Anıt-Kabir Müsabakası münasebeti le

ı D 1/ î T r 1/ T Y A p' s A N A T A K L L L T L L S A H I P L E R I : Y . L Ş E H I R C I L I K v e S Ü S L E Y I C I S A N A T L A R D E R G I S I M I M A R A B I D I N M O R T A Ş ve Y. M I M A R Z E K I S A Y A R S A Y I • 133 -134 İ D A R E Y E R I : A N A D O L U H A N NO. 32 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307

A n ı t - K a b i r M ü s a b a k a s ı

m ü n a s e b e t i l e

Ebedî Şef A T A T Ü R K ' e , Rasat-tepede yapıl-masına karar verilen anıt-kabir'in projeleıi için mil-letlerarası bir müsabaka tertip edildi. Müsabaka 3 / 3 / 1 9 4 2 de sona erdi.

Bu mühim mimarî hâdise, dünya buhranının en şiddetli bir devrine rastladığı cihetle maalesef ehemmiyetile mütenasip bir netice vermemiştir. Türk milletinin büyük kurtarıcısı A T A T U R K ' ü n ebedî istirahatgâhı anıt-kabir müsabakasına meşhur yabancı mimarlar iştirak edemedikleri gibi m e m l e -ket proje hayatında mühim rolleri olan genç Türk mimarlarının da bir çoklarının askc-riik vazifelerini yapmakta oldukları bir zamana tesadüf etmesi onları da iştirakten mahrum etmiştir.

Normal bir zamanda yapılan İstanbul konserva" luvarı milletlerarası müsabakasına yerli ve yabancı yüzden fazla mimar iştirak ettiği halde, anıt-kabir gibi bir millet tarihinde asırlarda bir tesadüf edile-cek bir mevzua yalnız kırk yedi mimarın iştirak et-mesindeki mühim sebebin ancak dünyanın bugünkü zor durumudur. Binaenaleyh, müsabakanın neticesi birçok mimarlarımız gibi bizi de tatmin etmemiştir. İçinde mimarı salâhiyetler de bulunan jüri heyeti raporlarında seçtikleri her üç projenin de tatbik edil-dikleri takdirde ıslaha muhtaç olduğu ve bu tadilât yapılmadan inşaarı kabil olmayacağını "kaydetmişler-dir. u husuta raporda hulâsa şeklinde malûmat varsada kâfi değildir. Müsabaka şartnamesindeki maddeler, iştirak eden projeler arasında en mükemmel üç p r o -jenin jüri tarafından seçilip hükümete bildirilmesini âmirdir. Fakat müsabıklar içinde, mevzua lâyık p r o -jelerin bulunmaması takdirinde derece verilmiyeceği hakkında her hangi bir kayıt yoktur. Jüri heyeti gelen projelerden kifayetsiz oldukları halde, şartnameye uyarak üç projeyi seçip hükümete tevdi etmekle yal-nız, kendilerine tahmil edilen vazifeyi mi ifa etmiş-lerdir.

Derece kazanan üç proje içinde eri fazla âbide fikri ve tesiri olan (Johannes Krüger) in eseridir. Fakat Kruger iç mimaride asıl ve güzel bir tesir y a -ratmağa muvaffak olduğu halde, haricî mimaride vahşi ve bize hitap etmiyen bir mimari seçmişiir. Ayrıca binanın fonksiyonunda aksak taraflar vardır.

İtalyan mimarının eseri ise ne dış ve ne de iç mimarî itibarile tatmin edici değildir. Bu eser de, evvelki proje gibi Mozole'nin bulunduğu şeref holü diğer teferruattan tamamen ayrılmıştır. Mozole bu p r o j e d e başlı basına bir kütleden ibarettir.

Mimar Foschini projesinin harici, italyan dergi-lerinin iddiaları gibi bir italyan mimarisinden başka bir şey değildir. Iç mimarî ise tamamen kilise ruhunu aksettirmektedir. Üçüncü proje, genç Türk mimar-ları Emin Onat i'ıe Orhan A r d a ' y a aittir. Diğer birçok projelerin filâfma olarak bu esere ufkî pro" posyoniar hâkim olmuş ve heyeti umumiyesi Rasat-tepenin üstünde Ankara silüetine uygun düşmüştür.

