Konu: Etkili Öğretim İçin Yöntem ve Teknikler İÇİNDEKİLER
• Altı Şapkalı Düşünme Tekniği
• Akvaryum Tekniği/İstasyon Tekniği
• Balık Kılçığı Tekniği
• Kavram Haritası
1. Altı Şapkalı Düşünme Tekniği
6 Şapkalı Düşünme Tekniği, yaşanan olaylar veya içinde bulunulan durum hakkında düşünülürken farklı bakış açılarına odaklanılmasını hedefleyen bir yöntemdir. Bu teknikte şapkalar semboliktir ve her bir şapka aynı olaya farklı perspektiflerden bakılmasını ifade eder.
İnsanların olayları kalıplaşmış şekillerde yorumlamalarını engellemeyi amaçlar.
• • Beyaz Şapka Durum hakkında gerçekçi gözlemler yapıp eldeki verilere odaklanır
• • Kırmızı Şapka İçinde bulunulan durum hakkında duyguların etkisinde kalıp duygusal çıkarımla yapar ve kararlarını yoğun duyguların etkisi altındayken alır.
• • Siyah Şapka Pesimist bir yaklaşımdır. Çözümden çok sorunun kendisine ve sorunun yarattığı kötü sonuçlara odaklanır. Eldeki durum ve verilerin olumsuz yönlerini görür.
• • Sarı Şapka Optimist bir yaklaşımdır. Olumlu verilere odaklanır ve onlara göre çıkarım yapar. İyi sonuçları görmeye çalışır ve durumu pozitif bir biçimde yorumlar.
• • Yeşil Şapka Doğruları ve yanlışları görüp yaptığı gözlemden sonra ortaya bir çözüm çıkarır. İyi veya kötüden ziyâde çözümün kendisiyle ilgilenir ve yorumlamaktan çok üretme düşüncesi baskındır.
• • Mavi Şapka Bütün bakış açılarını gördükten sonra hepsini göz önünde bulundurarak durumu finalize eder. Yorumlama ve üretme aşamalarından sonra bir sonlandırma yapıp karar vermeye ve kararları uygulamaya başlar. Düşüncelere son verme ve harekete geçme evresidir.
Örnekler
DURUM: AYT (Alan Yeterlilik Testi)
Beyaz Şapka: Alan yeterlilik testinde 120 soru bulunmaktadır. Belirlenen zaman 120 dakikadır. (Yargılamayan-Objekif)
Kırmızı Şapka:
Sınav günü kahvaltı yapamadın. Açsın.
• Gece uyuyamadın. Uykusuzsun.
• Sorular zordu. Kendini yetersiz hissettin.
• Kendini başarısız hissettin. (Duygusal) Siyah Şapka:
• Zaten sen başarısız birisin.
• İstediğin üniversiteye gidemeyeceksin.
• Yeteri kadar çok çalışmadın.
• Sen bu sınavdan kötü sonuç alacaksın. (Kötümser) Sarı Şapka
• Sınav deneyimi kazanmış oldun.
• Sınavdan çok iyi sonuç alacağına inanıyorsun.
• Bu sene olmazsa gelecek sene daha iyi sonuç alacaksın.
• Ben bu işi yaparım inancındasın. (Polyannacılık- İyimser)
Yeşil Şapka: Ders kitaplarını değiştirerek çalışabilirim. Özel ders alabilirim. Grup çalışması yaparak arkadaşlarımla ortak çalışabilirim (Çözüm Odaklı)
Mavi Şapka
• Sınavda 120 soru var. 120 dakika zaman veriliyor.
• Çalışırsam bu durumu kontrol edebilirim.
• Sınavdan istediğim sonucu alamazsam gelecek yıl için deneyim kazandım.
(Sonuçlayıcı)
2. Akvaryum Tekniği / İstasyon Tekniği A. Akvaryum Tekniği
Akvaryum tekniği, öğrencilerin ilgi duyduğu ya da üzerinde anlaşmaya varamadığı konuların öğretiminde çok etkili bir tartışma tekniğidir. Sınıf içi tartışmaları canlandırmak mümkün olduğu kadar çok sayıda öğrenciyi tartışmaya katmak için kullanılır.
