EBELİK
SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
EBE216, Cinsel Sağlık
Dr.Öğr.Üye.Serap TOPATAN
CİNSELLİK VE DİĞER NORM DIŞI DAVRANIŞLAR
I
Hafta-13
EBE216, Cinsel Sağlık
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ
2. CİNSELLİK VE DİĞER NORM DIŞI DAVRANIŞLARDA BİLİNMESİ GEREKEN KAVRAMLAR
3. CİNSELLİK VE DİĞER NORM DIŞI DAVRANIŞLAR 3.1. Cinsel Kimlik Bozuklukları / Cinsel Yönelimler
3.1.1. Heteroseksüellik
3.1.2. Homoseksüellik ( Eşcinsellik) 3.1.3. Biseksüellik
3.1.4. Transseksüellik 3.2. Parafililer
3.2.1. Egzibisyonizm (Teşhircilik) 3.2.2. Fetişizm
3.2.3. Frötterizm (Sürtünmecilik) 3.2.4. Pedofili
3.2.5. Mazohizm 3.2.6. Sadizm
3.2.7. Transvestik Fetişizm
3.2.8. Voyörizm (Gözetlemecilik) 3.2.9. Telefon Skotolojisi
3.2.10. Nekrofili
3.2.11. Parsiyalizm
3.2.12. Zoofili
GİRİŞ
Heteroseksüelliği ve ikili cinsiyet sistemini toplumsal bir norm olarak kabul eden görüş, son yıllarda daha çok tartışılmakla birlikte günümüzde hala eğitim, sağlık, iş, yasal haklar gibi pek çok alanda cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dayalı eşitsizlik devam etmektedir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile vurgulandığı üzere bütün insanlar onur ve haklar bakımından özgür ve eşit doğar (Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesi, 2017).
Lezbiyen, gey, biseksüel, transeksüel ve interseks (LGBTİ) bireyler toplumun duymadığı ve duymaktan da özenle uzak durmaya çalıştığı bir nüfusu oluşturmaktadır ve tarihin bir sürecinden itibaren bütün insanların onurlu ve eşit olduğu gerçeği bu kapsamda ihlal edilmiştir.
Özellikle düşünce, tutum ve davranış açısından toplumun kendilerinden beklediği normallerinin dışına çıkmakta ve diğer insanları bir bakıma toplumsal düzenin bozulması ile tehdit etmekte olan bu grupla ilgili olarak; yaygın uluslararası literatür doğum, sağlık, hastalık, yaşam ve hatta ölüm sürecinin bile bu bireyler için adalet ve gerekli konforla gelmediğini ortaya koymaktadır.
Modern batı düşüncesi ile gelişmiş toplumlarda yürütülen uluslararası çalışmalar ve sosyopolitik hareketler, zaman içerisinde bu bireyleri birer azınlık grup olmanın damgasından çıkarma yönünde ilerlemekteyken (The Guardian, 2017);
Türkiye gibi daha geleneksel ve muhafazakar toplumlar için bu mücadele çok daha keskin dönemeç ve engellere sahiptir
CİNSEL KİMLİK BOZUKLUKLARI / CİNSEL YÖNELİMLER
• Cinsel yönelim kavramı bireyin kendisini hangi cinse ait hissettiğini değil, hangi cinsten kişilere cinsel ilgi duyduğunu ve erotik nesne seçimini ifade etmektedir
(Tüzer 2004).
• Duygusal ve cinsel bir çekimdir ve yönelim kelimesinin çağrıştırdığı gibi bilinçli bir eğilimin aksine, kişinin yönetmediği ve yönetmeye gücünün yetmediği bir kişilik özelliğidir.
CİNSEL YÖNELİM
• İmgesel oyunlarda sürekli karşı cinsin rollerini oynamayı isteme,
• Karşı cinsin alışılagelmiş oyunlarına ve eğlencelerine katılma,
• Karşı cinsten oyun arkadaşları seçme,
• Cinsiyetine aykırı giyimi
• Kendilerinin karşı cinsten olduklarına inanma,
• Kişinin biyolojik cinsiyetinden ya da cinsel rolünden sürekli rahatsızlık duyması
• Karşı cinsten olma isteğini dile getirme,
• Diğer cinsiyette gibi yaşamayı ve davranılmasını isteme,
• Diğer cinsiyete özgü duygularının ve tepkilerinin olduğuna dair bir inanç tarzı.
Çocuklarda ; Ergenler ve yetişkinlerde ;
CİNSEL YÖNELİM ÜÇ BİLEŞENDEN OLUŞMAKTADIR ;
1. İstek/arzu ; kişinin kime ya da kimlere karşı cinsel istek duyması durumudur.
