Sözcüğün sözlükteki ilk anlamına ve bu anlamdan tamamen uzaklaşmadan kazandığı yeni anlamlara gerçek anlam denir.

Sözcük: İnsanlar arasındaki iletişimi sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasına sözcük (kelime) denir. Sözcükler herhangi bir varlığı, kavramı ya da eylemi karşılayabilir.

1. Gerçek (Temel) Anlam

Sözcüğün sözlükteki ilk anlamına ve bu anlamdan tamamen uzaklaşmadan kazandığı yeni anlamlara gerçek anlam denir.

Örnek:

 İki gündür dişinde bir sızı hissediyordu.

 Havalar ısınınca çocuklar parklara akın etti.

 Ağacın sararan yaprakları bir bir döküldü.

Uyarı:

Yan anlam, sözcüğün gerçek anlamından biraz uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.

Ancak, “Ortaokul Türkçe Müfredatı”nda yan anlam diye bir konu yoktur. Bu yüzden yan anlama sahip olan sözcükleri de gerçek anlam olarak değerlendiririz.

 Kapının kolu yeni boyanmış.

 Şişenin ağzını kapatır mısın?

Bu cümlelerdeki ağız ve kol sözcükleri yan anlamda kullanılmıştır. Ancak bu konu müfredatta yer almadığı için sorularda gerçek anlam olarak değerlendiririz.

2. Mecaz (Değişmece) Anlam

Bir sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.

Örnek:

 Bu davranışıyla herkesin gözünde büyüdü.

 Bana iyi davranmasına rağmen ona bir türlü ısınamadım.

 Hayat koşulları onu katı yürekli olmaya zorlamıştı.

3. Terim Anlam

Bir bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüktür.

Örnek:

 Oyunun ilk perdesi bitmeden seyirciler kımıldanmaya başladı.

 Kol kaslarını güçlendirmek için düzenli olarak egzersiz yapıyor.

 Bir organizmanın yapı ve görev bakımından en küçük birliğine hücre denir.

4. Somut Anlam

Beş duyu organımızın herhangi biriyle algılayabildiğimiz veya kavrayabildiğimiz anlamları ifade eden sözcüklerdir.

Örnek:

 Hava iyice soğudu, üşütmeyesiniz. (Dokunma duyu organımız, deri)

 Acılı sıcak bir çorba sana iyi gelir. (Tatma duyu organımız, dil)

 Taze ekmek kokusu tüm mutfağı sardı. (Koku alma duyu organımız, burun)

 Çocuklar, zil sesini duyar duymaz bahçeye koştular. (Duyma duyu organımız, kulak)

 Yemyeşil çimlerde uzanmaktan her zaman keyif almıştır. (Görme duyu organımız, göz)

5. Soyut Anlam

Beş duyu organımızın herhangi biriyle algılayamadığımız veya kavrayamadığımız anlamları ifade eden sözcüklerdir.

Örnek:

 Bir adım daha atacak hâli yoktu.

 Heyecandan eli ayağına dolaştı.

 Merhametin kaynağı sevgidir.

 Tek ihtiyacın olan biraz cesaret.

Hiçbir duyu organımızla algılayamadığımız, kavrayamadığımız için “hâl, heyecan, merhamet, sevgi, cesaret” sözcükleri soyuttur.

6. Çok Anlamlılık

Bir sözcüğün birden çok anlamı ifade edecek şekilde kullanılmasına çok anlamlılık denir.

Örnek:

 Bu kap en fazla bir litre süt alır. (İçine sığmak)

 Nihayet iyi haberler aldık. (Kendine ulaştırılmak, iletilmek

 Masanın tozunu ıslak bir bezle aldı. (Temizlemek)

 Üstüne bir battaniye alıp uyudu. (Örtmek)

Neden-Sonuç Ve Amaç-Sonuç Cümleleri, Özellikleri, Örnekleri

Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Bildiren Cümleler

İki yargının birbirine neden – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. Bu tür cümlelerde temel cümleye ―Neden, Niçin, Niye?‖ soruları sorulur. ―Niçin? Neden? Niye?‖ sorularına cevap veren bölüm, neden cümlesini; geriye kalan bölüm ise sonuç cümlesini oluşturur.

Neden – sonuç cümlesi ―için, diye, den dolayı, -den ötürü, ile‖ edatlarıyla kurulabilir. Bu

durumda edat olan kısma kadar olan bölüm temel cümlenin nedenini oluşturur.

