Türkiye Ciimhuriyet Merkez Bankası

Türkiye Ciimhuriyet Merkez Bankası

28 Nisan 1935 tarihinde toplanacak HİSSEDARLAR

F e v k a l â d e U m u m î H e y e t i n e

Sunulan

İ d a r e M e c l i s i R a p o r u

ve

Teklif edilen

T a d i l â t M e t n i

A N K A R A

1935

Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankasının 28 Nisan 1935 Tarihli Fevkalâde Umumî Heyetine sunulan

İdare Meclisi Raporu

İdare Meclisimiz, sayın hissedarlarım ızı n izam nam em izin 51 in ci m ad desi m u c ib in c e fe v k a lâ d e bir toplantıya da v et eylemiştir.

Bu davetimizin se b e p le r i şunlardır:

2 1 -2 2 Mayıs 1932 tarihli içtim ad a kabul buyurduğunuz tadilât üzerine b a n k a m ız malûm olan hü k ü m ler dahilinde bir taraftan hâzinenin kısa vadeli pa ra ihtiyaçlarını temine ça lış ırk e n d iğ e r taraftan devletin uzun vadeli ihtiyaçlarını tatmine muhassas tahvilât ile de ilgiler tesis ediyordu. Bu yolda v ü c u d e getirilen c ü zd a n m uhteviyatı se rm a y e ve ihtiyat a k çe m iz in y ü z d e ellisi ile mahdut bulunuyordu. Cüzdan, Bankamız için bir g elir m evzuu olduğu kadar, de v le t itibarını taşıyan tahvilatın piyasasını k u vv etlen dirm eye de hadim b u lu n u yo r idi.

Bankamız kuruluşunun en birinci am açlarından d i y e b ile c e ğ im iz (k a n u ­ nî istikrar ) a kavuştuğumuz gün bu alanda hazine ile olan m ü n a seb etleri­

mizin daha uygun h a dler dahilinde g e n iş le m e ğ e nam zet olduğunda şüphe yoktur. Bu kanunî istikrara intizaren şimdiden Bankamız bünyesinin m üsa­

ade e d e b i l e c e ğ i hizmetleri yapm aktan g e ri durmamak m ak sad iledir ki, h â ­ zinenin uzun vadeli para ih tiyacın da doğrudan d o ğ r u y a M ü essesem iz h e s a ­ bına iktisa b ın a mezun o ld u ğ u m u z had fe v k in d e bir de hâzinenin terhin e d e c e ğ i tahvilâta mukabil a van s ve re b ilm e k y o lu n u düşündük v e bu m a k ­ satla esas nizamnamem izin 13 üncü m addesinin ıııüzeyyel son fık r a s ın ın : ( 32 inci maddenin E fıkrası m u c ib in c e v e r i l e c e k avanslar m ukabilinde y a p ıla b ile ce k em isyon 11 inci m adde m u c ib in c e h a zin e b o r c u n a mah- sub edilm iş mebaliği t e c a v ü z e d e m e z ) şe k lin d e tadilini; v e esas niza m n a ­ m em izin 32 in ci m addesinin m uaddel E fıkrasın a:

( B a n k a yukarıda zikri g e ç e n ta hvillerle hazine bonoları mukabilinde vadesi v e faiz nisbeti hazine ile banka İdare Meclisi arasında takarrür ettirilmek ve 1934 senesi nihayetine kadar itfa edilen % 1 faizli hazine b o ­ nolarının % 80 ni nisbetinde o lm a k ü z e re M aliye hâzinesine avans v e r e b il i r ) fıkrasının ilâvesini teklif ediyoruz.

H eyeti U m u m iy e le rin ce tasvibi ve 1715 numaralı kanunumuzun m üte­

nazır m a d d e le rin d e lâzım g e le n değişikliklerin temini halinde teklifimiz m e r ’i v e m u teber olacaktır

*

Hisse senedatım ızın d e v ir ve ferağların da tatbik o lu n a ca k m uam ele h a k ­ kında vaktile nizam nam em izin 21 inci m addesin e k oyd u ğu m u z bir hükmün tatbikatta bir ç o k hisse senedi iptaline m e y d a n v erdiğin i g ö r m e k t e o ld u ğ u ­

m uzdan bu toplantıdan istifade e d e r e k bu hal v e v a ziy e ti de tashih e lm e k i s t i y o r u z :

Yanmış, çalınmış, za yi v e y a harab olm u ş hisse senetleri gibi, d o v ir v e fe r a ğ edilen hisse senetleri için de, en son verilm iş hisse sen ed in in n u m a r a ­ sını takib e den num arayı havi avnı sınıftan ikin ci nüsha bir h isse s e n e d i yeni lehtara verilmek v e ilki alınıp iptal e d ilm e k usulü kabul edilm işti.

