ADÖLESAN DÖNEM BESLENMESİ

(1)

ADÖLESAN DÖNEM BESLENMESİ

Öğr. Gör. Dr. Hülya YARDIMCI

(2)

ADOLESAN

• Adolesan; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir

• Ergenlik, delikanlılık’la eş anlamlı kullanılır

• Adolesan döneminde büyük değişimler yaşanır – Fiziksel büyüme

– Cinsel gelişme

(3)

Adölesan Dönemi

• Gelişim sürecinin önemli bir dönemi

• Çocukluktan yetişkinliğe geçiş

• (Fiziksel, psikolojik, fizyolojik ve sosyal yönden önemli değişim süreci)

• Artış

• Büyüme hızı (hızlanmış kas, iskelet, endokrin gelişim)

• Bazı besin ögeleri gereksinmesi

(4)

Adölesan Dönemi

11-12 yaş prepuberte (erken puberte) 13-15 yaş puberte

16-18 yaş postpuberte (geç puberte) 19+ yaş yetişkin

veya

9-11 yaş prepuberte 12-14 yaş puberte

(5)

ADÖLESAN DÖNEME GİRİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Irk

• Hormonal faktörler

• Cinsiyet

• İklim

• Ailesel özellikler

• Çevresel uyaranlar

• Beslenme

(6)

 Büyüme hızında artış ( artan kas, iskelet, endokrin gelişimi)

 Bazı besin öğelerine olan gereksinmenin artması

 Boy uzunluğunun artması

 Vücut şeklinde cinsiyet hormonlarına bağlı değişiklikler

 Vücut yağ oranındaki değişiklikler

 Bazal metabolizmanın artmasına bağlı olarak iştah ve enerji alımında artış( özellikle tatlı besinlere olan

ADÖLASAN DÖNEMİNDE VÜCUTTA OLUŞAN DEĞİŞİKLİKLER

(7)

ADÖLESAN NÜFUSU

• Dünya nüfusunun 1/5’i 1 milyar (10-19 yaş grubu)

• Türkiye nüfusunun % 12’si 7 milyon (15-19 yaş grubu)

(8)

Beslenme Açısından Risk Oluşturan Sorunların Nedeni

• Besin ögesi gereksinimleri

• Yaşam şekli ve besin alımında değişiklik

(besin ögesi alımları ve ögünler etkilenir)

• Özel durumlarda besin ögesi

gereksinmesi (Spor, gebelik, yeme bozukluğu hastalıkları, çok sınırlı enerji

(9)

Uzun Dönemde Sağlık Üzerine Etkiler Dikkati Çekmektedir

• Kazanılan alışkanlıklar yetişkinlik dönemindeki kalıcı alışkanlıklara temel oluşturur

• Kalp-damar hastalıkları, bazı kanser türleri, felç, diabetes mellitus, gut ve artrit gibi hastalıklar çocukluk çağı kökenlidir.

(10)

Özelliklere göre

Ek besin ögesi gereksinmesi artar.

Araştırmalar gereksinimlerin (RDA) karşılanmadığını gösteriyor.

(11)

Protein Gereksinimi

• Gereksinim artar.

• Sosyo-ekonomik durumu düşük,

bitkisel kaynaklı beslenenlerde önerilen miktar daha da fazladır,

• Enerji gereksinimi karşılanmadığında proteinler enerji için harcanır ve alınan protein yeterli olsa bile büyüme

(12)

Karbonhidrat ve Yağ Gereksinimi

• Tipik adölesan diyetinin;

Yağdan gelen enerji % Doymuş yağ içeriği

Kompleks CHO ve posa Basit şeker içeriği

(13)

Vitaminler ve Mineraller

• Sağlık ve büyüme üzerinde önemli görevleri vardır.

• En zengin kaynaklar olan taze meyve ve sebze tüketimi yetersizdir.

(14)

Beslenme Alışkanlıkları

• Bu dönem; fiziksel olgunluğun yanı sıra, bilişsel ve psikososyal olgunluğun kazanıldığı dönemdir.

• Kimlik arayışı, bağımsızlık ve kendini kabul ettirme, dış görünüşe özen çabası vardır.