» Hızlı konuştuğunuz için / ne dediğinizi anlayamadım. (neden- sonuç)

» Yaz geldi diye / karıncalar yuvalarından çıktı. (neden- sonuç)

» Hava karardığından dolayı / göz gözü görmüyordu. (neden- sonuç)

» Katkılarınızdan ötürü / bu güç durumdan kurtulabildik. (neden- sonuç) Neden – sonuç anlamı tonlamayla da sağlanabilir:

» Kaliteli değil, / bu kumaşı kesinlikle almam. (neden- sonuç)

Bir cümlenin neden – sonuç cümlesi olup olmadığını anlamak için birleşik cümlenin

ortasına (noktalama yerine) ―çünkü‖ bağlacı getirilir. Eğer bu bağlaç cümleye uygun düşüyorsa o cümle neden – sonuç cümlesidir.

 Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi; benim avcı olduğumu duymuşlar.

 Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi (çünkü) benim avcı olduğumu duymuşlar.

Neden – sonuç cümlelerinde neden ile sonuç bölümleri yer değiştirmiş olabilir:

» Gökler ağlıyordu / sen yoksun diye. (sonuç- neden)

» Derse yetişemeyiz artık, / bu saate kadar zil çoktan çalmıştır. (sonuç- neden) Örnek Soru-1

―Yazınsal türler arasında en çok anı okumayı severim.‖

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yukarıdaki yargının gerekçesi olabilir?

A) Sanatın her alanıyla ilgilenen biriyimdir ben.

B) Anı türünün de olmazsa olmazları vardır mutlaka.

C) Yazarın özel yaşamından ayrıntılar vardır anılarda.

D) Yazı türleri arasında net bir ayrım yapmak kolay değildir.

E) Her yazarın kaleme alacağı birçok anısı vardır mutlaka.

Cevap: Bir yargının gerekçesini bulabilmek için ―çünkü‖ bağlacı kullanılabilir. Belirtilen gerekçenin de mantığa uygun olması gerekmektedir. Dolayısıyla seçeneklerdeki cümlelerden A, B, D ve E seçenekleri

―soruda verilen cümleye ―çünkü‖ bağlacıyla bağlanamaz, mantıklı cümleler ortaya çıkarmaz. Buna karşın

―çünkü‖ bağlacını getirebildiğimiz C seçeneği aynı zamanda, diğer seçeneklerden farklı olarak, mantıksal olarak soruda verilen cümlenin gerekçesi olabilmektedir. Doğru seçenek C‘dir.

Bir eylemin sonucu kimi zaman gerçek nedene değil başka bir nedene bağlanır. Böylelikle hüsn-i talil sanatı yapılır.

 Sen gülünce güller açar.

 Geldin diye erken doğdu güneş.

Örnek Soru-2

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi yoktur?

A) Ders çalışmadığı için sınıfını geçemedi.

B) Maça gittiğim için size gelemedim.

C) Arkadaş bulamadığı için sinemaya gitmedi.

D) Seni sevdiğim için bir şey söylemedim.

E) Dostlarını kırmamak için onlarla tartışmaya girmedi.

Cevap: E

Örnek Soru-3

Aşağıdakilerin hangisinde ―için‖ sözcüğü cümleye farklı bir anlam katmıştır?

A) Seni sevdiğim için sana yol gösteriyorum. (neden-sonuç) B) Sınavda başarılı olabilmek için çok çalışmış. (amaç-sonuç) C) Buraya gelebilmek için epey zaman harcadık. (neden-sonuç) D) Yaptıklarımızın kalıcı olması için uğraşıyoruz. (neden-sonuç) E) ödevlerimi bitirmek için erkenden kalktım. (neden-sonuç)

Cevap: B şıkkındaki cümle amaç-sonuç bildirmekte; diğer şıklardaki cümleler, neden-sonuç bildiren cümlelerdir.

Amaç-Sonuç Bildiren Cümleler

İki yargının birbirine amaç – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. ―Ne amaçla?‖

sorusunun cevabını oluşturan bölüm amaç – sonuç cümlesinin amaç bölümünü buldurur.

Amaç – sonuç ilgisi ―-mek için, -mek üzere, diye, ile‖ edatlarıyla sağlanabilir.

 Sıcak bastırmadan yürüyüş yapabilmek için/ sabah erkenden uyanıyorum. (amaç-sonuç)

 Elindeki tüm tiyatro biletlerini satmak üzere/ derneklere, okullara gitti. (amaç-sonuç)

 Onun gönlünü alabileyim diye/ istediği her şeyi aldım. (amaç-sonuç)

 Birikmiş faturaları bankaya yatırmak için/ dışarı çıktı. (amaç-sonuç)

 Londra‘ya yabancı bir dil öğrenmek üzere/ geldim. (amaç-sonuç)

 Daha iyi yaşam koşullarına sahip oluruz düşüncesiyle/ İstanbul‘a yerleşmişler. (amaç-sonuç) Örnek Soru-1

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “amaç – sonuç” ilgisi yoktur?