Tatbikatta ç o k sık v e haddinden fazla fe r a ğ m u a m elesi o lm a m ış bulunsa idi bu usulün şü ph esiz iyi cihetleri görülebilirdi. Ancak, Bankamızın teşek k ü lü sırasında D sınıfından h isse d a r k a yd e d ilm iş olanlardan mühim bir kısmı hisselerini satmakta v e senetler, a n ca k iki ü ç fe ra ğ da n so n r a bunları e lle ­ rinde tutmak maksadile alanlara g e ç m e k t e olduğundan fe r a ğ m uam elâtı o ld u k ç a ehem m iyetli miktarlara varmaktadır.

K uponlarile birlikte bu sen ed lerin muhafazası zorlu kla rın da n sarfın azar edilse dahi k e y fiy e t aynı zam anda mühim masrafları da intaç e tm e k te b u lu n ­ duğu cih etle, hem işi basitleştirm ek hem se n e d sarfiyatını ö n l e m e k için hisse senedatım ızın d e v ir v e f e r a ğ m uam elelerini, imkân o ld u k ç a aynı hisse sen edin in arkasında y ü rü tm eği daha m u vafık g ö r ü y o r v e bu husustaki tadi­

le de m üsadenizi d iliyoruz.

Nizamnamenin 21 in c i m a d d e si hüküm leri kanunumuza dok u n m adığı cih etle, tasvibi halinde bu tadilât yalnız esas n iza m n a m em izde yapılm ış olacaktır. Bu itibarla e sa s nizam n am em izin 21Hnci m addesinin de :

(Yukarıki madde m u c ib in c e d e v ir v e fe r a ğ olunan veyahut intikal e d e n hisse senetlerinin arkalarına k e y f i y e t i fe r a ğ v e y a intikal ile yeni sahibinin ismi y a zıla ra k salâhiyettar im za la r atılır. B ir sen ed in fe r a ğ ı fa z la tekerrür e d e r e k arkasında y e r ka lm a zsa aşağıki fıkraya g ö r e y en i bir sen etle tebdil olunabilir.

Yanan, çalm an v e y a sair suretle harab v e y a z a y i olan h isse se n e t le r i y e r in e sahiplerinin m üracaatı ü zerin e y a p ıla c a k tetkik n e t ic e s in d e aynı sınıftan en son verilmiş hisse sen ed in in numarasını ta kib e d e n n u m arayı h a v i bir hisse sen ed i verilir. Bu s e n e t eski senedin num arasını v e onun y e r in e kaim olduğunu g österir bir da m ga ile dam galanır.) Şeklinde tadilini teklif e d iy o ru z.

İdare M eclisi

Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankası

28 Nisan 1935 tarihinde toplanacak

H i s s e d a r l a r U m u m î H e y e t i n e

1934

Üçüncü hesap senesi hakkında

t d a r e M e c l i s i R a p o r u

V©

M u r a k ı p l a r R a p o r u

Bilanço ve Kâr ve Zarar Hesabı

A N K A R A

1935

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

1934 üçüncü hesap devresine aid îdare Meclisi Raporu

Hesaplarını kapam ış bulunduğum uz 1934 vılı h a diseleri v e Bankamızın muam eleleri hakkında y ü k s e k toplantınıza aşağıdaki izahatı s u n u y o r u z :

Cihan g en e l d u r u m u

1914 y ılı cihanın g e n e l tarihinde nasıl müstakil bir dönüm noktası teşkil etmişse 1929 yılının da cihan e k o n o m i tarihinde ö y l e c e bir fasıl başı yarattı­

ğında şüphe yoktur.

A m e rik a d a borsa paniği ile bu tarihte deşilen buhranın bundan b ö y le doğurduğu e k o n o m ik akım, tutmuş olduğu y o lu hergün biraz daha a ç m a k ve genişletm ek suretile 1934 yılında dahi g id işin e d e v a m eyledi.

E k on om ik k avrayış v e anlayışlar bakım ından da bir devirden başka bir devre intikal ve istihale g ö ste r e n bu akım ulusal ve arsıulusal alanlarda 1934 yılı i ç i n d e bir istikrar v e r e m e d i. Fiatlarda, bilhassa ham m adde fiatla- rında düşkünlük, em e ğ i ile g e ç in ir halk tabakaları arasında işsizlik, arsıulu­

sal m ü b a d e le d e devam edip giden darlaşma, aşağı yukarı bütün uluslarda malî zo rlu k y e r y e r ve zaman zaman g ö ze ilişen iyilik izlerine ve kalkınma umutlarına ra ğ m en g e n e l vasfı itibarile e v v e lk i se n e le r d e olduğu gibi 1934 yılını da ç e r ç e v e l e y e n sıkıntılı hadiselerin mühimleridir.

