ÖĞRETİM HEDEFLERİ &ÖĞRENME KAZANIMLARI
PROF. DR. HİLMİ DEMİRKAYA
Öğrenme Kazanımları
◦ Öğretim hedefini ve öğrenme kazanımını tanımlar.
◦ Öğretim hedefine ilişkin örnekler verir.
◦ Öğretim hedefinin belirlenmesine kaynaklık eden etmenleri yorumlar.
◦ Öğretim hedeflerini türlerine göre sınıflandırır.
◦ Öğretim hedefi ve öğrenme kazanımının özelliklerini açıklar.
◦ Öğretim hedefi ile dersin amacı arasındaki farklılığı ve ilişkiyi açıklar.
◦ Öğretim hedefinin yazımına ilişkin felsefeleri tartışır.
◦ Öğretim hedeflerini taksonomi yaklaşımına göre analiz eder.
◦ Taksonominin ilk hali ile güncel hali arasındaki değişiklikleri özetler.
◦ Bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor alana ilişkin özgün öğretim hedefleri üretir.
Öğretim Hedefleri Nedir?
“Öğretim süreci temeli atılması gereken bir bina gibidir; öğretim hedefi ise binanın temelidir. Binanın inşa edilmesi öncelikle bina temelinin atılmasına bağlıdır. Ayrıca temel binanın inşa edilme sürecine yön vermektedir tıpkı hedeflerin öğretim sürecinin tasarımına
rehberlik etmesi gibi.”
Öğretim Hedefleri Nedir?
“Bir öğrencinin planlanmış yaşantılar sayesinde kazanması kararlaştırılan ve davranış değişikliği ya da davranış olarak ifade edilmeye elverişli olan özellik” (Ertürk, 1991).
“Hedef, öğrencilere kazandırılacak özellikleri ifade ederken; kazanımlar ise öğrenende eğitim sürecinde ve sonucunda oluşan performanslardır” (Yanpar Yelken, 2013).
Örneğin, “bilimsel bir araştırma yapabilme” bilimsel araştırma yöntemleri dersi sonunda öğrenciden sahip olması beklenen bilişsel bir özelliktir ve bir hedef örneğidir. “Bilimsel araştırma tasarlar ve uygular” ifadesi ise, bilimsel araştırma yöntemleri dersi sürecinde ve sonunda öğrencinin gösterdiği performansı yansıtır ve bir kazanım örneğidir.
Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesinin Kaynakları
◦ Toplum ve Hedef İlişkisi
◦ Birey ve Hedef İlişkisi
◦ Konu Alanı ve Hedef İlişkisi
◦ Eğitim Felsefesi ve Hedef İlişkisi
◦ Eğitim Psikolojisi ve Hedef İlişkisi
Öğretim Hedeflerinin Türleri
Öğretim hedefleri en genelden en özele doğru “Uzak Hedefler”, “Genel Hedefler” ve
“Özel Hedefler” olarak üç düzeyde belirtilmektedir.
Demirel (2006) uzak hedeflerin; ülkenin politik felsefesini yansıttığını ve genel olarak ifade edildiğini, genel hedeflerin, uzak hedeflerle tutarlı olduğunu ve okulun işgörüsünü yansıttığını, özel hedeflerin ise, bir disiplin ya da konu alanı kapsamında öğrenciden sahip olması uygun görülen özellikler olduğunu belirtmiştir.
Örnekler
◦ Milli Eğitim temel kanununun 2. maddesinde belirtilen Milli Eğitimin uzak hedefi “Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu arttırmak, milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırma ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı ve seçkin bir ortağı yapmaktır.”
şeklinde belirtilmiştir.
Örnekler
◦ Okul Öncesi Eğitiminin genel hedefleri arasında “Türkçeyi doğru ve düzgün konuşabilme” yer almaktadır.
◦ İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programında yer alan özel hedeflerden birkaçı ise
“Bir örüntüdeki ilişkiyi belirleyebilme”, “Uzamsal ilişkileri ifade etmek için uygun terimleri kullanabilme” ve “Nesneleri ağırlıkları yönünden karşılaştırabilme” yer almaktadır.
Özellikler
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları öğretmen davranışına değil, öğrenen davranışına dönük olmalıdır.
◦ Özel hedefler, genel hedefler ve uzak hedeflerle tutarlı olmalıdır.
◦ Öğrenme kazanımları dersin hedef ve amacına uygun olmalıdır.
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları öğretmen ve öğrencilere yön göstermelidir.
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları birleriyle çelişmemeli, birbiriyle tutarlı olmalıdır.
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları toplumun, öğrenenlerin ihtiyaçlarına ve konu alanına uygun olmalıdır.
Özellikler
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları herkes için aynı anlama gelecek biçimde açık ve anlaşılır olmalıdır.
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları öğrenme sürecini ve öğrenme ürününü gösterecek nitelikte olmalıdır. Konu başlıkları öğretim hedefi ya da öğrenme kazanımı olamaz.
