Avrupa Borç Krizi ve Türkiye Yansımaları

(1)

Avrupa Borç Krizi ve Türkiye Yansımaları

Atılım Üniversitesi İktisat Fakültesi

18 Nisan 2012

Ankara

(2)

Sunum Planı

I. Krizin Doğuşu ve Gelişimi

II. Krize Karşı Alınan Önlemler

III. Beklenti ve Riskler

IV. Krizin Türkiye’ye Olası Etkileri

(3)

I. KRİZİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

(4)

Avrupa finansal krizi üç ana sorunun sonucu olarak değerlendirilebilir:

Büyüme modelinin zayıflaması ve zamanla artan makroekonomik dengesizlikler

Finansal sistemde ortaya çıkan sorunlar ve aksaklıklar

Parasal birliğin tasarımındaki eksiklikler

(5)

Kaynak: Dünya Bankası

Onar Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (yıllık %)

Avrupa Birliği zaman içerisinde genişlemesine rağmen büyüme hızı geriledi…

-4 -2 0 2 4 6 8 10 12

Avrupa Birliği ABD Japonya Çin Latin Amerika

(Gelişm. olan)

Doğu Asya ve Pasifik (Gelişm. olan)

Doğu Avrupa ve Orta Asya (Gelişm. olan)

Orta Doğu ve Afrika (Gelişm. olan) 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010

(6)

Kaynak: ECB

Son Gözlem: 2011 2.Çeyrek

Birim İşgücü Maliyetlerine Dayalı Rekabet Güçlerinin Karşılaştırılması

(2000 = 100)

…çevre ülkelerde rekabet farklılıklarından doğan yüksek cari işlemler açıkları makroekonomik dengesizliklerin başında yer alıyor...

Fransa

Almanya Yunanistan

İrlanda İtalya

İspanya

80 90 100 110 120 130 140

Mart 00 Eylül 00 Mart 01 Eylül 01 Mart 02 Eylül 02 Mart 03 Eylül 03 Mart 04 Eylül 04 Mart 05 Eylül 05 Mart 06 Eylül 06 Mart 07 Eylül 07 Mart 08 Eylül 08 Mart 09 Eylül 09 Mart 10 Eylül 10 Mart 11

6.2 5.3 4.9 -11.9

-12.6 -17.9

-20 -15 -10 -5 0 5 10

Almanya Lüksemburg Avusturya Hollanda Finlandiya Belçika Fransa İtalya Malta İrlanda Slovakya Slovenya Estonya İspanya GKRY Portekiz Yunanistan

Krizin Başlangıcında (2008) Cari İşlemler Dengesi/GSYH Oranları

(%)

(7)

Kaynak: Eurostat, OECD, ECB, TCMB

Banka Bilançolarının GSYH’ye Oranları (2008, %)

…makroekonomik dengesizlikler finansal sistemde sorunlara yol açtı, banka bilançoları aşırı genişledi...

0 200 400 600 800 1000 1200

ABD Japonya Yunanistan Portekiz İspanya Almanya AB Euro Bölgesi Fransa İngiltere İrlanda

Tüketim artışı finans kesiminin genişlemesi ile sağlandı.

Varlık piyasalarında köpük

Yüksek kaldıraç oranları

Bankacılık/finansal kesimin aşırı

büyüklüğü

(8)

…ekonomik ve parasal birlikteki tasarım eksiklikleri sorunların daha da artmasına neden oldu…

Oluşturulan parasal birliğe karşın, mali birliğin sağlanamaması

Maastricht kriterlerine uyum sorunu

Yönetişim alanındaki aksaklıklar

Karar alma sürecinin yavaşlığı

Siyasi önceliklerin ekonomik-mali önceliklerin önüne geçmesi

Birliğin yaptırım gücünün zayıf olması

(9)

Kaynak: Avrupa Komisyonu (Sonbahar 2011 tahminleri)

Bütçe Açıkları (GSYH’nin %’si)

…küresel finansal kriz kamu maliyesindeki mevcut sorunları daha da kötüleştirdi ve borç krizi ortaya çıktı…

Almanya

Yunanistan İspanya

Fransa İtalya

Portekiz

İrlanda -35.0

-30.0 -25.0 -20.0 -15.0 -10.0 -5.0 0.0 5.0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (t)

% -3

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (t)

% 60

Kamu Borçları

(GSYH’nin %’si)

(10)

* Kamu borçlarının büyüklüğüne göre ağırlıklandırılmıştır.