Akvaryum tekniği, tartışmada özellikle üzerinde bir anlaşma sağlanamadıysa kullanılması gereken bir tekniktir.
Akvaryum tekniğinin etkinlikle uygulanabilmesi için;
• • Öğrencilere ne yapılacağının söylenmesi ve probleminin açıklanması
• • Eğer daha önceden yapmadılarsa öğrencilerin tartışmaya hazırlanması
• • Sıraların iç içe iki çember halinde oturulacak şekilde düzenlenmesi
• • Tartışmaya katılacak olan öğrencilerin iç çembere, dinleyicilerin dış çembere oturması
• • İç çemberde, sonradan dış çemberden tartışmaya katılacaklar için boş yerlerin bırakılması
• • Tartışmanın başlatılması
• • Tartışmanın sonuca bağlanması gerekmektedir.
Tekniğin Uygulanışı ;
• • Bu tekniği uygularken; sınıfın uygun bir yerine çember çizilir,
• • Çemberin ortasına boş bir sandalye koyulur,
• • Konu hakkında yorum yapmak isteyen sandalyeye oturur düşüncesini söyler,
• • Daha sonra yerini bir gönüllüye bırakmak üzere çemberin dışına çıkar,
• • -Çember dışındaki diğer öğrenciler gözlemci rolündedir, dinler ve daha sonra isteyenler konuşan arkadaşına dönüt verir.
Yararlı Yönleri ;
• • -Öğrencinin tartışma becerisini geliştirmesi açısından önemlidir.
• • -Bütün grubun etkinliğe katılma şansı olduğu için konuşan öğrencinin toplum önünde konuşması ve kendini rahat hissetmesi sağlanır.
• • Sınıf içi tartışmaları canlandırır.
• • Öğrencilerin tartışma ve grupla çalışma becerilerini geliştirir.
• • Öğrencilerin ifade güçlerinin artmasına ve kendilerine güven duymalarına yardımcı olur.
• • Öğrenciler, görüşleri sessiz ve saygılı bir biçimde dinleme, dinlediklerini kendi cümleleri ile ifade etme ve not alma becerisi kazanırlar.
• • Öğrencilerin, tartışmayı yapılandırmak için tartışma öncesi akıl yürütme ve soru oluşturma becerileri gelişir. Sınırlılıkları;
• • Katılım arttıkça süre sorunu yaşanabilir.
• • Tartışma uzadıkça etkili dinleme konusunda sorun çıkabilir.
• • Öğretmen ortamı yetkili yönetmez ise öğrenciler arasında iletişim sorunu çıkabilir.
Etkili Kullanabilmek İçin;
• • Tekniğin tam anlamıyla uygulanabilmesi için, kurallara tamamen uyulmalıdır. ( çemberin içinde sadece bir öğrenci olmalıdır. )
• • Öğrenciler sırayla konuşmalı,
• • Öğretmen ortamı etkili kullanmalıdır ÖRNEK
‘‘ Dünya’da Küresel Isınma” konusunun işlendiği bir derste öğretmen öncelikle konuya kısa bir giriş yapar. Daha sonra Dünya’ daki küresel ısınma sebepleri ve nasıl önlenebileceği sorusunu yöneltir. Öğrencilere düşünmeleri için zaman verir. Düşünme sürecinin ardından sınıfın uygun bir bölümüne çember çizilir. İlk etapta öğrencilerin tümü çemberin dışındadır.
Konu hakkında söyleyecekleri olan öğrenciler çemberin içine girerek görüşlerini belirtirler.
Çemberin dışındakiler ise gözlemcidir ve görüşlerini belirtenleri dinleyip not alırlar. Uygulama sonucunda gözlemciler sınıfa tartışmanın özetini sunarlar.
• B. İstasyon Tekniği
İstasyon Yöntemi, bütün sınıfın her aşamada çalışarak bir önceki grubun yaptıklarına katkı sağlamayı ve yarım kalan işi tamamlamayı öğreten bir yöntemdir.
İstasyonlar öğrencilerin eş zamanlı olarak farklı öğrenme aktivitelerini gerçekleştirebilecekleri merkezlerdir. Öğrenme istasyonları, sınıf tartışmalarını geliştirir ve bağımsız bir çalışma sağlar.
