EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ
Eğitim Yönetimi Teftişi Ve Planlaması Tezsiz Yüksek Lisans Programı
Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ
Ünite 1
İçİndekİler
1.1. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İŞLEVLERİ VE AMAÇLARI ... 3
1.1.1. Veriınlilik... 4
1.1.2. İş.Hayalının.Kalitesi... 4
1.1.3. Hukuksal.Uyum... 5
1.1.4. Rekabet.Avantajı.Kazanmak... 5
1.1.5. İşgücünün.Uyum.Yeteneği... 5
1.2. EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAYANDIĞI İLKELER ... 5
1.2.1. Liyakat.İlkesi... 5
1.2.2. Kariyer.İlkesi... 6
1.2.3. Eşitlik.İlkesi... 6
1.2.4. Güvence.İlkesi... 6
1.2.5. Tarafsızlık.İlkesi... 7
1.3. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN GELİŞİM SÜRECİ ... 7
1.4. TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ÖRGÜTLENMESİ ... 8
1.4.1. MEB.Merkez.Teşkilatında.İnsan.Kaynakları.Yönetimi.Birimi... 8
1.4.2. MEB.Taşra.Teşkilatlarında.İnsan.Kaynakları.Yönetimi.Birimi... 9
1.4.3. İnsan.Kaynakları.Birimlerinin.Rolü...10
1.5. EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ...11
1.5.1. İç.Çevresel.Etmenler...11
1.5.2. Dış.Çevresel.Etmenler...11
1.6. KAYNAKÇA ...13
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İŞLEVLERİ VE AMAÇLARI
Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ
Bir.örgüttün.en.önemli.kaynağı,.sahip.olduğu.insan.gücüdür..İnsan.kaynağı,.yönetilmesi.en.
güç.olan,.ancak.yönetildiği.takdirde.büyük.rekabet.üstünlükleri.sağlayabilen.üretim.faktö- rüdür..İnsan.kaynakları.yönetimi,.örgütün.insan.kaynakları.alanında.kişisel,.örgütsel.ve.çev- resel.bir.çerçevede.ayrımcılık.yapılmaksızın.uygulanan,.örgütün.amaçlarına.etkin.biçimde.
ulaşmak.için.gerçekleştirilen.görev.ve.faaliyetlerdir.
İnsan.kaynakları.yönetimi.örgütsel.amaçlar.doğrultusunda.insan.kaynağının.verimli.şekilde.
kullanılması.ve.işgören.yaşam.kalitesinin.arttırılması.felsefesinden.hareket.etmektedir..İn- san.kaynakları.yönetiminin.örgüt.genelindeki.rolü,.çalışanların.motivasyonunu.ve.verimini.
yükseltecek.bir.ortamın.yaratılması.ve.bu.ortamın.korunup.geliştirilmesi.için.gerekli.poli- tikaları.ve.teknik.bilgiyi.sağlamaktır..Burack.ve.Mathys.(1987).insan.kaynakları.yönetimini.
verimli. is. gücünü. meydana. getirmek. için. politikalar,. planlar,. çözümlemeler,. sistemler. ve.
yöntemler.kuran,.olusturulan.bu.programları.uygulayan,.gelecek.odaklı.bir.araç.ve.yaklasım.
tarzı.olarak.tanımlamaktadır.
İnsan.kaynakları.yönetimi.için.insan,.hemen.her.işin.temelini.oluşturduğu.için.en.önemli.ol- gudur..Çünkü.insan,.bu.nedenle,.insan.kaynakları.yönetimi,.insanların.içerisinde.olduğu.ör- gütlerde.çok.önemli.bir.alan.olmaktadır..“İnsan.kaynakları.yönetimi,.insan.kaynakları.ya.da.
işi,.örgüt.amaçlarını.karşılamak.için.bir.organizasyonu.yönetme.sürecidir..İnsan.kaynakları.
yönetimi,.insana.ilişkin.yaklaşımları,.insanın.sosyal.bir.varlık.olma.özelliğine.paralel.olarak.
çok.yönlü.bir.bütünlük.içinde.ve.sistematik.olarak.ele.almaktadır..İnsan.kaynağı.yönetimi.
yaklaşımı.ile.geleneksel.personel.yönetimi.arasındaki.farklılığı,.İKY’nin.iki.başat.özelliği.ile.
açıklamak.olanaklıdır..Birincisi,.İKY’nin.insanı.özeğe.alan.boyutu,.ikincisi,.örgüt.ortamı.ve.
çevresi.kavramlarının.genişletilmiş.yorumudur.
Eğitimde.insan.kaynakları.yönetimi,.eğitimsel.amaçların.başarılması.yönünde.eğitim.örgü- tünün.sahip.olduğu.insan.kaynağının.planlanması,.örgütlenmesi,.geliştirilmesi,.yönlendiril- mesi.ve.değerlendirilmesi.süreçlerini.içeren.yönetsel.faaliyetler.dizisidir..Eğitim.örgütlerinin.
insan.kaynağım.öğretmenler,.eğitim.ve.okul.yöneticileri,.eğitim.uzmanları,.müfettişler,.me- murlar.ve.destek.personeli.oluşturmaktadır..Günümüzde.eğitim.örgütlerinde.görev.yapan.
insan. kaynağının. niteliği. ve. sayısı. eğitsel. amaçların. başarılmasında. anahtar. bir. rol. oyna- maktadır..Bu.kapsamda,.eğitim.örgütlerinde.rasyonel.bir.insan.kaynağı.planlaması.yapılma- sı,.insan.kaynağının.hizmet.öncesinde.ve.hizmet.içinde.yetiştirilmesi.ve.geliştirilmesi,.eğit- sel.işlerin.ve.bu.işleri.uygulayanların.değerlendirilmesi.ve.benzeri.insan.kaynakları.işlevleri.
önem.taşımaktadır.
1.1.
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İŞLEVLERİ VE AMAÇLARI
İnsan.kaynakları.yönetimi.örgütle.çalışanlar.arasındaki.ilişkileri.etkileyen.tüm.yönetsel.ka- rarlardan.oluşur..İnsan.kaynağı.yönetimi.sürecinin.sağlıklı.olarak.işlemesini.sağlamak.için.
