KAFATASI ENDİSLERİ KAFATASI ENDİSLERİ
1- Kafatası endisi: Antropoloji alanında kullanılan en önemli endislerden birisidir. Maksimum kafatası genişliğinin, maksimum kafatası uzunluğuna oranını vermektedir. Evrimsel çalışmalarda insanlarda kafatası daha yuvarlak hale gelmektedir. Erken fosil insanlarda kafatası genellikle uzundur. Irksal gruplarda ise Akdenizli ve Nordik’lerde dolichocranialliğin, Alpinlerde ise brachycranialliğin yaygın olduğu söylenebilir. Kadınlarda erkeklerden biraz daha yüksek endis değeri gözlenmektedir. Bu da erkeklerde glabellanın kadınlardan daha çıkıntılı olmasının sonucunda kafatası uzunluğunun kadınlarda daha az çıkmasından kaynaklanmaktadır. Ancak genel populasyon çalışmalarında cinsiyetler arasındaki farklılığın belirgin olmadığı gözlenmiştir. Büyüme döneminde yeni doğanlarda brachycranialliğin, ergenlik ve erişkinlik dönemlerinde ise dolichocranialliğin daha belirgin olduğu gözlenmektedir.
Kafatası endisi: 100 X Kafatasının en büyük genişliği / Kafatasının en büyük uzunluğu
Sınıflandırma: Ultradolichocranial (aşırı uzun kafatası): X – 64,9
Hyperdolichocranial (çok uzun kafatası): 65,0 – 69,9
Dolichocranial (uzun kafatası): 70,0 – 74,9
Mesocranial (orta kafatası): 75,0 – 79,9
Brachycranial (yuvarlak kafatası): 80,0 – 84,9
Hyperbrachycranial (çok yuvarlak kafatası): 85,0 – 89,9
Ultrahyperbrachycranial (aşırı yuvarlak kafatası): 90 - X
2- Kafatası yükseklik endisleri: Kafatası yüksekliği genellikle kafatasının uzunluk ya da genişlik gibi ölçüleriyle ilişkilendirilmektedir. Genel kural olarak çocuklarda daima yüksek kafalılık görülürken, eski fosil insanlarda alçak kafalılık gözlenmektedir. Ortalama yükseklik endisi (basion- bregma yüksekliğine göre) Neanderthallerde 72,5’den ve Erectuslarda 67’den küçüktür.
A1- Kafa yüksekliği endisi (genişliğine göre):
100 X Basion-Bregma yüksekliği / Maksimum kafatası genişliği
Sınıflandırma: Tapeinocrane (alçak kafatası): X – 91,9
Metriocrane (orta yüksek kafatası): 92,0 – 97,9
Acrocrane (yüksek kafatası): 98,0 – X
A2- Kafa yüksekliği endisi (genişliğine göre):
100 X Auricular-Bregma yüksekliği / Maksimum kafatası genişliği
Sınıflandırma: Tapeinocrane (alçak kafatası): X – 79,9
Metriocrane (orta yüksek kafatası): 80,0 – 85,9
Acrocrane (yüksek kafatası): 86,0 – X
B1- Kafa yüksekliği endisi (uzunluğuna göre):
100 X Basion-Bregma yüksekliği / Maksimum kafatası uzunluğu
Sınıflandırma: Chamaecrane (alçak kafatası): X – 69,9
Orthocrane (orta yüksek kafatası): 70,0 – 74,9
Hypsicrane (yüksek kafatası): 75,0 – X
B2- Kafa yüksekliği endisi (uzunluğuna göre):
100 X Auricular-Bregma yüksekliği / Maksimum kafatası uzunluğu
Sınıflandırma: Chamaecrane (alçak kafatası): X – 57,9
Orthocrane (orta yüksek kafatası): 58,0 – 62,9