Öğrenme istasyonu, öğrencilere yeni bir konu öğretmede en önemli öğretme stratejilerinden biridir.
İstasyon seçiminde bazen öğrenci bazen de öğretmen belirleyici olabilir. Öğrenciler farklı hazır bulunuşluk düzeylerine göre farklı öğrenme görevi ve aktivitesine yönlendirilecektir. Böylece bir konu da kazanmış oldukları üzerinde durmayacak ve kendi açısından boşa vakit geçirmemiş olacaktır. Öğrenci farklı aktivitelerle o konuda pratik yapacağı gibi, bazen arkadaşlarına öğretebilecek bazen de o konuyla ilgili proje hazırlayabilecektir.
Günlük Hayatla İlişkisi
Pek çok öğrenci, araştırdıkları şeyin önemini kendilerine ve diğer insanlara olan etkilerini hissederek anlarlar.
Zaman Durumu
Bir öğrenme istasyonu bir iki saati veya daha fazla ders saatini içerecek şekilde dizayn edilebilir. Öğrenciler 5, 10 dakikalık çalışma sürelerinde zamanı kullanmayı öğrenirler.
Diğer Öğretmenlerle İlişkisi
Öğrenme istasyonun hazırlanması, öğretmenler arasında bir takım çalışmasının başlamasını sağlayabilir.
Uygulanış: Sınıfın tamamı 3–4–5 ya da daha fazla istasyona bölünür. Bu istasyonlar örnek slogan yazma, afiş hazırlama, şiir ve öykü yazma gibi istasyonlar olabilir. Her istasyona gidecek öğrenciler belirlenir. Tüm öğrenciler görev alır. Her gruba bir gözlemci yada istasyon şefi atanır. Şef gruba kılavuzluk yapar, iş bitince ürünleri toparlar ve her grup gittiği istasyonda 5 ile 10 dakika çalışır. Süre sonunda gruplar yer değiştirir. Tüm grupların tüm istasyonlarda çalışması sağlanır. İstasyona gelen her yeni grup bir önceki grubun bıraktığı yerden devam eder.
Süre sonunda tüm grupların işleri toparlanır. Yapılan çalışmalar sergilenir, şiirler öyküler okunur, afişler asılır.
3. Balık Kılçığı Tekniği
Bu araç aynı zamanda balık kılçığı , sebep sonuç diyagramı veya Ushıkawa diyagramı olarak da bilinir. Bu diyagram bir örgütün süreçlerinde ve sistemlerinde ortaya çıkan sonuçları ve sonuçlara etkileyen temel sebepleri belirlemeye yardımcı olur.
Balık Kılçığı Diyagramı Nasıl Uygulanır?
• • Çizilecek olan grafiğin yer aldığı alanın en sağına, araştırılacak sorun ya da durum yazılır.
• • Araştırılacak soruna neden olan muhtemel ana ve alt nedenler, grafiğin ilgili yerlerine eklenir.
Araştırılan tüm nedenlerin açıklamaları yazılmadan önce, uzmanlar ve çalışanlar da dahil olmak üzere, olabildiğince çok kişi ile görüşülüp, fikirler değerlendirilir ve beyin fırtınası gerçekleştirilir.
Diyagram hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde listelenebilir:
• Sebepler araştırılırken değişik kesimlerin görüşleri alınmalıdır.
• Herkesin görüşlerini rahatlıkla, çekinmeden söyleyebileceği ortam oluşturulmalıdır.
• Sebepler yazılırken tarafsız davranmalı, fakat çözülebilir olmalarına özen gösterilmelidir.
• Diyagramın değişen şartlara göre güncel tutulması sağlanmalıdır.
4. Kavram Haritası
KAVRAM HARİTASI NEDİR?
• Kavram haritası, insanların nasıl öğrendikleri ile anlamlı öğrenme konuları arasında köprü kuran bir öğrenme,öğretme stratejisidir.
• Bir kavram haritası daha geniş bir kavram başlığı altındaki kavramların birbirleriyle ilişkilerini gösteren iki boyutlu bir şemadır.
• Kavramların öğrencinin zihnine girmesi için öğrencinin ön bilgisinin yeterli olması ve etkin olarak kavramları ve o kavramlar arasındaki ilişkileri düşünmesi de gereklidir. Öğrenciler bir ders konusu anlatımında ya da okuduğu bir ders konusunu anlamak için önce o konudaki kavramları belirlemeli ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmalıdır.