İngiltere ve A m erikanın kendi menfaatlerini k o ru m a vadisinde millî paraları için aldıkları tedbirlerden d iğ e r m e m le k e t le r ekonomisi müteessir olarak bu z a v iy e d e n alınacak tedb irler arasında para kıymeti m eselesi her m em leketin âcil v e hayati bir m evzuu oldu. Bıı noktadan da 1934 yılı cihan için üzüntülü geçti. S en e için d e döviz takyidatı ç ö zü le m e d i, hatta bazı m e m ­ leketlerde biraz daha sıkıştırıldı; paralarda devam lı istikrara delâlet e d e c e k bir em a re se n e sonuna k a d a r da ufuklarda görü nm ekten uzak kaldı.

M evcut bu zorlukla r v e çetin şartlar ö n ü n de h em en her m e m le k e t ş e f ­ leri için « E c o n o m ie dirigöe» günün ana tedbiri oldu. Sanayiin, sa’ yile s e r m a y e ­ nin korunm ası şek illerin d en başlayarak otarkiye k adar varan müdahale s i­

yasası, halen girm edik saha bırakmadı. Servetin istihsal v e inkisamı, teda vü l ve istihlâki müdahalenin d e r e c e s in e g ö r e az ç o k d e v le t k u vv e tle rin in bakım ve idaresine geçti. D evletler, b o r ç lu - alacaklı, müstahsil - müstehlik, pa tron - amele.... gibi muhtelif halk tabakaları arasında e k o n o m ik - s o s y a l b ir m ü v a z e - ne tesisine v e y a teminine çalışmaktadırlar. D evletlerin bu m ü d a h a le le ri sıra ­ sında “ M onnaie dirigee „ a m e liye le ri de ce m iy e tin iktisadı b ü n y e si ü z e rin ­ de uyuşturucu bir vazife g ö rm e k te d ir. Şukada r ki alınan te d b irle rin g e r e k birbiri, g e r e k c e m iy e t tabakaları ü ze rin d e k i i n ’ikâslarını âhenkli y ü r ü t e b il­

m e k k o la y ola m iyor. B o r ç lu tabakayı v e y a sa n a yi sürüm ünü k o ru m a k için para kıym etini düşürm ek y olu n d a alınan tedb irlerden y e n i b a şk a zorlu k la r d o ğ u y o r v e başka tabakalar zarar g ö r ü y o r . İstihsal bakımından t e d b ir le r istihlâk bakımından aksi tesir y a p ıy o r. D ö v iz tâkyidatı konurken, parayı korurken, para kadar himayesi zarurî olan hususî itibar, umum î itibar, b ey n elm ilel m ü bad ele sarsılıyor.

D ünya üzerinde halen iktisadı milliyetçilik şek lin d e yü rü y en bu akım lar, e k se riye tle tedafüi ve fakat ço k sıkı ve sert b ir sa v a ş mahiyeti almaktadır.

Bu ça rp ışm a 1934 den e v v e l y ü r ü y e n (re k a b e t) den m anzara ve m a h iyet itibarile farklıdır. 1914 den e v v e l arsıulusal alanlarda İktisadî ya rışm a v e çarpışm a daha ziyade fertler arasında y e r bulur, nadiren d e v le t a r a y a k a r ı­

şırdı. Bu günün şartları iç in d e e k on om ik ç a r p ış m a alanlarına d e v l e t le r g i r ­ mektedir. Gümrük meranuiyetleri, kon ten jan tm an tedbirleri, m o r a t o r y o m ilânı, para d e ğ e r i üzerinde a m eliyeler, d ö v iz v e r m e k te n ç e k in m e , ih ra ca t malları iç in v e r g i v e tarife tenzilâtı v e yahııt prim tahsisatı gibi a ra çlı araçsız dam pinkler her halde bir sükûn devrinin alâm etleri sayılamaz.

Bizde g e n e l d u r u m

Çetin bir savaştan çıkan yurdun taraf taraf bayındırlık ve ergin lik gibi hayatî işleriy le uğraşmak vazifesini ön sırada e ld e tutan Cum huriyet Hükü­

metimizin, üretimi d e ğ e rle n d irm e k , alış - veriş harek etlerin e hız v e genişlik, iç pazarlarım ıza da canlılık v e r m e k v e hulâsa ekon om ik istiklâli k o ru m a k ga ye s ile bu alanlarda y a p m ıy a devam ettiği verimli müdahalesi n e t ic e s i olarak yıl, e v v e l k i buhran yıllarına k ıy a sen ziraat sahamız için daha verimli, sanayi saham ız çin daha iyi, tica re t saham ız için de daha hareketli geçti.

Ekonom ik durumdaki bu iyilikten malî v e naktî sahalarım ız da faydalandı.

Ziraî ürünlerim izin bir kısmı e v ve lk i s e n e y e b a k ın ca noksan g ö ste rd i ise de diğer kısmı fazla v e r m e k suretile fazla v e noksan bir birini önledi.

