2A 3A 4A 5A 6A 7A B 85. Örnek 1

(1)

1 YGS Kimya / kaf

|

⁰⁶

EH00-SS.01KAF08

Atom Yarıçapı

+ r e^—

Atom yarıçapı (r), aynı elementin birbirine temas eden iki atomunun çekirdekleri arasındaki uzak- lığın yarısıdır. Atom yarıçapları angström (Å) birimi ile ifade edilir. (1 Å = 10^–10 m = 10²pm)

Azalır

Artar Atomik yarıçapı

Periyodik Tablo

He*

Ne

Ar H

Li 152 37 pm

112 Be

85 B

77 C

70 N

73 O

72

31

F 70

99 98

CΙ 1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

186 Na

160 Mg

143 AΙ

118 Si

110 P

103 S

248 Rb

215 Sr

166 Ιn

140 Sn

141 Sb

143 Te

133 Ι

131 Xe 227

K

197 Ca

135 Ga

123 Ge

120 As

117 Se

114 Br

112 Kr

8A

Atom yarıçapı, aynı cins komşu iki atomun çekirdek- leri arasındaki uzaklığın yarısıdır. Atom yarıçapları kovalent, metalik ve Van der Waals yarı çapları olarak izah edilir.

Periyotta;

Soldan sağa doğru gidildikçe katman sayısı değiş- mez. Ancak etkin çekirdek yükü artacağından atom yarıçapı genellikle azalır.

Grupta;

Yukarıdan aşağıya inildikçe katman sayısı artar ve atom yarıçapı büyür.

Örneğin;

a. Li Na

Atom yarıçapı b.

Na Mg Atom yarıçapı

Na > Li Na > Mg

Örnek 1

Aşağıdaki atomlardan hangisinin yarıçapı en büyüktür?

A) ₁₁Na B) ₃Li C) ₅B

D) ₁H E) ₄Be

Çözüm:

✱ MEB 9. sınıf kitabına göre

PERİYODİK ÖZELLİKLER

KAVRAMLAR

Periyot Yarıçap İyonlaşma Metal Ametal

Elektronegatiflik

YGS KİMYA 06

• Periyodik Özellikler – Atom Yarıçapı – İyonlaşma Enerjisi – Elektron İlgisi – Elektronegatiflik

– Metalik ve Ametalik Özellikler

Periyodik sistemde soldan sağa ve aşağıdan yukarıya doğru atom yarıçapı azalır.

Buna göre yarıçap sıralaması Na > Li > Be > B > H şek- lindedir.

Cevap A

(2)

İyon Yarıçapı

Elektron veren bir atom ya da iyonun çekirdek yükü değişmez. Ancak elektron başına düşen çekim gücü artacağından yarıçap küçülür.

12Mg = 1. katman

1. katman

2. katman

3. katman 2

2

8

2

12Mg²⁺ = 2e^-

2e^- 2e^- 8e^-

8e^-

Katman sayısı katyonda (Mg²⁺) daha az olduğundan yarıçap daha küçüktür. (Mg²⁺ < Mg)

Elektron alan bir atom ya da iyonun çekirdek yükü değişmez. Ancak elektron başına düşen çekim gücü azalacağından yarıçap büyür.

7N = 1. katman

1. katman

2. katman

7N^3– = 2e^-

2e^- 5e^-

8e^-

2

5

8 Katman sayısı aynıdır. Ancak elektron alındığında elektron başına düşen çekim gücü azalacağından anyonun (N^3–) yarıçapı nötr atomun (N) yarıçapından büyüktür.

(N^3– > N) Örnek 2

Aşağıda verilen iyon-nötr atom yarıçapı karşılaştırma- larından hangisi doğrudur?

A) Na⁺ > Na B) F^– > F C) Be²⁺ > Be D) Cl > Cl^– E) O > O^2–

Çözüm:

Örnek 3

X: 2. periyodun 7. elementi Y: 3. periyodun 6. elementi Z: 3. periyodun 7. elementi

Yukarıda verilen X, Y ve Z elementlerinin atom yarı- çaplarının karşılaştırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X

Çözüm:

İyonlaşma Enerjisi

Gaz halindeki izole bir atomdan bir elektron koparabilmek için mol başına verilmesi gereken enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi denir. Birimi kJ.mol^–1 ‘dir.

