ÖĞRENME
Öğrenme
Öğrenme, çevre ile etkileşim sonucunda organizmada
meydana gelen büyük ölçüde kalıcı davranış değişikliğidir.
Davranış:
organizmanın
çevresinden gelen uyaranlara karşı verdiği her türlü cevaptır.
Kaynağına Göre Davranış Türleri
Doğuştan: Refleksler
Geçici davranışlar: aşırı yorgunluk, hastalık, ilaç etkisi ile olan davranışlar
Edinilmiş Davranışlar: Sonradan kazanılmış davranışlardır. Yüzme okuma yazma…
Niteliğine Göre Davranışlar
Psikomotor Davranışlar: Yürüme, Koşma, Bisiklete Binme
Bilişsel Davranışlar: Problem Çözme, Sınıflandırma, İlişki Kurma, Analiz….
Duyuşsal Davranışlar:Duygular
Öğrenme Süreçleri
Klasik Koşullanma
Edimsel Koşullanma
Gözleme Dayalı
Öğrenme
Ivan Pavlov (1849–1936)
Pavlov’un Köpekleri
Sindirim
Refleksleri ve Salya
Fiziksel
ayrım
Klasik Koşullanma
KOŞULSUZ UYARICI Açığa DOĞAL TEPKİ
çıkar
KOŞULSUZ UYARICI NÖTR UYARICI
DOĞAL TEPKİ
Açığa çıkartır
CONDITIONED STIMULUSKOŞULLU UYARICI çıkartırAçığa KOŞULLU TEPKİ NÖTR UYARICI Açığa çıkar TEPKİ YOK
Nötr Uyarıcı—Zil
Normalde hiçbir tepki veya refleks eylemi açığa
çıkarmayacak uyarıcıdır
Zil sesi
Bir renk
Kürklü bir nesne
•
Koşulsuz uyarıcı her
zaman bir refleks eylemi açığa çıkartır
– Yemek
Koşulsuz Uyarıcı—Yemek
Koşulsuz/Doğal tepki
—Salya
Koşulsuz bir uyarıcıya verilen tepkidir—Doğal olarak ortaya çıkar
Yemek kokusu karşısında salya salgılamak
Yüzünüze hava üflendiğinde göz kıpmak
Bebeğin ürkme tepkisi
Koşullu uyarıcı—Zil
Normalde nötr uyarıcı olan
uyarıcının koşulsuz uyarıcı ile birlikte verilmesi sonucu
koşulsuz uyarıcının etkisini paylaşması sonrası koşullu hale gelen uyarıcıdır.
Koşullu tepkinin ortaya
çıkmasına neden olur.
Koşullu Tepki
Orijinal olarak koşullanmamış olan tepki, nötr uyarıcı
tarafından açığa
çıkartıldıktan sonra koşullu
hale gelir.
Koşullu Tepki (KT): Koşullu uyarıcının ortaya
çıkardığı tepki (Zil sesinin ortaya çıkardığı salya tepkisi)
Klasik Koşullanma: Tanımlar
Koşulsuz Uyarıcı (KzU): Koşullanma başlamadan önce belli bir tepkiye yol açabilen bir uyarıcı
Koşulsuz Tepki KzT): Koşulsuz uyarıcının ortaya
çıkardığı tepki (Yiyeceğin yol açtığı salya tepkisi) Koşullu Uyarıcı (KU): Başlangıçta nötr olmasına
rağmen zamanla koşulsuz uyarıcıyı çağrıştırdığı için yeni bir tepkiye yol açan uyarıcı (Zil sesi)
Kazanma
Sönme
X
Klasik Koşullanma: Tanımlar
Genelleme
Ayırt etme
X
Klasik Koşullanma:
Tanımlar
Nötr uyarıcı (Zil Çalması)
Salya Yok
Doğal refleks
KŞZ(ağızda yemek)
KŞZT(Salya
KŞZT(Salya)
Doğal refleks
KŞT(Salya)
Koşullu refleks
Nötr uyarıcı+KŞU(ağızda yemek
KU(Zil sesi) Koşullanmadan Önce
Koşullanmadan önce köpek zil sesine dikkat eder ancak salya salgılamaz.burada zil
nötr uyarıcıdır.Yemek köpeğin ağzında iken (KŞZU) doğal olarak salya
tepkisi oluşur(KŞT)
Koşullanma süreci Koşullanma aşamasında nötr
uyarıcı(zil sesi) yemek(KŞU) köpeğin agızında doğal refleks olan salyayı üretmeden gitmeden
hemen önce verilir
Koşullanmadan Sonra Zil çalması artık nötr uyarıcı değil koşulu uyarıcıdır çünkü zil çaldığında köpek koşulu
refleks tepkisi
vermektedir.Yemek olmasa da salya salgılamaktadır.Salya
tepkisi artık KŞT olarak adlandırılır.