Kaynak: Bloomberg, TCMB

Euro Bölgesi CDS Spreadleri*

(bp)

Borç kriziyle birlikte piyasalardaki stres 2008’den daha yüksek…

0 100 200 300 400 500 600

Ocak 08 Ağustos 08 Mart 09 Ekim 09 Mayıs 10 Aralık 10 Temmuz 11 Şubat 12

Euro Bölgesi Ülkeleri (Yunanistan hariç) Bankalar

Lehman Brothers'ın iflası

9 Mayıs 2010 EFSF üzerinde anlaşılması

21 Temmuz Liderler Zirvesi

26 Ekim Liderler Zirvesi

9 Aralık Liderler Zirvesi

(11)

II. KRİZE KARŞI ALINAN ÖNLEMLER

(12)

AB krizle mücadelede

5 ana başlıkta hareket ediyor…

1. Sorunlu ülkelerin kurtarılması

2. Güvenlik duvarı (istikrar mekanizmaları)

3. Bankaların yeniden sermayelendirilmesi

4. Büyüme modelinin güçlendirilmesi

5. Ekonomik yönetişimin geliştirilmesi

(13)

Kurtarma Paketleri

(EU+IMF) Yunanistan 1

(110 milyar €)

Yunanistan 2

(130 milyar €)

İrlanda

(85 milyar €)

Portekiz

(78 milyar €)

(14)

İstikrar Mekanizmaları (EFSF+ESM)

Finansal istikrar için ihtiyaç duyan ülkelere yardım etmek üzere Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığının (EFSF) kurulması ve Avrupa İstikrar Mekanizmasının (ESM) ile birleştirilmesine karar verilmesi

• EFSF kaynaklarının iki opsiyon kullanılarak kaldıraçlandırılması kararı

• ESM’nin yürürlüğe giriş tarihinin Temmuz 2012’ye çekilmesi 26 Ekim 2011

9 Aralık 2011

• EFSF ile ESM’nin birleştirilerek güvenlik duvarının 700 milyar euroya çıkartılması

30 Mart 2012

(15)

Kaynak: European Banking Authority (EBA)

Bankaların Yeniden Sermayelendirilmesi

Avrupa Bankalarının Sermaye İhtiyaçları (milyar €)

26 Ekim 2011 Bankaların çekirdek sermaye yeterlilik oranlarının

30 Haziran 2012’ye kadar % 9’a geçici olarak çıkarılması

0 5 10 15 20 25 30

Yunanistan İspanya İtalya Almanya Fransa Portekiz Belçika Avusturya G. Kıbrıs Diğer

Ülke Sermaye Tamponu Ek Sermaye İhtiyacı

(16)

Büyüme Modelinin Güçlendirilmesi

Europe 2020 Stratejisi Uzun dönemli yapısal önlemler

1. Akıllı büyüme

2. Sürdürebilir büyüme

3. Kapsayıcı büyüme

Beş alanda hedefler belirlendi:

1. İstihdam,

2. AR&GE ve inovasyon, 3. İklim değişikliği ve enerji 4. Eğitim

5. Fakirlik ve sosyal dışlanma

(17)

Ekonomik Yönetişim

İstikrar ve Büyüme Paktının güçlendirilmesi

I

Avrupa Bütçe Dönemi Makroekonomik

dengesizliklerin giderilmesi

Euro Plus Pact Finansal sektörün

rehabilitasyonu (EFSF/ESM)

II

III

IV

V

Mali İstikrar Antlaşması

(Treaty on Stability, Coordination and Governance in the EMU)

Bütçe dengesinde altın kural

< GSYH’nin % 0.5 = √

> GSYH’nin % 0.5 = X Yapısal

açık

2 Mart 2012’ de Ç. Cumhuriyeti ve İngiltere dışındaki üyeler imzaladı.

1 Ocak 2013’e tarihinde 12

üyenin onaylaması şartıyla

yürürlüğe girmesi bekleniyor.

(18)

ECB’nin Önlemleri ile bilançosu hızla genişledi

1. Düşük faiz politikası

2. Piyasalara uzun vadeli-düşük faizli likidite sağlamak

3. Varlık alım programı (SMP)

Bilançoda hızlı genişleme

ECB, FED ve BoE Bilançoları

(Toplam Varlıklar, 1 Ocak 2008 değerlerine göre 100’e endekslenmiş)

Kaynak: ECB, BoE, FED

2.16 trilyon €

2.96 trilyon € 413 milyar €

50 100 150 200 250 300 350 400

Şubat 08 Nisan 08 Haziran 08 Ağustos… Ekim 08 Aralık 08 Şubat 09 Nisan 09 Haziran 09 Ağustos… Ekim 09 Aralık 09 Şubat 10 Nisan 10 Haziran 10 Ağustos… Ekim 10 Aralık 10 Şubat 11 Nisan 11 Haziran 11 Ağustos… Ekim 11 Aralık 11 Şubat 12 Nisan 12

FED ECB BoE

(19)

Kaynak: ECB, FED, BoE

ECB’nin Aktardığı Likidite (milyon €)

…bu genişlemede LTRO ve SMP operasyonları etkili olmuştur.

