3. İŞÇİLİK TAHAKKUKU VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
3.2 ÜCRETLERDEN YAPILMASI ZORUNLU KESİNTİLER 3.2.1 Sosyal Sigorta Primleri
Her ayın brüt ücreti üzerinden, SGK ya takip eden ayın son günü akşamına kadar yatırılmak üzere aşağıdaki tabloda belirtilen oranlarda işçi ve işveren payı kesintileri yapılır. Primlerin
hesaplanmasında taban ve tavan ücretler dikkate alınmalıdır. SGK primlerinin hesaplanmasına esas taban ücret 2.943 TL, tavan ücret ise 22.072,50 TL dir.(2020 yılı için)
SGK PİRİM ORANLARI
3.2.2 Gelir Vergisi
İşçinin Gelir vergisi matrahı üzerinden matrahın girmiş olduğu vergi dilimi için belirlenen oranda gelir vergisi kesintisi yapılarak, takip eden ayın 26. Günü akşamına kadar muhtasar beyanname verilip vergi dairesine ödenir.
Ücret Gelirleri İçin
3.2.2 Damga vergisi
Brüt ücret üzerinden damga vergisi kanunda ücret gelirleri için belirlenmiş orana göre hesap edilir.(2020 yılı için 0, 00759 dır.)
3.2.3 Asgari Geçim İndirimi (AGİ)
Asgari Geçim İndirimi medeni duruma göre ve çocuk sayısına göre değişiklik gösteren 16 yaşından büyük tüm çalışanların asgari geçimini sağlayacak kısmının toplam gelirinden
çıkarılmasıyla vergi dışı bırakılmasıdır. AGİ, işçiye işveren tarafından devlet adına ödenir ve işverenin ödeyeceği gelir vergisinden düşülür.
ÖRNEK-1 Bir sanayi işletmesinde yer alan bölümler ve bu bölümlerde çalışan personele ait ocak ayı ücret ve kesintileri şöyledir.
4.İŞÇİLİK GİDERLERİNİN GİDER YÜKLENENLER MUHASEBE KAYITLARI
Ücretlere ilişkin gider türü ve gider yeri kayıtları yukarıdaki şekilde yapıldıktan sonra, maliyet tablosu düzenlenir ve diğer maliyet unsurları ile birlikte işçilik giderlerinin gider yüklenenler muhasebe kaydı yapılır.
Maliyet tablosunun düzenlenmesinde direkt işçilik giderleri mamül ve yarı mamul mallar arasında orantılı olarak dağıtılır. Bunun için üretilen malların üretilme dereceleri tespit edilir.
Yukarıdaki örnekte, bu sanayi işletmesinde iki tip mal(X malı, Y malı) üretildiğini ve X malının A üretim atölyesinde Y malının da B üretim atölyesinde üretildiğini düşünerek, aşağıda verilen her iki mala ait üretilme derecelerini de dikkate alarak maliyet tablosunu düzenleyerek, gider yüklenenler muhasebe kaydını yapalım.
X Malı : 20 tanesi tamamlanmıştır.
15 tanesi %60 oranında bitirilmiştir.
10 tanesi %10 oranında bitirilmiştir.
Y Malı : 40 tanesi tamamlanmıştır.
20 tanesi %30 oranında bitirilmiştir.
10 tanesi %40 oranında bitirilmiştir.
Ücret tahakkuk kaydından da görüldüğü gibi, direkt işçilik giderleri 64.625 lira olup, A üretim atölyesinde 31.725 lira, B üretim atölyesinde de 32.900 liradır.
Buna göre direkt işçilik giderleri bakımından eş değer ürün miktarları X Malı için: 20*100/100 = 20 Mamül mal sayısı
15*60/100 = 9 10*10/100 = 1 Toplam 30
Y Malı için: 40*100/100 = 40 Mamül mal sayısı 20*30/100 = 6
10*40/100 = 4 Toplam 50
Direkt İşçilik Gider Payları
X Malı İçin
31.725 / 30 = 1.057,50 Tamamlanmış bir birim X malına düşen D.İ.G Mamül Mallar: 20 x 1.057,50 = 21.150
Yarı Mamül Mallar: 10 x 1.057,50 = 10.575 Y Malı İçin
32.900 / 50 = 658 Tamamlanmış bir birim X malına düşen D.İ.G Mamül Mallar: 40 x 658 = 26.320
Yarı Mamül Mallar: 10 x 658 = 6.580
Not: X Malı A üretim atölyesinde Y malı da B üretim atölyesinde üretildiği için dağıtımda bu atölyelerdeki direkt işçilik gideri tutarları esas alınmıştır.