çağdaş. bir. işletmede. İKY. bölümünün. üstlenmesi. gereken. işlevler. altı. ana. başlık. altında.
toplanabilir:.1..İnsan.kaynakları.planlaması.2....İşgören.bulma.ve.seçimi.3..İnsan.kaynağı.
geliştirme.4...Değerleme.ve.ödüllendirme.5....Endüstriyel.ilişkiler.6...Güvenlik.ve.sağlık..Bir.
başka. sınıflamada. ise,. işlev. sırasıyla. istihdam,. geliştirme,. ücretleme. ve. bütünleştirmedir..
İstihdam.başlığı.altında.ise.personel.planlaması,.personel.sağlama.ve.perısone.l.seçme.yer.
almaktadır..İnsan.kaynakları.yönetiminin.istihdamdan.sonra.gelen.bir.diğer.işlevi.ise.geliş- tinnedir..Geliştirme.işlevi.içerisinde.ise.sosyalizasyon,.başarı.değerlendirme,.hizmet.içi.eği- tim.ve.kariyer.geliştirme.alt.süreçleri.bulunmaktadır..İnsan.kaynakları.yönetiminin.üçüncü.
işlevini. ise,. iş. değerlemesi,. ücret. belirleme,. sosyal. yardım. ve. hizmetler. alt. süreçlerinden.
oluşan.ücretleme.oluşturmaktadır..İnsan.kaynakları.yönetiminin.bir..diğer.önemli.işlevini.
ise.bütünleştinne.oluşturmaktadır..Bu.başlık.altında.sendikalar.ve.toplu.sözleşme,.iş.güven- liği.ve.şikayet.ve.disiplin.konuları.yer.almaktadır..İnsan.kaynakları.yönetiminin.bu.işlevleri.
ilerleyen.bölümlerde.ayrıntılı.olarak.incelenmiştir.
İnsan.kaynakaları.yönetiminin.temel.de.iki.amacı.vardır..Bunlar:.1...Çalışanların.bilgi.ve.be- cerilerini. en. iyi. biçimde. kullanmalarını. sağlayarak,. onların. . . işletmeye. olan. katkılarını. en.
üst.düzeye.çıkarmak..2....İş.yaşamının.kalitesini.yükselterek.sağlıklı.ve.güvenli.bir.ortamda.
yaptıkları.işten.zevk.almalarını.sağlamaktır..İnsan.kaynaklarının.amaçları.arasında.nitelikli.
personel.için.çekici.bir.ortam.yaratabilmek,.başarılı.işgöreni.örgütte.tutabilmek.ve.işgöreni.
güdülemek.yer.alır..
Eğitimde.insan.kaynakları.yönetiminin.amacı.ise,.eğitimsel.hedeflerin.başarılması.sürecin- de.eğitim.örgütlerinde.görev.yapan.çalışanlardan.en.çok.faydayı.sağlamaktır..Bu.süreçte.
eğitim.çalışanlarının.sahip.oldukları.bilgi.ve.becerinin,.eğitim.örgütünün.başarmak.istediği.
amaç.doğrultusunda.harekete.geçirilmesi.önem.taşımaktadır..Bu.çerçevede.eğitim.örgütü- nün.amacı.ile.çalışanların.kişisel.amaçlarının.bütünleştirilmesi.gerekmektedir..Eğitimde.in- san.kaynakları.yönetiminin.amaçları.arasında.verimlilik,.iş.hayatının.kalitesi,.hukuksal.uyum,.
rekabet.avantajı.kazanmak.ve.iş.gücünün.uyum.yeteneği.yer.almaktadır.
1.1.1.
Veriınlilik
Verimlilik.genel.olarak.en.az.girdi.ile.en.çok.çıktının.elde.edilmesi.süreci.olarak.tanımlan- maktadır..Başka.bir.ifade.ile.verimlilik,.üretim.sürecine.sokulan.çeşitli.girdilerle,.bu.sürecin.
sonunda.elde.edilen.çıktılar.arasındaki.ilişkiyi.ifade.etmektedir..Eğitimde.verimlilik.ise.önce- den.kararlaştırılan.ya.da.saptanan.amaçlara.öğrencilerin.ne.ölçüde.ulaştığının.bir.ifadesidir..
Eğitim.çalışanlarının.görevlerini.daha.etkili.ve.verimli.yapabilmeleri.için.sürekli.eğitilmesi.
ve. böylece. örgüt. içinde. ve. dışında. meydana. gelen. değişikliklere. uyum. sağlamlarının. da.
verimliliği.artırdığı.belirtilmektedir.
1.1.2.
İş Hayalının Kalitesi
İş.hayatının.kalitesi.çalışanların.sahip.oldukları.ilgi,.ihtiyaç.ve.beklentiler.doğrultusunda.iş.
ortamında.değişiklikler.yaparak.iş..ortamının..çalışan..açısından.daha.insani.bir.şekle.sokul- ması.olarak.tammlanmaktadır..Eğitim.örgütlerinde.yürütülmüş.çalışmalar.iş.hayatı.kalitesi- nin.öğretmenlerin.örgütsel.bağlılıklarının.önemli.bir.belirleyicisi.olduğunu.göstermektedir..
Çağdaş..insan..kaynakları.yönetimi.yaklaşımları.temel.olarak.çalışanların.iş.hayatından.bek- lentilerinin.karşılanmasının.önemine.vurgu.yapmaktadır..
1.1.3.
Hukuksal Uyum
Eğitim. çalışanları. ile. ilgili. yasal. düzenlemeler,. eğitim. çalışanlarının. haklarını. koruyucu. ve.
geliştirici. nitelikte. olması. eğitimde. insan. kaynağından. en. çok. faydanın. sağlanması. bakı- mından.önem.taşımaktadır..Bu.durumun.aksi.yönündeki.gelişmeler,.eğitim.çalışanlarının.
sürekli.olarak.adli.ve.idari.yargıda.hak.arayışına.girmelerine.yol.açabilmekte;.bu.çerçevede.
eğitim.alanında.çalışma.barışı.bozulabilmektedir..