2. Davranış ; kişinin cinsel isteğini yaşama geçirme durumu ve kiminle nasıl bir davranış gösterdiğini ortaya koyar.
3. Kimlik ; kişinin cinsel yönelimiyle ilgili durumunu kimliği olarak benimseyip benimsemediğini ve cinsel ilgisinin yöneldiği cins/cinslere ilişkin durumunu gösterir.
Cinsiyet kimliği cinsel yönelim açısından önemli bir yapıtaşıdır. Bu kavram
‘hissedilen/ait olunan cinsiyet’ olarak da düşünülebilir
Bir cinsiyet kimliği olarak transseksüelite ‘karşı cins gibi hissetme’ anlamını taşır ve benlik ile bütünleşmiştir.
Yalnızca dış görünüşe yönelik uyumlanmaya (örneğin kıyafet, tavır gibi) transvestizm/travestiz denilmekte, toplumsal ya da medikal olarak bu görünüşe müdahale ederek cinsiyet kimliğine uyumlanan bireyler ise yaygın olarak transgender/trans olarak tanımlanmaktadır.
Zaman içerisinde yönelimin yalnız karşıt cinsler arasında olduğu kabulünden çıkılmış ve günümüzde yalnızca kendi cinsine (homoseksüelite), yalnızca karşı cinse (heteroseksüelite) ve biyolojik cinsiyet ayırt etmeden her cinsiyetten bireye (biseksüelite) yönelik olabilecek şekilde üç yönelim tipi tanımlanmıştır
Günlük konuşma dilimizde eşcinsellik (homoseksüelite) kadınlar arası bir yönelim olması halinde lezbiyenlik, erkekler arası olması halinde ise geylik yaygınlaşmıştır.
İnsanların her iki biyolojik cinsiyete ait özelliklerle doğması da mümkündür.
Bu durum interseksüelite (atipik cinsiyet özelliği ile doğum, hermafrodite) olarak bilinir ve bu durumda bir bedende iki cinsiyete de özgü anatomik ve genetik miras barınabilir. Bu miras kesin bir değer ve yüzde ile değerlendirilemez.
Ruhsal ve bilişsel açıdan verdiği kararın yeterliliği onanan birey, istemesi halinde cerrahi müdahale ile benimsediği cinsiyetin biyolojik koşullarına erişebilir. İnterseksüelite net bir cinsiyet kimliğine sahip olmayı engellemeyeceği gibi, cerrahi müdahalenin de bu bireylerde keskin bir kimlik inşa edemeyebileceği bilinmelidir
LGBTİ; lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, interseks olarak tanımlanan cinsiyet, toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelimle ilgili kavramların bir araya geldiği bir kısaltma olarak karşımıza çıkmaktadır
• L - lezbiyenlik kadının kadına,
• G - geylik erkeğin erkeğe,
• B - biseksüellik insanların hem kendi hem de karşı cinse ilgi duyması,
• T - transseksüellik kişinin cinsiyet olarak kendini yanlış bedende olduğunu hissetmesi ve olmak istediği cinsiyette yaşamak için çok yoğun istek duyması,
• İ - interseks tıbbi olarak “standart olmayan” üreme organlarıyla doğmuş kişiler anlamına gelmektedir
1973 yılında ilk olarak Amerikan Psikiyatri Birliği (APA), Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel El Kitabı’nda eşcinselliği ruhsal bir bozukluk olarak tanımlamaktan vazgeçmiş; yıllar sonra Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 17 Mayıs 1990’da aldığı kararla Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) listesinden çıkarmıştır. O tarihten bu yana 17 Mayıs dünyanın çeşitli bölgelerinde ve 2006 yılından bu yana Türkiye’de Kaos GL öncülüğünde “Uluslararası Homofobi ve Transfobi Karşıtı Gün” (IDAHOT) olarak kutlanmaktadır.
• Heteroseksüellik : Karşı cinse duygusal, romantik, cinsel ilgi duymak demektir.
• Eşcinsellik ya da homoseksüellik : Kişinin kendisi ile aynı cinsten olanlara karşı cinsel, duygusal, romantik ilgi ve isteğinin olmasıdır.
Bu durumdaki kadınlar için lezbiyen, erkekler için gey terimi kullanılmaktadır. Hem kendi cinsine, hem de karşı cinse duygusal, romantik, cinsel ilgi hissetmek ise biseksüellik olarak tanımlanmaktadır. 1973 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği (APA), 1993 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) eşcinselliği hastalık sınıflandırmasından çıkarmıştır (WHO, 2012).