X(gaz) + İ.E₁ → X⁺(gaz) + e^– İ.E₁ : 1. iyonlaşma enerjisi

Bir atomda proton sayısı kadar iyonlaşma enerjisi değeri vardır. Örneğin; Na atomunun proton sayısı 11 olup toplam 11 tane iyonlaşma enerjisi değeri var- dır.

n tane elektronu uzaklaştırılmış X⁺ⁿ(gaz)iyonundan bir elektron daha koparabilmek için gereken enerjiye (n + 1). iyonlaşma enerjisi denir.

X⁺ⁿ(gaz) + İ.E_n+1→ Xⁿ⁺¹(gaz) + e^– İ.E_(n+1): (n + 1). iyonlaşma enerjisi

Bir atomun iyonlaşma enerjileri arasındaki farktan yararlanarak A grupları için grup numarası belirle- nebilir. İyonlaşma enerjileri arasındaki fark en az 3,5 kat olmalıdır.

X: İE₁ 126 İE₂

287 İE₃ 1980 İE₄

4100 İ.E₅

– Buna göre X’in atom numarası 4 ve grup numarası 2A’dır.

Elektronu kopmuş pozitif yüklü iyondan tekrar bir elektron koparmak zorlaşacağından bir sonraki iyonlaşma enerjisi, daima bir önceki iyonlaşma ener- jisinden daha büyüktür.

(İE₁ < İE₂ < İE₃ < İE₄ < ...) Elektron veren atomun yarıçapı azalır, elektron alan ato-

mun çapı büyür. Aynı atoma ait yarıçapı ilişkisi anyon > nötr atom > katyon

şeklindedir.

Cevap B

• X, 2. periyodun 7. elementi olduğuna göre, atom numarası 9 olan 7A grubu elementidir.

• Y, 3. periyodun 6. elementi olduğuna göre, atom numarası 16 olan 6A grubu elementidir.

• Z, 3. periyodun 7. elementi olduğuna göre, atom numarası 17 olan 7A grubu elementidir.

Aynı periyotta soldan sağa doğru atom yarıçapı azalır.

Y > Z

Aynı periyotta yukarıdan aşağı doğru yarıçap artar. Z > X

Cevap C

(3)

3 O(gaz) → O⁺(gaz) + e– İE₁ = 1314 kJ.mol^–1 O⁺(gaz) → O²⁺(gaz) + e^–İE₂ = 3388 kJ.mol^–1 Periyodik çizelgede, bir grupta yukarıdan aşağıya

doğru atom yarıçapı artacağından genellikle iyonlaş- ma enerjisi azalır.

Periyot boyunca soldan sağa doğru atom yarıçapı azalacağından genellikle iyonlaşma enerjisi artar. 1.

iyonlaşma enerjilerinin periyot boyunca değişimi 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklindedir.

0 10 20

Ne

Atom numarası He

Ar Kr Xe

Cs K Rb

H

Na Li

30 40 50 60

1. İyonlaşma Enerjisi (kJ.mol–1 )

İyonlaşma Enerjisi genel değişimi

Artar

Azalır

X(gaz) + E → X²⁺(gaz) + 2e^– denklemindeki E enerjisi değeri 1. ve 2. iyonlaşma enerji değerlerinin toplamı- dır.

X(katı) + E → X⁺(gaz) + e^– X(sıvı) + E → X⁺(gaz) + e^–

denklemlerinde gösterilen enerji (E) değeri iyonlaş- ma enerjisi değildir.

Örnek 4

1.İ.E (kJ.mol^–1)

Atom Numarası X

Y

T R

Z M

Yukarıda 1. iyonlaşma enerjisi - atom numarası ilişkisi verilen 2. ve 3. periyot elementleriyle ilgili,

I. Y ve Z’nin son katmanları tam doludur.

II. Atom yarıçapı en büyük Z elementidir.

III. Atom numarası en büyük R elementidir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

Çözüm:

Elektron İlgisi (E.İ)

Gaz hâldeki izole bir atomun bir elektron alması sırasındaki enerji değişimine elektron ilgisi denir.

F(g) + e^– → F^–(g) + 337 kJ.mol^–1 O(g) + e^– → O^–(g) + 298 kJ.mol^–1

Açığa çıkan enerji florda daha fazla olduğundan florun elektron ilgisi oksijenin elektron ilgisinden daha fazladır.

Elektron ilgisi 1. ve 2. elektron ilgilisi olarak tanımla- nabilir. Daha fazla elektron ilavesi endotermik olur.

