Avrupa Birliği Kırsal Kalkınma Girişimi (Leader) Ve Türkiye’deki Uygulamaları
Yavuz TAŞCIOĞLU1 Cengiz SAYIN1 Özet
Avrupa Birliği’nde sosyo-ekonomik desteği ve yerel yönetimlerin geliştirilmesini amaçlayan bir kırsal kalkınma programı olan LEADER, kırsal kalkınmaya yönelik önemli bir uygulamadır.
Yaklaşım, farklı sektörler arasında bağlantı kurmakta sektörler arası ilişkileri gerçekleştirilmekte ve bu amaçla hazırlanan projeler çok sektörlü olabilmektedir. Bu yaklaşım, eski ve yeni kırsal problemler için yenilikçi çözümler üretilmesini teşvik etmekte ve yerel kapasitenin oluşturulması ve yerel toplulukların ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli roller üstlenmektedir. Türkiye, Birliğin 2007-2013 programlama dönemi içerisinde kırsal kalkınma alanında vereceği hibe desteklerinden yararlanabilecektir. Bu nedenle yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması için her bir kırsal kalkınma programının bir LEADER bileşenine sahip olması gerekmektedir. Bu çalışma ile Avrupa Birliği’nde belirlenmiş tedbirlerin uygulanmasından çok, kırsal kalkınmanın yerel kırsal topluluklar aracılığıyla gerçekleştirilmesi ve bunlar içerisinde harekete getirilmesi için bir metot olarak ortaya çıkan LEADER programının geçmişten günümüze genel durumu, temel özellikleri, yasal yapısı incelenmiş, Türkiye’nin LEADER yaklaşımı ile ilgili yapılan çalışmalar ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: LEADER, Katılım Öncesi Mali Đşbirliği Aracı, Kırsal Kalkınma için Katılım Öncesi Mali Đşbirliği Aracı, Kırsal Kalkınma
European Union’s Initiative For Rural Development (Leader) And Its Implementations In Turkey
Abstract
LEADER, a rural development program aiming at socioeconomic support and development of local authorities in the European Union, is an important implementation for rural development.
The approach provides contacts among different sectors; relationships among sectors are formed;
and those projects which are prepared for this purpose may be multi-sector. This approach encourages the production of innovative solutions to old and new rural problems and undertakes essential roles in forming the local capacity and in meeting the needs of local communities. Turkey will be able to benefit from the donations that the Union will grant in the field of rural development within 2007-2013 programming period. Thus, in order to implement local development strategies, each rural development program has to have a LEADER component.
Rather than the implementation of measures specified in the European Union, the overall status of the LEADER program, which occurred as a method of realizing rural development by means of local rural communities and of activating it within them, since the past as well as its basic characteristics and its legal structure have been examined with this study. In addition, the studies made as regards Turkey’s approach to LEADER have been put
Keywords: LEADER, Instrument for Pre-Accession Assistance, Instrument for Pre-Accession Assistance for Rural Development, Rural Development
1. GĐRĐŞ
Avrupa Birliği birçok programda, kişiler veya kurumlar arasında işbirliği ve katılımcı organizasyonlar oluşturulması koşulu getirmiştir. Burada amaç söz konusu politika için çalışanların bilgi ve becerilerinden faydalanmak, kaynakları etkin bir şekilde kullanmaktır. Bu uygulama diğer politikalarda olduğu gibi kırsal kalkınma politikasında da uygulanmaktadır. AB’de kırsal kalkınma politikaları; stratejik bir yaklaşımla hazırlanan birkaç yıllık programlar şeklinde, ortaklık ve merkezi birimlerden ayrı yönetim ilkeleri oluşturmak suretiyle izleme ve değerlendirme faaliyetleri sonuçlarına göre alınmaktadır. Programlar üye ülke ve/veya bölgelerin ortak çalışmaları sonucunda hazırlanmakta finansman, uygulama, izleme ve değerlendirme faaliyetleri işbirliği şeklinde gerçekleştirilmektedir. LEADER ile kırsal kalkınma çalışmalarına yeni bir
1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 07070, Antalya.
uygulama getirilmiş, merkezden yönetimden çok bölgesel uygulamalar ön plana çıkarılmıştır (Altundağ, 2008).