Eldeki m u v a kk a t rakamlara n a z a r a n m ı s ı r , çavdar, yulaf, susam, a fyon , yapak, tütün, bakla, üzüm, incir, palamut miktar itibarile bir az n o k s a n v e fakat buğday, arpa, pirinç, b u r ç a k , fasulye, nohut, pancar, patates, pam uk tiftik, zeytin y ağı, fazla olarak e ld e edildi.

1932 v e 1933 yılların d a bu ürünlerin pek ç o k düşmüş olan satış d e ğ e r ­ leri d e v l e t ç e alınan tedb irlerin de tesiri ile 1931 yılında kalkınm a izleri gösterdi: yün, tiftik, zeytinyağı, pamuk, fındık, incir, a rpa g e ç e n 1932 v e 1933 yıllarına v e buğday, ç a v d a r , yulaf, üzüm gibi mahsullerimiz de 1933 yılına kiyasen daha iyi fiatlarla satıldı.

Memlekette san ayicilik hareketi ve bunun tatbikatına ait d e v le t adımları ve devletin bu y o ld a efrat v e ınüessesata yardım ları 1934 de de d e v a m eyledi. K a y se rid e , E reğlide dokum a, İzmitte kâğıt, P a şa b a h ç e d e şişe v e cam, K e ç i b o r lu d a kükürt, Z o n g u ld a k ta Söm iantrasit fabrikalarının te m e l­

leri atıldı. Turhal şe k e r fabrikası ç a lış m a ğ a başladı. İsparta gülyağı fabrikasısının açılm a resm i yapıldı. Karsta bir süt tozu fabrikası kuruldu.

Maraştaki Ç e h ik fabrikasına bir un fabrikası ilâ v e olundu. B a k ır k ö y bez fabrikası genişletildi ve baştan aşağı yenileştirildi.

Dahilî ticaret nisbeten iyi ve hareketli g e ç t i. Sen en in altıncı ayından itibaren tekmil devlet Ş ö m e n d ö fe r le r in d e v e bunu takiben hususî Ş ö m e n d ö - ferlerde y apılan tarife tenzilâtının bu hareket ve faaliyette d e ğ e r li tesirleri vardır.

H a ricî ticaret h a cm i kıym et itibarile 1934 te, bir sen e e v v e lin e nisbetle arttı:

( Ü ç sıfır ilâ v e sile o k u n a c a k )

Sene İthalât İh racat Y ekûn

1929 256 296 155 214 411 510

1930 147 551 151 454 299 008

1931 126 660 127 275 253 935

1932 85 984 101 301 187 285

1933 74 676 96 162 170 838

1934 86 790 92 149 178 939

T o n itibarile tica ret h a cm i se n e d e n s e n e y e kabarıyor, bu artış hem en münhasıran ihracat cihetinde tebarüz etm ekte v e ancak daha ziya de ağır eşyada kendini gösterm ek tedir.

Sene İthalât İhracat Yekûn T o n

1929 995 606 669 664 1 665 270

1930 616 228 776 670 1 392 898

1931 496 607 883 222 1 379 829

1932 417 466 1 077 521 1 494 987

1933 396 494 1 251 434 1 647 928

1934 415 549 1 611 082 2 026 631

1933-1934 malî yılında d e v le t mâliyesi b ü tç e m uvazenesi bakımından iyi ka pa n d ı; b ü tçe g e r e k hazine muamelâtı g e r e k hesap yılı itibarile b i r a z d a fazlalıklar gösterdi. 1934 ün ilk yedi ayı z a r fın d a tahsilât, tahminatı tutarak, hatta aşa ra k yürüdü. Birinci kâuun s o n l a n yani bütçenin ilk yedi ayları itibarile 1931 de 101, 1932 de 115, 1933 de 96, 1934 de 120 m ilyon lira devlet kasalarına girdi. Buhran ve m u v a ze n e v e r g ile r i gibi 25 m ilyon liraya kadar g elir yapan fe v k a lâ d e v e rgile rin v e yıl iç in d e y e n id e n v e r g i tarhına ve yahut m e v cu t v ergileri tadile matuf o larak çıkan kanunların ve b i r d e Ergani istikrazına ait son 4 m ilyonluk m eb lâ ğ ın bu farklı v a ziy ete faideli yardımları oldu.

BütçeniD denk olarak yürütülmesi yolu n daki hükümet prensibi, d e v le t m aliyesınin ilerisi hakkında da g ü v e n v e r e n bir destektir.

1934 yılında İzmir rıhtım şirketinin v e İstanbulla İzmir Liman inhisarla­

rının bilfiil idaresi devlete geçti. Yine bu yıl iç in d e D evlet İzmir — K a sa b a Dem iryolunu v e İstanbul rıhtımları ile teferrüatını satın aldı. G ümüş paranın tedavüle çıkarılmasına başlandı. Sivas — Erzurum D em iryolu n u n da 30 m il­

yonluk dahilî bir istikraz ile inşası kararlaştı.

