SINIF YÖNETİMİ

SINIF YÖNETİMİ

Doç. Dr. Çiğdem APAYDIN Eğitim Bilimleri Bölümü,

Eğitim Yönetimi Anabilim Dalı

SINIF YÖNETİMİ ^VE

DİSİPLİN MODELLERİ

Bu bölümün amacı, sınıf ve öğrenci

davranışının yönetimi, sınıfta disiplini

sağlama konusunda geliştirilmiş bazı

modelleri tanıtmaktır. Böylece bu

modellerden yararlanarak öğretmen

adaylarının kendi sınıf yönetimi

modellerini oluşturmalarına katkı

sağlamaktır.

DİSİPLİN NEDİR?

Eğitimde disiplin; öğrenciye hangi davranışların istenilir olduğunu gösterip öğretmek, bu davranışı sergileyip sergilemediğini izlemek, davranışı beklenenden daha iyi sergilediğinde onu ödüllendirmek, iyi sergilemediğinde cezalandırmaktır. Bu anlamda disiplin istenen davranışı öğrenciye öğretmek ve yerleştirmektir. Disiplin eğitimle eş anlamlı kullanılmaktadır (Sarıtaş, 2000).

Başaran’a (2000) göre okulda disiplin, okulun ilke ve kurallarına öğrencinin uymasını sağlamak amacıyla kurulan yaptırım düzenidir. Burada disiplinin amacı öğrencilere okulda uymaları gereken davranışların ilke ve kurallarını öğretmek; öğrencilerin bu ilke ve kurallara uygun davranıp davranmadığını izlemektir. Bu tanıma ve amaca göre DİSİPLİN BİR ÖĞRENME SÜRECİDİR.

Disiplinin temel amacı, öğrenmeyi kolaylaştırmaktır.

Disiplin, öğrenmeyi sağlayıcı bir sınıf ortamının yaratılması amacıyla, kural koyma ve istenmeyen davranışların önlenmesini içeren genel bir kavramdır (Kıran, 2005:243).

Disiplin kavramı ile ceza kavramı çoğu kez eş tutulmaktadır. Oysa bu iki kavram birbirinden çok farklıdır. Ceza yıkıcı davranışa tepkidir. Disiplin ise yıkıcı davranış ve bundan doğan tepkiyi önlemek yanında, problem doğduğunda ya da oluştuğunda ne yaptığımızla ilgilidir ( Tertemiz, 2002:61).

Küçükahmet (1992)’e göre, okulda disiplin sağlamaya yardımcı faktörler;

❖ uygun bir eğitim programı,

❖ iyi bir rehberlik sistemi,

❖ etkin bir veli-okul ilişkisi,

❖ okul binasının etkin kullanımıdır.

Öğrenci davranışlarını etkileyen pek çok etmen vardır.

Bunlardan en önemli olanı, öğrenciler arası bireysel farklılıklardır. Bu bireysel farklılıkların temel nedeni ise öğrencinin kalıtımsal özellikleri, yetiştiği toplumsal çevre ve öğrenme sonucu kazandıkları davranışlardır (Erden, 2005).

 Humphreys'e (1999) göre sınıfta disiplin problemlerinin öğrenciden kaynaklanan nedenlerinden önemli olanları; zayıf özgüven, yetersiz bilgi düzeyi, gelişim gecikmeleri, fiziksel ya da zihinsel engel, öğretmenlerden korkma, sınavlardan korkma, ayağa kalmak ve sınıfta konuşmaktan korkmaktır.

 Humphreys (1999), öğretmenlerin kontrolsüz ve aşırı kontrollü davranışlarının öğrencide disiplinsiz davranışlara yol açtığını belirtmiştir. Öğretmenin kontrolsüz davranışları: öğrencilere bağırmak, emretmek, hükmetmek, ve kontrol etmek, alaycılık ve küçümsemeyi kontrol aracı olarak kullanmak, dalga geçmek, azarlamak, şiddetli eleştirmek, öğrencileri “donuk”, “zayıf”, “tembel” vb. olarak nitelemek.