Topluluk girişimleri içinde yer alan LEADER (Liason Entre Actions pour le Developpement de L'Economie Rurale - Kırsal Ekonominin Geliştirilmesi Faaliyetlerinin Birleştirilmesi) ile kırsal alanlarda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi entegre, yenilikçi ve katılımcı bir bölgesel kalkınma stratejilerinin uygulanması amaçlanmıştır.
Yaklaşım kırsal alanların sosyo-ekonomik kalkınmasını desteklemektedir (EU, 2009).
LEADER yaklaşımı, kırsal kalkınmanın yerel kırsal topluluklar aracılığıyla gerçekleştirilmesi ve bunlar içerisinde harekete geçirilmesi için bir yöntem olarak ortaya çıkmıştır. Yaklaşım, AB’ne üye ülkelerinin yanı sıra aday ve potansiyel aday ülkelerin kırsal alanlarına günümüzün değişen koşullarına uyum sağlamaları için yardımcı olmaktadır. LEADER kırsal alanın kalkınmasında yerel katılımcıların teşvik etmesi ile kırsal kalkınma politikasına yeni bir boyut kazandırmıştır. LEADER, birliğin diğer politikalarına da etki edecek onları tamamlayacak bir yaklaşımdır. Nitekim yaklaşım kültürel faaliyetler, çevrenin korunması ve iyileştirilmesi, kırsal turizm gibi kırsal alanda yürütülen diğer programlara da yardımcı olmakta kırsal alanın gelişmesini teşvik etmektedir.
Bu çalışma ile LEADER yaklaşımının genel yapısı, tarihçesi, yaklaşımın AB Kırsal Kalkınma Politikası’ndaki değişime neden olan temel özellikleri, bu özelliklerin kırsal alan çalışmalarına etkileri, yasal düzenlemeleri, Türkiye’de yaklaşım için yapılan çalışmalar ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
2. LEADER YAKLAŞIMIN TARĐHÇESĐ
LEADER yaklaşımı ilk olarak 1991 yılında oluşturulmuştur. Yaklaşımda, yerel öncelikler ve becerileri kullanılarak, yerel alanların entegre kalkınması için teknik bilginin elde edilmesi ve bu teknik bilginin diğer kırsal alanlara yayılmasını sağlayarak bölgenin kalkınma potansiyelinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Buna yönelik olarak, çeşitli bölgelerde öncelikli bir dizi entegre kırsal kalkınma programları faaliyete geçirilmiştir (UNECE, 2005).
AB’nde bu yaklaşım kurulmadan önce kırsal kalkınma çalışmaları, genellikle sektorel bazda olup öncelikle tarım sektörünün yapısal değişimini teşvik etmeyi amaçlıyordu. Ayrıca bu çalışmalarda, destek planlaması yukarıdan aşağıya doğru ulusaldan yerele doğru olarak benimsemekteydi. Bu nedenle desteklerde yerel aktörlerin etkileri daha az olmaktaydı. Yaklaşım ile yerel toplulukların etkisi ve yerel kaynaklara kazandırılan katma değer kırsal alanlarda iş olanaklarını ve istihdamı arttırmıştır.
Yaklaşım, AB Yapısal Fonları altında finanse edilen bir topluluk yaklaşımı olarak ortaya çıkmıştır. LEADER I (1991–93), LEADER II (1994–99) ve LEADER+ (2000–2006 ve 2007-2013) olmak üzere yıllar içinde yapısal olarak değişikler göstermiştir.
LEADER programının 2000-2006 dönemine ilişkin bütçesi, 5,046 milyon €’ya ulaşmış olup bu miktarın bir kısmı kamu ve özel sektörün katkılarıyla bir kısmı ise FEOGA’dan finanse edilmesi kabul edilmiştir (FAO, 2010).