1.1.4.
Rekabet Avantajı Kazanmak
Liberal.iktisadın.temelini.oluşturan.bu.ilke.ve..değerlerin..kamu..sektörüne.uyarlanma.ça- lışmaları.sonucunda.yeni-kamu.yönetimi.olarak.bilinen.bir.yönetim.yaklaşımı.gelişme.gös- termiştir...Yeni-kamu..yönetimi..anlayışının..temelini..özel.sektör.yönetimine.özgü.rekabet..
anlayışı..oluşturmaktadır...Bu.kapsamda.yeni.kamu.yönetimi..anlayışının.eğitimi.de.etkisi.al- tına.aldığı.ve.eğitim.ve.okul.yöneticilerinin.kamu.eğitim.kurumlarını.rekabetçi.bir.felsefe.ile.
yönetmeye.başladıkları.belirtilmektedir..Ortaya.çıkan.bu.gelişmeler.karşısında,.kamu.eğitim.
örgütlerine. hakim. olan. geleneksel. personel. yönetimi. yerini. insan. kaynakları. yönetimine.
bırakmaya.başlamıştır..Böylece.kamu.eğitim.kurumlarında.piyasa.koşullarına.daha.uyumlu.
bir.insan.kaynağı.yönetimi.anlayışı.benimsenmeye.başlamıştır.
1.1.5.
İşgücünün Uyum Yeteneği
Artan. rekabet. baskısı,. örgütleri. ve. örgütün. insan. kaynağını. yenileşmeye. ve. gelişen. yeni.
koşullara.uyum.göstermeye.zorunlu.kılmaktadır..Sözü.edilen.değişim.ve.dönüşüm,.eğitim- de.de.kendisini.hissettirmektedir..Eğitim.çalışanlarının.yeni.koşullara.uyumlu.hale.gelmesi,.
eğitimin.etkililiği.ve.verimi.açısından.önem.taşımaktadır..
1.2.
EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAYANDIĞI İLKELER
İlke,.geçerliği.kabul.edilmiş.genelleştirme.olarak.tammlanabilir..İlkeler.bir.anlamda.belirli.işlerin.
standartlar.çerçevesinde.yürütülmesini.sağlayan.kurallar.bütünüdür..İnsan.kaynakları.yönetim- de.üzerinde.büyük.oranda.uzlaşma.sağlarunış.olan.ilkeleri.şu.şekilde.sıralamak.mümkündür..
1.2.1.
Liyakat İlkesi
İnsan.kaynakları.yönetiminde.en.çok.benimsenen.ilkelerden.birisi.liyakat..ilkesidir..Bu.ilke.
bir.görevi.başarı.ile.yapabilme.gücünü.belirtir..Sözcük.anlamıyla.uygunluk,.elverişlilik.ve.
yeterlilik.olarak.tanımlanan.bu.ilke,.geniş.anlamda.etkili.ve.verimli.bir.personel.sisteminin.
kurulmasına.olanak.sağlayan.kural.ve.uygulamalar.bütününü,.dar.anlamda.ise;.belli.bir.gö- reve. en. uygun. kişinin. getirilmesini. belirtir.. Bu. kapsamda. liyakat. ilkesini,. yeterliğin. kamu.
örgütlerine.egemen.kılınması.çabası.olarak.tanımlamak.da.mümkündür..Eğitimde..insan.
kaynakları.yönetimi.işlevleri.arasında.yer.alan,.eğitim.çalışanlarının.işe.alınmaları,.terfi.etti- rilmeleri.ve.ödüllendirilmeleri.gibi.süreçlerde.liyakat.ilkesi,.eğitsel.etkililiğin.sağlanmasında.
da.önemli.bir.yere.sahiptir..Bu.kapsamda.eğitim.örgütlerinde.görev.yapan.öğretmen,.yöne- tici,.eğitim.uzmanı.ve.müfettişlerin.hizmet.öncesinde.ve.hizmet.içinde.görevin.gerektirdiği.
bilgi,.beceri.ve.tutumla.donatılmaları.gerekmektedir.
1.2.2.
Kariyer İlkesi
En.genel.anlamıyla.kariyer,.seçilen.bir.iş.yolunda.ilerlemek.ve.bunun.sonucunda.daha.fazla.
kazanmak,.daha.fazla.sorumluluk.üstlenmek,.daha.fazla.saygınlık,.erk.ve.prestij.elde.etmek- tir..Bir.başka.deyişle.kariyer,.bir.kimsenin.normal.olarak.genç.yaşlarda.ilerleme.umuduyla.
girdiği.ve.emekli.oluncaya.değin.sürdürdüğü.onur.verici.bir.iştir..Pozisyon.ya.da.kadro.siste- mi.de.denilen.işe.yönelik.kariyer.sisteminde.temel.amaç,.bireyin.belirli.bir.göreve.uydurul- masıdır..Bu.sistemde.kişi,.atanacağı.görevin.gerektirdiği.tüm.nitelikleri.hizmete.girmeden.
önce.kazanmak.durumundadır..Rütbe.sistemi.diye.adlandırılan.kişiye.yönelik.kariyer.siste- minde,.görevden.çok.o.görevi.üstlenecek.kişi.ağırlık.kazanmaktadır..Kişi.belirli.ve.özel.bir.
görev.için.değil,.belli.bir.meslek.ya.da.uğraş.alanı.için.işe.alınır..
Kariyer.ilkesi.DMK’nın.üçüncü.maddesinde.devlet.memurlarına,.yaptıkları.hizmetler.için.lü- zumlu. bilgilere. ve. yetişme. şartlarına. uygun. şekilde,. sınıfları. içinde. en. yüksek. derecelere.
kadar.ilerleme.imkfuu.sağlamaktır.şeklinde.tanımlanmaktadır..Bu.kapsamda.eğitim.hizmeti.
sınıfında.görev.yapan.öğretmenlere.yönelik.kariyer.basamakları.öğretmen,.uzman.öğret- men.ve.baş.öğretmen.olarak.basamaklandırılmıştır
1.2.3.