Sonuç: Düzensiz öğün ve atıştırma Ev dışında beslenme

Hızlı-hazır (fast-food) besin tüketimi

(15)

Düzensiz Öğünler

• Genellikle düzensiz öğün örüntüsü Evde beslenme sıklığı

Kahvaltı ve öğle öğünü atlama Kızlarda öğün atlama

• Sağlıklı besinlerden kaçınma, atıştırmalık besinlere ilgi gözlenir.

(16)

Fast-food ve Medya

• Fast-food öğünler veya atıştırmak daha popülerdir.

• Fast-food besinler;

daha kolay elde edilebilir, hazırdır,

self-service sistemlidir,

zincir restoran dizini ile ulaşılabilir.

(17)

(18)

Fast-food Beslenme Maliyeti;

Yetersiz:

•Demir, kalsiyum, riboflavin, vitamin A, folik asit, vitamin C ve posa

Zengin:

•Yağ, doymuş yağ, kolesterol, tuz, basit karbonhidrat

(19)

(20)

(21)

Gereksinimi Arttıran Özel Durumlar

• Spor

• Şişmanlık

• Yeme davranışı bozuklukları

• Hiperlipidemiler

• Akne

• Gebelik

(22)

Demir Yetersizliği Anemisi

Anemilerin

yaklaşık yarısı Fe anemisidir.

(23)

(24)

Demir Yetersizliği Anemisi: Semptomlar

• Enfeksiyondan koruyucu immün bileşenler

• Okul başarısı , dikkat, bilişsel yetenek

• Yorgunluk, halsizlik

• İştahsızlık, disfaji

• Pika (geophagia, pagophagia)

• Taşikardi

• Koilonişiya (düz veya konkav tırnak) vd.

(25)

İyot Yetersizliği Hastalıkları (IDD)

• İyot, tiroid hormonlarının temel bileşenidir.

• Tiroid hormonları büyüme ve gelişmede büyük önem taşır.

• Epidemiyoloji; Yaş

Cinsiyet (kadın) Dağlık bölgeler Erozyon

(26)

İyot Yetersizliği Hastalıkları

Fetüs Düşük

Ölü doğum

Konjenital anomali Perinatal mortalite

İnfant mortalitesi

(27)

Yenidoğan Guvatr

Hipotiroidizm

İyot Yetersizliği Hastalıkları

(28)

Çocuk ve Adölesanlar Guvatr

Hipotiroidizm

Mental fonksiyon bozukluğu Fiziksel gelişim geriliği

İyot Yetersizliği Hastalıkları

(29)

Yetişkin Guvatr

Hipotiroidizm

Mental fonksiyon bozukluğu Hipertiroidizm

İyot Yetersizliği Hastalıkları

(30)

Tüm yaşlar

Nükleer radyasyona duyarlılık artar

İyot Yetersizliği Hastalıkları

(31)

İyot Yetersizliği Hastalıkları

• Gereksinim:

7-12 yaş: 120 mcg/gün 12+ yaş: 150 mcg/gün

• Korunma:

İyotlu tuz

(32)

Diş Çürükleri

Yaygın olarak görülüyor

NEDENİ DENGESİZ DİYET

• Diyette mineral yetersizliği • Sık rafine şeker tüketimi

• Kolalı içecekler

(33)

Yeme Davranışı Bozuklukları

• Sağlıksız yeme davranışı; bir yeme davranışı bozukluğudur.

• Aşırı veya yetersiz besin tüketimi söz konusudur.

• Özellikle kızlarda yaygındır,

• Ağırlık denetimini sağlamak amacıyla

(34)

Yeme Davranışı Bozuklukları

• Ağırlık algılaması bozukluğu vardır.

• Aşırı düzeyde zayıf olma isteği, bulimia ve anoreksia nervoza gibi hastalıkların riskini arttırır.

(35)

Yeme Davranışı Bozuklukları

• Erken tanı zordur.

• Genellikle başka bir nedenle aileleri tarafından sağlık kuruluşuna getirilirler.

(GİS şikayetleri, menstrasyon bozuklukları-amenore, açıklanamayan ağırlık kaybı vb)

• Tanı ve tedavinin ekip tarafından yapılması gereklidir.

• Öykü: Şişmanlama korkusu, aşırı sınırlı diyet uygulama, laksatif kullanımı, açlık, öğün atlama, aşırı egzersiz

yapma)

(36)

Hiperlipidemiler

• Yüksek kan kolesterol düzeyine sahip

adölesanlar, yetişkinlik dönemi için de risk altındadırlar.