Yukarıdaki dağıtım sonuçları diğer maliyet unsurları ile birlikte maliyet tablosuna yazılır.
MALİYET TABLOSU Gider
Yüklenenler Mamül Mallar Yarı Mamül Mallar Toplam 10 Yarı mamül mal sayısı
10 Yarı mamül mal sayısı
Gider Türleri X Malı Y Malı X Malı Y Malı DİREKT İLK MADDE VE
MALZEME GİDERLERİ
8.000 9.000 3.000 2.000 22.000
DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
21.150 26.320 10.575 6.580 64.625 GENEL ÜRETİM
GİDERLERİ
7.000 6.000 2.000 1.500 16.500
TOPLAM 36.150 41.320 15.575 10.080 103.125
Not: İlk madde ve malzeme giderleri ile genel üretim giderlerinin tablodaki şekliyle dağıtıldığı varsayılmıştır.
Üretimi tamamlanan mallar ambara teslim edildiğinde aşağıdaki kayıt yapılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
1. GENEL ÜRETİM GİDERLERİNİN TANIMI
Direkt ilk madde ve malzeme ve direkt işçilik giderleri dışında kalan üretim ve bu üretime bağlı hizmetler ile ilgili tüm giderlerdir. Bu giderlerin üretilen mal ve hizmetlere ne kadar gittiği kesin bilinmediğinden, maliyete katılmaları ileride açıklayacağımız çeşitli yöntemlere göre yapılacağından bu tür giderlere endirekt giderlerde denilebilir.
Bu giderlerin;
- Üretim ve hizmet maliyeti ile ilgili bir gider niteliğini taşıması,
- Çeşit ve değer yönü ile doğrudan doğruya değil ancak dağıtım yoluyla üretim ve hizmet maliyetlerine yansıtılabilir nitelikte olması, gerekir.
Genel üretim giderleri ile ilgili gider türleri şunlardır.
Endirekt İlk madde ve malzeme
Endirekt İşçilikler
Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler(Elektrik, gaz, su giderleri, haberleşme giderleri vb giderler)
Çeşitli Giderler (Sigorta, kira vb.giderler)
Vergi, resim ve harçlar
Amortismanlar ve tükenme paylan
Yukarıda görüldüğü gibi genel üretim giderleri değişik özelliklere sahip çeşitli giderlerden oluşmaktadır. Ayrıca bu giderler sabit, değişken ve yarı sabit yarı değişken gider özelliği de göstermektedirler.
Maliyete katılacak genel üretim giderlerini üç gruba ayırmak mümkündür.
1) Direkt ilk madde ve malzeme ve direkt işçilik giderleri dışında kalan ve üretim atölyelerine ait giderler örneğin, üretim atölyelerinin kullandığı elektrik.
2) İşletme için ortak yapılan giderlerden üretim atölyelerinin aldığı paylar: örneğin işletmenin aydınlatma giderlerinden üretim atölyelerinin aldığı paylar.
3) Diğer bölümlerden üretim atölyelerinin aldığı paylar: İşletmede üretim atölyesi dışında kalan bölümler, sadece kendi çalışmaları için değil, üretim atölyeleri içinde gider yapmaktadırlar.
Örneğin yemekhane giderleri, üretim atölyelerinde çalışan işçileri de ilgilendirdiği için öteyleler yemekhane giderlerinden pay almaktadırlar.
İşte, direkt özellik gösteren direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik giderleri kendi hesaplarında(710 ve 720 nolu hesaplar), yukarıda sayılan ve endirekt özellik gösteren giderler ise, 730 Genel Üretim Giderleri hesabında izlenerek maliyete katılmaktadır.
2. GENEL ÜRETİM GİDERLERİNİN DAĞITIMI
Maliyet muhasebesi işlem akış şemasına göre, maliyeti meydana getiren giderler, önce gider türü olarak kayıt edilmekte, sonra gider yerlerine ve gider yüklenenlere aktarılmaktadır. Direkt il madde ve malzeme ve direkt işçilik giderleri doğrudan gider yerlerine ve üretilen mallara yüklenmekte iken, genel üretim giderlerinin gider yerlerine ve üretilen mallara yüklenmesinde bazı hesaplamalara gerek duyulmaktadır.