Yirminci yüzyılın ilk yıllarında ;
• Sosyal bilimciler eşcinselliği toplumsal patolojinin bir biçimi olarak ele almışlar, hızlı kentleşme ve sanayileşmenin sonucunda aile ve toplum yapısında meydana gelen değişiklerin bir sonucu olarak görmüşlerdir.
• Sosyologlar eşcinselliği, aile yaşamının bozulmasına bireysel olarak verilen bir tepki olarak ele almışlardır.
• Psikologlar ise eşcinselliği fizyolojik nedenleri olan bir hastalık olarak görmüşlerdir
• Travesti : Karşı cinsiyete özgü davranış ve giyimi sürdürmekten zevk almadır.
Bu giyim tutkusu, davranış, ilgi ve özentisinin genellikle bireyin ‘’özdeşleşme’’
mekanizmasında olan bir çarpıklığa dayandığı ileri sürülmektedir.
Transseksüellik : Transseksüellik kavramı ilk olarak, psikoseksüel bozukluk başlığı altında Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı DSM III’te yer almıştır.
• Endokrinolog Harry Benjamin’in, 1950’lerde ve 1960’larda transeksüalite kavramının yayılmasında önemli etkisi olmuştur.
• DSM IV’te, “cinsel kimlik bozukluğu” olarak belirlenen transseksüalite “çocukluk çağı, adölesan ve yetişkin cinsel kimlik bozukluğu” şeklinde ayrı olarak ele almaktadır.
• DSM V’te ise “cinsel kimliğinden yakınma (hoşnut olmama)” olarak tanımlanmakta ve “çocuklarda cinsel kimliğinden yakınma” ve “gençlerde ve erişkinlerde cinsel kimliğinden yakınma” olarak incelenmektedir
• Transseksüalite; bireyin anatomik cinsiyetini reddetmesi ve karşı cinsin birincil (kızlarda vajina, erkeklerde penis, vb) ve ikincil (ses kalınlaşması, tüylenme, meme ve kalçanın oluşumu vb.) cinsiyet özelliklerine sahip olmak istemesi ve kişinin hissettiği cinsel kimlik ile biyolojik cinsiyeti arasındaki çatışma olarak tanımlanan cinsel kimlik bozukluğudur
• Transseksüalitenin tanılanmasında, bireylerin cinsiyetleri organik ve psikolojik süreçlerle belirlenmekte ve cinsiyetten söz ederken bireyin hormonal, anatomik ve psikolojik özellikleri dikkate alınmakta ve bu doğrultuda karar verilmektedir. Bir kişinin transseksüel olarak kabul edilebilmesi için karşıt cinsin tüm özelliklerini benimsemesi gerekmektedir
CİNSEL KİMLİK
BOZUKLUKLARI/Tanı Kriterleri
A. Karşı cinsiyetle güçlü ve sürekli bir özdeşim kurma
Çocuklarda bu bozukluk aşağıdakilerden dördü (ya da daha fazlası) ile kendini gösterir:
1) Diğer cinsiyette olma isteğini ya da ısrarını yineleyeci bir biçimde dile getirme,
2) Erkek çocukların karşıt giyimi yeğlemesi ya da kadınsı giyim
kuşamı taklit etmesi; kız çocuklarının sadece katılaşmış alışılagelen erkeksi giysiler konusunda ısrar etmesi,
3) İmgesel oyunlarda güçlü bir biçimde ve sürekli olarak karşı cinsin rollerini oynamayı yeğleme ya da sürekli olarak diğer cinsiyette
olma fantazileri taşıma,
4) Karşı cinsin alışılagelmiş oyunlarına ve eğlencelerine katılma konusunda yoğun bir istek duyma,
5) Özellikle karşı cinsten oyun arkadaşları seçme,
CİNSEL KİMLİK BOZUKLUKLARI/Tanı Kriterleri
B. Cinsiyetine ilişkin sürekli bir rahatsızlık duyma ya da cinsiyetinin gerektirdiği cinsel rol için uygun olmadığı duyumumun olması.
Çocuklarda bu bozukluk aşağıdakilerden herhangi biriyle kendini gösterir:
• Erkek çocuklarında, penis ya da testislerinin iğrenç olduğunu, ileride yok olacaklarını ya da bir penis sahibi olmamanın daha iyi olacağını öne sürme, kuralsız kaba saba oyunlardan tiksinme ya da erkeğe özgü oyuncakları, oyunları ve etkinlikleri reddetme,
• Kız çocuklarında oturarak idrar yapmayı reddetme, penisinin olduğu ya da ileride bir penisinin olacağını ileri sürme, göğüslerinin büyümesine ya da
mestruasyon görmeyi istememe üzerinde durma ya da olağan kadınsı giysilere karşı ileri derecede tiksinti duyma.