Çizelge 1. LEADER yaklaşımının evreleri, kapsama alanı ve finansman miktarı Yaklaşımlar Yerel Eylem
Grubu Sayısı (adet)
Kapsanan Alan (000 km2)
Finansman Miktarı (milyon €)
LEADER I 217 376 442
LEADER II 906 1.375 1.775
LEADER + 893 1.577 2.105
Kaynak: EU, 2006.
Çizelge 1’de LEADER yaklaşımının üç evresi bu evrelerde yer alan yerel eylem grupları, kapsadığı alan ve birlik tarafından yapılan finansman tutarı görülmektedir.
Çizelgeden de anlaşılacağı üzere yaklaşım etkili olduğu kapsama alanı ve finansmanında önemli artışlar yaşanmıştır.
3. LEADER YAKLAŞIMININ TEMEL ÖZELLĐKLERĐ
LEADER programı, sosyo-ekonomik desteği ve yerel yönetimlerin geliştirilmesini amaçlayan bir kırsal kalkınma programıdır. LEADER ile geleneksel kırsal politika tedbirleri arasındaki fark, LEADER yaklaşımının kırsal alanda nasıl bir gelişme sağlayacağını belirlemesidir. Bu amaçla yaklaşım aşağıdaki temel özeliklere ayrılmıştır (EU, 2006).
Bunlar;
1. Đşbirliği,
Đşbirliği, LEADER yerel gruplara kendi faaliyetlerini oluşturmaları konusunda yardımcı olmakta çeşitli problemleri çözmeleri ve bulundaki alanlara katma değer kazandırmaları konusunda destek sağlamaktadır. Đşbirliği, bir başka LEADER grubu veya başka bir bölgede kurulmuş olan ve aynı yaklaşımı benimsemiş olan grup, üye ülke ve hatta üçüncü bir ülke ile birlikte işbirliği projesi uygulayan bir yerel eylem grubunu içermektedir. Đşbirliği bölgelerarası ve uluslararası olmak üzere iki tipi vardır (EU, 2006).
2. Kamu ve özel sektör işbirliği: Yerel Eylem Grupları,
Yaklaşımın önemli ve özgün özelliklerinden birisi olan yerel işbirliğinin oluşturulmasında ‘Yerel Eylem Grupları (YEG)’ndan yararlanılmasıdır. Bu gruplar yerel kalkınma stratejilerine karar verilmesi, uygulanması ve mali kaynakların kullanımı ve yönetiminde etkilidir. Bu gruplar içinde profesyonel organizasyonlar ve birlikler, ticaret odaları, vatandaşlar, bölge sakinleri ve bunların yerel organizasyonları, yerel politika temsilcileri, çevresel dernekler, medyayı da içeren, kültürel ve amme hizmeti veren kuruluşlar, kadın birlikleri ve genç nüfus yer almaktadır. YEG yerel kalkınma stratejilerinin belirlenmesi, finansmanın dağılımı, yönetimi ve uygulanması gibi önemli görevleri bulunmaktadır. Gruplar, sürdürülebilir kalkınma için önemli bir potansiyele sahip olup kamu ve özel sektör temsilcilerini bir araya getirerek bölgedeki tüm sektörleri temsil etmelidir. Bir YEG’nun bölgedeki ilgili çıkar gruplarını, bir ortak proje etrafında toplama, karar verme özerkliğine ve yerel kaynakları verimli şekilde kullanma kapasitesine sahip olma, farklı tedbirler arasında bağlantı kurma, yerel kaynaklar tarafından sunulan fırsatları ele geçirme yeteneğine sahip olma, yenilikçi fikirlere açık olma, farklı sektörel yaklaşımları bir araya getirme ve bütünleştirme yeteneğine sahip olması istenmektedir (EU, 2006).