O(g) + e^– → O^–(g) E.İ = —142 kJ.mol^–1 O^–(g) + e^– → O^2–(g) E.İ = +844 kJ.mol^–1

2. periyotta X; 7A, Y; 8A,

3. periyotta Z; 1A, T; 2A, M; 3A ve R; 4A grubundadır.

• 2A ve 8A’nın son katmanları tam doludur.

• Z’nin periyodu büyük ve grubu küçük olduğundan atom yarıçapı en büyüktür.

• Periyodu ve grubu büyük olan R elementinin atom numarası en büyüktür.

Cevap E

(4)

Elektron İlgisi

Artar

Azalır

Periyodik çizelgede elektron ilgisi genellikle;

• Soldan sağa doğru artar.

• Yukarıdan aşağıya doğru azalır.

Elektron İlgisi İyonlaşma Enerjisi

Metal Yok Düşük

Ametal Yüksek Yüksek

Soy gaz Yok Yüksek

7A grubundaki florun elektron ilgisi klorunkinden daha düşüktür.

Örnek 5

Periyodik cetvelde yer alan ₇N (azot), ₈O (oksijen) ve

9F (flor) elementlerinin elektron ilgilerinin karşılaştırıl- ması aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) N > F > O B) F > O > N C) N > O > F D) F > N > O E) O > F > N

Çözüm:

Örnek 6

X(g) + e^–→ X^–(g) + Q₁ Y(g) + e^–→ Y^–(g) + Q₂ Z(g) + e^–→ Z^–(g) + Q₃

Yukarıda verilen olaylarda açığa çıkan enerjiler arasındaki ilişki Q₁ > Q₂ > Q₃ şeklindedir.

Buna göre X, Y ve Z atomlarının elektron ilgileri arasın- daki ilişki aşağıdakilerden hangisidir?

A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) Y > X > Z

Çözüm:

Elektronegatiflik

Bir moleküldeki atomların bağ elektronlarını kendi- lerine çekme eğilimini gösteren sayısal büyüklüğe elektronegatiflik denir.

Periyodik tabloda atom çapının küçüldüğü yönlerde elektronegatiflik artar. Soy gazların elektronegatifli- ği yoktur. Linus Pauling elektronegatiflik değerlerini 0 ile 4 arasında rakamlarla göstermiştir.

Artar Elektronegatiflik değişimi

Azalır

Periyodik çizelgede elektronegatiflik genellikle;

• Soldan sağa doğru artar.

• Yukarıdan aşağıya doğru azalır.

Farklı atomlar arasında oluşan bağın elektronları, elektronegatifliği yüksek atom tarafından daha çok çekilir. Bu nedenle elektronegatifliği yüksek atom kısmen negatif yüklü olur.

H CI

δ+

δ–

Elektronegatiflik farkından dolayı HCl polar yani dipol (iki kutuplu) bir moleküldür ve suda iyonlaşa- rak çözünür.

HCl(g) su→ H⁺(suda) + Cl^—(suda)

7N ₈O ₉F

Aynı periyotta yer alan bu üç elementin elektron ilgileri soldan sağa doğru artar.

Elektron ilgilerinin karşılaştırılması F > O > N şeklindedir.

Cevap B

Açığa çıkan enerji ne kadar fazlaysa elektron ilgisi o kadar büyüktür. Dolayısıyla bu atomların elektron ilgileri arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir.

Cevap A

(5)

5 Örnek 7

Elektronegativite

3

2

1

0

Na Mg Atom

AI Si P S CI Ar 2,5

1,5

0,5

Şekildeki grafik 3. periyot elementlerinin elektronegatiflik değerlerinin değişimini göstermektedir.

Buna göre,

I. Atom numarası arttıkça (aynı periyotta) elektronegatiflik artar.

II. Si’nin elektronegatifliği CI’ninkinden küçüktür.

III. Ar’nin elektronegatifliği yoktur.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm:

Metalik ve Ametalik Özellikler

Elektron verme özelliğine elektropozitiflik, elektron alma eğilimine de elektronegatiflik denir.

Elektron verme özelliği metalik, elektron alma özel- liği ametalik özelliktir. Periyodik tabloda metalik ve ametalik özellik değişimi şöyle özetlenebilir.