Eşitlik İlkesi
Modern.anayasalarda.tanınan.temel.hak.ve.özgürlüklerden.önemli.bir.tanesi,.hak.ve.öz- gürlüklerin.tanınma.ve.uygulanmasında.dil,.ırk,.cinsiyet,.siyasal.düşünce,.felsefi.inanç,.din.
ve.mezhep.ayrımı.gözetmeksizin.hiç.bir.kişiye,.zümreye.ya.da.sınıfa.ayrıcalık.verilmemesi.
demek.olan.eşitlik.ilkesidir..Eşitlik.demokrasi.düşüncesinin.ve.insan.hakları.kavramının.te- melini.oluşturur..Kamu.yönetiminde.bu.ilke.işe.almada,.eşit.işe.eşit.ücret.temelinde.kendini.
göstermektedir.. Özel. kesimde. ise,. “akid. güvencesiyle. ve. eşit. işlem. yapma. adıyla. işveren.
borçları”.biçiminde.ortaya.çıkmaktadır..Eşitlik.hak.ve.özgürlüklerin.tanınma.ve.uygulanma- sında.dil,.ırk,.cinsiyet,.siyasal.düşünce,.felsefi.inanç,.din.ve.mezhep.ayrımı.gözetmeksizin.hiç.
bir.kişiye,.zümreye.ya.da.sınıfa.ayrıcalık.verilmemesi.anlamındadır.
Eğitim.örgütlerinde.görev.yapan.personelin.işe.alınma,.terfi,.ödül.ve.cezalandırma.süreçlerinde.
eşitlik.ilkesine.uyulması,.çalışanlar.arasında.adalet.duygusunun.gelişmesine.yol.açar..Bu.neden- le.eşitlik.ilkesi.insan.kaynakları.yönetiminin.vazgeçilmez.ilkeleri.arasında.yer.almaktadır.
1.2.4.
Güvence İlkesi
İstihdam.güvencesi.de.diyebileceğimiz.bu.ilkeye.göre,.çalışanın.verimli.olması.isteniyorsa,.
ağır.bir.kusur.işlemedikçe.işini.ve.buna.bağlı.haklarını.yitirmemesi.gereklidir..Kamu.yöneti- minde.memur.güvenliğinin.iki.yönü.vardır..Bu.anlamda.memurun.hizmet.güvenliği.ile.kari- yer.sistemi.arasında.bir.ilişki.vardır..Çünkü.kariyer.sisteminin.temeli,.memurluğu.bir.meslek.
durumuna.getirmektir..Böylelikle.memur.her.türlü.tehlikelere.karşı.korunmuş.bir.statü.kaza- nır..Yetersiz.memurun.atılamaması.verimliliği.önleyeceği.gibi,.kendi.geleneklerine,.görüşle- rine.ve.değer.yargılarına.ters.düşen.siyasal.otoriteye.karşı.da.bürokrasinin.duyarsız,.isteksiz.
ve.ilgisiz.olmasına.neden.olur..Onun.için.bu.güvencenin.doğurduğu.sakıncaları.giderecek.
önlemler.alınmaktadır..Ülkemizde.657.Sayılı.Devlet.Memurları.Yasası’nın.125..Maddesi.dev- let. memurluğundan. çıkarılmanın. ancak. belli. disiplin. cezaları. durumunda. olacabileceğini.
belirtmekte.ve.memurluktan.çıkarmayı.gerektiren.durumları.tek.tek.saymaktadır..Batılı.ülke- lerde.personelin.haklı.nedenler.olmaksızın.işten.çıkarılmasını.önleyen.yasal.düzenlemelere.
gidilmiştir..Ülkemizde.ise.İş.Kanunu’muz.17..maddesiyle.haklı.nedenlerle.işten.çıkarmanın.
yanında,.13..maddede.işverene,.hiçbir.haklı.neden.olmaksızın.belli.bir.süre.önceden.haber.
vermek.koşuluyla,.işten.çıkarma.olanağı.tanınmıştır..Çalışma.yaşamında.güvence.kavramı- nın. makam. güvencesi. ve. iş. güvencesi. olmak. üzere. iki. türü. bulunmaktadır.. İş. güvencesi,.
memur.statüsüne.sahip.kamu.görevlilerine.tanınan.bir.haktır..Bu.hak.çerçevesinde.memur.
statüsüne.sahip.kamu.çalışanlarının.iş.güvencesi.yasal.olarak.korunmaktadır..Güvence.ilkesi.
ile.birlikte.çalışanlar.işlerini.kaybetmeme.korkusu.içerisinde.iş.görmektedir.
1.2.5.
Tarafsızlık İlkesi
Kamu. ya. da. özel. sektörde. karar. verici. konumundaki. yöneticilerden,. ger.ek. hizmet. sunu- mu.yaptıkları.vatandaş.ya.da.müşterilere.karşı.ve.gerekse.örgüt.çalışanlarına.yönelik.yansız.
davranmaları.beklenmektedir..Özellikle.kamu.İnsan.kaynakları.yönetimi.için.geçerli.olan.bu.
ilke,.yönetimin.yansızlığı.ile.birlikte.kullanılmaktadır..Bu.ilkeye.göre.siyasal.amaçlı.atamala- rın.önlenmesi.istenmekte,.ayrıca.kamu.görevlilerinin.siyasal.davranış.ve.eylemleri.üzerine.
kısıtlamalar.getirilmektedir.
İnsan.kaynakları.yönetimi.uygulamalarında.tarafsızlık.ilkesine.uyulması.önem.taşımaktadır..
İnsan.kaynakları.yönetiminin.temel.amacı.örgütsel.etkililiği.ve.verimi.artırmaktır..Örgütsel.
etkililik.ve.verimlilik.ise.liyakat.sahibi.çalışanların.sergileyecekleri.çabalarla.mümkün.ola- bilecektir..Bu.çerçevede.insan.kaynakları.yönetimi.işlevlerinin.tüm.aşamalarında.tarafsızlık.
ilkesine.uyulması.qrgütsel.gelişim.açısından.hayati.bir.rol.oynamaktadır.