İştanbul borsasının 1934 te k a y d e y le d iğ i d ö v iz muamelâtı miktarı e v v e l k i yıllara bakılırsa biraz daha düşüklük g ö ste riyo r. Şu k adar ki bu düşüklükte klering muamelâtının daha büyük bir ö lç ü d e a ra y a girm esi esaslı bir s u ­ rette müessirdir.

Esası 1932 de atılmış olm akla b e r a b e r kliring muamelâtı hakikatta 1933 yılının ikinci yarısında harekete g e lm e ğ e başladı. Tam çalışm a d e v r in e de 1934 te girdi. O n ü ç dev letle yaptığım ız kliring anlaşmalarının tatbiki n e t ic e s i olarak bu de v le tle re ihracatım ız 53 m ilyon liradan 57 m ilyon lira y a v e bu d e v le tle rd e n ithalâtımız 47 m ilyon liradan 60 m ily o n liraya y ü k s e ld i. K li­

ringli m em leketlere ihracatım ız umum ihracatın °/n 55 i nden 62 sine ve ith a ­ lâtımız da umum ithalâtın % 64 ünden 69 una çıktı. Kredili kon ten jan tm an yollarile m e m le k e te giren malları bu m u k a y e s e y e ithal etm iyoruz. Şu var ki mala karşı mal almak esa sın a dayanıldığına g ö r e bu m e m le k e t le r fa z la s a ­ tışlarına karşı malımızın fa z la alıcısı olm ak, hesaplarını den kleştirm ek v a z i ­ yetindedirler.

A l t ı n ve döviz va ziye ti

1933 sonunda (24,9) m ilyon liralık 17.695 kilo altınımız vardı. Bunun 4 milyon 652 bin liralık 500.000 altın tutarı 3.307 kilosu kanunumuzun 6 ıncı maddesi h üküm leri ic a b ı m a liye hâzinesinden verilmiş, mütebakisi B a n k a ­ m ı z c a satın alınmıştı.

1934 te alınan altınlarla sen e sonundaki m e v c u t 27,46 m ilyon liralık 19.522 k iloya vardı. A n c a k ö t e d e n b e r i bu altınların bir kısmı vakit vakit d ö v iz t e d a ­ rikine karşılık tutuldu. Altın terhini suretile yapılan istikrazların en a şa ğı s e v i ­ y esi 11. I l i n c i kânunda 23.637 lira ve en y ü k s e k seviyesi 13 E ylü lde 2.919.245 lira g ö s t e r e r e k sene son u n d a b o r c u m u z 790.533 lirada kaldı. Bu b o r c u n 1933 de 4,8 m ily o n ’ liraya kadar y ü kseld iğ i görülmüştü.

T e d a v ü ld e k i B a n k n o tla r

1933 sonunda k asalarım ızdakilerle b e r a b e r : Mevcut

1934 de Hasıl olan Yine 1934 de

Sene sonunda

160 698 069 9 000 623 169 698 692 5 085 407 164 613 285

liralık ıııütedavil banknotlara

„ daha b in e re k tutara karşı

„ banknot tedavülden çe k ild i ve b anknot kaldı.

Bilfiil piyasada dolaşan banknotları g ö st e r e b ilm e k için bu 164 613 285 liradan kasalarım ızdaki

6 456 382 liralık banknotu in dirirsek

bilfiil tedavülde 158 156 903 liralık banknot bulunduğunu görürüz.

Sene zarfında tedavül miktarının en aşağı haddi 23 ağustosta (138.08) mil­

yon ve en yukarı haddi se n e sonunda (158,2) m ilyon idi.

1933 e b a k ın ca 1934 te 11 m ilyonu aşkın o la ra k te da vü lde b a n k n ot b u ­ lunmuştur. Bu banknotlar bilhassa iskonto ve tahvilât cüzdanlarım ız ve avans m uam elelerim iz yollarile p iy a sa y a çıkmıştır.

T e d a v ü ld e bulunan banknotlarım ız gittik çe eskim ekte ve yıpranmakta olduğundan'buııların y e n id e n basma m asrafına karşılık olmak ü z e re g e ç e n sene oldu ğu gibi bu sene de (50 000) lira p r o v iz y o n yapılmıştır.

V a d e s iz ta a h h ü d a tın k a rş ılığ ı V a d e s iz taahhüdatımızı g ö s te r e n

158 156 903 liralık mütedavil i.banknotlar ile 17 891 456 liralık m evduatın tutan olan 176 048 359 liraya karşı sene sonunda : K asa ve i ç ve dış m u habirlerim izde cem an 27 460 043 liralık altın ile

6 904 213 liralık filen altına, ç e v r ile b ilir döv izim iz ___________ vardır ki

yekûnu 34 364 256 liradır.

Bu varlığın bir kısmı d ö v iz istikrazları ve m evduatı mukabili olduğuna g ö r e 34 364 256 liradan

dövizıtaahhüdatı 2 972 000 lirayı indirip te

g e riy e kalan 31 392 256 lirayı yukarıki 176 048 359 liralık va d e siz taah- hüdatımıza nisbet ettiğim izde % 17,83 ü buluruz.