3. Alan (yerel) bazlı yerel kalkınma stratejisi oluşturmak,
Bu yaklaşım, küçük, homojen, sosyal olarak birbiriyle uyumlu, genellikle ortak gelenek, yerel kimlik, aidiyet duygusu veya ortak ihtiyaçlar ve beklentilerle tanımlanan bir bölgeyi politika uygulaması için hedef bölge olarak belirlemektir. Seçilen bölge, yaşayabilir bir yerel kalkınma stratejisini destekleyebilmesi için insan, finansman ve ekonomik kaynaklar açısından tutarlılığa, sayı ve miktara sahip olmalıdır. Ayrıca bölge belirlenirken güçlü ve zayıf yönler ile fırsatlar ve tehditler, mevcut potansiyelin ortaya konulması, sürdürülebilir bir kalkınmanın önündeki engellerin tanımlanmasını kolaylaştırmaktadır (EU, 2006).
4. Tabandan tavana (Aşağıdan yukarıya) yaklaşımı,
Yaklaşım, yerel aktörlerin, bölgelerinde uygulanacak stratejilerin belirlenmesi ve söz konusu bölge ile ilgili önceliklerin tercihinde yer almaları anlamına gelmektedir.
Tabandan-tavana, LEADER yaklaşımının en fazla ayırt edici özelliklerinden birisidir. Bu yaklaşımı benimseyen kırsal politikalar, hizmet sundukları toplulukların ihtiyaçlarına en iyi şekilde belirlenmektedir. Bunun içinde bölgenin ileri gelenlerinden yararlanılması istenmektedir. Yerel aktörlerin katılımı, geniş anlamda o bölgede yaşayan nüfusu, ekonomik ve sosyal çıkar grupları ile kamu ve özel sektör temsilcilerini kapsamaktadır (EU, 2006).
5. Bütünleşmiş ve çok sektörlü faaliyetler gerçekleştirmek,
Bu özellikte LEADER’in sadece bir sektöre dayalı kalkınma programı olmadığı birçok sektörün bir araya gelmesi ile gerçekleştirildiği yaklaşımıdır. Yerel stratejileri bulunan eylem ve projeler bir bütün halinde birbiriyle bağlantılı olmalıdır. Bu nedenle temel özelliklerden biri olan entegre ve çok sektörlü eylemler yerel kalkınma için çok sektörlü bir gerekçeye dayandırılmalı ve birden fazla sektörel faaliyet ön planda tutulmalıdır (EU, 2006).
6. Ağ oluşturmak,
Ağ oluşturma, birlik üyesi ülkelerde kırsal kalkınma çalışmalarında yer alan yönetimler veya organizasyonlar arasında teknik bilgi, tecrübe vb. paylaşılmasını içermektedir. Bu özellik ile fikirlerin paylaşılması, projelerin daha başarılı olması ve LEADER gruplarını birbirleri ile iletişim kurmaları, işbirliği projelerinin teşvik edilmesine olanak sağlanacaktır. Ağ oluşturma; kurumsal ağ ile ulusal, bölgesel ve yerel ağlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (EU, 2006).
7. Yenilikçilik
Yenilikçilik yaklaşım, ürünlerin, süreçlerin, organizasyonların veya pazara sunulması olarak anlaşılmaktadır. Kırsal alanlar fiziki kaynaklar bakımından kentsel alanlara oranla eksiklikleri bulunmaktadır. Bu yaklaşım ile kırsal alanların sorunlarının yenilikçi çözüm yolları ile bulunması amaçlanmaktadır (EU, 2006).