Varlık Alım Programı (milyon €)

1,090,891

0 200,000 400,000 600,000 800,000 1,000,000 1,200,000 1,400,000

Ocak 08 Nisan 08 Temmuz 08 Ekim 08 Ocak 09 Nisan 09 Temmuz 09 Ekim 09 Ocak 10 Nisan 10 Temmuz 10 Ekim 10 Ocak 11 Nisan 11 Temmuz 11 Ekim 11 Ocak 12 Nisan 12

Toplam verilen likidite Haftalık refinansman Uzun vadeli refinansman

22 Aralık operasyonu

29 Şubat operasyonu

-5,000 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000

Haziran 10 Temmuz 10 Ağustos 10 Eylül 10 Ekim 10 Kasım 10 Aralık 10 Ocak 11 Şubat 11 Mart 11 Nisan 11 Mayıs 11 Haziran 11 Temmuz 11 Ağustos 11 Eylül 11 Ekim 11 Kasım 11 Aralık 11 Ocak 12

İspanya

İtalya

Portekiz

İrlanda

(20)

III. BEKLENTİ VE RİSKLER

(21)

LTRO’ların etkileri para piyasalarında gözlemlenirken kredilerde henüz bir iyileşme yok…

Sektörler İtibarıyla Krediler (yıllık % değişim)

Kaynak: Bloomberg Son Gözlem: 11 Nisan 2012

-5.0 0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0

May.08 Şub.09 Kas.09 Ağu.10 May.11 Şub.12

Ticari krediler Tüketici kredileri Konut kredileri M3 artış oranı

Bankalara açılan krediler

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2

Tem.10 Eki.10 Oca.11 Nis.11 Tem.11 Eki.11 Oca.12 Nis.12

Euribor - 3 aylık Eonia - gecelik

OIS - overnight index swap EURIBOR-OIS

Para Piyasası Gösterge Faiz Oranları (%, bp)

Kaynak: ECB

Son Gözlem: Şubat 2012

(22)

…büyüme açısından 2012 yılı zor bir yıl olacak...

Büyüme Oranları (yıllık, %)

Kaynak: IMF, Nisan 2012

2012 2013

IMF CE IMF CE

Euro Bölgesi -0.5 -0.4 0.8 0.9

Almanya 0.3 0.7 1.5 1.6

Fransa 0.5 0.3 1.0 1.0

İtalya -2.2 -1.5 -0.6 0.2

İspanya -1.8 -1.6 -0.2 -0.1

Portekiz -3.6 -3.6 0.2 -1.2

Yunanistan -4.3 -5.4 0.2 -1.1

Büyüme Beklentileri (yıllık, %)

IMF: IMF WEO, Nisan 2012

CE: Consensus Economics, Nisan 2012

-8.0 -6.0 -4.0 -2.0 0.0 2.0 4.0

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Euro Bölgesi Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan

(23)

…kamu dengelerinde toparlanma zaman alacak…

Bütçe Dengeleri (GSYH’ye oran, %)

-16 -14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Almanya Fransa İtalya İspanya Portekiz Yunanistan

Kamu Borçları (GSYH’ye oran, %)

(24)

…olumsuz görünüm borçlanma maliyetlerine yansımakta ve risk primlerinde artış kredi sıkışıklığı yaratma riski taşımakta.

10 Yıllık Ülke Tahvil Getirileri (%)

Kaynak: Bloomberg

2 4 6 8 10 12 14 16 18

0 1 2 3 4 5 6 7 8

02.01.2010 03.02.2010 07.03.2010 08.04.2010 10.05.2010 11.06.2010 13.07.2010 14.08.2010 15.09.2010 17.10.2010 18.11.2010 20.12.2010 21.01.2011 22.02.2011 26.03.2011 27.04.2011 29.05.2011 30.06.2011 01.08.2011 02.09.2011 04.10.2011 05.11.2011 07.12.2011 08.01.2012 09.02.2012 12.03.2012 13.04.2012

Almanya Fransa

İtalya İspanya

Portekiz (sağ eksen)

(25)

Bankacılık sektöründe kredi sıkışıklığı riski yanı sıra sorunlu ülkelere yönelik risk de önemli.

