G
ün boyunca tüm gökyüzü doğudan batıya hareket edi-yor gibi görünür. Gündüz Güneş’in ve Ay’ın, geceleriyse diğer gökcisim-lerinin bu hareketi yaptığını görebi-lirsiniz. Aslında gökcisimlerinden biri Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşünden kaynaklanan bu hare-keti yapmaz. En azından çıplak göz-le bunu fark edemeyiz. İşte bu gök-cismi Kutupyıldızı’dır.Kutupyıldızı Dünya’nın dönme ekseni doğrultusunda yer alır. Bu nedenle gezegenimiz kendi ekseni çevresinde dönerken gökyüzündeki her şey onun çevresinde dolanıyor gibi görünür. Kutupyıldızı gökyü-zünde hep aynı yerde görünür. Bir fotoğraf makinesini Kutupyıldızı’na çevirip gece boyunca fotoğraf çe-kerseniz yıldızların onun çevresin-de dairesel çizgiler çizdiğini görür-sünüz.
Kutupyıldızı’na yakın olan yıl-dızlar hiçbir zaman ufkun altına in-mez. Durmadan Kutupyıldızı’nın bulunduğu kuzey gök kutbu çevre-sinde dolanıp dururlar. Bu yıldızla-rın oluşturduğu takımyıldızlar, yılın herhangi bir zamanı, herhangi bir saatte gökyüzünde görülebilir. Yal-nız, Kutupyıldızı’na göre konumları farklı olur.
Büyük Ayı hemen hemen her-kesin tanıdığı bir takımyıldız. Bu ta-kımyıldız bir tavaya ya da cezveye benzeyen şekliyle ve parlak yedi yıl-dızı sayesinde gökyüzünde kolayca bulunur. Büyük Ayı, sonbahar ayla-rında ufkun üzerinde iyice alçalır. Hatta ülkemizin kuzey bölgelerinde kepçenin altındaki yıldızlar ve kep-çenin sapının ucu ufku neredeyse sıyırarak geçer. Güney bölgelerdey-seniz ya da ufkunuz tam olarak açık değilse bu yıldızları yılın belli bir dö-nemi (örneğin kasım ve aralık ayla-rında) göremezsiniz. Bu durumda Büyük Ayı’yı gökyüzünde bulmak da zor olabilir.
Kutupyıldızı, Küçük Ayı’nın bir üyesi. Bu takımyıldız da Büyük Ayı gibi bir kepçeye ya da cezveye ben-zetilir. Ancak kepçeyi oluşturan bazı yıldızlar sönük olduğundan takım-yıldızı seçmek Büyük Ayı’yı seçmek-ten daha zordur.
Kraliçe, yüzünüzü kuzeye dön-düğünüzde hemen gözünüze çar-pan, M biçimindeki (yılın başka za-manlarında konumuna göre W ola-rak da algılanabilir) takımyıldız. Kraliçe, derin gökyüzü cisimleri ba-kımından zengin bir takımyıldız. Bunlar arasında açık yıldız küme-leri başta geliyor. Bir dürbünle
hat-ta çıplak gözle hat-takımyıldızda gezin-tiye çıkarsanız bunlardan birkaçına denk gelebilirsiniz.
Kral, Kraliçe’ye göre sönük yıl-dızlardan oluşuyor ve bulunması bi-raz zor. Ancak birbirine yakın par-laklıktaki yıldızlardan oluşan bu ta-kımyıldız, bu sıralar hava karardı-ğında en yüksek konumunda, nere-deyse tam tepede bulunuyor.
Hiç batmayan takımyıldızlar arasında bulunan Ejderha, gökyü-zünde geniş bir alana yayılan ama pek de parlak olmayan yıldızlardan oluştuğu için çok da tanınmayan bir takımyıldız. Ejderha’nın şeklini bir “S”ye benzetebiliriz. Ejderha’yı gökyüzünde bulurken, başını oluş-turan dörtgenden başlamak en iyi-si. Bu dörtgen Küçük Ayı’nın kepçe-sinin kenarını oluşturan iki yıldız ile Vega’nın arasında yer alıyor. Dört-geni bulduktan sonra haritadan ya-rarlanarak ejderhanın gövdesini de bulabilirsiniz.
Burada sözünü ettiğimiz takım-yıldızları, gökyüzünün genel görü-nümünü gösteren yandaki harita-nın da yardımıyla gökyüzünde bula-bilirsiniz. Haritada üst kısım kuzey ufkunu gösteriyor. Yüzünüzü kuze-ye döndüğünüzde bu bölge karşı-nızda olacak.
Hiç Batmayan Takımyıldızlar
Gezegenler
Alp Akoğlu [alp.akoglu@tubitak.gov.tr
Gökyüzü
Bilim ve Teknik Kasım 2019
4 Kasım İlkdördün 12 Kasım Dolunay 20 Kasım Sondördün 26 Kasım Yeniay 92_93_gokyuzu_kasim_2019.indd 116 25.10.2019 10:52