4. LEADER YAKLAŞIMININ YASAL YAPISI
LEADER yaklaşımı AB Kırsal Kalınma Politikası’nın 4. ekseni olarak ortaya çıkmış ve yasal anlamda bazı zorunlulukları bulunmaktadır. Avrupa Konseyi’nin 20 Eylül 2005 tarihinde yayımlanan 1698/2005 sayılı Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarımsal Fonu tüzüğü yürürlülüğe girmiştir. Tüzük, 2007-2013 yılları arasını kapsamaktadır. Kırsal kalkınmaya yönelik verilecek destekleri düzenleyen Konsey Tüzüğü’nün 61., 62., 63., 64.
ve 65. maddelerinde LEADER’in tanımı, yerel eylem gruplarının uygulamaları, tedbirler kapsamında LEADER ekseni altında verilen destekler, yerel stratejilerin uygulanması ve işbirliğinin kapsamı verilmiştir (EU, 2005). Ayrıca bu tüzükte, tabandan-tavana yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması için her bir kırsal kalkınma programının bir LEADER bileşenine sahip olması gerektiği ifade edilmektedir (EU, 2005). Her bir program için verilen AB finansmanının en az %5’i, LEADER yaklaşımı için ayrılmak zorundadır. Bu oran, ilk aşamada AB’ne 2004 yılında üye olan 10 ülke için uygulanacağı, söz konusu dönemde bu ülkelerin LEADER için ortalama olarak %2,5 pay ayırmaları öngörülmektedir (EU, 2005).
15 Aralık 2006 tarihinde yürürlüğe giren, 1974/2006 sayılı Komisyon Uygulama Tüzüğü’nün 37., 38. ve 39. maddelerinde de LEADER’a ilişkin düzenlenmeler bulunmaktadır. Bu tüzükte yaklaşımın kapsamı, yerel eylem gruplarının seçimi vb.
konularda uygulama çerçevesi belirlenmiştir (EC, 2006a). Aday ülkeler söz konusu olduğunda LEADER yaklaşımı ile ilgili yasal zorunluluklar, 12 Haziran 2007 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren 718/2007 sayılı IPA Katılım Öncesi Mali Araç Uygulama Tüzüğü’nün 178. Maddesi tarafından düzenlenmektedir. Maddede yerel kırsal kalkınma stratejilerinin hazırlanması ve uygulanması ile ilgili düzenlemeler verilmiştir (EC, 2010).
5. TÜRKĐYE’DE LEADER ĐLE ĐLGĐLĐ YAPILAN ÇALIŞMALAR
AB, 2007-2013 döneminde daha önce aday ülkeler için vermiş olduğu PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS ve Türkiye Katılım Öncesi Mali Yardım programlarını, “IPA- Instrument Pre-Accession” olarak tek bir mali araç altında toplamış diğer programlar yürürlülükten kalkmıştır (Sayın vd., 2009). IPA’dan aday ülkeler Türkiye, Hırvatistan, Makedonya ve potansiyel aday ülkeler de yararlanabilecektir (DTM, 2008). IPA, SAPARD’ın devamı niteliğindedir. Türkiye daha önce AB’nin aday ülkeler için
uyguladığı SAPARD kırsal kalkınma fonlarından yararlanamamıştır. Sadece 2002-2006 döneminde katılım öncesi mali yardımlar kapsamında bölgesel ve kırsal kalkınmaya hizmet eden bazı projeleri finanse edebilmiştir (Dıraor, 2008). IPA programının 5.
bileşeni olan IPARD’nın temel amacı; aday ülkeleri kırsal alanın geliştirilmesi yönelik olarak hazırlanan politikaları geliştirmek ve OTP’nin uygulanmasını yönelik hazırlıkları yapmaktır. Bu amaçla IPARD, OTP çerçevesinde AB Müktesebatının uygulanması, aday ülkelerde tarım sektörünün yeniden yapılandırılması ve kırsal alanların sürdürülebilir adaptasyonunu desteklemesi amaçlanır (EC, 2006b). Bu bileşenin bir diğer amacı da, özellikle üyelik sonrasında gündeme gelecek olan Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarımsal Fonu kapsamındaki faaliyet türlerini finanse ederek aday ülkeyi üyelik sonrası fonlara hazırlamaktır (EC, 2005).
Avrupa Komisyonu tarafından IPARD kapsamındaki üç öncelik altında dokuz adet tedbir belirlenmiş olup bunlardan birisi de “Tarımsal Çevre Tedbirlerinin Uygulanması için Hazırlayıcı Faaliyetler ve LEADER Yaklaşımı”dır (Anonim, 2010 ve EC, 2007).