Öğrenme,öğrencinin kendi çabası ile oluşur. Öğrenci kendi başına kavramları düşünebilmeli ve onları ilişkilendirebilmelidir. Bu amaçla Novak ve Gowin (1983), Ausubel’in öğrenme kuramını da temel alarak, kavram haritalarını geliştirmişlerdir.
• Kavram haritaları,bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar.
• Kavram haritaları öğrenciler tarafından hazırlandığı zaman öğrencileri bir ders konusunda geçen kavramları bulmaya ve onları ilişkilendirmeye zorlamaktadır. Öğrenciler kendi kendilerine ders konularının anlamlı bir biçimde öğrenilmesini öğrenmektedirler
KAVRAM HARİTALARI NİÇİN YARARLIDIR?
• Kavram haritası yöntemini diğerlerinden üstün kılan öncelikli avantajı,esas fikirlerin görsel sunumunu elde edilebilir kılmasıdır.
• Öğrenmeyi gözle görülür biçimde arttırır.
• Faklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki diğer bireysel faklılıklara hitap eder.
• Pek çok değişik konu,öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.
• Öğrenilmesi,öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.
• Kapsam temellidir.
• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde kolaylıkla kullanılabilir.
• Faklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki diğer bireysel faklılıklara hitap eder.
• Pek çok değişik konu,öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.
• Öğrenilmesi,öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.
• Kapsam temellidir.
• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde kolaylıkla kullanılabilir.
• Kavram haritaları,öğrenci merkezli,öğrenci aktif yöntemlerdir ve öğrenciyle öğretmen tartışarak bir haritayı oluşturduklarında öğretmen öğrenci etkileşimini teşvik eder.
• Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkileri tanımlanmalarına yararlı bir alternatif oluşturulur.
• Bir sistem içindeki ilişkileri göstermesinde yararlı alternatiflerdir.
• Öğrenciler okul yılları süresince,kavram haritaları oluşturmayı öğrendikçe kavramları ayrı ayrı ve kopuk düşünmekten çok,kavramlar arasında bağlantılar kurmaya alışacaklardır. Bir kavramı öğrendikçe yeniden pek çok harita düzenlemek için istekli olacaklardır. Öğrenciler kavram haritaları oluşturmaya devam ettikçe bilgileri organize etme ve kavramları,sentezlerle birleştirme konusunda yetenekleri de gelişecektir.
KAVRAM HARİTALARI NASIL OLUŞTURULUR?
• Öğretilecek konunun kavramları listelenir. Kavramlarla ilgili açıklama ger ekmez. Eşya ve olayların tekil örnekleri,özel adlar kavram olmadıkları için bu listeye alınmaz. İlkeler ve kavramlar arası ilişkiler de bu listeye dahil değildir.
• Kavramlar listesinden en genel veya en üst düzeyde olan sözcük ayrı bir sayfanın başına yazılır. Bu bir kavram olabileceği gibi bir tema da olabilir. Bundan sonra öğretilmek istenen ilişkili kavramlar aşamalı bir düzende sayfaya yerleştirilir. Düşey düzenlemede en genel kavram en üstte,eşit genellikteki kavramlar aynı satırda,diğerleri genellik derecelerine göre azalan sırda sayfanın altına doğru sıralanır.
• Kavramlar haritadaki değer sözcüklerden kolayca ayırt edilebilmelidir. Bunun için kavramlar kutu veya yuvarlak içine alınır.
• Öğretilmek istenilen kavramlar arası ilişkiler genelleme ve ilkeler ayrıca listelenir.
• Kavram haritasında iki kavram arasındaki ilişkiyi göstermek üzere iki kutu bir çizgi ile bağlanır. İlişki bu çizginin üzerine birkaç kelimelik bir ibareyle yazılır. Bu ilişki haritadaki kavramlardan en az birini ilgilendiren bir önermedir. İlişkiler ve ilkeler kutulanmaz. Bazı hallerde ilişkinin yönü önemli olduğu için belirtilecek ilişki yönü ok ile gösterilir. İlişkileri içermeyen bir kavram haritası daha ziyade bir akış diyagramına benzer,öğretimde yeterince etkili olmaz.