Plânda M o z o l e yi havi şeref holü ile diğer kısımlar umumî bir kütle İçine alınmış yalnız şeref holü yüksek bir hacimle tebarüz ettirilmiştir. M o z o -le'nin elrafı bir kolonat ile çerçevelenmiştir ki ilk mabet fikirlerinden mülhem bir buluştur. Iç mimarî hariçle kabili kıyas olmıyacak kadar fakir, nispetsiz ve heyecandan mahrumdur. Bu projede millî bir at-mosfer yoktur.

Satın alınan projelere gelince, bunlar içinde ilk üç proje İle yarışacak derecede kuvvetli fikre ve esasa sahip olan proje, üç genç Türk mimarının ( R . A k ç a y , K. Söylemezoğlu ve K- A r u ) rıun eseridir.

-Rasat tepeden Ankaranın görünüşü

saade ettiği proporsiyonlar ve motiflerle, âbidenin içinde temiz bir Türk mimarî karakteri yaratmağa muvaffak olmuşlardır. İçin muvaffakiyetli kompozis-yonuna mukabil hariç işlenmemiş ve olgunlaşmamış kaba bir hacim ifade etmektedir.

Güzel Sanatar Akademisi asistanlarına ait olan projeye gelince, plânı fikir itibarile kuvvetli ise de, haricî mimarî çok iptidaî, nispetsiz ve hattâ zevk-sizdir. Müsabakaya iştirak eden eserler içinde bu projeden daha kuvvetli olanlar vardır.

İsviçreli mimarın eseri araziye uygunluk, k o m -pozisyonundaki fikir inceliği bakımından kıymetli-dir. F"akat eser monumantal değilkıymetli-dir.

İtalyan mimarlarına ait olan diğeı iki projeden mimar Muzio'nun eseri bir ehramdır. Bu proje çok iyi çalışılmış ise de esas fikir ile detaylar arasında münasebet yogtur. Mimar Vaccaro ve Franzi proje-leri ile bizi hiç bir suretle tatmin etmemişlerdir.

Jüri raporunda seçilen projelerden her hangi birinin aynen tatbiki doğru olmıyacağı ıslah ve ta-dilleri lâzım olduğu hakkındaki kanaat: nazarı dik-kate alan hükümet, bu projelerden birinin, kuvvetli bir ihtimale mimar Emin Onat ile Orhan Ardanın projesinin ıslahı için bir konrsyon teşkiline karar vermiş ve hattâ komisyon âzalarını bile tayin etmişti.

Jüri heyetinin hükümete bildirilen bu kararı, seçilen eserlerin zayıf olduğunu ispata kâfidir.

Baş-ka memleketlerde mimarî müsabaBaş-kalardan alınan neticeler tatmin edici olmadığı zaman birçok usul-lere müracaat edilir. Bunlardan biri, derece alan mimarlar arasında ikinci bir müsabaka açmaktır ki en mantıklı ve muvafık yoldur. Çünkü derece zanan projeler ile satın alınan proie sahiplerinin ka-zandıkları bir hak vardır. Bu sayede bu fak tanın-mış olur, müsabıklar arasında ikinci bir yarışma yapı-lır. Esasen Anıt - kabir için düşünülen kompozis-yonlar, fikirler kâfi derecede meydana çıkmış, mev-zu aydınlanmıştır.

Diğer mühim bir mesele de, tatbik edilecek projenin millî bir eser olmasıdır. Anıt-kabır bir

Rasat tepeden Yenişehirin görünüşü.

M ü s a b a k a P r o g r a m ı

1 — Büyük Türk milletinin kalbinde yaşıyan Atatürk yeni Türkiyeyi kurmuştur. 10/1 1 / 1 9 3 8 de maddî varlıktan ayrılarak ebedî ve fanî dünyaya göçen Atatürk'ün tabutu önünde Türk Milleti en İçli bir teessür ve minnet tâzimlerile eğilmiştir.

Her Türkün kalbinde yaşıyan bu büyük ada-mın eserlerini ebediyete mal edecek ve Türk kalbi-nin ATA'sına bağlılığını bütün kuvvet ve azamstile ifade edecek olan Anıt Kabir aşağıdaki esaslara göre hazırlanmalıdır.

2 — Anıt bir ziyaretgâh olacaktır Bu ziyaret-gâha büyük bir şeref methalinden girilecek ve yüz binlerce Türk'ün ATA'sının önünde eğilerek tazi-mini sunmasına ve bağlılığını tekrarlıyarak geçmesi-ne müsait olacaktır.

3 — Bu âbide A T A ' n ı n ; Asker Mustafa Ke-mâl, Devlet Reisi Gazi M. KeKe-mâl, Büyük siyasî, ilim adamı, büyük mütefekkir ve nihayet yapıcı ve yara-tıcı büyük dehânın vasıflarının kudret ve kabiliyeti-nin timsali olacaktır. V e onun şahsiyetiyle mütena-sip bulunacaktır.

