ÖTENAZİ ve ETİK ÖTENAZİ ve ETİK
BOYUTU BOYUTU
1
Tıp etiğinin konu kapsamında olan ve halen günümüzde tartışmalı konulardan olan, genetik çalışmaları, organ nakli, klonlama, yapay döllenme ve ötanazi buna örnek olan uygulamalardır.
Ötenazi, günümüzde birçok yönüyle tartışmaya devam edilen etik sorun kümelerinden biridir.
Hastaların yaşamını destekleyen tedavi ve/veya araçların sağlanması/esirgenmesi ile ilgili kararlar sağlık çalışanının karşılaştığı başlıca sorunlardan biridir.
2
Ötenazi (“Eutanasia” ) Ötenazi (“Eutanasia” )
Eski Yunanca kaynaklı olan, ötenazi kelimesi ’’İYİ ÖLÜM’’, ’’TATLI ÖLÜM’’ ya da ’’RAHAT ÖLÜM’’ gibi anlamlara gelmektedir.
“Eu” iyi, güzel, “thanatosis” da ölüm anlamındadır.
Günümüzde bu kavram tedavisi olmayan ya da şiddetli ağrısı olan hastaların ölmeyi istemesi, ancak bunun için kendilerinin bir girişimde bulunamaması durumunda kullanılmaktadır.
3
Ö̈tenaziyi; tıbbi yöntemlerle hafifletilemeyen bedensel veya ruhsal, sürekli ve dayanılmaz acıların işkencesi altında bulunan ve hastalığının iyileştirilmesini bugünkü tıbbın gerçekleştiremediği hastaların ızdıraplarına, onların göreceli olarak kolay, ağrısız ve acısız bir biçimde öldürülmesi ile son vermek şeklinde ifade etmek mümkündür.
Tıbbi tanımla ötenazi; tıbbın ulaşmış olduğu gelişmi lik düzeyine bağlı olarak iyi tiremediği, ş̧ ş̧
aynı zamanda nitelikli bir ya am da ş̧
sağlayamadığı hastaların istemleri durumunda yaşamlarının sona ermesine olanak
sağlanmasıdır. 4
Ötenazi kavramını 18.yy da ilk defa ortaya koyan ‟ Bacon‟ a göre, doktorun vazifesi ızdırapları azaltmak ve hastayı sıhhate kavuşturmaktır.
Izdırapları azaltmak yalnız tedavi edip iyile tirmekle değil, bazı hallerde ona rahat ve kolay ş̧
bir ölüm sağlamak suretiyle de gerçekleştirilebilir.
İ̇ntiharın meşrutiyetinin tartışıldığı ilk dönemin Eski Çağ olduğu bildirilir. Antik Yunan da, köle ve ‟ askerlerin intiharı dışında intihar, hukuk tarafından ceza gerektiren bir suç olarak tanımlanmamıştır.
Özellikle asillerin yaşlı ve hasta bir beden içerisinde görünmenin alçaltıcı bir durum olduğu düşüncesi, ötenazinin uygulanmasında en önemli etken olmuştur.
5
Babil ve Asurlularda öleceği ve iyileşemeyeceği kesin olan hastaya hekimin müdahalesi yasaklanmıştır.
Mezopotamya’da tedavisi mümkün olmayan hastaların Gany nehrine atılıp boğulduğu bilinmektedir.
İyileşmesi olanaksız olan hastaların yaşamına son verilmesi düşüncesi yeni değildir.
Hipokrat yemininde yer alan ötenazi yasağı nedeniyle eski çağda ötenazi uygulanmadığını ileri süren fikirler vardır.
Hipokrat, hastayı iyileştirmek dışında, hekimin hastanın ağrı ve acılarını dindirmekle sorumlu olduğunu söylemiştir.
Bununla birlikte Hipokrat hekimlere, tedavi olanağı olmayan hastaları tedavi etmemelerini önermiştir.
Öte yandan Hipokrat andında, istek üzerine olsa bile hastaya zehir verilmesini yasaklamıştır.