• Kavram haritası gereğinden fazla şişirilmemelidir. Harita başlangıçta basit tutulmalıdır. Harita çok sayıda kavramı ilişkiyi ve ilkeyi içeriyorsa önce en önemli elemanları topluca gösteren bir genel harita,sonra genel haritanın bölümlerini ayrı ayrı gösteren ayrıntılı haritalar yapılmalıdır.
• Bu aşamalardan sonra kavram haritası tamamlanmış olur. Ancak bu süreç içerisinde dikkat edilmesi gereken bazı konular vardır. Tüm harita genelinde oradan oraya atlanmamalıdır, güçlü temeli olmayan başlıklar seçilmemelidir. Bu başlıklar seçilirken aranacak en güçlü sebep öğrencilerin daha önceden edindiği bilgilerin devamı niteliğinde olmasıdır. Dersin uygun aşamaları süresince önceden öğrenilmiş bilgilerle yeni kavramların ilişkilendirilmesi sağlanmalıdır.
KAVRAM HARİTALARININ DERSİN DEĞİŞİK DÜZEYLERİNDE DEĞİŞİK AMAÇLARLA KULLANILMASI
• Kavram haritası,bir öğretim stratejisi olarak,öğretim modelinin her aşamasında uygulanabilir bir nitelik taşımaktadır.
• Kavram haritaları,bir konu boyunca defalarda kullanılabilir,örneğin,başlangıç aşamasında,gelişme aşamasında,ya da açıklama aşamasında ve değerlendirme aşamasında.
• Kavram haritaları aynı zamanda ,öğrencilerin konular arasında bağlantı kurmalarına yardımcı olan,üniteler ya da bölümler arasındaki geçiş görevini de üstlenir. Pek çok öğrenci için kavram haritaları bir konu ya da üniteyi tekrar etmenin ve sınavlara hazırlanmanın doğal bir yolu olabilir
BAŞLANGIÇ AŞAMASINDA KAVRAM HARİTASININ KULLANILMASI
Eğer öğrencilerin kavram hakkında önceden bilgileri varsa, bu aşamada kavram haritasının yöntemini kullanmak en uygun stratejilerden birisidir. Bu aşamada, kavram haritaları öğrencilerin kavram hakkında önceden bir şeyler bilip bilmediklerini belirlemek amacıyla da kullanılabilir. Öğrencilerden o andaki anlattıklarına göre bir kavram haritası yapmaları istenebilir. Bu da sınıfımızdaki öğrenciler arasındaki en genel yanlış anlamaları belirleyip düzeltmek için bir fırsat verecektir.
• Kavram haritası bir başlangıç çalışmasında kullanılırsa, daha sonraki aşamalarda öğrencilerden aynı kavramı yeniden haritalandırmaları istenebilir. Böylece öğrencilerin öğrenmelerinde ne kadar önemli bir gelişme olduğunu görsel olarak ölçme olanağı elde edilmiş olur.
ARAŞTIRMA AŞAMASINDA KAVRAM HARİTASININ KULLANILMASI
• Bu aşamada, kavram haritası öğrencilerin kavram değişiklikleri hakkındaki görüşlerini sergilemelerini sağlar ve onlar kavramların yeni yönlerini araştırdıkça konularda gelişir. Bu çalışma sırasında, öğrencilere kısmen tamamlanmış bir harita verip kavramı araştırıp öğrendikçe bu haritayı tamamlamalarını istemek, özellikle de öğrenciler kavram haritası yöntemini yeni öğreniyorsa, çok uygun olacaktır. Öğrenciler daha önce kavram haritası yapmışlarsa aynı haritayı kullanabilir ve farklı renkte bir kalem kullanarak onu değiştirebilirler.
Bu değişiklikler de, bir kavramı araştırdıkça ne kadar çok yeni bilgi öğrendiklerini yansıtacaktır.