Metalik özellik artar

Ametalik özellik artar Metalik

özellik artar

Ametalik özellik artar

Örnek 8

3Li ₇N ₉F

11Na ₁₆S ₁₇Cl

Yukarıdaki tabloda bazı elementler ve proton sayıları verilmiştir.

Buna göre,

I. Metalik özelliği en fazla II. Ametalik özelliği en fazla olan elementleri yazınız.

Çözüm:

Periyodik çizelgede değişen özellikler şöyle özetle- nebilir:

Soldan sağa

• Atom çapı genellikle azalır.

• İyonlaşma enerjisi genellikle artar.

• Elektron ilgisi genellikle artar.

• Elektronegatiflik genellikle artar.

• Ametalik aktiflik artar.

• Metalik aktiflik azalır.

• Oksitinin asidik karakteri artar.

• Değerlik elektron sayısı genellikle artar.

Yukarıdan aşağıya

• Atom çapı artar.

• İyonlaşma enerjisi azalır.

• Elektron ilgisi genellikle azalır.

• Elektronegatiflik azalır.

• Ametalik aktiflik azalır.

• Metalik aktiflik artar.

• Oksitinin asidik karakteri azalır.

• Değerlik elektron sayısı değişmez.

Periyotta ₁₁Na’dan ₁₈Ar’a gidildikçe elektronegatiflik artar. Ancak Ar’un elektronegatifliği yoktur.

Cevap E

Metalik özelliği en fazla olan ₁₁Na atomu, ametalik özelliği en fazla olan ₉F atomudur.

(6)

Örnek 9

Periyodik çizelgeyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektronegatiflik genellikle artar.

B) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe elektron sayısı artar.

C) Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı genellikle artar.

D) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe elektron ilgisi genellikle azalır.

E) Aynı grupta elementlerin iyonlaşma enerjisi yukarıdan aşağıya doğru inildikçe azalırken metalik karakter artar.

(LYS 2013)

Çözüm:

Örnek 10

11X, ₁₉Y ve ₉Z element atomlarının yarıçapları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) Y > X > Z B) Y > Z > X C) X > Y > Z D) X > Z > Y E) Z > X > Y

Çözüm:

Örnek 11

İyonlaşma Enerjileri (kj/mol)

Element E₁ E₂ E₃ E₄

X 738 1451 7733 14652

Y 578 1817 2745 11580

Z 787 1577 3232 4356

Yukarıda ilk beş iyonlaşma enerjisi verilen baş grup elementleriyle ilgili,

I. X, 2A grubundadır.

II. Üçüncü periyottalarsa Y’nin atom numarası 13’tür.

III. Aynı periyottalarsa atom yarıçapları ilişkisi X > Y > Z olabilir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm:

Örnek 12

Aşağıdaki periyodik özelliklerden hangisi periyot boyunca soldan sağa doğru her zaman artış gösterir?

A) Atom numarası B) İyonlaşma enerjisi C) Elektronegatiflik D) Metalik özellik

E) Elektron ilgisi

Çözüm:

Bir periyotta soldan sağa ve aşağıdan yukarıya gidildikçe atom yarıçapı genellikle azalır.

Cevap C

Periyodik cetvelde soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru atom numarası daima artış gösterir.

Cevap A

11X : 2 - 8 - 1 3. Periyot 1A grubu

19 Y : 2 - 8 - 8 - 1 4 Periyot 1A grubu

9Z : 2 - 7 2. Periyot 7A grubu

1A 7A

X Z

Y

Atomların periyodik tablodaki konumlarına göre atom yarıçapları arasındaki ilişki Y > X > Z şeklindedir.

Cevap A

• İyonlaşma enerjileri arasındaki oran 3,5 katı geçen artıştan faydalanarak grup numaraları bulunduğun- da X 2A, Y 3A ve Z 4A ya da daha yüksek A gru- bunda bulunabilir.

• Elementler 3. periyottalarsa Y’nin atom numarası 10 + 3 = 13’tür.

• Periyodik tabloda soldan sağa doğru, atom yarıçap- ları arasındaki ilişki X > Y > Z şeklinde olabilir.

Cevap E

(7)

7

ÖDEV TESTİ: PERİYODİK ÖZELLİKLER

1. Periyodik sistemde A gruplarında bulunan X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.

• X ve Y aynı periyot elementleridir.

• Y ve Z’nin kimyasal özellikleri benzerdir.