Kaynak: BIS, Ocak 2012

Bankaların Riski (Kamu Sektörü+Banka+özel sektör) (milyar $, Eylül 2011 itibarıyla)

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

Yunanistan Portekiz İtalya İspanya Almanya

Fransa Avrupa Toplam

Kaynak: IMF

Avrupa Bankalarının Borç Çevirme İhtiyaçları (milyar €)

0 50 100 150 200

2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 Diğer Euro Bölgesi Fransa

İspanya İtalya Almanya

(26)

EFSF/ESM güçleri birleşti ama borç verme kapasitesi kademeli artacak…

EFSF/ESM’nin Borç Verme Kapasitesi (milyar €)

240 240

107

213

320

427

500

0 100 200 300 400 500 600

Tem.12 Eki.12 Tem.13 Eki.13 Tem.14

ESM EFSF

347

453 80 milyar € ödenmiş sermaye 5 taksit şeklinde tahsil edilecek

Ödenmiş sermaye ile borç verme kapasitesi arasında % 15 oranı geçerli

(27)

…ve güvenlik duvarının yeterliliği halen tartışmalı.

(milyar €) 2012 2013 2014 2012-2014

İspanya 237 249 240 726

İtalya 465 355 344 1164

Toplam 702 604 584 1890

İspanya ve İtalya’nın Brüt Finansman İhtiyaçları (Vadesi Gelen Borç + Bütçe Açığı)

İspanya ve İtalya’nın Borç Çevirme İhtiyaçları (milyar €)

0 20 40 60 80 100 120 140

2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4

İspanya İtalya

(28)

Bütçe problemleriyle gündemde olan İspanya yeni kaygı unsuru…

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Euro Bölgesi İspanya

-12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

30 40 50 60 70 80 90

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Büyüme Oranı (yıllık, %)

Bütçe Dengesi/GSYH (%)

Kamu Borcu/GSYH (%)

Kaynak: Eurostat, IMF, Bloomberg

0 10 20 30 40 50

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İşsizlik Oranları (%)

Toplam İşsizlik Genç İşsizlik

(29)

…toparlanma yakın görünmüyor, emlak sektörü halen risk…

Kaynak: IMF

-15 -10 -5 0 5 10 15 20

60 70 80 90 100 110 120 130

Mar.04 Eyl.04 Mar.05 Eyl.05 Mar.06 Eyl.06 Mar.07 Eyl.07 Mar.08 Eyl.08 Mar.09 Eyl.09 Mar.10 Eyl.10 Mar.11 Eyl.11

Konut Fiyat Endeksi

Konut Fiyat Endeksi (%, yoy, sağ eksen)

Konut Fiyatları

148

73 15 87

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Problemsiz krediler Problemli krediler

Arazi

Yapım

Aşamasındakiler Diğer

+ ^{= 323}

Milyar €

Kaynak: İspanya Merkez Bankası

Kaynak: Bloomberg Son Gözlem: Eylül 2011

Büyüme Beklentisi (yıllık, %)

2012 2013

İspanya -1.8 -0.2

Bankacılık Sektörünün Emlak Sektörüne

Bağlı Riski

(30)

…mali konsolidasyon çabalarına rağmen tahvil faizleri artmaya devam ediyor.

2011 hedef 2011 gerçekleşme 2012 hedef Mali konsolidasyon

Merkezi Hükümet -4.8 -5.1 -3.5 -1.6

Bölgeler -1.3 -2.9 -1.5 -1.4

Toplam -6 -8.5 -5.3 -3.2

Kaynak: İspanya Maliye Bakanlığı

3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0

02.01.2008 29.03.2008 24.06.2008 19.09.2008 15.12.2008 12.03.2009 07.06.2009 02.09.2009 28.11.2009 23.02.2010 21.05.2010 16.08.2010 11.11.2010 06.02.2011 04.05.2011 30.07.2011 25.10.2011 20.01.2012 16.04.2012

Bütçe Hedef ve Gerçekleşme (GSYH’ye oran, %)

İspanya 10 Yıllık Tahvil Getirisi (%)

Kaynak: Bloomberg

İspanya Hazine Tahvilleri Getiri Eğrisi (%)

1 Aralık 2011 itibarıyla

12 Nisan 2012 itibarıyla

1 Mart 2012 itibarıyla

(31)

Yunanistan şimdilik kurtarılsa da kamu borcunun sürdürülebilir seviyelere inmesi zor görünüyor.