Hypsicrane (yüksek kafatası): 63,0 – X
C1- Kafa yüksekliği endisi (uzunluk ve genişlik ortalamasına göre):
100 X Basion-Bregma yüksekliği /
Maksimum kafatası uzunluğu + Maksimum kafatası genişliği) / 2
Sınıflandırma: Alçak kafatası: X – 80,4
Orta yüksek kafatası: 80,5 – 83,4
Yüksek kafatası: 83,5 - X
C2- Kafa yüksekliği endisi (uzunluk ve genişlik ortalamasına göre):
100 X Auricular-Bregma yüksekliği /
Maksimum kafatası uzunluğu + Maksimum kafatası genişliği) / 2
Sınıflandırma: Alçak kafatası: X – 67,9
Orta yüksek kafatası: 68,0 – 71,9
Yüksek kafatası: 72,0 - X
3- Alın endisi:
100 X Minimum alın genişliği / Maksimum alın genişliği
Sınıflandırma:Çok ayrışık alın: X – 79,9
Normal ölçüde ayrışık alın: 80,0 – 99,0
Paralel alın: 100,0 – X
4- Alın-Kafa genişliği endisi:
100 X Minimum alın genişliği / Maksimum kafatası genişliği
Sınıflandırma: Stenometopia (dar alın): X – 65,9
Metriometopia (orta alın): 66,0 – 68,9
Orimetopia (geniş alın): 69,0 – X
Yeni doğan bebeklerde frontal kemik göreceli olarak geniştir (73 civarı).
Erişkinlerde ortalama olarak 69 civarındadır.
5- Toplam yüz endisi:
100 X Toplam yüz yüksekliği / Bizygomatic genişlik
Sınıflandırma: Hypereuryprosopy (çok geniş yüz): X – 79,9
Euryprosopy (geniş yüz): 80,0 – 84,9
Mesoprosopy (orta yüz): 85,0 – 89,9
Leptoprosopy (dar yüz): 90,0 – 94,9
Hyperleptoprosopy (çok dar yüz): 95,0 - X
6- Üst yüz endisi:
100 X Üst yüz yüksekliği / Bizygomatic genişlik
Sınıflandırma: Hypereuryeny (çok geniş yüz): X – 44,9
Euryeny (geniş yüz): 45,0 – 49,9
Meseny (orta yüz): 50,0 – 54,9
Lepteny (dar yüz): 55,0 – 59,9
Hyperlepteny (çok dar yüz): 60,0 - X
Çocuklarda yüz endis değerleri büyüme süresince yüz uzunlamasına büyüdüğü için düşüktür. Kadınlarda göreceli olarak yüz geniştir ve erkeklerdekinden ortalama olarak 1 birim daha küçük endis değeri bulunmaktadır.
İnsan ırklarında yüz genellikle beyazlarda dar, siyah ve sarı ırk temsilcilerinde geniştir.
7- Nasal endis:
100 X Nasal genişlik / Nasal yükseklik
Sınıflandırma: Leptorrhiny (dar nasal açıklık): X – 47,9
Mesorrhiny (orta nasal açıklık): 48,0 – 50,9
Platyrrhiny (geniş nasal açıklık): 51,0 – 57,9
Hyperplatyrrhiny (çok geniş nasal açıklık): 58 – X
Kafatasından hesaplanan nasal endis değerleri canlılardakinden daha az varyasyon gösterir.
Genellikle beyazlar dar bir nasal açıklığa (ortalama 46,7), sarılarda orta, siyah ve Neanderthallerde geniş bir nasal açıklık bulunmuştur. Çocuklar yüksek bir nasal endise (yeni doğanlarda 65) sahiptir.
8- Orbital endis:
100 X Orbital yükseklik / Orbital genişlik
Sınıflandırma: Chamaeconch (geniş orbitler): X – 82,9
Mesoconch (orta orbitler): 83,0 – 89,9
Hypsiconch (dar orbitler): 90,0 – X
Kadınlar ve çocuklarda erkeklerdekinden daha yüksek bir endis değeri vardır.