A) Kitap okuru sayısını arttırmak için çeşitli illerde paneller düzenlendi.

B) Çekimi tamamlanan film insanların beğenisini ölçmek üzere önce küçük bir gruba izletildi.

C) Dergide yayımlanacak ürünleri seçmek üzere saat üçte toplanacağız.

D) Makale yarışmasında dereceye girmek için iyi bir araştırma yapması gerekti.

E) Teknolojinin alıştırdığı kolaycılıktan dolayı roman ve şiire duyulan ihtiyaç son sıralarda yer alıyor.

Cevap: A, B, C ve D seçeneklerinde amaç – sonuç söz konusudur. Buna karşın E‘de amaç değil, neden – sonuç anlamı vardır. Doğru seçenek E‘dir.

Örnek Soru-2

Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan ―için‖ cümleye amaç anlamı katmamıştır?

A) İyi bir planlama yaptığı için sorun yaşamadı.

B) Konsere katılmak için İstanbul‘a gittiler.

C) Her şeyin daha güzel olması için çalışıyorum.

D) İçine sinen bir elbise bulmak için mağazaları dolaşıyor.

E) Sinirlenmemek için elimden geleni yapıyorum.

Cevap: ―İçin‖ edatı cümleye çeşitli anlamlar katar. B, C, D ve E seçeneklerinde kullanılan ―için‖ edatı cümlelere amaç anlamı katmışken, A‘da neden (sebep) anlamı katmıştır. Doğru seçenek A‘dır.

Örnek Soru-3

Aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı, bir ―amaç‖ içermektedir?

A) — ―Sağ Salim Kavuşsak‖ adlı romanınızı nasıl tanımlıyorsunuz?

— İlle de bir tanım gerekiyorsa, ―biyografi‖ diyebilirim.

B) — Mutlu bir çocukluğunuz oldu mu?

— Evet , babamın ölümüne kadar uçarı, kabına sığmaz bir çocuktum.

C) — Balıkesir ve Akhisar dışındaki kentler niye kitabınızda yer almıyor?

— Kitap, çocukluğumla sınırlı olduğundan öbür kentler kitabımda yer almadı.

D) — Son yıllarda okulları gezip dolaşmanız mı sizi çocuklar üzerine yazmaya yöneltti?

— Sanırım bunun payı var; çünkü beş yıldır birçok öğrenciyle bir araya geldim.

E) — Romanınızda neden özellikle dedenizi anlattınız?

— Hayatıma farklı ufuklar açan o insana vefa borcumu ödemek için anlattım.

Çözüm: A; B; C; D seçeneklerindeki soruların cevapları amaç içermekten uzak. E‘deki soruya cevap veren sanatçı, romanı yazma amacını açıklamış. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Neden-Sonuç Cümleleri ile Amaç-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark Nedir?

 Her amaç-sonuç cümlesi aynı zamanda bir ―neden‖ de bildirir. Ancak her neden-sonuç cümlesi amaç bildirmez.

 Ayrıca, neden – sonuç cümlelerinde ―neden‖ gerçekleşmiştir; ancak amaç – sonuç cümlelerinde

―amaç‖ henüz gerçekleşmemiştir.

• ―Bayramda giymek üzere kendine güzel bir pantolon aldı.‖ cümlesi amaç-sonuç cümlesidir. Amaç (bayramda giyme) henüz gerçekleşmemiştir. Ancak bu cümlede ―neden‖ anlamı da vardır.

• ―İnsanlar sıcaktan bunaldığından dolayı denize dökülmeye başlamışlardı.‖ cümlesi neden-sonuç cümlesidir, ―neden‖ (sıcaktan bunalmak) gerçekleşmiştir.

Dikkat! Bir soruda birden fazla seçenekte ―neden?‖ sorusuna cevap alabiliyorsak, öncelikle ―hangi

amaçla?‖ sorusunu sorup eleme yapmalıyız. ―Hangi amaçla?‖ sorusunun cevabı bize amaç-sonuç cümlesini verecektir.

ŞART-SONUÇ (KOŞUL-SONUÇ)CÜMLELERİ

Şart-sonuç cümleleri,eylemin gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir.Anahtar kelimemiz

‗şartıyla‘ olacaktır.

Sana yardım ederim ancak sen de bana yardım edeceksin.