4 — Anıt Kabrin yağından görüldüğü ka-dar uzaktan da görülmesi lâzımdır. Bu itibarla aza-metli bir siluet temin etmelidir. Aynı zamanda kul-lanılacak mimarî motifler âbidenin uzaktan tesirini kaybetmiyecek küçük detaylardan ziyade azamet ve kudreti ifham edecek büyük unsurlar olmalıdır. Abi-de verilen arsanın en hâkim noktasında inşa edile-cektir.

5 — Atatürk'ün ismi ve şahsiyeti altında Türk milleti sembolize edilmiştir. Türk milletine hürmet

ve tâzimini göstermek isteyenler büyük Ata'nın ka-tafalkı önünde eğilerek bu tezahürlerini ifade ede-ceklerdir. Bu itibarla Ankaraya gel;n her ziyaretçi doğruca Ata'nın mezarına giderek bu tazim vazife-sini ifa edecektir.

6 — Atatürk Anıt - Kabrinin ve servis ve müş-temilât binalarının inşa masrafları ile bahçe ve par-kın tanzimi, tenviri ve sulama tesisatı, dahilî yolları ve ihata duvarları için üç milyon lira tahsis edilmiş olup bunun iki milyonu bizzat Anıt-Kabir binasının inşasına mahsustur.

II — Antreler ve sortiler, antre servisi 7 — Anıt ve kabrin bir esas şeref methali bu-lunacaktır. Anıta yapılacak ziyaretler bu methal ü-zerinden yapılacaktır.

8 Her sene Ata'nın ölüm gününde yüz bin-lerce Türk'ün tâzim vazifesini ifa etmek için lâhdin önünde yapacağı tâzim geçidini temin edecek antre ve sortiler düşünülecektir.

9 — Bunlardan başka sair zamanlarda Atatürk müzesinde tetkikte bulunacaklar için ayrıca bir ant-re ve gardrop bulunacaktır.

10 — Antre servisleri: kapıcı odalarının adet-leri müsabıkların tesis edecekadet-leri antre adetadet-lerine ve mahallerine göre kendileri tarafından tesbit edile-cektir.

1 1 — Şeref mahalli civarında 200 kişilik bir gardrop yapılacaktır.

1 2 — Dört odadan mürekkep bir idare kısmı teşkil edilecektir ki burada Anıt Kabrin Müdürü, kâ-tibi, Müze memuru ve saire gibi memurlar buluna-caktır.

bü-Rasat tepeden diğer bir görünüş

yüklerinin ve büyük misafirlerin İstirahatlerini temin edecek bir dinlenme salonu bulunacaktır.

III — Esas Şeref Holü :

1 4 — Şeref holü, Büyük Ata' nın lâhidini ihti-va etmesi itibarile muhakkak surette bu âbidenin ruhunu ve en esaslı yerini teşkil eder.

Bu hol başta büyük A T A ' n ı n yarattığı bütün Türk milleti olduğu halde aynı zamanda milletimize tazim ve hürmetlerini gösterecek ecnebi devlet he-yetlerinin Ata'nın lahdine teveccüh edecekleri, hür-met ve tâzimlerini sunacakları büyük holdür. Bu hol en az 250 ziyaretçiyi birden istiap edecek

büyük-lükte olacaktır. Bu holde aranan azamet, ihtişam ve kuvvet tesirleri müsabıklara bırakılmış olup holün şekil, eb'ad ve irtifaı hakkında hiç bir mütalâa der-meyan edilmemiştir.

15 — Büyük Atatürk'ün lâhidinin yeri bu şeref holünün ruhunu teşkil etmektedir. Ancak mezkûr katafalkın işgal edeceği yerin tayini müsabıka bıra-kılmıştır.

1 6 — Bundan başka Atatürk kurduğu Cümhu-riyet Halk Partisine altı umde bahsetmiştir ki bu-günkü modern Türkiyenin programı ve sembolü o-lan ve parti bayrağında altı ok ile temsil edilen bu altı umde şunlardan ibarettir:

TmL. l?~J. C~T . ILUU ı.tu CL. 1. S

Cephe 1 - Cumhuriyetçiyiz. 2 - Milliyetçiyiz. 3 - Halkçıyız. 4 - İnkılâpçıyız. 5 - Devletçiyiz. 6 - Lâıkız.