◦ Öğrenme kazanımlarının sonunda “bilmek, anlamak, öğrenmek, aşina olmak vb.” belirsiz ifadeler kullanılmamalıdır. Örneğin, “Çeviride temel teorik kavramları öğrenir” ifadesi yerine “çeviride temel teorik kavramları açıklar” ifadesi; “SPSS programını kullanmayı öğrenir” ifadesi yerine “SPSS
programını kullanır” ifadesi tercih edilmelidir.
◦ Öğretim hedefleri ve öğrenme kazanımları binişik olmamalı, birbirini destekler nitelikte ve bitişik olmalıdır.
Öğrenme Kazanımı Örnekleri
Öğretim Amacı ve Öğretim Hedefi
Öğretim amacı; dersin tanımı ve misyonuyla ilişkili olan genel ifadelerdir. Dersin tanımı, kısaca dersin ne hakkında olduğuna ilişkin bilgi verir. Bu bağlamda öğretim amacının dersin ne hakkında olduğuna ilişkin genel ifadelerle bilgi veren bir kavram olduğu anlaşılmaktadır. Öğretim hedefi ise, öğrencinin dersi başarılı olarak tamamladığında sahip olması beklenen özellikler olarak açıklanmıştır. Dersin amacına kıyasla öğretim hedefleri öğrencinin ders sonunda sahip olması beklenen özelliklere yönelik yazılmış özel ifadelerdir.
◦ Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği Programında “Türkçe I: Yazılı Anlatım” dersinin amacı ve öğretim hedeflerinden bazıları aşağıda sunulmuştur (Mersin Üniversitesi, 2014).
Örneğin Yorumlanması
◦ “Türkçe I: Yazılı Anlatım” dersinin amacı ve öğretim hedefleri incelendiğinde, dersin amacı ile öğretim hedeflerinin birbirinden farklı ancak birbirini tamamlayan kavramlar olduğu görülmektedir.
◦ Örnekte dersin amacı olarak belirtilenlerin dersin ne ile ilgili olduğuna ve dersin tanımı hakkında bilgi veren genel ifadeler olduğu görülmektedir.
◦ Dersin amacında “kavramak” gibi doğrudan gözlenemeyen ifadelerin kullanılması dersin amacını öğretim hedefinden farklı kılan diğer unsurdur.
Örneğin Yorumlanması
◦ Yukarıdaki öğretim hedefleri örnekleri incelendiğinde, dersi başarılı olarak tamamlayan öğrenciden sahip olması beklenen istendik özelliklerin öğretim hedefi olarak ifade edildiği görülmektedir.
◦ Dersin amacıyla tutarlı olarak gözlenebilir öğrenci davranışları olarak yazılmıştır.
◦ Dersin amacı ile öğretim hedefinin kesiştiği nokta her ikisinin de öğrenene yönelik yazılmış olmasıdır.
Doğru ve Yanlış Ders Amaç Örnekleri
◦ Dersin amacının yazımında genellikle yapılan hata, dersin amacının öğretenin amacı olarak düşünülerek öğretene yönelik yazılmış olmasıdır. Bu yanılgıyı gidermek için doğru ve yanlış yazılan ders amaç örneklerine aşağıda yer verilmiştir.
Doğru ve Yanlış Ders Amaç Örnekleri
◦ Örneğin, Ege Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık lisans programı “Sosyolojiye Giriş” dersi amacına aşağıda yer verilmiştir, öğrenene yönelik yazılan doğru bir amaç ifadesidir.
Doğru ve Yanlış Ders Amaç Örnekleri
Eğer yukarıdaki amaç ifadesi öğretene yönelik yazılmış olsaydı, yanlış bir amaç ifadesi olurdu.
Öğretene yönelik yazılan yanlış amaç ifadesine aşağıda yer verilmiştir:
Öğretim Hedeflerinin Sınıflandırılması
◦ Hedeflerin öğretmenler için daha anlamlı ve açık olması ihtiyacına dayanarak öğretim hedefleri Bloom ve arkadaşları (1969) tarafından taksonomi yaklaşımıyla sınıflandırılmıştır.
Bu yaklaşıma göre, bir derste öğretmenin doğrudan ilişkili olduğu özel hedefler üç alanda sınıflandırılmıştır. Bunlar, bilişsel alan, duyuşsal alan ve psiko-motor alandır.
◦ Bilişsel alan; zihinsel öğrenmelerin baskın olduğu; duyuşsal alan; tutum, duygu, değer vb.
duygusal özelliklerin baskın olduğu; psiko-motor alan ise, zihin ve kas koordinasyonunu gerektiren becerilerin odaklanıldığı alanlardır.
◦ Güncelleştirilmiş taksonomi iki boyutludur. Bu boyutlardan birisi bilişsel süreç boyutunu, diğeri ise bilgi türünü oluşturur. Bu iki boyut arasındaki ilişkiyi gösteren tablo sınıflama ya da belirtke tablosu olarak adlandırılır.
◦ Diğer slaytta örnek hedef ifadelerinin sınıflama tablosunda (belirtke tablosu) nasıl gösterildiği açıklanmıştır.