• Z’nin atom çapı en büyüktür

• X’in değerlik elektronu sayısı en fazladır.

Buna göre X, Y ve Z’nin atom numaralarının büyük- ten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangi- sinde doğru olarak verilmiştir?

A) X, Y, Z B) Z, Y, X C) Z, X, Y

D) Y, X, Z E) Y, Z, X

2.

X

Y Z

Periyodik sistemde X, Y ve Z elementlerinin yerleri gösterilmiştir.

Buna göre;

I. elektron sayısı,

II. son katmandaki elektron sayısı, III. normal basınçta erime noktası

niceliklerinden hangileri Z için daha büyüktür?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

3. Periyodik sistemde aynı yatay sırada olan X, Y ve Z atomları ile ilgili;

– X, toprak alkali metalidir.

– Y, toprak metalidir.

– Z, geçiş metalidir.

bilgileri veriliyor.

Buna göre X, Y ve Z’nin atom numaralarına göre büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?

A) X, Y, Z B) Y, Z, X C) X, Z, Y

D) Z, Y, X E) Y, X, Z

4. Periyodik sistemde herhangi bir periyodun 1. elementi X, 3. elementi ise Y’dir.

X ve Y ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi kesin- likle yanlıştır?

A) X ve Y metaldir.

B) Y bileşiklerinde farklı değerlik alır.

C) X alkali metaldir.

D) Y’nin değerlik elektron sayısı 3’tür.

E) Y’nin elektron verme eğilimi X’inkinden fazladır.

5._X

Y Z

T Q

Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Y ve Z metaldir.

B) X oda koşullarında 2 atomlu moleküller halinde bulunur.

C) Atom numaraları arasında Y > Z > T > Q > X ilişkisi vardır.

D) Y’nin tepkimeye girme eğilimi Q’nunkinden faz- ladır.

E) T’nin son elektron katmanında 5 elektron bulunur.

6. X

Y Z

T

Periyodik sistemden alınan kesitteki X, Y, Z ve T elementleriyle ilgili,

I. X alkali metal ise T toprak metalidir.

II. X ile Y’nin kimyasal özellikleri benzerdir.

III. Z’nin atom numarası X’inkinden büyüktür.

yargılarından hangileri doğru olabilir?

(8)

7. X : 2. periyot 7A Y : 3. periyot 1A Z : 4. periyot 2A

Periyot ve grup numaraları verilen X, Y ve Z ele- mentleriyle ilgili,

I. X halojendir.

II. Y ile Z arasında ZY₂ bileşiği oluşur.

III. Atom numaraları arasında X > Z > Y ilişkisi vardır.

8. _T

XY Z

L Q

Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) X ve T’nin değerlik elektron sayısı aynıdır.

B) X ile Y benzer kimyasal özellik gösterir.

C) L ile X arasında bileşik oluşmaz.

D) Q ve Z ametaldir.

E) Z’nin proton sayısı en büyüktür.

9.

X

Y Z

T Q

Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aşağıdakilerin hangisi yanlıştır?

A) Atom numarası en küçük olan element X’tir.

B) Y elementi alkali metaldir.

C) Z oda koşullarında sıvı haldedir.

D) T ısı ve elektriği iletir.

E) Q’nun son katmanında 8 elektron vardır.

10. II

I

III V

IV

Periyodik sistemde X, Y ve Z elementlerinin bulu- nabileceği yerler numaralarla gösterilmiştir.

X, Y ve Z elementlerinin son katmanlarındaki elektron sayıları arasındaki ilişki Z > Y > X şeklindedir.

Buna göre X, Y ve Z elementlerinin periyodik sis- temdeki yerleri aşağıdakilerin hangisindeki gibi olamaz?

X Y Z

A) I III V

B) III IV V

C) I II IV

D) II III IV

E) I III IV

11. Temel hâlde 3. katmandaki

Element elektron sayısı

X 2

Y 7

Z 8

X, Y ve Z elementlerinin temel hâlde 3. katmanların- daki elektron sayıları yukarıda verilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerin hangisi yanlıştır?

A) X ile Y iyonik bağlı bileşik oluşturabilir.

B) Y^– taneciği oktet kuralına uyar.

C) Z elementi bileşik oluşturmaya yatkın değildir.

D) X²⁺ iyonunun 12 elektronu vardır.

E) X, Y ve Z’nin temel halde 2. katmanlarındaki elektron sayıları eşittir.