren yeni bir Türk seramik san'atını kurmaktır. Bu-
gün küçükten başlıyan seramik atelyesinin bir gün (Millî seramik m a n i f a k t ö r ü ) olacağı m u -
h a k k a k t ı r . Müteaddit defalar yazdığım gibi memleketimize her sene hariçten iki milyon lira- lık seramik eşya gelir. Bizim etütlerimizden son- ra aldığımız neticelerle gördük ki (Porslen F a - yans ve seramik s a n ' a t m ı n bilumum şubelerini yapacak mevaddı iptidaiye İstanbul civarında vardır ve bugün yapmış olduğumuz sergideki bütün seramik işler yerli mevaddı iptidaiye ile yapılmıştır. Sanayiin en lüzumlu şubesi kadar millî bir ihtiyaç olan seramik sanayiinin çok ümit ederim, yakın bir z a m a n d a kurulduğunu görürüz.
Foto Neşet