N i s b e t : 1932 de o/0 12,30 1933 te % 15,87 idi.

E v v e lk i s e n e le r e nazaran elde edilen bu y ü kseklik paramızın istikrarı bakımından s e v in m e y e d e ğ e r .

Aktifim iz

Kasa m u a m e lâ tı

Kasalarım ızın 1933 sonu m e v c u d u 31 639 653, 58 lira olup 1934 de makbuzatı 471 478 126, 53 liraya varmak suretile yıl sonundaki

zimmet yekunu 503 117 780, 11 lira ve

sene iç in d e k i 476 344 673, 21 liralık

medfuat n eticesinde 1934 sonund a bakiye 26 773 106, 90 liradır.

A v a n s la r

Bunun 1.951.922,32 lirası tevdiat, 489.114,19 lirası tahvilât, 25.406,23 lira ­ sı da altın karşılığı ikrazlardır.

Mevduat mukabili avanslar:

1933 sonundaki 1934 için d e

zim m et y e k û n u sen e için d e se n e sonunda

1 730 236, 98 liraya

23 421 591, 04 liralık m uam ele inzimam e d e r e k 25 151 828, 02 liraya vardı ve

23 199 905, 70 liralık tahsilat yapılarak 1 95i 922, 32 liralık bir b a k iy e kaldı.

Tahvilât karşılığı avanslar:

1934 te verilen 1 993 331, 42 liralık avanslardan

yıl için d e tahsil olunan 1 504 217, 23 liralık m e b la ğ tenzil e d ilm e k suretile sene g a y e s in d e 489 1)4, 19 liralık bir b a k iye kaldı.

Altın karşılığı avanslar:

1933 g a ye sin d e k i 1934 te

zim met tutarı Yıl iç in d e yıl sonunda

36 313, 75 liraya

72 245, 08 liralık m u a m ele in zim am e d e r e k 108 558, 83 liraya baliğ oldu.

83 152, 60 liralık tahsilat y a p ıla ra k 25 406, 23 liralık bir b a k iye bırakıldı.

E v ra k ı n a k tiy e k a rş ılığ ı h az in e ta h v ilâ tı

Banka kanununun 5 ve 6 ıncı m ad deleri ica b ı devrolunan e v r a k ı nakti- y e d e n dolayı hâzinenin b o r c u 1933 son u n da 152 010 068,78 lira i k e n 1934 yılında 3 084 783,78 lirası ö d e n e r e k b ak iyesi 1934 sonunda 148 925 285 li­

ra y a indi.

Esham ve ta h v ilâ t c ü z d a n ı

Bu h e sa p iki k ı s ı m d ı r : biri para karşılığı o la ra k M âliyece de v r o lu n a n ( Esham v e tahvilât ) diğeri de ken d i alışlarımızdır.

Karşılık ola n la r istikrar kanununun neşrin den son ra mahsubu y a p ıla c a ğ ı cihetle şimdilik b ilâ n ço la rım ızd a ih ra ç de ğ e rle rile gösterilen bu kıym etlerin borsa tutarları 1932 son u n da 7,9 m ilyon, 1933 sonunda 9,5 m ilyon lira idi.

1934 sonunda da 10 745 258 lira olmuştur.

Kendi malımız olan tahvilâta g e l i n c e : g e ç e n sene cü zdan ım ızda m e v c u t olan 1225 783,30 liralık k ıy m e t le r e mukabil bu sen e cüzdanım ızda 4 835 991,67 liralık tahvilât vardır.

Iskonto cüzdanı

1933 g a y e s in d e m e v cu t olan 7 893 116,77 liralık s e c e d a t a 1934 te

se n e g a y e s in d e cü zd a n v e yıl için d e

se n e so n u c ü zd a n d a

44 480 882.59 senet inzimam e d e re k 52 373 999,36 lira y a baliğ olmuş

39 327 515,06 liralık senet çıkarak 13 046 484,30 liralık senet bulunmuştur.

E k o n o m ik durum daki inkişaf isk o n to cü zdan ım ızda da izlerini g ö s t e ­ rerek se n e iç in d e cüzdan hareketli çalışmış, isk o n to talepleri diğer se n e ­ lerden hayli farklı olmuştur.

G a y r i m e n k u lle r im iz

B ila n ç o d a 1 448 561,34 lira olarak g ö r ü n e n ra k a m Ankara, İstanbul ve İzmir m e r k e z le r im iz için satın alınan binaların m aliyet b e d e lle rin d e n bu güne ka da r yapılmış am ortism anlar çıkdıktan son ra kalan bakiyedir.

M u h t e li f t e g ö rü n e n

2 706 087,21 liranın 2 265 600,60 lirası vadeli k a m b iyo m u a m elelerin den ve g e r iy e kalan kısmı sair m üteferrik m u a m e le le rd e n hasıldır.