RUDOLF DREİKURS MODELİ (SOSYAL DİSİPLİN MODELİ) WILLIAM GLASSER MODELİ

(GERÇEKLİK TERAPİSİ TEORİSİ)

JACOB S. KOUNIN MODELİ (DALGA ETKİSİ) FREDERIC SKINNER MODELİ

(DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME MODELİ) MARLENE CANTER MODELİ

(KENDİNE GÜVENE DAYALI DİSİPLİN)

LEE JONES & FRED JONES MODELİ (SINIF YÖNETİMİ MODELİ)

FRITZ REDL & WILLIAM WATTENBERG MODELİ THOMAS GORDON MODELİ

(ÖĞRETMEN MERKEZLİ MODEL) HIAM GINNOT MODELİ

(ETKİLİ İLETİŞİM ODAKLI MODEL)

Bu model bütün insanlarda ortak temel ihtiyacın, bir gruba ait olma ve kabul edilme gereksinimi olduğundan yola çıkarak oluşturulmuştur.

Bu model, öğrenciler tarafından gösterilen istenmedik bazı davranışların temelinde onların bazı ihtiyaçlarının (tanınma, dikkat çekme, güç arama vb.) karşılanması arzusunun saklı olduğuna dikkat çekmektedir.

Modelde üzerinde durulan dört temel amaç; DİKKAT, GÜÇ, İNTİKAM ve KAÇINMA olarak belirlenmiştir.

Bu modele göre disiplin bir cezalandırma değil, öğrencilere kendi sınırlarını koymayı öğretmektir.

RUDOLF DREİKURS MODELİ (SOSYAL DİSİPLİN MODELİ)

Dreikurs’a göre üç tip öğretmen vardır

Otoriter Öğretmen

Aşırı Hoşgörülü

Öğretmen

Demokratik Öğretmen

Otoriter Öğretmen

Sınıfı kontrol etmeye çalışır. Öğrencileri, içsel motivasyonu sağlama yerine dışsal baskılarla motive eder.

Aşırı Hoşgörülü Öğretmen

❖Sınıfı kontrol etmede çok fazla zorlukla karşılaşır.

❖Sınıf iklimi günlük yaşamın gerçekliğini yansıtmaz.

❖Aşırı hoşgörüye dayalı sınıf ortamı, gerçek toplumsal yaşamda uyulması gereken kuralların öğrenilmesini

engeller.

Demokratik Öğretmen

❖Demokratik öğretmenler ne çok otoriter ne de fazla hoşgörülüdür.

❖Sınıfta kuralların oluşturulmasına rehberlik eder.

❖Öğrencilere söz hakkı tanırlar.

Dreikurs’a göre başarılı bir disiplin sağlamada öğretmenden beklenen başlıca davranışlar;

❑ Öğrencilerden beklenen davranışlar için anlaşılır yönergeler vermelidir.

❑ Her bireyle güven ve saygıya dayalı ilişkiler kurmalıdır.

❑ Geleneksel cezalandırmalar yerine mantıklı çözümler kullanmalıdır.

❑ Çözümler, davranışla doğrudan ilişkili olmalı ve öğrenciler tarafından anlaşılmalıdır.

❑ Her davranış, olayın kendi bağlamında değerlendirilmelidir.

❑ Öğrencilere kendi davranışları konusunda sorumluluk kazandırılmalıdır.

❑ Sabır ve merhameti birleştirmeli, saygılı davranılmalıdır.

❑ Sınırları işin başında koymalıdır.

❑ Öğretmen ne kasettiğini açıkça belirtmeli, taleplerini basit ifade etmelidir.

❑ Hataların, düzeltilebilir, affedilebilir ve unutulur olduğunu belirtmelidir.