Birlik, 2007-2013 döneminde tabandan-tavana yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması için her kırsal kalkınma programının bir LEADER bileşenine sahip olmasını istemiştir. Bu nedenle, AB kırsal kalkınma politikasının tedbirlerden birisi olan yerel kırsal kalkınma stratejilerinin uygulanması ve hazırlık tedbiri ile ilgili olarak IPARD Programı içinde dört alt tedbire yer verilmektedir. Bu kapsamda IPARD Programında LEADER yaklaşımına yönelik olarak verilecek desteklerle ilgili detaylı bilgi aşağıda verilmiştir. Buna göre;
Birlik 2007-2010 yıllarında IPARD programına ilave olarak desteklenecek tedbir ve alt tedbirleri iki dönem halinde belirlemiştir. Đkinci dönem, 2010-2013 yılları arasında olup bu dönemde LEADER yaklaşımı için alt tedbirler verilmiştir (Çizelge 2).
Çizelge 2. II. Dönem (2010-2013) IPARD Programında Desteklenecek Tedbir ve Alt Tedbirler
No Tedbir Adı Sektör/Alt Tedbir
2.1
Kırsal alanların ve çevre ile ilgili faaliyetlerin uygulanması için hazırlık
- Erozyon kontrolü
- Su kaynaklarının korunması - Bio-çeşitlilik
2.2
Yerel kırsal kalkınma stratejilerinin hazırlanması ve uygulanması (LEADER)
- Yetenek kazandırma, harekete geçirme ve yerel kalkınma stratejisinin hazırlanmasına yardım - Yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması - Yerel Eylem Gruplarının faaliyet giderleri - Đşbirliği faaliyetleri
Kaynak: Anonim, 2010.
Tedbir 2.2’ye gerekçe olarak Türkiye’nin katılımcı yaklaşım çerçevesinde hem köy hem de il düzeyinde uluslararası finansörlerin desteği ile uyguladığı entegre programlarda tecrübesi bulunduğu belirtilmiştir. Bu programların çoğu yerel toplulukları kendi ihtiyaçlarını belirleme doğrultusunda hareketlendirmiş ve yönlendiriciler yetiştirmiş olsa da, genel hedefleri çoğu zaman yoksulluğun giderilmesi olmuştur. Bu yüzden de söz konusu programlar daha çok kişi başı gelirin en az olduğu illere yoğunlaşmış ve kırsal alanlar için önemli bir sorun teşkil eden büyük altyapı programlarının tamamlayıcı bileşenleri olarak uygulanmışlardır. Ancak LEADER yaklaşımının mantığı bu şekilde olmamakla beraber, LEADER yaklaşımı her tür kırsal alanı hedef alan olarak belirlemiştir. YEG tarafından hazırlanan ve uygulanan bir iş planına dayandığı, ekonomik ve sosyal özellikler taşıyan her türlü faaliyeti (tarım, çevre, daha geniş anlamda kırsal ekonomi, yaşam kalitesi, kültürel kaynaklar gibi) bütüncül ve çok sektörlü bir şekilde desteklediği, yenilikçi faaliyetlere ve kırsal gruplar içerisinde ağ oluşturma ve işbirliği ile
bilgi paylaşımına öncelik tanıdığı ve grubun kendi saptadığı önceliklere göre dağılımını yaptığı toplu bir bütçeye sahip olduğu belirtilmiştir (TKB, 2008).