Klasik koşullanmanın gerçekleşmesi için aşağıdaki koşulların oluşması gerekir:
1. Koşullanmanın olması için, öncelikle “yiyecek-salya” örneğinde olduğu gibi, doğal bir “uyarıcı-tepki” bağının olması gerekir.
2. Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıdan hemen önce verilmesi, iki
uyarıcının birleştirilmesi gerekir. Pavlov’un deneyinde köpek, zil sesi ile eti birleştirmektedir.
3. Koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı bağının tekrarlanması gerekir.
Ancak, bazı korku yaratan durumlarda tek bir yaşantı da öğrenmeyi sağlayabilir.
19
Klasik Koşullanmanın İlkeleri
Uyaran Tepki Bağı(Kazanma)
Birden Fazla Uyarana Koşullanma
Genelleme
Ayırt etme
Sönme
DAVRANIŞÇILIK
Yalnızca Gözlemlenebilen
etkinliklerle ilgilenilmesi gerektiğini savunur.Gözlemlenebilen uyaran ve gözlemlenebilen tepki terimlerini
kullanır.
John B. Watson (1913)
B. F. Skinner (1938)
John B. Watson ve Küçük Albert
Koşullanmış Duygusal
Tepkiler
Genelleme
Sönme
Koşullanmadan önce
Korku yok Nötr uyarıcı
(beyaz fare)
Çelik çubuğa çekiçle vurma
Doğal tepki Doğal tepki
KŞT(korku)
Koşullanma Süreci
KŞU
Nötr Uyarıcı +KŞU (Beyaz fare)
KŞT(Korku)
Koşullanmadan sonra
Koşullu Tepki KU
(Beyaz fare KT(Korku)
B. F. Skinner (1904–1990)
B. F. Skinner’in
Edimsel koşullanması
Edim—organizma tarafından
kendiliğinden oluşturulan bir
tepkidir. Sonuçları tarafından
kontrol edilir.
Pekiştireç—Tepkiyi takip eden bir uyarandır ve ortama eklenmesi
halinde bir tepkininin tekrarlanma olasılığını artırır.
Edimsel Koşullanma
Pekiştireçler: Ortama Konuluş Şekline Göre
Olumlu pekiştireç: Organizmayı rahatlatan bir uyaranın ortama konulmasıdır
Olumsuz Pekiştireç: Organizmayı rahatsız eden bir uyaranın ortamdan kaldırılmasıdır
Pekiştireçler: Niteliğine Göre
Birincil—organizmanın doğal ihtiyaçlarıdır
(su,yemek,aşırı sıcak ve soğuktan kaçma)
Koşullanmış(ikincil)—
birincil pekiştireçle birlikte var olması nedeniyle pekiştireç değeri kazanmış bir uyarandır (para,
aferin)
Ceza
Ortama konulduğunda davranışın tekrar etme olasılığını azaltan bir uyarandır.