Direkt özelliği olmayan nereye ve hangi mala ait olduğu kesinlikle tespit edilemeyen bu giderlerin dağıtımını dört aşamalı olarak değerlendirmek mümkündür. Bunlar,
Giderlerin ilgili bulunduğu süreye dağıtımı
Giderlerin gider yerlerine dağıtımı
Yardımcı üretim ve yardımcı hizmet gider yerlerinde biriken giderlerin esas üretim ünitelerine dağıtımı
Giderlerin gider yüklenenlere dağıtımı Giderlerin İlgili Bulunduğu Süreye Dağıtımı
İşletmelerde gelecek aylara ait olmakla beraber, peşin ödenmiş giderler vardır. Örneğin 12 aylık kiranın peşin ödenmesi, bu giderlerin maliyete olan etkisini gerçeğe en yakın olarak hesaplamak için İlgili bulunduğu süreye dağıtımı gerekmektedir. Bu nedenle peşin ödenmiş giderler, hemen maliyete aktarılmayıp, yardımcı bir hesapta bekletilmeli ve her maliyet hesaplama
döneminde o döneme ait olan bölümü maliyete aktarılmalıdır.
Örnek 1: A üretim atölyesinin bir yıllık kıra tutarı 24.000 TL dir ve 01.01.2020 Tarihinde kira tutarı üzerinden gerekli kesintiler yapıldıktan sonra ödenmiştir.
Gelir Vergisi Stopajı = 24.000*0,20
= 4.800
31.01.2020 Tarihinde aşağıdaki kayıt yapılır.
Giderlerin Gider yerlerine Dağıtımı (Birinci dağıtım)
Üretim yapan işletmelerde, bölüm bütçeleri ve işletme bütçesini yapabilmek için her bölümün kaça mal olduğunun bilinmesi gerekir. Bunun için her bölümün gideri ilgili bulundukları bölüm(gider yeri) hesaplarına aktarılır.
Bu aktarma iki şekilde yapılır.
1) Hangi bölüme ait olduğu kesinlikle bilinen giderler(direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri) o bölümün direkt veya özel giderleridir ve bölüme doğrudan yüklenirler. Direkt olan bu giderlerin dağıtımında herhangi bir sorun yoktur.
2) Bazı giderler ise bölümler için ortak niteliktedir, her bölüme ne kadar harcandığı bilinemez. Bazı dağıtım esaslarına göre(anahtarlarına göre) bölümler arasında paylaştırılır.
Dağıtım anahtarları, genel üretim giderlerinin gider yerlerine dağıtımı için kullanılan
ölçülerdir. Dağıtım ölçüsü (anahtarı) Mantıklı (gider ile gider yerleri arasındaki ilişkiyi yansıtan), ölçülebilir ve uygulanabilir olmalıdır.
Uygulamada kullanılan başlıca dağıtım anahtarları şunlardır.
GİDER TÜRÜ DAĞITIM ANAHTARI
Elektrik Giderleri Watt Toplamı, KW/Saat
Su, buhar giderleri Ton, m3/saat
Isıtma Giderleri Radyötör dilim sayısı
Isıtma-aydınlatma-temizlik giderleri Bölümlerin hacmi(m3), bölümlerin alanı(m2)
Kira Giderleri Bölümlerin alanı(m2)
Sosyal hizmet giderleri Personel sayısı, personel giderleri
Bakım-Onarım Giderleri İş emirleri sayısı
Örnek 1: Bir sanayi işletmesinde bir aylık(2020 mart ayı) elektrik gideri 7.080 TL’ dır(KDV 1.080 TL’ dır. Elektrik dışarıdan sağlanmaktadır. Bölümlerin elektrik tüketimi ve elektrik gider payları aşağıdaki şekildedir.