(%, GSYH’ye oran) 2011 2012 2013 2014 2020

Kamu Borcu 165.3 159.7 164.0 160.7 116.5

Faiz Dışı Denge -2.4 -1.0 1.8 4.5 4.5

Özelleştirme Gelirleri 0.5 1.6 2.1 2.1 2.1

Reel Büyüme (%) -6.8 -4.8 0.0 2.5 2.2

(%, GSYH’ye oran) 2011 2012 2013 2014 2020

Kamu Borcu 165.3 159.3 167.5 171.4 145.7

Faiz Dışı Denge -2.4 -1.0 -0.5 0.0 4.2

Özelleştirme Gelirleri 0.5 0.5 1.0 1.0 1.3

Reel Büyüme (%) -6.8 -5.2 -1.0 1.6 2.3

Temel senaryo varsayımları

Alternatif senaryo varsayımları

Kaynak: IMF, Mart 2012

Kamu Borç Oranı (%, GSYH’ye oran)

Temel Senaryo

Alternatif Senaryo

(32)

IV. KRİZİN TÜRKİYE’YE OLASI ETKİLERİ

(33)

Türkiye’nin Avrupa ile ticari bağları eskisi kadar güçlü değil ve finansal bağları halen görece zayıf...

Türkiye’nin İhracatında AB’nin ve Diğer Ülkelerin Payı

(%)

Seçilmiş Ülkelerin

Bankacılık Kesiminde Yabancıların Payı (%)

Kaynak: Eurostat Son Gözlem: 2010

Kaynak: HSBC Son Gözlem: 2011 0

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Çek Cum. Estonya Hırvatistan Romanya Bulgaristan Sırbistan Litvanya Letonya Polonya Macaristan Türkiye Ukrayna Rusya

Diğer ABD İngiltere İspanya

Portekiz İskandinav İtalya Yunanistan

Almanya Fransa Belçika Avusturya

30.00 35.00 40.00 45.00 50.00 55.00 60.00 65.00

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AB-27 Diğer

(34)

Türkiye’nin Avrupa’ya karşı önemli avantajları var.

Bankacılık reformu

Kamu maliyesine ilişkin reformlar ve mali disiplin

Yeni esnek para politikası

(35)

Türk bankacılık sektörü güçlü durumda...

* 2010 değerleridir.

Kaynak: BDDK, Dünya Bankası, Merkez Bankaları

Takipteki Alacaklar/Toplam Krediler (2011, %)

0 2 4 6 8 10 12 14 16

M a ca ri st a n R o m a n y a İr la n d a İt a ly a Y u n a n is ta n * P o lo n y a Ç e k C u m . İs p a n y a * A B D F ra n sa A lm a n y a İn g il te re P o rt e k iz * T ü rk iy e

Kaynak: BDDK, IMF

Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Rasyosu

(2010, %)

(36)

Avrupa’da kamu maliyesinde manevra alanı azalırken Türkiye’nin manevra alanı geniş...

Kaynak: IMF

2007 Yılı 2011 Yılı

(37)

…yeni para politikası stratejisi TCMB’nin manevra alanını genişletti…

Kaynak: TCMB

Son Gözlem: 16 Nisan 2012

TCMB Faiz Oranları ve Gecelik Repo Faizleri (%)

TL Zorunlu Karşılık Oranları (%)

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

Mart 08 Ekim 08 Mayıs 09 Aralık 09 Temmuz 10 Şubat 11 Eylül 11 Nisan 12 IMKB Repo-Ters Repo Piyasasında

oluşan Gecelik Faiz (%)

Haftalık Repo Faizi Gecelik Borç Verme Faizi

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Mart 10 Temmuz 10 Kasım 10 Mart 11 Temmuz 11 Kasım 11 Mart 12 Zorunlu Karşılık

Aralığı

Ağırlıklı Ortalama Zorunlu Karşılıklar

(38)

…döviz piyasasına yönelik düzenlemeler ve faiz koridoruna ilişkin alınan kararlar TL’deki oynaklığın görece olarak sınırlı kalmasını

sağladı…

Kaynak: Blooberg, TCMB Son Gözlem: Nisan 2012

TL ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri (1 Kasım 2010 = 1)

Kur Oynaklığı

(12 ay vadeli)

(39)

…makro ihtiyati tedbirler cari açığın finansman yapısında iyileşme sağladı…

Kaynak: TCMB

Son Gözlem: Şubat 2012

TL ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri

(1 Kasım 2010 = 1)

(40)

…kredi artış hızı makul seviyelere geriledi.

Kaynak: Blooberg, TCMB Son Gözlem: Nisan 2012

Kredi Artış Hızı

(yıllık % değişim, 13 haftalık hareketli ortalama)

Kredi Faiz Oranları

(yıllıklandırılmış %, akım veri, 4 haftalık

hareketli ortalama )

(41)