1.3.
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN GELİŞİM SÜRECİ
1980’li.yıllarda.geleneksel.personel.yönetimi.anlayışı,.rekabete.uyum.sağlama.becerisi.dü- şük.olması,.insanı.bir.maliyet.unsuru.olarak.görmesi,.hantal.oluşu.ve.benzeri.gerekçelerle.
yerini.giderek.insan.kaynakları.yönetimine.terk.etmeye.başlamıştır..Bu.yıllarda.bilgisi,.bece- risi.ve.yeteneği.ile.örgüte.katkı.sağladığı.düşünülen.insanın,.işletmelerin.önemli.bir.girdisi.
olduğu.düşüncesi.kabul.görmeye.başlamıştır..Bu.yıllarda.başta.ABD’.de.olmak.bazı.ülke- lerdeki.üniversitelerde.İnan.Kaynakları.Yönetimi.programların.açılmaya.başladığı.ve.insan.
kaynakları. yönetiminin,. personel. yönetiminden. farklı. bir. disiplin. olarak. gelişme. içerisine.
girdiği.gözlenmiştir..
İnsan. kaynakları. yönetimi. ile. geleneksel. personel. yönetimi. arasında. iki. önemli. fark. bu- lunmaktadır.. Bunlardan. birincisi. İnsan. Kaynakları. Yönetimi’nin. merkeze. insanı. koyması,.
ikinci. ise. örgüt. ortamı. ve. çevresi. kavramlarının. genişletilmiş. olmasıdır.. İnsan. Kaynakları.
Yönetimin’de.insan.unsuru.her.yönüyle.ön.plana.çıkmış.ve.her.şey.insan.içindir.anlayışı.be- nimsenmiştir..21..yüzyıl.bilgi.çağı.olması.nedeniyle.iyi.yetişmiş.insanlar.ve.iyi.yönetilen.ör- gütlere.ihtiyaç.vardır..Bu.nedenle.örgütlerin.özellikle.eğitim.örgütlerinin.çağdaş.örgütlerde.
uygulanan.yönetim.anlayışına.göre.(insan.kaynaklarının.yönetimi).yönetilmesi.önemlidir..
Personel Yönetimi İnsan Kaynakları Yönetimi
Çalışanları.maliyet.unsuru.olarak.görür. Çalışanları.geliştirlmesi.gereken.kaynak.ola- rak.görür.
Bir.uzmanlık.fonksiyonudur Tüm.yöneticilerin.sorumluluğu.vardır.
Personel. yöneticilerinin. çok. az. gücü. ve.
prestiji.vardır İnsan.kaynakları.yöneticileri.üst.yöneticileri- nin.önemli.bir.ilgi.alanıdır..
Operasyoneldir,. personel. bulma. ve. seçme,.
eğitme,.ücret.idaresi,.endüstriyel.ilişkiler.ve.
belgeleme.üzerine.odaklanır.
Geniş. kapsamlı. ve. organize. bir. şekilde. iş.
stratejilerine.ulaşmayı..sağlayacak..personel.
işleri.üzerinde.odaklanır.
Günlük.rutin.işlere.yoğunlaşır Nitelikli. işgücünün. . geliştirilmesi. yoluyla.
işletmenin. . rekabet. avantajı. elde. etmesini.
hedefler.
Personel.yönetimi.çalışanları.bir.maliyet.unsuru.olarak.görürken,.insan.kaynakları.yönetimi.
çalışanları.geliştirilmesi.gereken.bir.kaynak.olarak.görmektedir..Bununla.birlikte.personel.
yönetimi.bir.uzmanlık.fonksiyonudur..Başka.bir.ifade.ile.personel.yönetimi,.personel.yö- netimi.konularında.uzmanlık.bilgisine.sahip.kişi.ya.da.kişilerce.yerine.getirilmektedir..Buna.
karşın.insan.kaynakları.yönetimi,.işletmenin.üst.düzey.yöneticilerinin.tümünün.önemli.bir.
ilgi.alanını.oluşturmaktadır..Personel.yönetimi.operasyonel.bir.özellik.göstermektedir..Di- ğer.bir.deyişle,.personel.yöneticileri.temel.olarak.personel.bulma.ve.seçme,.eğitme,.ücret.
idaresi,.endüstriyel.ilişkiler.ve.belgeleme.üzerine.odaklanmaktadır..Oysa.insan.kaynakları.
yöneticileri.geniş,.kapsamlı.ve.örgütlü.bir.anlayışla.iş.stratejilerine.ulaşmayı.sağlayacak.per- sonel.işleri.üzerine.odaklanmaktadır..Son.olarak,.personel.yönetimi.ağırlıklı.olarak.personel.
işleri.ile.ilgili.olarak.günlük.rutin.işlerin.takibini.yapmaktayken,.insan.kaynakları.yönetimi,.
nitelikli. işgücünün. geliştirilmesi. yoluyla. işletmenin. rekabetçi. bir. avantaj. elde. etmesi. yö- nünde.uğraşır.
1.4.
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ÖRGÜTLENMESİ
1.4.1.
MEB Merkez Teşkilatında İnsan Kaynakları Yönetimi Birimi
Milli.Eğitim.Bakanlığı.teşkilat.yasası.uyarınca.İnsan.Kaynakları.Genel.Müdürlüğü,.beş.müste- şar.yardımcılığı.makamından.biri.ile.ilişkilendirilmiştir..
İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü kendisine bağlı aşağıda sıralanan yedi grup başkan- lığı ve bu başkanlıklara bağlı oluşturulmuş olan çok sayıda çalışma gruplarından oluş- maktadır.
1. Özlük.ve.Kadro.Grup.Başkanlığı
2. Tahakkuk.Grup.Başkanlığı
3. Öğretmen.Atama.ve.Yer.Değiştirme.Başkanlığı
4. Atama.Grup.Başkanlığı
5. Eğitim.Grup.Başkanlığı
6. Sendikal.İlişkiler.ve.İşlemler.Grup.Başkanlığı
7. Disiplin.Grup.Başkanlığı
Özlük.ve.Kadro.Grup.Başkanlığının.görevleri.insan.kaynakları.planlama.ve.projeksiyon.çalış- malarını.yürütmek,.kadro.unvanlarının.analizi.ve.tasarımını.yapmak,.personel.değerlendir- me.çalışmalarını.yapmak.ve.benzeri.işleri.yürütmektir.