Bu altı sembolün Ata'nın lahtinin münasip ta-raflarında veya holün her hangi -münasip görülecek

mahallinde yine müsabıkın münasip göreceği şekil-d e sembolize eşekil-dilerek temsil eşekil-dilmesi lâzımşekil-dır.

1 7 — Bunlardan başka kabri ziyaret edecek büyüklerimizin ve ecnebi devlet heyetlerinin tâzim ifadelerini tesbit ve imza etmeleri için bir altın ki-tap bulundurulacaktır. Bu kiki-tap için mahal ve imza yeri müsabıklar tarafından tesbit edilecektir.

B I R I N C I M Ü K A F A T :

M i m a r M u a l l i m E m i n O n a t ve O r h a n A r d a

İstanbul

Bu proje, herkesçe beğenilmesi kabil bir kompozisyondur. İlk mabed fikrinden mül-hem mustatili bir plân teşkil eden Mozole ve teferruatı dıştan bir kolcnadla çerçevelen-miştir. Şeref holünü ihtiva eden hacim (M.o-numentalite) temini için umumi kütleden yükseltilmiştir. Esas itibarile sade ve basit hacimlerden mürekkep olan anıdm bu kısmı üzerinde fuzuli Baröliyefler yapılmıştır.

Iç görünüş

Jüri raporunda da zikredildiği gibi hariç ile hiç alâkası olmıyan b:r iç mimari. Diğer projelerdeki iç mimarî

zenginliklerine mukabil bu projenin içi çok fakirdir.

—

Umumî görünüş

Umumi görünüş (Arkitettura) dan:

M i m a r Y o h a n n a s K r ü g e r p r o j e s i . B e r l i n

Mimar Y. Krüger'in projesi kuvvetli bir eserdir. Harici mimarî biraz vahşi bir tesir yapmakta ise de; iç mimari zengindir. Mima-rın projesinde Abide fikri hakim olup kabrin bulunduğu hol esas kitleyi teşkil etmekte; di-ğer aksamı teferruat gibi tali kalmaktadır.

Mozole

Cephe

M i m a r A r n o l d o F o s c h i n i p r o j e s i . ( R o m a . )

Seçilen projelerden İtalyan mimarı Ar-noldo Foschiniye ait olan bu proje çok iyi ça-lışılmış bir eserdir. Bu mimar da kabri esas bünye olarak kabul etmiş diğer aksamı pro-jesinde küçük basık hacımlar içinde terkip etmiştir. Kabri ihtiva eden abide murabbai bir plân teşkil etmektedir.

Umumi görünüş 1

»

» »S! L , .

( ( ' « " I - I I İ L

V V / J II ®

Mozole, diğer kısımlardan tamamen ay-rıdır. Diğer kısımlar arazinin meylinden is-tifade edilerek önde ve basık olarak yerleş-tirilmiştir. Merasim meydanına çıkan geniş merdiven, otomobil yolu ile müteaddit yer-lerden kesilmektedir.

Y. M i m a r H . K e m a l î S ö y l e m e z o K e m a l A h m e t A r u v e R e c a i A k ç a y

p r o j e s i

Şeref Holu

Umumi görünüş

Kesim fiesimlerdsn de anlaşılacağı üzere eserin

mimarisi yabancı hiç bir tesir taşımamaktadır. Mozole ve diğer kısımlar büyük bir hacım içine yerleştirilmiştir. Proje kuvvetli esasları havi ise de dış mimarisi olgunlaşmamıştır.

Cephe

Y. M i m a r . M . A . H a n d a n v e F e r dun. A k k o z a n

p r o j e s i

Plân itibarile iyi buluşları ihtiva eden bu projenin harici mimarisi iptidai ve nisbet-sizdir. Plân harica nazaran daha isabetli bir buluştur.

Projeye kâfi emek verilmemiş olduğu yek nazarda anlaşılmaktadır.

İç görünüş

Menazıı-Görünüş

isviçreli mimarın projesi, kompozisyon bakımından diğerlerinden farklıdır. Anıt arazinin icaplarına tamamen uygun bir şekilde tertiplenmiştir. Mozole, müze ve diğsr teferruat ayrı ayrı tanzim edilmiş ve bunlar iyi

mezcedil-miştir, fakat eserde bir âbideye lâzım olan azamet ve monumantal tesirler yoktur. Buna rağmen fikir kuvvet-lidir.