Pasifimiz

Sermaye hesabı

1934 g a y e s i itibarile h isse senedatı vaziyetini e v v e l k i se n elere ait ra­

kamlarla birlikte b e r v e ç lıia ti a r z e d iy o r u z :

1932 1933 _____________ 1934

A sınıfı 27 275 34 465 35 797

B „ 51 853 55 949 56 08S

C „ 15 000 15 000 14 488

D „ 55 872 44 586 43 627

150 000 150 000 15U 000

1933 de oldu ğu gibi 1934 de de (A ) sınıfında görü len fazlalık, n iza m n a ­ mem izin m uaddel 26 ın cı m addesi m u c ib in c e v e rile n m ezu n iyete tevfikan D sınıfındaki h isse le rde n bir kısmının A sınıfına intikal etm esinden ileri g e l ­ mektedir.

ihtiyat akçesi

B ilâ n ço m u z d a ihtiyat a k ç e s i 663 914,30 lira o larak görülür. 1934 kârının paylaşılm asına ait teklifler tasvip o lu n u n ca bu m e b lâ ğ aşa ğıdaki ş e k ild e 1 026 756,67 liraya ç ık a ca k tır :

Lira ______ Lira____

M evcu t ihtiyat a k ç e s i 663 914,30

Sene kârından ayrılacak kanunî

ihtiyat a k ç e s i 304 173,12

F e v k a lâ d e ihtiyat a k ç e s i 58 669,25 362 842,37

Y ekû n 1 026 756,67

T evdiat

1933 son u n d a 18 901 522,73 liradan ibaret olan tevdiat 1934 zarfında 681 283 137,46 liralık teslimat ile

Sene g a y e s in d e 700 184 660,19 liraya v a rm ış ve Sene za rfın d a 682 293 203,58 liralık istirdatlarla

„ son u n d a

b a k iy e 17 891 456,61 liradan ibaret bulunmuştur.

Bu tevdiatın m udiler itibarile durumu ş u d u r:

3 578 307,75 lirası hâzinenin ve irat v e re n resm i dairelerin, 989 862,53 „ diğer resm î dairelerin,

4 891 673,13 „ millî bankaların, 2 822 113,77 „ ecn eb î bankaların.

2 087 210,44 „ şirk e tle r ve hususi m üesselerin, 569 955,01 „ efradın

2 952 333,98 „ e c n e b i m e m le k e t le rd e k i m ü esseselerin d ir.

M u h te lifte g ö r ü n e n

42 061 536, 56 liranın

28 682 000 lirası m â liyen in tevdi ettiği esham ve tahvilât itibari bedelin den , 4 652 000 ” m âliyen in tevdi ettiği altınların bedelinden,

1 199 000 ” ö d e n e c e k h a v a le le r ve g e r i kalan kısmı da d iğ e r m uh­

telif b a k iy e le r d e n gelm ek ted ir.

Kâr ve Z a ra r

1934 se n e s i muamelâtının Bankamız için bırakmış olduğu 1 520 865, 61 liralık kârın kanunumuzun 88 inci ve n izam n am em izin 94 üncü maddeleri m u cibin ce p aylaşm a şekli a şa ğıd a g österilm iştir:

1934 sen esi kârı olan Y ü zd e 20 nisbetinde ihtiyat a k ça sı olarak V e h issedarlarım ıza

%

C e m a n

edildikten sonra b a k iy e kalan

°/o 5 m em urlar hissesi olarak V e % 10 fe v k a lâ d e ihtiyat a k ç e s i olarak da

C e m a n

Bunlardan son ra kalan yarısını teşkil e den v e diğer yarısı olan

304 173, 12

630 000

1 520 865, 61 liradan

lira ki

934 173, 12 lira tenzil 586 692, 49 liradan 29 334, 62

58 669, 25 lira ki

88 003, 87 liranın ayrıl-

498 688, 62 liranın 249 344, 31 lira h â z in e y e

249 344. 31 lira da hissed arlara aittir.

Bu hesapla h issedarlara isabet eden m e b lâ ğ

%

Bundan tevkifi ic a b e d e n k a z a n ç ve buhran vergilerin in çıkarılmasından sonra kalan 762 148, 26 lira g e ç e n se n e kârından m ü d e v v e r 700, 72 lira ile birlikte h e r h isse y e 508,56 kuruş dağıtılm asına müsaittir. A n c a k g e ç e n sene hissedarlara temettü tevziine başlandıktan so n ra Haziran 1934 iptidasında tat- bika g iren 2416 numaralı kanun m u c ib in c e B, C, D sınıfı hisselerine ait k â r­

lar için k a z a n ç v ergisin e zam im eten 14 8 6 3 ,8 1 liralık buhran vergisi ödenm iş olduğundan bunun mukabili bu sen e B, C, D sınıfı hisselere isabet eden kârdan alıkonulmuş ve hissedarlara küsursuz tevziat ya pm a k için 631,10 lira da g e l e c e k sen e hesapla rına devredilm iştir. Bu suretle bu sınıf hissedarlar için b e h e r h isse y e 4,95 lira safi kâr düşmektedir. Kârın bu suretle tevziini tasvibinize a rzeyleriz.