Tahakkuk.Grup.Başkanlığı.ise.tahakkuk.işlemlerinin.yürütülmesi,.genel.müdürlüğün.bütçe.
planlama.iş.ve.işlemleri.ile.taşınır.ve.satın.alma.iş.ve.işlemlerini.yürütmekten.sorumludur.
Öğretmen.Atama.ve.Yer.Değiştirme.Başkanlının.görevleri.arasında.öğretmenlerin.atama.ve.
yer.değiştirme.ile.ilgili.işleri.yürütmek,.öğretmenlerin.askerlikle.ilgili.işlerini.yürütmek,.öğ- retmenlerin.alan.değişikliği.işlerini.yapmak,.öğretmenlerin.atama.ve.yer.değiştirme.işleriyle.
ilgili.mevzuat.çalışması.yapmak.yer.almaktadır.
Atama.Grup.Başkanlığının.sorumluluk.alanı.ise.Bakanlık.taşra.teşkilatlarında.görev.yapacak.
il.ve.ilçe.yöneticilerinin.atama.işlemlerini.yürütmek.ve.il.eğitim.denetmenlerinin.atamaları.
ile.ilgili.iş.ve.işlemleri.yapmaktır.
Eğitim. Grup. Başkanlığı. yöneticilerin. yetiştirilmesi. ile. ilgili. araştırma. faaliyetlerin. yürütül- mesi,.bakanlık.merkez.ve.taşra.birimlerindeki.personelin.eğitim.ihtiyacının.belirlenmesi.ve.
bakanlık.merkez.ve.taşra.teşkilatında.görev.yapan.yöneticilerin.iş.analizlerinin.yapılması.ve.
benzeri.işlerin.yürütülmesinden.sorumludur.
Sendikal.İlişkiler.ve.İşlemler.Grup.Başkanlığının.(SİİGB).temel.görevi.ise.eğitim.alanında.fa- aliyet.gösteren.sendika.ve.konfederasyonların.bakanlıkla.iletişimini.sağlamak,.yetkili.sen- dikanın.belirlenmesi.işlerini.yürütmek.ve.sendika.mevzuatı.ile.ilgili.tereddüde.düşülen.ko- nularda. görüş. bildirmektir.. Bununla. birlikte. Uluslar. arası. Çalışma. örgütü. (ILO). ve. Avrupa.
İnsan.Hakları.Mahkemesi.ile.ilgili.işleri.yürütmek,.genel.müdürlüğün.sivil.toplum.örgütleri.
ile.iletişimini.sağlamak.ve.diğer.benzeri.işleri.yürütmekte.SİİGB’nin.görevleri.arasında.yer.
almaktadır.
Disiplin.Grup.Başkanlığının.görevleri.arasında.inceleme-soruşturma.ve.ön..inceleme.işleri.
ile.ilgili.işlemleri.yapmak,.başarı.ve.üstün.başarı.belgesi.alacaklara.ilişkin.işleri.yürütmek,.
meslekten.çıkartılmayı.gerektirecek.fiilleri.gerçekleştiren.personele.ilişkin.işleri.yürütmek.
ve.kurumlarda.etik.kültürünü..yerleştirmek.ve.geliştirmek.işlerini.yürütmek.bulunmaktadır.
1.4.2.
MEB Taşra Teşkilatlarında İnsan Kaynakları Yönetimi Birimi
Milli. Eğitim. Bakanlığı. taşra. örgütleri. olan. il. ve. ilçe. milli. .eğitim. mdürlülri. bünyesinde. de.
İnsan.Kaynaklan.birimleri.bulunmaktadır..Milli.eğitim.müdürlükleri.örgüt.şeması.içerisinde.
insan.kaynakları.birimleri.il.milli.eğitim.müdürüne.bağlı.görev.yapan.koordinatör.müdür.
yardımcılığı.pozisyonlaııından.biri.ile.ilişkilendirilmiştir..Bununla.birlikte.il.milli.eğitim.mü- dürlüklerı.bünyesı.ıçerısınde.yer...alan...insan...kaynakları...birimleri...aşağıda...sıralanmış...
olan...faaliyetleri.yürütmektedir.
•. İnsan.kaynaklarıyla.ilgili.kısa,.orta.ve.uzun.vadeli.planlamalar.yapmak,
•. Norm.kadro.iş.ve.işlemlerini.yürütmek,
•. İl/ilçe.özlük.dosyalarının.muhafazasını.sağlamak,
•. Özlük.ve.emeklilik.iş.ve.işlemlerini.yürütmek,
•. Disiplin.ve.ödül.işlemlerinin.uygulamalarını.yapmak,
•. Güvenlik.soruşturması.ve.arşiv.araştırması.işlemlerini.yfuütmek,
•. Yöneticilik.formasyonunun.gelişmesini.sağlayıcı.faaliyetler.yürütmek,
•. Personelin.eğitimlerine.ilişkin.iş.ve.işlemleri.yapmak,
•. Aday.öğretmenlerin.uyum.ve.adaylık.eğitimi.programlarını.uygulamak,
•. Öğretmen.yeterliliği.ve.iş.başarımı.düzeyini.iyileştirici.hizmet.içi.eğitimler..yapmak,
•. Öğretmen.yeterliliklerine.ilişkin.Bakanlığa.geri.bildirim.ve.önerilerde.bulunmak,
•. Öğretmenlerin.hizmet.içi.eğitimlerine.yönelik.ulusal.ve.uluslar.arası.gelişmeleri.izlemek,
•. Öğretmenlerin.mesleki.gelişimiyle.ilgili.araştırma.ve.projeler.yapmak.ve.uygulamak,
•. Öğretmenlerin.mesleki.gelişimine.yönelik.yerel.düzeyde.etkinlikler.düzenlemek,
•. Yöneticilerin,.öğretmenlerin.ve.diğer.personelin.atama,.yer.değiştirme,.askerlik,.alan.de- ğişikliği.ve.benzeri.iş.ve.işlemlerini.yapmak,
•. Personelin.pasaport.ve.yurt.dışı.iş.ve.işlemlerini.yürütmek,
•. Sendika.ve.konfederasyonların.il.temsilcilikleriyle.iletişim.sağlamak,.18.25/.6/..2001tarihli.
ve.4688.sayılı.Kamu.Görevlileri.Sendikaları.Kanunu.kapsamındaki.görevleri.yürütmek.