9- Palatal endis:
100 X Maksimum palatal genişlik / Maksimum palatal uzunluk
Sınıflandırma: Leptostaphyline (dar palat): X – 79,9
Mesostaphyline (orta palat): 80,0 – 84,9
Brachystaphyline (geniş palat): 85,0 - X
Siyahlarda uzun ve dar bir palat söz konusu iken, sarı ve beyazlarda kısa ve geniş bir palat vardır.
Bebekler çok geniş damak yapısıyla erişkinlerden daha büyük bir indeks değeri sergiler.
10- Prognatizma endisi:
100 X Basion-Prosthion uzunluğu / Basion-Nasion uzunluğu
Sınıflandırma: Orthognatizma (çıkıntı yok): X – 97,9
Mesognatizma (hafif çıkıntı): 98,0 -102,9
Prognatizma (belirgin çıkıntı): 103,0 - X
Kadınlar erkeklerden daha düşük bir prognatizma sergiler ve bu nedenle daha düz bir yüze
sahiptirler. Siyahlar belirgin, sarılar çoğunlukla hafif, beyazlar ise çıkıntısız bir prognatizma
derecesine sahiptirler.
11- Foramen magnum endisi:
100 X Foramen magnum genişliği / Foramen magnum uzunluğu
Sınıflandırma: Microzem (dar foramen): X – 81,0
Mesozem (orta foramen): 82,0 – 85,9
Megazem (geniş foramen): 86,0 – X
12- Mandibular endis:
100 X Mandibular uzunluk / Bicondylar genişlik
Sınıflandırma: Brachygnath (geniş veya kısa alt çene): X – 84,9
Mesognath (orta alçak alt çene): 85,0 – 89,9
Dolichognath (dar veya uzun alt çene): 90,0 – X
Çocuklarda indeks düşüktür. Ergenlik ve erişkinliğe doğru hafifçe artmaya başlar.
Kadınlarda erkeklere yaklaşık değerler gözlenirken, siyah ve beyaz ırklar arasında farklılık
yoktur. Sarılarda ise göreceli olarak geniş mandibula vardır. Çünkü bu ırkın temsilcilerinde
genellikle geniş bir yüz bulunmaktadır.
13- Fronto-Goniac endis:
100 X Bigonial genişlik / Minimum frontal genişliği
14- Gonio-Condylar endis:
100 X Bigonial genişlik / Bicondylar genişlik
Kadınlarda erkeklerdekinden 3-4 birim daha yüksek değerler gözlenir. Beyazlarda ve Aborjinlerde erkekler yaklaşık 84, siyah ve sarılarda yaklaşık 81, Eskimolarda 91 gibi bir ortalama değer bulunmuştur.
Gonial açı: Çocuklarda açı değeri geniştir, fetusta 130, yenidoğanda 140 derece
civarındayken büyüme döneminde açı daralır. Süt dişlerinin tamamlanmasından sonra
açı 135’e, daimi dişlerin çıkışının tamamlanmasının ardından erişkinlikte 120 dereceye
kadar düşmektedir. Yaşlılıkta dişlerin kaybı ve alveolar kenarın aşınmasının ardından
gonial açı değeri yeniden 130-140 derecelerine kadar yükselir. Kadınlar erkeklere göre
3-5 derece daha yüksek açı değeri göstermektedir.
Kafatası kapasitesi: Cranial kapasite beynin hacmi ve ağırlığı ile ilişkili bir ölçüdür. Kapasiteyi ölçmek için ya doğrudan ya da dolaylı olarak geliştirilmiş yöntemler uygulanabilir. Doğrudan hesaplamada kafatasının (beyin kutusunun) hacmi, orbitler ve diğer delikler dışarıdan kapatıldıktan sonra foramen magnumdan beyin kutusuna doldurulan maddelerin daha sonra hacim olarak ölçülmesi yardımıyla ortaya konulabilir. Dolaylı hesaplamada ise aşağıdaki formül uygulanmaktadır.
Kafatası kapasitesi: ½ (Maksimum kafatası uzunluğu X Maksimum kafatası genişliği X Basion-Bregma yüksekliği) / 1.11 (erkekler için)