• Ergenlerde ve erişkinlerde bu bozukluk primer ve sekonder cinsiyet
özelliklerinden kurtulma üzerine kafa yorma ya da yanlış cinsiyette doğduğuna ilişkin bir inanç taşıma gibi semptomlarla kendini gösterir.
CİNSEL KİMLİK BOZUKLUKLARI/Tanı Kriterleri
• C. Bu bozukluk fiziksel bir inter seks durumu ile beraber gitmemektedir.
• D. Bu bozukluk, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da
toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik
alanlarında bozulmaya neden olur
Cinsel Kimlik Bozukluğu Nedenleri
• Cinsel kimlik bozukluğunun
(Transseksüalite) herhangi bir hormonal
dengesizlikle ya da biyolojik patoloji ile
ilgisi ortaya konamamıştır
Cinsel Kimlik Bozukluğu Tedavisi
• Çoğunlukla yaşanan toplumsal izolasyon ve dışlanma bu kişilerin özsaygısında azalmaya yol açmaktadır.
• Madde kullanımı ile ilgili sorunlar, anksiyete ve
depresyon, özellikle ergenlerde belirgin olarak intihar girişimleri sıklıkla görülmektedir.
• Tedavi kişinin cinsel kimliği ile uyumunu sağlaması, sosyal ve mesleki işlevselliğini artırabilmesi ve
bağımsızlığını kazanmasına yönelik bireysel veya grup psikoterapisi biçimindedir.
• Terapide kişinin biyolojik cinsiyetine dönmesi
amaçlanmaz çünkü bu hastanın istemediği bir şeydir
ve zaten denense de başarılı olunamaz
kaynaklar
• Birleşmiş Milletler Enformasyon Merkezi Ankara. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesi 1948. Available at:
http://www.unicankara.org.tr/doc_ pdf/h_rigths_turkce.pdf. Accessed Jun 19, 2017.
• The Guardian. Russian ‘gay propaganda’ law ruled discriminatory by European court. Available at:
https://www.theguardian.com/world/2017/ jun/20/russian-gay-propaganda-law-discriminatory-echr-europeancourt-human-rights.
Accessed Jun 21, 2017.
• Amnesty International. The LGBTI rights struggle continues in Turkey July 2016. Available at:
https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2016/07/lgbti-rights-struggle-in-turkey/. Accessed Jun 21, 2017.
• Göregenli M. Ayrımcılığın şiddeti: Nefret suçları, Uluslararası Homofobi Karşıtı Buluşma. Anti-Homofobi Kitabı. Ankara: Kaos GL Yayınları; 2009.
• Öztürk S. Cinsel yönelimler ve Queer kuram. Cogito 2011;65:5–6.
• The World Psychiatric Association (WPA). Position statement on gender identity and same-sex orientation, attraction, and behaviours.
Available at: http://www.wpanet.org/detail.php?section_id=7&content_id=1807. Accessed Jun 21, 2017.
• Candansayar S.Tıbbın (eş)cinselliğe bakışı için bir arkeoloji denemesi. Cogito Dergisi 2011;65-66:149–66.
• Wilton T. Sexualities in health and social care. Philadelphia: Open University Press; 2000.
• Amerikan PsikiyatriBirliği Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı Dördüncü Baskı (DSM-IV). Çev. Ed. Köroğlu E. Ankara:
HekimlerYayın Birliği 1994
• Çam O. Sağlıklı yakın ilişkiler, cinsel yaşam ve psikoseksüel bozukluklar. In: Çam O, Engin E, editörler. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Bakım Sanatı. 1. baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi; 2013. s. 563–96.
• Holmes M.İnterseks: Tehlikeli bir farklılık. Cogito 2011;65–66:100–22.
• Türk Tabipler Birliği LBTİ Çalışma Grubu. Hekimler İçin LGBTİ Sağlığı. Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara. 2016 Mayıs. ISBN 978- 605- 5867-99-7. Erişim adresi: http:///C:/Users/Admin1/Desktop/ LGBTİ%20makale/Yeni%20kaynaklar/LGBTİ_saglig i%20broşürü.pdf.
Erişim Tarihi: 20.11.2017.
• Duyan V, Gelbal, S. Lezbiyen ve GeylereYönelik Tutum Ölçeği (LGYT): Güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk HIV/AIDS Dergisi 2004;
7(3): 106- 112.