• Tarama yapılırken ailesel kalp damar

hastalığı veya hiperlipidemi öyküsü olan adölesanlara dikkat edilmelidir.

(37)

Akne

• Akne, gelişmenin normal bir özelliğidir.

• Çinko yetersizliği ??

• Vitamin A tedavide kullanılmaktadır. Vitamin E, vitamin A düzeyinin regülasyonuna yardımcı

olmaktadır.

• Günlük diyetin vitamin A ve E yönünden yeterli olmasına özen gösterilmelidir.

• Yüksek dozları toksiktir.

(38)

Akne

• Sorumlu tutulan besinler;

• Çikolata

• Kolalı içecekler

• Yağ ve yağlı besinler • Kuruyemişler

• Şeker ve şeker içeriği yüksek besinler

(39)

Gebelik

• Besin ögesi gereksinimleri özellik taşır.

• Ağırlık kazanımında önemli artış gerektirir. İyi kontrol edilmelidir.

• Adölesanın bile gereksiniminin karşılanması normal koşullarda zordur.

• Vitamin ve mineral eklemesi gerekir.

(40)

Bağımlılık

• Sigara ve alkol kullanma, ilaç bağımlılığı önemli bir halk sağlığı sorunudur.

• Bu maddelerin beslenme durumu ve sağlık üzerine uzun süreli olumsuz etkileri vardır.

(41)

Ergenlik dönemi sorunlarının çözümünde

• Yaş grubuna göre besinlere olan günlük gereksinmenin belirlenmesi

• Hatalı beslenme alışkanlıklarının önlenmesi Kahvaltı yapmama, öğün atlama, hatalı besin seçimi, reklamlar, özentinin düzeltilmesi

• Aile ve öğretmenin çocuklara beslenme konusunda eğitim vermeleri

(42)

SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ

1. Besin çeşitliliği arttırılmalı,

2. Taze sebze-meyve tüketimi arttırılmalı, 3. Yeterli miktarda süt ve ürünlerinin tüketimi sağlanmalı,

4. İyotlu tuz kullanılmalı,

5. Tuz içeriği yüksek besinlerden kaçınılmalı, 6. Şeker ve şekerli besin tüketimi azaltılmalı,

(43)

(44)

(45)

Önerilen Günlük Besin Grupları

Besin Grubu Porsiyon Sayısı

Et-yumurta-Kurubaklagil-yağlı tohumlar 2-3

Süt ve süt ürünleri 3 - 4

Sebze ve meyve En az 5

Ekmek ve tahıllar 3 - 6

(46)

• Et-yumurta-Kurubaklagil-yağlı tohumlar

60-90 g (2-3 köfte büyüklüğü kadar) et, tavuk, balık, hindi

8-10 YK KB, 2 adet yumurta

(47)

• Süt ve süt ürünleri:

1 SB süt, yoğurt

2 KK peynir, 1 kase sütlü tatlı, 2 SB ayran 1 porsiyon

(48)

• Sebze ve meyve

1 OB elma, armut, portakal, patates, havuç vb.

3-6 adet kayısı, erik vb.

10-15 adet kiraz, çilek, üzüm vb.

2-3 SB doğranmış sebze, 1 tabak sebze yemeği 1 SB meyve suyu

(49)

• Ekmek ve tahıllar 1 OD ekmek (50 g),

6-8 YK pişmiş makarna, pirinç, bulgur pilavı vb 1 OD börek,

1 kase çorba

(50)

SONUÇ

Sağlıklı beslenme alışkanlıkları;

• Sağlığı geliştirir, büyümeyi ve bilişsel gelişimi sağlar,

• Sağlık sorunlarını önler; (demir yetersizliği anemisi, yeme bozuklukları, diş çürükleri vb.)

• Uzun dönemde sağlık sorunlarını önler;

(koroner kalp hastalıkları, kanser vb.)

(51)

OKUL BESLENME PROGRAMLARI

• Pek çok ülkede okul beslenme programları

uygulanmaktadır. Bu çerçevede uygulanan menülerin enerji ve bazı besin öğeleri bakımından gereksinimleri belirlenmektedir.

• Amerika Tarım Örgütü (USDA- United States Department of Agriculture); okul beslenme programlarında

uygulanan menülerin enerji ve besin öğeleri içeriğini belirlemiştir. Okullarda sunulan menülerin enerji ve temel besin öğelerinin 5 günlük ortalama değerleri