KW/Saat Gider Payı ESAS ÜRETİM GİDER YERLERİ(10)
A Üretim Atölyesi (01 600 600*2,4 = 1.440
B Üretim Atölyesi (02) 500 500*2,4 = 1.200
YARDIMCI ÜRETİM GİDER YERLERİ(20)
Bakım-Onarım Atölyesi(02) 300 300*2,4 = 720
YARDIMCI HİZMET GİDER YERLERİ(30)
Yemekhane(01) 350 350*2,4 = 840
Sosyal Tesisler(02) 100 100*2,4 = 240
FAALİYET GİDER YERLERİ(70,50)
Fabrika Müdürlüğü 300 300*2,4 = 720
Satış Mağazası 350 350*2,4 = 840
TOPLAM 2500 6.000
7.080-1.080 = 6.000 TL Elektrik gideri
6.000/2500 = 2,4 TL 1 KW/Saat’e düşen elektrik gideri
Örnek 2: Bir sanayi işletmesinde 2020 yılı Eylül ayı kirası olan 18.000 TL’den gerekli kesintiler yapıldıktan sonra ödenmiştir. Sanayi işletmesinin bölümlerine ilişkin yüz ölçümleri ve gider payları aşağıdaki gibidir.
Yüz Ölçümü
(M2)
Gider Payı
ESAS ÜRETİM GİDER YERLERİ(10)
A Üretim Atölyesi (01 100 100*30 = 3.000
B Üretim Atölyesi (02) 120 120*30 = 3.600
YARDIMCI ÜRETİM GİDER YERLERİ(20)
Elektrik Santrali(01) 30 30*30 = 900
Bakım-Onarım Atölyesi(02) 40 40*30 = 1.200
YARDIMCI HİZMET GİDER YERLERİ(30)
Yemekhane(01) 80 80*30 = 2.400
Sosyal Tesisler(02) 150 150*30 = 4.500
FAALİYET GİDER YERLERİ(70,50)
Fabrika Müdürlüğü 80 80*30 = 2.400
TOPLAM 600 18.000
18.000/600 = 30 TL Bir m2’ye düşen kira gideri
2.3 Gider Yerlerinde Biriken Giderlerin Esas Üretim Gider Yerlerine Dağıtımı(II.Dağıtım) Üretim yapan işletmelerde her bölümde toplanan giderler, sadece o bölüm için değil, diğer bölümler içinde yapılmaktadır. Bu nedenle her bölümün maliyetini gerçeğe yakın olarak hesaplayabilmek için her bölüm diğeri için yaptığı giderleri o bölüme aktarmalıdır. Bu açıklamaya göre bir bölümün maliyeti iki grup giderden oluşmaktadır.
1. Bölümün kendine özel giderleri
2. Diğer bölümlerden alınan gider payları
İkinci dağıtım aşamasında I. Gider dağıtımı sonrasında yardımcı üretim yardımcı hizmet gider yerlerinde toplanan giderler dağıtım anahtarları yardımıyla farklı dağıtım yöntemleriyle esas üretim gider yerlerine dağıtımının yapılmasıdır. Ayrıca yardımcı hizmet gider yerlerinden faydalanmaları durumunda faaliyet gider yerlerine de pay verilecektir.
İkinci dağıtımın temel amacı, tüm üretim giderlerinin üretilen ürün/hizmet maliyetlerine yüklenmek üzere bu ürün/hizmetleri üreten esas üretim gider yerlerinde toplanmasının sağlanmasıdır.
Yardımcı gider yerlerinin esas üretim gider yerlerine pay vermelerinin yanı sıra kendilerine ve birbirlerine karşılıklı hizmet sunmaları nedeniyle giderlerin dağıtımında bazı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Örneğin yemekhane yardımcı hizmet gider yerleri elektrik santrali, bakım-onarım vb gider yerlerine de hizmet sunmakta ve onların sunduğu hizmetlerden de yararlanmaktadır. Bu nedenle yemekhanenin kendisi dışındaki hizmet gider yerlerine pay vermesi veya buralardan pay alması gerekir mi? Sorusu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bu soruya cevap verebilmek için II.
Dağıtım aşamasında farklı yöntemler kullanılmaktadır.
Uygulamada en fazla kullanılan yöntemler şunlardır.
1. Basit(Doğrudan) Dağıtım Yöntemi 2. Kademeli Dağıtım Yöntemi
3. Matematiksel dağıtım yöntemi
1.Basit(Doğrudan) Dağıtım Yöntemi
Direkt, basit, ve geleneksel yöntem olarak da ifade edilen bu yöntemde yardımcı üretim/hizmet gider yerlerinde toplanan giderler esas üretim gider yerlerine ve yardımcı gider yerlerinden faydalanmaları durumunda faaliyet gider yerlerine direkt dağıtımı yapılır.