Milli.eğitim.müdürlükleri.bünyesinde.örgütlenen.insan.kaynakları.birimlerinin.yukarıda.sı- ralanan.görevleri.incelendiğinde,.bu.birimlerin.insan.kaynakları.yönetimi.kapsamındaki.fa- aliyetleri.yürütmekle.birlikte.ağırlıklı.olarak.geleneksel.personel.yönetimi.işlerine.odaklan- dıkları.söylenebilir..İl.milli.eğitim.müdürlüğündeki.insan.kaynakları.birimlerinin.görevleri;.
personel.atama.ve.yer.değiştirme.işleri,.özlük.işleri,.disiplin.ve.ödül.işleri,.personel.geliştir- me.faaliyetleri,.sendika.ve.konfederasyonlarla.iletişim.ve..insan.kaynakları.ile.ilgili.planlama.
işlerinin.yürütülmesi.şeklinde.sınıflandırılabilir.
1.4.3.
İnsan Kaynakları Birimlerinin Rolü
Günümüzde.kamu.ya..da.özel.kesimde.faaliyet.gösteren.işletmelerde.insan.kaynakları.yö- netimi.birimleri.komuta,.eşgüdümleme.ve.kurmay.rolü.oynamaktadır..İnsan.kaynakları.yö- neticileri.her.şeyden.önce.kendi.birimlerinde.görev.yapan.personelin.eylemleri.üzerinde.
doğrudan.etkide.bulunabildikleri.için.komuta.yetkisine.sahiptir..Bununla.birlikte.insan.kay- nakları.yöneticileri.örgütün.personel.faaliyetlerinin.koordinasyon.işlevini.de.üstlenmişler- dir..Ancak.insan.kaynaklar.yöneticileri.örgütsel.hiyerarşi.içerisinde.temelde.kurmay.rolü.oy- namaktadır..Bu.kapsamda.insan.kaynakları.yöneticileri.kendi.birimleri.dışında.görev.yapan.
personele.emir.veremezler..
1.5.
EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER
İnsan.kaynakları.yönetimi.üzerinde..etki.gösteren.çevresel.etmenleri.dış.çevresel.etmenler.
ve.iç.çevresel.etmenler.olmak.üzere.iki.başlıkta.incelemek.mümkündlir.
1.5.1.
İç Çevresel Etmenler
Örgütleri.yapısından.kaynaklanan,.kontrol.edilebilir.faktörlerdir..Bu.etmenleri,..işgörenlerin.
bireysel.nitelikleri.(beklentiler,.motivasyon,.eğitim,.algılama.yeteneği),.iş.nitelikleri.(iş.gü- vencesi,.iş.yükü,.görevlerin.niteliği,.çalışma.ortamı),.bireyler.arası.ilişkiler.(gruplar,.iletişim.
yoğunluğu,.önderlik).ve.örgütsel.özellikler.(örgütün.büyüklüğü,.İKY.verilen.önem,.iş.kolu,.
hiyerarşik.yapı,.yönetim.biçimi).oluşturmaktadır..Eğitim.örgütlerinde.görev.yapan.perso- nelin.davranışları.ve.özellikle.işe.karşı.tutumları.büyük.oranda.örgütün.sahip.olduğu.amaç,.
yapı.ve.süreçlerle.ilişkilidir..
Eğitim.örgütlerinin.sonul.amacı,.öğrencide.istendik.davranışlar.oluşturmaktır..Bu.amacın.
gerçekleşmesinde.öğretmenlerin.görev.yaptıkları.eğitim.kurumunun.amaçlannı.benimse- meleri.ve.içselleştirmeleri.belirleyici.bir.unsurdur..İnsan.kaynağını.oluşturan.eğitsel.perso- nelin.örgütsel.davranışı.üzerinde.etki.gösteren.bir.diğer.iç.çevresel.etmen.ise.eğitim.ör- gütünün. sahip. olduğu. yapısal. özelliklerdir.. Türkiye’de. eğitim. hizmetlerinin. sunumu. Milli.
Eğitim. Bakanlığı. (MEB). tarafından. yerine. getirilmektedir.. MEB’in. örgütsel. yapısı. merkezi- yetçi.ve.bürokratiktir..Bu.kapsamda.MEB’in.örgüt.şeması.bir.piramite.benzemektedir..Aşırı.
merkeziyetçi.bir.yapıya.sahip.olması.nedeniyle,.eğitimin.insan.kaynağı,.bu.piratimin.meka- nik.bir.unsuru.olarak.görülmektedir..Bürokratik.bir.karaktere.sahip.olması.nedeniyle.MEB’.
de.iş.akışı.yavaştır..Bunun.bir.sonucu.olarak.sistemde.görev.yapan.personelin.hızlı,.etkin.ve.
verimli.çalışabilmesi.oldukça.zordur.
Örgüt.kültürü.bir.örgütün.içindeki.insanların.davranışlarım.yönlendiren.normlar,.davranış- lar,. değerler,. inançlar. ve. alışkanlıklar. sistemi’. olarak. tanımlanmaktadır.. Örgüt. kültürünün.
çalışanların.pek.çok.davranışı.üzerinde.önemli.bir.etkisi.bulunmaktadır..Demokratik.bir.ör- gütsel.kültüre.sahip.örgütlerde,.çalışanlar,.örgütsel.karar.mekanizmalarına.daha.aktif.katı- labilmekte.ve.örgütsel.süreçler.konusunda.daha.fazla.sorumluluk.yüklenebilmektedir..Oysa.
kapalı.ve.otoriter.kültürün.egemen.olduğu.örgütlerde.çalışanlar.arasında.kaygı,.güvensizlik,.
düşük.iş.doyumu.ve.mesleki.tükenmişlik.gibi.olumsuz.psikolojik.yansımalar.gözlenebilmek- tedir..