6
Bir kişinin veya bir hayvanın yaşamını, yaşamlarının Bir kişinin veya bir hayvanın yaşamını, yaşamlarının dayanılmayacak durumda olarak algılanması dayanılmayacak durumda olarak algılanması
sebebiyle;
sebebiyle;
1-Acısız veya çok az acıtan bir ölümcül enjeksiyon 1-Acısız veya çok az acıtan bir ölümcül enjeksiyon
yaparak , yaparak ,
2-Yüksek dozda ilaç vererek veya 2-Yüksek dozda ilaç vererek veya
3-Yaşam destek ünitesinden ayırarak, 3-Yaşam destek ünitesinden ayırarak,
sonlandırmak.
sonlandırmak.
7
ÖTENAZİ uygulaması,bu üçü dışında ÖTENAZİ uygulaması,bu üçü dışında
farklı formlarda da olabilir;
farklı formlarda da olabilir;
a. Pasif Ötenazi a. Pasif Ötenazi b. Aktif Ötenazi b. Aktif Ötenazi
olmak üzere iki şekli vardır.
olmak üzere iki şekli vardır.
8
Pasif Ötenazi Pasif Ötenazi
Geri dönüşümsüz solunum kaybı, beyin Geri dönüşümsüz solunum kaybı, beyin zedelenmesi, kanserlerin yaygın metastazlı zedelenmesi, kanserlerin yaygın metastazlı evresi gibi nedenlerle geri dönüşü ya da evresi gibi nedenlerle geri dönüşü ya da tedavi olasılığı olmayan terminal dönem tedavi olasılığı olmayan terminal dönem hastaların yaşamı genellikle tıbbi girişimlerle hastaların yaşamı genellikle tıbbi girişimlerle sürdürülür.sürdürülür.
Bu durumdaki hastaya sürdürülmekte olan Bu durumdaki hastaya sürdürülmekte olan tedaviler tıbbi açıdan yararsız olabilir.tedaviler tıbbi açıdan yararsız olabilir.
Tedavinin yararsız olduğunun kanıtlanması Tedavinin yararsız olduğunun kanıtlanması durumunda hastaya uygulanan tıbbi durumunda hastaya uygulanan tıbbi girişimlerin durdurulması, yaşamsal desteğin girişimlerin durdurulması, yaşamsal desteğin geri çekilmesi ve hastanın doğal seyrine geri çekilmesi ve hastanın doğal seyrine bırakılmasına PASİF ÖTENAZİ denir.bırakılmasına PASİF ÖTENAZİ denir.
Bu ötenazi şeklini yasalarla engellemek söz Bu ötenazi şeklini yasalarla engellemek söz konusu olamamaktadır.konusu olamamaktadır.
Hastaya yapılan işlem nedeniyle hasta aktif Hastaya yapılan işlem nedeniyle hasta aktif olarak öldürülmemekte, hastanın ölmesine izin olarak öldürülmemekte, hastanın ölmesine izin verilmektedir.verilmektedir.
9
Kendi başına solunum yapamıyorsa Kendi başına solunum yapamıyorsaSolunum, yapay bir şekilde, solumun aygıtlarıyla Solunum, yapay bir şekilde, solumun aygıtlarıyla
sürdürülür.
sürdürülür.
Kendi başına ve doğal beslenemiyorsa Kendi başına ve doğal beslenemiyorsa Dışarıdan yapay beslenme ve sıvı verilir.Dışarıdan yapay beslenme ve sıvı verilir.
Bu yapay desteklerin çekilmesi, (hastanın doğal Bu yapay desteklerin çekilmesi, (hastanın doğal seyrine bırakılması) pasif ötenaziye örneklerdir.seyrine bırakılması) pasif ötenaziye örneklerdir.
10
Aktif Ötenazi Aktif Ötenazi
Direkt bir eylemle ölümün gerçekleştirilmesidir.