WILLIAM GLASSER MODELİ (GERÇEKLİK TERAPİSİ TEORİSİ)

Glasser’a göre bütün insanların psikolojik denge için

sevgi, kontrol, özerklik ve eğlenme

Öğretmen, öğrencilerin, yaşamını sürdürme, ait olma, güç elde etme, özerklik ve eğlenme gibi gereksinimlerini anlamaya ve bu ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmalıdır.

JACOB S. KOUNIN MODELİ (DALGA ETKİSİ)

Bu modelde öğrencinin istenmeyen davranışının öğretmen tarafından düzeltilmesinin dalga etkisiyle diğer öğrenciler üzerinde de etkili olacağı ileri sürülmektedir.

Bu modele göre ceza, istenmeyen davranışı önlemede etkili değildir.

Öğrenciler öğretmeni sevdiklerinde ve ona saygı duyduklarında daha olumlu davranışlar göstereceklerdir.

FREDERIC SKINNER MODELİ (DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME MODELİ)

Bu modelde öğrenci davranışını değiştirme ve etkilemede daha çok dışsal ödül ve cezaların önemi üzerinde durulmuştur.

Modelde, ödüllendirilen davranışın pekiştirilmiş olacağı, ödüllendirilmeyen davranışın ise söneceği kabul edilmektedir.

Bunun için öğretmenin sınıfta öğrencilere sözlü ve sözsüz pekiştireçlerle, not, yıldız vb. ödüller vererek istenen davranışı pekiştireceği, istenmeyen davranışları ise söndüreceği ileri sürülmektedir.

Bu modelde üzerinde durulan pekiştireç türleri:

 1. Sosyal Pekiştireç: Kelimeler, jestler, mimiklerden oluşur. Sözlü ve sözsüz olmak üzere ikiye ayrılır.

Sözlü: tamam, evet, aferin, teşekkür ederim, sevdim, harika…

Sözsüz: Gülümseme, göz kırpma, göz teması, dokunmak, yanında yürümek…

 2. Sembol Pekiştireç: Öğrencilere yıldız vermek, sayı vermek, defterlerine gülen yüz çizmek…

 3. Etkinliğe Dayalı Pekiştireç: Öğrencilerin okulda yapmaktan keyif aldıkları etkinlikleri kapsar.

MARLENE CANTER MODELİ

(KENDİNE GÜVENE DAYALI DİSİPLİN)

Bu modele göre öğretmenin, dönem başında sınıf kurallarını yazılı olarak belirlemesi, beklentilerini açıklaması ve öğrencilere sorumluluk vermesi gerekir.

Dıştan kontrol yerine, daha çok içsel kontrol ve disipline vurgu yapılır.

Öğretmenin görevi, öğrenme ortamını, öğrenmeyi en üst düzeyde gerçekleştirecek şekilde düzenlemek ve istenen davranışın oluşmasını gerçekleştirmektir. Bunu sağlayamadığında ise okul yönetimi ve aileden yardım istemektir.

Öğretmenin sınıfta beklenen disiplini sağlayabilmesi için önerilen bazı konular;

➢ Öğrencilere önceliklerini ve beklentilerini öğretmesi,

➢ Açık, samimi bir ses tonu kullanması ve göz teması kurması,

➢ Korkutmadan ve bağırmadan etkilemesi,

➢ Sözel iletişimi güçlendirici olarak beden dilini kullanması,

➢ İletmek istediği mesajı her zaman sakin olarak tekrar etmesi

HIAM GINNOT MODELİ

(ETKİLİ İLETİŞİM ODAKLI MODEL)

Bu modele göre, sınıfta disiplini sağlamada öncelikle öğretmenin öğrenciler için iyi bir davranış ve rol modeli olması gereklidir.

Öğretmen öğrenciyi çeşitli şekillerde incitmek yerine “ben”

mesajları kullanarak etkili bir iletişim sağlamalıdır.