Sosyo-ekonomik analizlerde; geçimlik çiftçilerin ek kaynak ihtiyacı, aynı zamanda kırsal alanlarda ekonomik aktivitelerin çeşitliğinin yetersizliği ve ülkenin farklı yerlerindeki köylerin özel koşullarına uyum sağlamış, küçük ölçekli faaliyetlerin geliştirilmesi ihtiyacında yerel düzeyde kapasite ve yönetişim anlamında ciddi zayıflıkların olduğu tespit edilmiştir (TKB, 2008). Avrupa’nın bu yöndeki tecrübesi LEADER yaklaşımının hem orta gelir düzeyindeki alanlarda hem de daha düşük gelir düzeyindeki yörelerde bu tür problemleri çözmekte oldukça başarılı olduğunu kanıtlamıştır. Zira yerel kalkınma stratejileri nüfus yoğunluğu düşük olan, ölçek ekonomileri ve önceden belirlenmiş tedbirlerin uygulanmasını temel alarak faaliyet göstermenin daha zor olduğu nüfus yoğunluğu düşük olan alanlarda farklı tedbirlerin uygulanabilirliği için uygun bir model sunmaktadır (TKB, 2008). Bu amaçla, 2007-2013 IPARD döneminde bu tedbirin uygulanması için seçilen stratejinin amacı, mevcut kısıtlı kaynakları eğitim, çalıştaylar, bilgilendirme yoluyla yerel düzeyde kapasite ve kaynak oluşturarak yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması için hazırlanmasına ve YEG’lerin işletme giderleri ve işbirliği projeleriyle birlikte yerel kalkınma stratejileri temel alınarak seçilen YEG’lerin desteklenmesine odaklanılacağı belirtilmiştir (TKB, 2008).
IPARD kapsamında LEADER yöntemini kullanan Yerel Kalkınma Stratejisi’nin (YKS) uygulanması, IPARD Programı bünyesindeki Eksen 3 altındaki tedbirler kapsamında uygun bulunan ve desteklenen faaliyetlerle sınırlıdır (TKB, 2008).Türkiye’de yerel kalkınma stratejilerini uygulayacak olan Yerel Eylem Grupları’nın kuruluş aşamasında olması gerek özellikler tanımlanmıştır. Buna göre YEG bölgedeki yerel tabanlı sosyo-ekonomik sektörleri temsil eden ortakların bulunması, sivil toplumun ekonomik ve sosyal ortakları ve temsilcileri, aynı zamanda karar alma düzeyinde yerel ortaklığın %50’sini oluşturması, ortaklar tarafından LEADER’in temel özelliklere dayalı entegre bir yerel kalkınma stratejisi önerilmesi, belirli bir alan için kalkınma stratejisini belirleyebildiklerini ve uygulanmasına katkıda bulunabildiklerini ortaya çıkarması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca kırsal alan için seçilen yerlerin sürdürülebilir bir kalkınma stratejisini desteklemek üzere insan, sermaye ve ekonomik kaynaklar açısından yeterli olması ve nüfus bakıldığında genel kural olarak hedeflenen nüfusun 5.000’in üstünde olmalı 150.000’ini de aşmaması gerekmektedir.
LEADER yaklaşımının uygulanması için hazırlık aşamasına yönelik çalışmalarda ise YEG yerel kapasitenin oluşturulması, değişik kalkınma ajansları arasında diyalogun kurulması, kendine yeter bir şekilde büyüme ve yarı-zamanlı istihdam yaratma ve yerel alanların güçlendirilmesine katkı sağlayacak olması nedeniyle gruplarının yürütülmesine yönelik beceri edinme ve eğitim için bir başlangıç dönemi öngörülmektedir.
Türkiye’de LEADER ile ilgili ilk olarak YEG’lerin oluşturulması ve yerel kalkınma stratejilerinin hazırlanmasına yönelik çalışmalar öncelikli olarak kabul edilmiştir. Bu grupların oluşturulması çalışmalarının birkaç yıl sürebileceği belirtilmiştir.
Grupların oluşturulması sürecinde yerel kalkınma stratejilerinin hazırlanması için zaman kazanılması öngörülmektedir. YEG’nın seçilmesinden sonra yerel kalkınma stratejilerinin uygulanmasına başlanacağı ve özellikle YEG’nın işletme harcamalarını karşılanması ve işbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda, YEG’lerin kırsal ekonominin çeşitlendirilmesini amaçlayan Eksen 3 altında seçilen uygun müdahale alanlarında faaliyetlerini göstermesi öngörülmektedir.