Bilişsel Alan
◦ Bilgi boyutu; olgusal bilgi, kavramsal bilgi, işlemsel bilgi ve üstbilişsel bilgi olmak üzere somuttan soyuta dört kategoriden oluşmaktadır. Bilişsel süreç boyutu ise, hatırlama, anlama, uygulama, çözümleme, değerlendirme ve yaratma kategorilerinden oluşmaktadır. Taksonominin bilgi boyutu ile bilişsel süreç boyutunda yer alan kategorilere ilişkin açıklamalar ve örnekler Tablo 2’de sunulmuştur (Anderson ve Krathwohl, 2001/2010).
Bilişsel Alan
◦ Bilişsel süreç boyutu, 6 kategoriden oluşmaktadır. Bu kategoriler, hatırlama, anlama, uygulama, çözümleme, değerlendirme ve yaratmadır. Bu kategorilere ilişkin örnekler Tablo 3’te sunulmuştur:
Duyuşsal Alan
◦ Duyuşsal alan beş kategoride sınıflandırılmıştır. Bu kategoriler, alma, tepkide bulunma, değer verme, örgütleme ve kişilik haline getirmedir. Duyuşsal alanın aşamalı sınıflamasında yer alan ana kategoriler ve bu kategorilere ilişkin hedef ifadelerine Tablo 4’te yer verilmiştir.
Psiko-motor Alan
◦ Psiko-motor alan zihin ve kas koordinasyonu gerektiren davranışları kapsayan alandır.
Örneğin, resim çizmek, basketbol, voleybol ve futbol, vb. oynamak, beden eğitimi ve resim derslerinde öğrencilere kazandırılması amaçlanan beceriler arasında yerini alır ve psiko-motor alana ilişkin hedeflerdir.
Psiko-motor Alan
Psiko-motor alan hedefleri düzeylerine göre yedi temel kategoride ve alt kategorilerde sınıflandırılmıştır. Bu temel kategoriler, algılama, kuruluş, kılavuzla yapma, mekanikleşme, beceri haline getirme, uyum ve yaratmadır. Psiko-motor alanın aşamalı sınıflamasında yer alan yedi temel kategoriye ve bu kategorilere ilişkin hedef ifadelerine Tablo 5’te yer verilmiştir.
Taksonominin İlk ve Güncelleştirilmiş Biçimi Arasındaki Farklar
◦ Bilişsel süreç boyutu kategorilerinin hedef ifadesinin fiil boyutunu yansıtması nedeniyle güncelleştirilmiş taksonomide bu kategorileriler isim yerine fiil olarak ifade edilmektedir.
Örneğin, ilk taksonomide bilgi kategorisi güncelleştirilmiş taksonomide hatırlama olarak değiştirilmiştir.
◦ Güncelleştirilmiş taksonomide bilgi kategorikleştirilerek olgusal bilgi, kavramsal bilgi, işlemsel bilgi ve üstbilişsel bilgi olarak sınıflandırılmıştır.
◦ Bilişsel süreç kategorilerinin alt kategorileri fiillerle değiştirilmiştir.
Taksonominin İlk ve Güncelleştirilmiş Biçimi Arasındaki Farklar
◦ Kavrama kategorisi “anlama”, sentez kategorisi “yaratma” ile değiştirilmiştir.
◦ Hedef ifadelerinin ad ve fiil bileşenleri bilgi boyutu ve bilişsel süreç boyutu olmak üzere iki boyutlu hale dönüştürülmüştür.
◦ İlk taksonominin aksine güncelleştirilmiş taksonomide bilişsel süreç boyutunda aşamalılık ilkesine odaklanılmamıştır.
◦ Güncelleştirilmiş taksonomide yaratma olarak adlandırılan kategori değerlendirme kategorisiyle yer değiştirmiştir.
◦ Aşağıda taksonominin ilk hali ile güncelleştirilmiş hali arasındaki yapısal farklılıkların açık olarak gösterimi gerçekleştirilmiştir.
ÜNİTE ETKİNLİK ÇALIŞMASI
1. Öğretim hedefi ve öğrenme kazanımı hangi metaforla açıklarsınız. Öğretim hedefi ve öğrenme kazanımının ne anlama geldiğine ilişkin özgün tanımlama yapınız.
2. Alanınızın öğretim programında yer alan öğrenme kazanımlarını güncelleştirilmiş taksonomi yaklaşımı çerçevesinde inceleyiniz ve sınıflama tablosunu kullanarak her bilgi türü (olgusal, kavramsal, işlemsel ve üstbilişsel) ve her bilişsel süreç boyutundan (hatırlama, anlama, uygulama, vb.) örnek hedefler yazınız.
3. Öğretim programları uzmanı olarak alanınızın öğretim programı için öğretim hedefleri belirlemeniz istendiğinde; bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alana ilişkin özgün öğretim hedefleri yazınız.
4. Bu ünite kapsamında öğrendiklerinizi değerlendirerek öğretim hedefi, öğrenme kazanımı, özellik, taksonomi, bilişsel, duyuşsal, psikomotor kavramlarını içeren bir kavram haritası çiziniz.