Bu süreçte öğretmenin yapması gerekenler;

1. Öğrencileri bütün yönleriyle kabul etmek 2. Empatik davranmak ve açık olmak

3. Öğrencileri rencide edici davranışlardan kaçınmak 4. Sabırlı olmak

 Öğretmenlerin disiplin sağlama şekillerine bakıldığında; uygun olmayan disiplin sağlama yöntemleri aşağıdaki durumlarda ortaya çıkmaktadır:

1. Kontrolü kaybettiklerinde

2. Kaba davrandıklarında

3. Aşırı tepki gösterdiklerinde

4. Bir kişinin hatasını bütün sınıfa genellediklerinde

5. Tehdit ettiklerinde

6. Öğrencileri köşeye sıkıştırdıklarında

LEE JONES & FRED JONES MODELİ (SINIF YÖNETİMİ MODELİ)

Olumlu disiplin modeli olarak da ifade edilen bu modelde, öğretmenlerin genel olarak sınıfta geçen sürenin yarısını disiplin sorunlarıyla baş etmek için harcadıkları ileri sürülmektedir.

Öğrencilerin istenmeyen davranışlarının, destekleyici bir sınıf yönetimi yaklaşımı, sınıf ortamının iyi düzenlenmesi ve beden dilinin iyi kullanılmasıyla ortadan kaldırılabileceği belirtilmektedir.

Modele göre, iyi bir sınıf disiplininin en önemli öğesi, beden dilini iyi kullanmaktır.

FRITZ REDL & WILLIAM WATTENBERG MODELİ

Öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını etkileyen psikolojik ve sosyal faktörlere dikkat çekmişlerdir. Bu modele göre, istenmeyen davranış, sınıfta çabuk yayılma eğiliminde olup öğretmen, söz konusu davranışa müdahale etmeden önce yayılma potansiyelini göz önünde bulundurmalıdır.

Redl ve Wattenberg’e göre insanlar grup içinde, bireysel olarak davrandıklarından daha farklı davranışlar gösterirler. Yani grup davranışı, bireysel davranışlardan farklıdır.

Grup üyeleri için bazı roller tanımlanmıştır;

❖Lider

❖Palyaço

❖Kabadayı

❖Kışkırtıcı

THOMAS GORDON MODELİ (ÖĞRETMEN MERKEZLİ MODEL)

Gordon, sınıfta disiplinin sadece ödül ve ceza ile sağlanamayacağını savunur.

Model sınıfta ortaya çıkan problemle ilgilenmeye ‘problem kime aittir?’ sorusuyla başlar. Problem öğrenciye aitse, empatik dinlemeyi önerir. Öğretmen, öğrencinin kendi problemine kendisinin çözüm bulmasına yardım eder. Diğer yandan problem öğretmene aitse, öğretmen ve öğrenciler ortak çözüm bulmalıdır

İstenmeyen öğrenci davranışlarının öğrenciyle kurulacak açık iletişimle çözülebileceğini ileri sürer.

Gordon’a göre öğretmenler genelde sorunun temelde kendileriyle ilgili olmasına karşılık, öğrencilere “sen” diliyle hitap ederek onları suçladıklarını belirtmiştir.

ETKİNLİK 2

ÖRNEK OLAY: Ali, pek çalışmayan bir öğrencidir.

Oldukça sessiz ve içine kapanık olan Ali, sınıfı asla rahatsız etmemekte ve diğer öğrencilerle de çok az iletişim kurmaktadır. Öğretmenin bütün çabalarına rağmen Ali, verilen görevleri çok nadir olarak tamamlamaktadır. Ödevleri için çok az çaba sarf etmekte, derslerini ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini önemsememektedir. Fiziksel olarak oradadır, fakat zihinsel olarak orada değildir.

SORU: Böyle bir sınıfta öğretmen olarak görev yaptığınızı düşünün. Sınıf yönetimi modellerinden de yararlanarak bu sorunun üstesinden nasıl gelebilirdiniz.