Bu yöntemde yardımcı gider yerlerinin birbirlerine fayda sağlamadıkları(hizmet sunmadıkları) varsayımına dayanır. Başka bir ifade ile bu yöntemde yardımcı gider yerleri birbirlerine pay vermezler. Yani bu yöntemde yardımcı gider yerleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkisin olmadığı kabul edilir.
ÖRNEK : Bir sanayi işletmesinde yer alan gider yerleri ve gider yerleri bakımından giderlerin birinci dağıtım sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Esas üretim gider yerlerine yüklenecek diğer bölüm giderleri A ve B üretim atölyelerine üretimin etkinliğine göre belli oranlarda pay edilebilir. Bu örneğimizde her iki atölyede üretimin etkinliği eşit düşünülmüş ve bu atölyelere diğer bölüm giderleri eşit olarak pay edilmiştir. Bu arada diğer bölüm giderlerinin üretim atölyelerine dağıtılmasından önce %10’ luk kısmı fabrika müdürlüğüne pay olarak verilmiştir.
GİDER DAĞITIM TABLOSU
GİDER YERLERİ GİDER
ÇEŞİTLERİ
YARD. HİZMET GİDER YERLERİ
YARD.
ÜRETİM GİDER YERLERİ
ESAS ÜRETİM GİDER
YERLERİ FAALİYET
GİDER
YERLERİ TOPLAM
YEMEKHANE SOSYAL
TESİSLER
ELEKTRİK SANTRALİ
A ÜRETİM ATÖLYESİ
B ÜRETİM ATÖLYESİ.
FABRİKA MÜDÜRLÜĞÜ
DİREKT İLK MAD. MAL.GİD 16.000 18.000 34.000
DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ 31.725 32.900 64.625
YARDIMCI MAD. MALZEME 1.000 1.500 2.500
YARDIMCI İŞÇİLİK ve
DİĞERPER.ÜCRETİ 11.750 9.420 9.400 4.700 --- 28.200 63.470
DIŞARDAN SAĞ.FAYDA VE HİZ.(ELEKTRİK, GAZ, SU VS.)
750 380 200 4.500 4.000 400 10.230
ÇEŞİTLİ GİDERLER (Kira, sigorta vs.gid)
2.000 1.000 1.000 6.000 8.000 5.000 23.000
AMORTİSMAN VE TÜKEN.PAY. 1.000 1.500 2.000 8.000 9.000 2.000 23.500
GİDER YERLERİ TOPLAMI 15.500 15.300 12.600 71.925 73.400 35.600 223.095
YEMEKHANE GİDER PAYI --- --- --- 6.975 6.975 1.550 15.500
SOSYAL TESİSLER GİDER PAYI --- --- --- 6.885 6.885 1.530 15.300
ELEKTRİK SANTRALİ GİDER PAYI --- --- --- 5.670 5.670 1.260 12.600
DAĞITIMDAN GELEN GİD. TOP. --- --- --- 19.530 19.530 4.340 43.400
I. VE II DAĞITIM GİD.TOP. 15.500 15.300 12.600 91.455 92.930 39.940 266.495
Yemekhane giderlerinin dağıtımı:
15.500*0,10 = 1.550 Fabrika Müdürlüğü (15.500-1.550) / 2 = 6.975 A Üretim Atölyesi (15.500-1.550) / 2 = 6.975 B Üretim Atölyesi
Sosyal Tesisler giderlerinin dağıtımı:
15.300*0,10 = 1.530 Fabrika Müdürlüğü (15.300 – 1.530) / 2 = 6.885 A Üretim Atölyesi (15.300 – 1.530) / 2 = 6.885 B Üretim Atölyesi
Elektrik Santrali giderlerinin dağıtımı:
12.600*0,10 = 1.260 Fabrika Müdürlüğü (12.600 – 1.260) / 2 = 5.670 A Üretim Atölyesi (12.600 – 1.260) / 2 = 5.670 B Üretim Atölyesi
Üretim maliyeti ile dönem giderlerine düşen paylar şu şekilde muhasebeleştirilecektir.
A Üretim Atölyesi 91.455,00 TL B Üretim Atölyesi 92.930,00 TL Toplam Üretim Maliyeti 184.385,00TL
Genel Üretim Giderleri = 184.385,00 - (34.000+64.625) =85.760