Ceza ile ilgili Problemler
Alternatif, kabul edilebilir davranışı öğretmez ya da geliştirmez
Korku, çekingenlik, suçluluk gibi istenmeyen sonuçlar üretebilir
Geçici çözümdür
Saldırganlık modeli olabilir
Edimsel koşullanma terimleri
Biçimlendirme
Sönme
Geri gelme
Pekiştireç tarifeleri
DAVRANIŞ
Davranışın Sonucu
Hoşa giden uyarıcı Hoşa gitmeyen uyarıcı PEKİŞTİREÇ CEZA
Olumlu Olumsuz I.tip ceza II.tip ceza Hoşa giden Hoşa gitmeyen Hoşa gitmeyen Hoşa giden uyarıcının uyarıcının uyarıcının uyarıcının verilmesi ortamdan verilmesi ortamdan çekilmesi çekilmesi
DAVRANIŞ TEKRAR EDER DAVRANIŞ ZAYIFLAR VEYA DURUR
37
PEKİŞTİRME ÇEŞİTLERİ
Pekiştirme iki türlüdür: (1) Olumlu pekiştirme, (2) Olumsuz pekiştirme.
1. Olumlu Pekiştirme: Bir davranış yapıldıktan sonra sonuç alınması, onu bir ödül veya hoşa giden bir durumun izlemesidir. Okulda iyi not alma, evde anne-babasının memnunluğunu veya teşekkürünü getirirse bu bir olumlu pekiştirmeye örnektir. Sınıfta muziplikler yaparak
arkadaşlarının beğenisini kazanmak da bir olumlu pekiştirmedir.
Öğretmenin bir bakışı bile, yapılan bir davranış için olumlu bir pekiştirici uyarıcı rolü oynayabilir.
2. Olumsuz Pekiştirme: Bu tür pekiştirmede rahatsızlık veren bir uyarıcının, hoşa gitmeyen bir durumun sona erdirilmesi veya ondan uzaklaşılması esastır. Bu durumda, kişinin yaptığı bir hareket
kendisini nahoş bir durumdan kurtarıyorsa, veya kişiye nahoş bir durumdan kaçınmayı sağlıyorsa buna olumsuz pekiştirme denir.
38
Olumsuz uyarıcılar bir davranışı durduran, rahatsızlık ve acı veren durumlardır. Böyle durumlardan kaçınmak ve kaçmak belli
davranışların yapılmasıyla mümkün olur.
Okulu sevmeyen bir çocuk ondan kurtulmak için problem çıkarma gibi disiplin bozucu hareketler sürdürebilir. Bu da bir olumsuz pekiştirmedir. Bu örnekte, okul öğrenci için nahoş bir uyarıcıdır.
Bu noktada, ister olumlu, ister olumsuz olsun pekiştirme terimi,
daima bir davranışın yapılma sıklığını artıran bir durum için kullanılır.
Davranıştan sonra meydana gelen durumların zamanı da davranışların yerleşmesi ve bastırılmasında önemli bir yer tutar.
39
Pekiştireç Tarifeleri
Sürekli —her doğru davranış pekiştirilir;
düşük sıklıkta ortaya çıkan davranışların edinilmesinde iyi bir yoldur
Aralıklı—yalnızca bazı doğru davranışlar pekiştirilir; sönmeye karşı bir davranışı dirençli kılmada iyi bir yoldur
Pekiştirme Tarifeleri
1.Oranlı Tarifeler
A.Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi (Fixed-ratio Schedule of Reinforcement)
B.Değişken Oranlı PekiştirmeTarifesi (Variable -ratio Schedule of Reinforcement)
2.Aralıklı Tarifeler
A.Sabit Aralıklı Pekiştirme Tarifesi (Fixed-interval Schedule of Reinforcement)
B.Değişken Aralıklı PekiştirmeTarifesi (Variable -interval Schedule of Reinforcement)
Oranlı pekiştirme
Oranlı pekiştirme ortaya çıkan davranış sayısına dayanır.
Sabit oranlı (SO)—Belli sayıda doğru davranıştan sonra bir pekiştireç verilir (her doğru için puan, parça başı ücret)
Değişken oranlı (DO)—ortalama bir davranış sayısından sonra pekiştireç verilir fakat denemeden denemeye kaç davranıştan sonra verileceği değişir
Aralıklı Pekiştirme—Süre aralıklı
Süre aralıklı pekiştirme zamana dayanır
Sabit aralıklı (SA)—Pekiştireç ilk tepkinin arkasında sabit zaman aralıklarında tekrar tekrar sunulur (teneffüs, maaş)
Değişken aralıklı (DA)—Pekiştireç ilk tepkinin arkasından ortama zaman aralıklarıyla
sunulur ancak zaman aralıkları sürekli değişir.