Ö̈rneğin; kanser hastasına hekim ölümcül bir enjeksiyon yaparsa bu enjeksiyonun yaratacağı reaksiyonlar sonucu hastanın ölmesi aktif ötenazi oluşturur. Buna karşılık aynı hastanın tedavisinin kesilmesi sonucu ölümün gerçekleşmesi pasif ötenaziyi oluşturur.
11
a.Gönüllü Aktif Ötenazi a.Gönüllü Aktif Ötenazi
12
b. Gönüllü Olmayan Aktif Ötenazi b. Gönüllü Olmayan Aktif Ötenazi
c. Gönülsüz Aktif Ötenazi c. Gönülsüz Aktif Ötenazi
d. Hekim Yardımlı Ölüm
d. Hekim Yardımlı Ölüm
Dünya Sağlık Örgütü’nün ötenazi konusundaki görüşleri, bu konuda yayımladığı iki bildirgede açıklanmıştır.
1- Dünya Tabipler Birliği Ötenazi Bildirgesi; (Madrid 1987)
Bir hastanın yaşamını, kendi ya da yakınlarının izni ile de olsa sonlandırmak olan ötenazi etik değildir.
2- Hekim Yardımlı İntihar İçin Tutumu Bildirgesi (1992)
Hekim tarafından geliştirilmiş bir aracın kişiye kullanımının yine hekim tarafından öğretilmesi ile gerçekleşmektedir.
Ötenazi gibi hekim yardımlı intihar da etik değildir.
Hekimin bir kimseye yaşamını sona erdirmekte bilerek ve kararlı olarak yardım etmesi etik değildir.
Hastanın tedaviyi reddetmesi temel bir haktır ve hekimin hastanın bu arzusuna hürmet etmesi etik olmayan bir davranış sayılmaz.
13
Diğer pek çok ülkede olduğu gibi bizim ülkemizde de ötenazi yasal değildir.
Türk Ceza Kanununa göre ötenazi suçtur.
Din ve geleneklerimiz bu uygulamayı reddeder.
Hasta Hakları Yönetmeliği’nde;
Madde 13: Ötenazi yasaktır. Tıbbi gereklerden bahisle veya her suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahil, kimsenin hayatına son
verilemez. 14
Avrupa’da ötenazinin düzenlenmesi ve kabul edilmesi konusundaki tartışmalar sürerken Belçika 2002 yılında, Hollanda’dan sonra ötenazinin yasal olarak serbest bırakıldığı 2. ülke olmuştur.
ABD’nin eyaletlerinden biri olan Oregon’da da ötenazi kanunen uygulanabilmektedir.
Ötenazinin yasal olduğu Hollanda’da hekimlerin ötenaziyi değerlendirme kriterlerinin tanımlanması amacıyla bir araştırma/anket yapılmıştır.
Hekimlerden %47’si hastaların kendilerinden ötenazi konusunda yardım istediklerini ifade etmişlerdir.
15
Araştırmada hekimlerin ötenaziye karar vermek için farklı ve birden fazla kriterler kullandıkları saptanmıştır:
1- Hastanın tükenmişliği,
2- Hastanın terminal dönemde olması,
3- Hastanın tedavisi mümkün olmayan bir hastalığının olması
16
• Stephen Hawking'in çevremdekilere katkı yapmak yerine yük olduğumu hissediyorsam ötanaziyi düşünebilirim demesi son yıllarda dünyadaki tartışmaları alevlendiren bazı örnekler olmuştu.
• Doktorlar, Hawking'in 22 yaşındayken yakalandığı ALS hastalığı nedeniyle yalnızca iki yıl ömrü kaldığını söylemişti, İngiliz bilim insanı ise 76 yaşına kadar çalışmalarına devam edip birçok
teoriye, kitaba imza attı. 17
Kaynaklar
Çobanoğlu N, 2009, Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği, 1. Baskı, Ankara: Eflatun Yayınevi.
Tıpta Etik ve Deontoloji. Prof.Dr.Ayşegül Demirhan Erdemir 2011.
Nobel Tıp Kitabevi.
Aydın E., Tıp Etiği, 2006 Güneş Kitabevi.
18