Yukarıdaki cümlede yardım etmek için şart koşulmaktadır.Yani,

Senin de bana yardım etmen şartıyla sana yardım ederim.

anlamında söylenmektedir.Birkaç örnek daha verecek olursak:

 Sınıfını geçersen seni tatile götürürüz.

 Borç para veririm ama üç gün içinde geri vereceksin.

 Gözlüğünü düzenli kullanırsan güneşten korunursun.

 Sakin oynayabilirsek bu maçı kazanırız.

 Sözcükte Anlam Çalışma Kâğıdı

 Aşağıda, sol sütunda “çekmek” sözcüğünün bazı anlamları ve sağ sütunda bu anlamlarıyla kullanıldıkları cümleler karışık bir şekilde verilmiştir. Buna göre uygun eşleştirmeleri yapın.



 1. Bir şeyi tutup kendine veya başka bir yöne doğru yürütmek

 2. İçine almak, emmek

 3. Bir yerden başka bir yere taşımak

 4. Güç durumlara dayanmak, katlanmak

 5. Tartıda ağırlığı olmak

 6. Taşıma gücü olmak

 7. Hoşa gitmek, sarmak

 8. Bir kimse, ailesinden birine herhangi bir bakımdan benzemez

 9. Örtmek, giymek

 10. Bir şeyin iç yüzünü anlamak amacıyla bir kimseyi sıkıştırmak

 11. Herhangi bir engel kurmak

 12. Taşıtı bir yere bırakmak, koymak

 ( ) Bu arabanın bu yükü çekmesi zordur.

 ( ) İki bahçeyi ayırmak için tahta çit çekmişler.

 ( ) Yorganı başına çekmiş, dinleniyordu.

 ( ) Sandalyeye oturdu, masayı önüne çekti.

 ( ) Kavgayı kimin çıkardığını öğrenmek için hepimizi sorguya çektiler.

 ( ) Eskiden beri bu hastalığı çekiyormuş.

 ( ) Ekini tarladan bir hafta içinde çekeriz.

 ( ) Arabayı binanın yan tarafına çekti.

 ( ) Bu çocuk kime çekti de bu kadar inatçı oldu.

 ( ) Peçeteler, masaya dökülen bütün suyu çekmişti.

 ( ) Tartsak, kırk kırk beş kilodan daha fazla çekmez.

 ( ) Bu tür filmler beni çekmez, izlemem.

 Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılmış sözcüklerden gerçek anlamlı olanları (G), mecaz anlamlı olanları (M) harfi ile gösterin.



 ( ) Mahallemize sağlık ocağı açılacakmış.

 ( ) Sabah kapalı olan hava, sonra açıldı.

 ( ) Hiç kimseye açılmaz, derdini içinde yaşardı.

 ( ) Önceleri çok çekingendi, zamanla açıldı.



 ( ) Çocuğu kendimize bağlamak kolay olmadı.

 ( ) Teknemizi iskeleye bağlayıp sahile çıktık.

 ( ) Ne yaptıysak onu okula bağlayamadık.

 ( ) Paketi renkli kurdele ile güzelce bağladı.



 ( ) Bu ceket dar, içine sığmam mümkün değil.

 ( ) Dar bir çevrede yetiştiği için sıkıntı yaşıyor.

 ( ) Dar düşüncelerle büyük işler başarılmaz.

 ( ) Oturmak için kuru bir yer aradı.

 ( ) Bu bölgede kuru tepelere çok rastlarsınız.

 ( ) Kuru bir hayat, yaşamı çekilmez kılar.

 ( ) Eserlerinde kuru bir anlatıma yer vermezdi.



 ( ) Başarılı olma yolunda emek vermek gerekir.

 ( ) Yarın yola çıkacaksın, bu akşam erken yat.

 ( ) Bu sorunu çözmenin mutlaka yolu olmalı.

 ( ) Günümüzde en çok hava yolu tercih ediliyor.

 Aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını yazın.

 Zaman

………

 Hayat

………

 Siyah

………

 Evren

………

 Duygu

………

 Fark

………

 Perhiz

………

 Vazife

………

 Armağan

………

 Yıl

………

 İmkân

………

 Şüphe

………

 Okul

………

 Konuk

………

 İlgi

………

Aşağıdaki sözcüklerin zıt anlamlılarını yazın.

 Uzak

………

 Erken

………

 Sıcak

………

 İleri

………

 Hızlı

………

 Çalışkan

………

 İç

………

 Zor

………

 Düz

………

 Siyah

………

 Yüksek

………

 Zayıf

………

 Derin

………

 Aşağı

………

 Çok

………