Klasik Koşullanma ve Edimsel Koşullanma
Reflektif davranışlar
Öğrenen pasif
Uyaran tarafından ortaya çıkarılır
Birden fazla uyaran
Psikolojik ve duygusal tepkiler
Koşullu tepkiler azalır.
Reflektif olmayan davranışlar
Öğrenen aktif
Organizmanın
kendiliğinden davranışıdır
Tek bir tepki ve sonucunu takip eden uyaran
Hareket davranışları (Psikomotor)
Pekiştireç olmadığı zaman tepki azalır
Sosyal Öğrenme
Gözlem
Model Alma
Taklit
Albert Bandura ve BoBo bebek çalışması
Sosyal Öğrenme Kuramı
Sosyal öğrenme kuramı öğrenmeyi, uyarıcı olaylar ve insanların bu olaylara verdiği tepkiler ya da bu tepkilerin gözlenmesi sonucunda oluşan düşünce ve zihinsel
süreçlerle açıklamaktadır.
Model ile gözlemleyen arasındaki etkileşimde bazı temel özellikler:
*Yaş *Karakter *Statü
*Cinsiyet *Benzerlik
Gözlem Yoluyla Öğrenme-Süreçler
Dikkat Süreci
Hatırda Tutma Süreci
Davranışı Meydana Getirme Süreci Güdülenme Süreci
Dikkat Etme Süreci
Gözlemcinin duyu organlarının yeterliliği
Gözlemlenecek etkinliklerin gözlemcinin amacına uygun olması
Gözlemcinin geçmişte aldığı pekiştirmeler Modelin önemli sonuçlar doğuran etkinlikleri
Model alınan etkinliklerin basit, yalın, açık ve çarpıcı olması
Modelin yaş, cinsiyet, saygınlık, statü, çekicilik, güç, ün vb. özellikleri
Hatırda Tutma Süreci
Gözlem yoluyla öğrenilen bilgiden yararlanabilmek için, gözlemcinin modelin davranışlarını hatırlaması gerekmektedir. Bu nedenle gözlenen bilgi,
sembolleştirilip kodlanmakta ve bellekte saklanmaktadır.
Sembolleştirme bilginin zihinsel resimlere,
imgelere dönüştürülmesi yoluyla sözel sembollere dönüştürülmesi yoluyla
Davranışı Meydana Getirme Süreci
Bireyin fiziksel ve psiko-motor özelliklerinin uygun olması.
İstek ve öz yeterlik inancı
Davranışın zihinsel olarak tekrarı (Kendine dönüt verme ve düzeltme)
Güdülenme Süreci
Bireyler yeni davranışları gözlem yoluyla kazanabilirler ancak onu yapmaya güdüleninceye ya da ihtiyaç duyuncaya kadar performans olarak göstermezler.
Güdülenme süreci öğrenilenlerin performansa dönüştürülmesini sağlayan bir süreçtir.
Pekiştirmenin işlevi Pekiştirilme beklentisi
(Dolaylı) Performans için güdüleyici
İçsel Pekiştirme
Taklit Etme Olasılığını Artıran Faktörler
Yaptıkları davranışlar için ödüllendirilen insanları
Sıcak ve sevecen, şefkatli insanları
Sizin üzerinizde kontrol sahibi olan ya da sizin yaşantınızı etkileme gücüne sahip olan insanları
Yaş cinsiyet ve ilgiler açısından size benzeyen insanları
Sizden daha yüksek statülü olarak algıladığınız insanları
Bir ödevi /görevi yürütürken;
Gözlemlediğiniz iş çok aşırı zor ya da kolay değilse
Kendi becerilerinize güveniniz eksik ise
Uğraştığınız şey ya da karşı karşıya kaldığınız durum sizin için yabancı ya da belirsiz ise
Geçmişte aynı davranışı taklit etmeniz ödüllendirilmiş ise
taklit etme olasılığımız daha yüksektir.