1.5.2.
Dış Çevresel Etmenler
Örgütlerin. faaliyet. gösterdiği. çevreden. kaynaklanan,. kontrol. edilemeyen. unsurlardır.. Bu.
etmenleri,.işgücü.sağlayan.dış.kaynaklar,..aynı.sektörde.faaliyet.gösteren.rakipler,.halk,.sen- dikalar,.teknoloji.ve.yasalar.oluşturmaktadır..
Günümüzde.zorunlu.eğitim.süresinin.uzaması,.okul.tür.ve.ka.demelerindeki.çeşitlenme.eği- limi,.artan.okul.sayısı,.toplumun.eğitimden.beklentısımn.artması.ve.küreselleşmenin.eğitim.
üzerindeki.etkileri.gibi.çeşitli.etmenler,.eğitim.sektöründeki.işgücü.arz.ve.talebini.etkile-
mektedir..Artan.nüfus.baskısı,.eğitim.örgütünün.genişlemesini.zorunlu.hale.getirmektedir..
Eğitim.örgütünün.büyme.ve.gelişme.eğilimi.doğal.olarak.nitelikli.ve.yeterli..sayıda.eğitim.
personeli..talebine..yol..açmaktadır...
Ülkemizde. eğitim. hizmetleri. büyük. oranda. bir. devlet. faaliyeti. olması. nedeniyle,. eğitim.
mevzuatı.ağırlıklı.olarak.kamu.hukukuna.tabidir..Kamu.hukuku,..kamu..yönetimi..ile..birey- ler..ve..kamu..kurumları..ile..özel..kurumlar.arasındaki.ilişkiler.üzerine.odaklanan.hukukun.
bir.dalıdır..Türkiye’.de.kamu.yonetımıne.kural.olarak.kamu.hukukunun.bir.dalı.olan.yönetim.
hukuku.uygulanmaktadır..Yönetim.hukukunun.kaynakları.ise.başta.anayasa.olmak.üzere,.
kanun,.tüzük,.yönetmelik.ve.yargı.içtihatlarıdır..Yönetim.hukukunun.kaynaklarım.oluşturan.
bu.düzenlemeler.eğitimde.insan.kaynağının.yönetimi.ile.yakın.ilişki.içerisindedir.
Halkın,.bir.kamu.hizmeti.olarak.eğitim.hizmetlerinin.niteliği.konusunda.duyarlılığı.ve.bek- lentisi.son.yıllarda.artmıştır..Eğitimin.sosyal.hareketliliğin.bir.aracı.olarak.görülmesi,.berabe- rinde.velileri.ve.ebeveynleri.okuldan.en.çok.faydayı.sağlama.yönünde.harekete.geçirmek- tedir.. Eğitim. çalışanları. ve. aileler. arasındaki. etkileşim. ve. yakınlaşma. giderek. gelişmekte,.
veliler,.okul.aile.birlikleri.(OAB).vasıtasıyla.okul.yönetim.süreçlerine.aktif.şekilde.katılmak- tadır..
Devletin,.çalışma.ilişkileri.ile.ilgili.olarak.bazı.uluslar.arası.sözleşmeye.imza.atması.da.ka- muda.öğretmen.sendikacılığının.yaygınlaşması.üzerinde.etkili.olmuştur..Yine.son.yıllarda.
kamuda.görev.yapan.memurlara.tanınan.toplu.sözleşme.hakkı,.öğretmenlerin.maaş,.üc- ret,.izin,.terfi.ve.benzeri.özlük.hakları.ile.ilgili.olarak.taleplerini.sendikalar.aracılığı.ile.yasal.
olarak.dile.getirmelerine.katkı.sunmuştur..Yaşanan.tüm.bu.gelişmelerle.birlikte.sendikalar.
eğitimde.insan.kaynağının.haklarını.koruma.ve.geliştirme.yönünde.temel.bir.güce.dönüş- müşlerdir..
Teknolojide.gözlenen.baş.döndürücü.gelişmeler.eğitim.ortamlarında.eğitim.teknolojileri- nin.de.hızlı.bir.şekilde.değişmesine.ve.hatta.eskimesine.yol.açmaktadır..Eğitim.teknoloji- lerini.etkisi.altına.alan.bu.gelişmeler.karşısında,.söz.konusu.teknolojileri.eğitsel.ortamlarda.
kullanan.eğitici.personelinin.de.başta.bilgisayar.ve.bilişim.teknolojilerini.kullanabilme.ye- terliklerinin..sorgulanmasına..neden..olabilmektedir..
1.6.
KAYNAKÇA
•. Açıkalın,.A..(2002)..İnsan.Kaynağının.Geliştirilmesi..Pegem.A.Yayıncılık..Ankara.
•. Burack,.E..H.,.ve.Mathys,.N..J..(1987)..Human.Resource.Planning:.A.Pragmatic.Approach.to.
Manpower.Staffing.and.Development..Brace-Park’s.Human.Resource.Application.Series..Lake.
Forest:.Brace-Park.Press.
•. Canman,.D..(2000)..İnsan.Kaynakları.Yönetimi..Ankara:.Yargı.Yayınevi.
•. Mercin,.L..(2005)..İnsan.Kaynakları.Yönetimi’nin.Eğitim.Kurumları.Açısından.Gerekliliği.Ve.Ge- liştirme.Etkinliği..Elektronik.Sosyal.Bilimler.4(14),.128-144..
•. Özdemir,.M..(2014).Eğitim.Örgütlerinde.İnsan.Kaynakları.Yönetimi.Kuram.Uygulama.Teknik..
Ankara:.Anı.Yayıncılık.
Bu Ders Notu Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Merkezince kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Ticari amaçlarla kullanılamaz. Kopyalanması, çoğaltılması ve dağıtılması ilgili birimin yazılı iznine tabidir.