Mozıolenin içi

M i m a r G i o v a n n i M u z i o p r o j e s i

Px"oje dış mimarî itibarile en eski âbide ve mezar şe-killerinden mülhemdir. Altı köşeli plân üzerindeki ehram, taş inşaata çok müsait görülüyorsa da mimar, bu satıh-ları o kadar çok pencereler ile doldurmuştur ki, ancak betonarme ve zor bir inşaat sistemine muhtaçtır. Bir eh-ram olan esas kitle ile diğer teferruat arasında ahenk-sizlik vardır.

Vaziyet plânı İç göıünüş

IV — Atatürk Müzesi ve sığınak :

1 8 — Yapılacak Anıt Kabrin müsabıkın m u -vafık göreceği bir yerinde bir Atatürk Müzesi yapı-lacaktır. Bu tmüze Atatürk'ün hayatlarının muhtelif devirlerine ait fotoğraflarile kıyafetlerini ve el yazı-ları, imzalan, bazı şahsî eşyaları ile tetkik v e tetöb-bü ettiği kitaplarının teşhirine müsait olacaktır. Bu-nun için asgarî üç salon tesis edilecektir. Bu salon-lardan biri çok kıymetli âsarı mahfuz bir vaziyette teşhir etmek için tahsis edilecektir. Müze kısmı icap ederse iki katlı olabilir.

19 — Ziyaretleri takiben ziyaretçinin, A t a -türkün hayatını anlaması v e onunla beraber muay-yen bir saat yaşıyabilmesi için ziyareti müteakip mü-zeyi gezmesi imkânları temin edilmelidir.

20 — Hava tehlikelerine karşı gerek Atatürk'-ün lahtinin muhafaza edilebiliımesi ve gerekse müze-deki asarın hıfzı için Anıt ve kabrin münasip görü-lecek mahallinde bir sığınak yapılacaktır.

V — Tesisat :

21 — Müsabıklar bu anıt kabir için lüzumlu

M i m a r G u i s e p p e V a c c a r o ve G i n o F r a n z i n ' i n projeleri

Bu proje ağır ve klâsik tesirden ziyade dekoratif bir iç mimarîyi ve hiç lüzum olmadığı halde zor bir iıışa tarzını

icap ettirmektedir.

sıhhî tesisat ( W . C.ler, lavabolar ve pis, temiz su tesisleri) Şofaj, tenvir, vantilâsyon tesisatı, elektrik santralı v e yangın tedbirlerini düşünecek v;e bunun için gereken mahalleri plânında ayıracaktır. Bilhas-sa tabiî ve sıun'î ışık kullanıldığına göre ziya tesisleri düşünülecek ve bunlar münasip şekillerde gösterile-cektir.

V I — Bina dahilindeki servisler :

22 — Anıt ve kabrin daimî bakıcı, bekçi ve hademeleri için iki koğuş ve 15 kişilik bir kıt'ai muntazıra İçin koğuş ile iki odadan ibarettir.

VII — Bina haricindeki servisler :

23 — Anıt ve Kabrin haricinde parkın tarzı tanzimi ve park içindeki tesislerle park yolları ve İhata duvarları ile bahçe methalleri bu müsabaka mevzuuna dahil tutulmuştur.

24 — Parkın tanziminde âbide önünde her-hangi bir tezahürata imüsait 10-15 bin kişiyi istiap edecek bir meydan tesisi düşünülmelidir. Bu m e y -danda toplanan halka hitap edecek müsait bir yer

25 — 50 otomobil için bir otopark yapılacaktır. 26 — Bir fidanlık tesis edilecektir.

27 — Bina haricindeki servis binaları şunlar-dan ibarettir.

A - Bahçıvan İkametgâhı (3 oda W . C. ban-yo, mutfak)

B - Bahçıvanlar ve park bekçileri koğuşu (8 ki-şi İçin)

C - Amele koğuşu ( 1 5 kişi için)

D - Park âletleri için depo (müsait eb'adda) E - Park âletlerinin tamiri için atölye

F - Ser binası (parkı tağdiye edecek ihtiyacı karşılıyacak büyüklükte).

28 — Anıt ve Kabir haricinde tesis edilen

müş-temilât hiç bir zaman esas binanın azamet ve ihti-şamını bozmatmalıdır.

VIII — Umumî mütaleat :

29 — Müsabıkların yapacakları âbidenin şeh-rin mürasele yolları ile irtibatı bu müsabaka mevzul-una dahil olmayıp müsabaka plânlarında gösteril-miyecektir. Bu husus bilâhara Türkiye Cümhuriyeti Hükümetince Ankara İmar plânına göre tesbit edi-lecektir.