AÇIKLAMA AŞAMASINDA KAVRAM HARİTASININ KULLANILMASI
• Açıklama aşamasında bir kavram haritası yapmak,öğrencilerin bir kavramdan ne anladıklarını görsel olarak yansıtması nedeniyle uygun olacaktır. Fen bilgisinde örneğin deneysel bir çalışma ya da tartışma tamamlandıktan sonra öğrencilerden bir kavram haritası çizmeleri istenebilir .Eğer kavramlar çok zor değilse,bunu kendileri yapabilirler,aksi halde onlara kısmen tamamlanmış bir harita verip gerisini tamamlamaları istenebilir. Okuduklarında ve kavramlardan ne anladıklarını özetlemeleri istenip,daha sonra bir kavram haritası çizmeleri istenebilir. Öğrencinin öğrenme sistemine bakarak,not alma ya da taslak çıkarma gibi yöntemlerle alternatif olarak kullanılan kavram haritası da çok yararlı olabilir.Bazı öğrenciler için taslak çıkarmak güç olabilir ve bu öğrenciler için kavram haritası daha doğal bir alternatif olabilir. Ayrıca, eğer öğrenciler daha önceki bir aşamada aynı kavramın bir haritasını yapmışlarsa, bu ikisini karşılaştırmak ilginç olacaktır.
GELİŞTİRME AŞAMASINDA KAVRAM HARİTASININ KULLANILMASI • Bu aşamada öğrencilerin, açıklama bölümünde çizmiş oldukları bir kavram haritasını aynı kavram için yeniden kullanmaları fakat farklı renkteki kalemlerle, geliştirme çalışmasında öğrendikleri doğrultusunda eklemeler yapmaları uygun olacaktır. • Gelişme aşamasındaki kavram haritası, çapraz bağlantıları ve ileri düzeydeki önermeleri ile bir önceki aşamanınkinden daha karmaşık görünebilir. Aynı zamanda, kısmen tamamlanmış bir haritayı öğrencilere vermek de, geliştirmekte oldukları bir kavram hakkındaki bir sınıf ya da grup tartışmasını başlatmak için uygun bir yoldur.
DEĞERLENDİRME AŞAMASINDA KAVRAM HARİTASININ KULLANILMASI
• Kavram haritası, pek çok değerlendirme çalışmalarına uygun bir metottur. Öğrencilerin bir kavramı ne kadar iyi anladıkları konusunda yararlı yollar sunmaktadır. Aynı zamanda, öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları belirlemek açısından da olasılıklar yaratır.
• Kavram haritası bazı öğrencilerin daha fazla ilgisini çekeceğinden ve bir kavramın haritaya dökülmesinin tek bir yolu olmadığından, başlangıçta öğrencilerin çizdiği haritalara not verilmemesi tavsiye edilir. Böylece, öğrencilerin bir kavramı ne kadar iyi anladıklarını onlara söyleme ya da takıldıkları yerleri çözebilme fırsatı elde edilmiş olur. Haritada öğrencilere zorluk çıkaran alanları
belirledikten sonra, bireysel olarak yanlış anlamaları tartışıp haritayı yeniden çizmeleri istenebilir. Bu da öğrencilerin kavramları anlama ve aralarındaki ilişkileri çözümleyebilmelerini sağlayacaktır.
• Öğrenciler kavram haritası yapmaya alıştıklarında artık, yaptıkları haritalara not vererek değerlendirilebilir. Bununla birlikte, öğrencilerin haritalarında sundukları önermelerin bütünlüğü ve niteliği notla değerlendirilirken en önemli öğelerdir, haritanın nasıl yapıldığı o kadar önemli değildir.
Kaynakça
Necdet, A. (2016). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık.
Balık Kılçığı Diyagramı. (2017). tr.wikipedia.org/wiki/Balık_kılçığı_diyagramı.
Fidan, N. (1986). Okulda Öğrenme, Öğretme. Kavramlar, İlkeler ve Yöntemler, Alkım Yayınevi: Ankara.
Kılınç, A. (2007). Bir öğretim stratejisi olarak kavram haritalarının kullanımı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, IV(II), 21-48
Novak, J. D.ve Gowin, D. B. (1984). Learning how to learn. Cambridge: Cambridge University Press.
Türk Dil Kurumu. (2020). https://sozluk.gov.tr/
Tok, Ş. (2015). Etkili öğretim için yöntem ve teknikler. Öğretim ilke ve yöntemleri. (Edit.
Ahmet Doğanay) (10. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