Maruzatımıza nihayet verirken M ü essesem ize karşı vazifelerini büyük bir sadakat ve m erbutiyetle ya pa n m em urlarım ızın kıymetli çalışmalarını burada m uhterem heyetin ize hatırlatmağı bir v a zife biliriz.

İdare Meclisi

Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankasının 1934 senesi üçüncü hesap devresine aid Mürakabe kom isyonu Raporu

T ü r k iy e Cüm huriyet M e r k e z Bankasının 1934 se n e s i ü ç ü n c ü h e sa p d e v ­ resine müteallik bütün muamelâtı, Bankanın kanun ve nizam nam esi v e T i c a ­ ret Kanunu hüküm lerine g ö r e m e r k e z in d e v e taşra d a m üteşekkil ş u b e l e r i n ­ de tarafımızdan tetkik ve k ontrol edilmiştir.

Banka işlerinin k an u n lara v e n iza m n a m e y e u ygu n yapıldığı v e m e v ­ cutlarının de fte r ve kaytlara mutabık v e bu hesap devresi için İd a re m e c ­ lisin ce v e rile n b ila n ço v e k â r v e zarar hesaplarının da banka k u y u d u n a muvafık oldu ğu görülmüştür. M e zk û r h esapların kabulü ile M eclisi idaren in ibra edilm esini ve 1934 sen esi ü ç ü n c ü h e sa p d e v r e s in e ait olub b i l a n ç o v e kâr v e za ra r hesaplarında g ö s t e r ile n safi tem ettüün İdare Meclisinin kanuna v e Bankanın esas nizam n am esin e m uvafık olan teklifi v e ç h i l e t e v z iin e m ü ­ saa delerini dileriz.

Mürakip Mürakip Mürakip Mürakip

A vn i Nurettin M . Muhlis S. Aydoslu

B İ L Â N Ç O

ve

KÂR ve ZARAR HESABI

Aktif

T ü r k i y e C u m h u r i y e t 31 -1 2 - 1 9 3 4 tarihinde biten

T ü rk L ira sı T ü rk L ira sı

A ltın m ev cu d u “ M eskûk ve K ü lçe „ Safi K ilogram 13. 927. 471.60 B an k n o t

U faklık

19 590 144,79 6 456 3 8 2 -

726 580,11 26 773 106 90

A ltın K ülçe Safî K ilogram

1. 788, 023.89 T ü rk L irası

2 515 0 0 4 -

234 732,64 2 749 736 64

A ltın K ülçe, Safi K ilogram

3. 807, 023.52 Döviz

5 354 894,56

22 185 580,27 27 540 474 83

Avanslar

2 466 442 74

H a zine bonoları :

148 925 285

D e ru h te ed ilen e v ra k ı n a k tiy e k a rş ılığ ı

B anknot k a rşılığ ı B anka m alı

28 681 787,19

4 835 991,67 33 517 778 86

H azine bonosu R e e s k o n t

3 727 928,60

9 318 555,70 13 046 484 30

G ayrim en kuller

1 448 561 32

D e m irb a ş

131 511 78

H isse d arla r

4 500 000 --

M u h te lif

2 706 087 21

N a zım h es ap lar

139 393 495 38

Y ekûn 403 198 964 96

Merkez Bankasının

Üçüncü hesap devresi bilânçosudur.

Pasif

Sermaye İhtiyat akçeleri:

Âdi

Fevkalâde

Tedavüldeki banknotlar Deruhte edilen Altın karşılıklı Tevdiat

Döviz taahhüdatı Muhtelif

Kâr

Nazım hesaplar

564 224,50 99 689.80

148 925 285,- 15 688 000

,-

T ü rk Lirası

15 000 000

663 914

164 613 285 17 891 456 22 054 411 42 061 536 1 520 865

139 393 495

403 198 964 30

61 50 56 61

38:

96'

Z i m m e t

Türkiye C üm h u riye t

31-12-1934 tarihinde

I

V erilen îaizler 100 793 9 6

İdare masrafları 771 443 87

Muamele vegisi ve h a rçla r 52 437 68

A m ortism an 82 784 03

P r o v iz y o n 70 886 88

Müteferrik 71 421 28

1934 safî kârı 1 520 865 61

2 670 633 31

Merkez Bankasının

Kâr ve Zarar hesabı

Matlup

Alınan faizler

Komisyon v e A c y o la r Tahvilât kârları Kambiyo kârları Müteferrik kârlar

T ü r k Lirası

1 921 648 38 680 227 136 442 851 40 315

2 670 633 54 3 6 1 71 88 82

31