Alt - tedbirler;
Alt-tedbir 2.2.1: Yetenek kazandırma, harekete geçirme ve yerel kalkınma stratejisinin hazırlanmasına yardım
Bu alt tedbir kapsamında belirli sayıda Yerel Eylem Grubunun kurulması için gereken birtakım faaliyetler gerçekleştirilecektir. Bu faaliyetler
(a) kapasite geliştirme, (b) yerel aktörlere yetenek kazandırma, harekete geçirme ve yerel ihtiyaçları tartışmak amacıyla bir araya getirme girişimleri, (c) alana ilişkin teşhis
üretimini destekleme, (d) yasal statüsü olan ortaklıkların (YEG) kurulmasının desteklenmesi, (e) yerel kalkınma stratejisinin hazırlanmasının desteklenmesi, (f) ağlar ve ağ kurma faaliyetleri geliştirmenin desteklenmesi şeklindedir (TKB, 2008).
Alt-tedbir 2.2.2: Yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması
Bu kapsamında, seçilen yerel kalkınma stratejileri IPARD Programı Eksen 3 kapsamındaki “Kırsal Ekonomik Faaliyetlerin Çeşitlendirilip Geliştirilmesi” başlıklı 3.1 sayılı tedbirin hedeflerine ulaşılmasına katkıda bulunacaktır. YEG, Yerel Kalkınma Stratejisi’ne uygun projeleri olan potansiyel yararlanıcılara bir destek belgesi niteliğinde tavsiye mektubu yazacaklardır. Bu gruplar akreditasyon sürecinin dışında kalacak ve proje seçme sorumluluğu IPARD Ajansına ait olacaktır (TKB, 2008).
Alt-tedbir 2.2.3: Yerel Eylem Gruplarının faaliyet giderleri
Yerel Eylem Gruplarının faaliyet giderleri yerel kalkınma stratejisindeki toplam kamu harcamalarının %20’si ile sınırlı olacaktır. Seçilen Yerel Eylem Grupları, faaliyetlerinin ve bunların maliyetinin detaylandırıldığı bir bütçe önerisi sunmalıdır. Nihai seçim IPARD ajansı tarafından yapılır (TKB, 2008).
Alt-Tedbir 2.2.4: Đşbirliği faaliyetleri
Đşbirliği projelerini uygulama: Bu alt tedbir kapsamında Başarılı Yerel Eylem Grupları, bir diğer Yerel Eylem Grubu veya benzer bir yaklaşımla faaliyet gösteren bir Yerel Eylem Grubu ile birlikte ülkenin farklı bir bölgesinde ya da AB Üye Ülkelerinden birinde ortak bir projeyi üstlenecektir. Đşbirliği LEADER Gruplarının yerel faaliyetlerini güçlendirmede rol oynayacaktır. Aynı zamanda başka türlü çözümlenemeyen bazı sorunlara çözüm bulunmasına yardımcı olur. Bu Alt-tedbir yalnızca IPARD programının ikinci aşaması olan 2010-2013 döneminde uygulanacaktır (TKB, 2008).
6. SONUÇ VE ÖNERĐLER
Türkiye, kırsal kalkınma politikaları kapsamında AB ile uyumu sağlamak amacıyla çeşitli çalışmalar yapmış ve yapmaya devam etmektedir. Ancak ülkede yapılan çalışmalarda yerel aktörlerin katılımlarının yeterli olmaması nedeniyle birliğin yaklaşımı ile ilgili desteklerinden istenilen düzeyde yararlanılamamıştır. Türkiye’de, LEADER yaklaşımı uygulamalarının izlenmesi için kurumsal kapasiteyi oluşturmak üzere hazırlıkların başlatılması gerekmektedir.
Türkiye’de LEADER yaklaşımının uygulanması ile kırsal alanda sektörel anlamda çeşitlenmesine katkı sağlayacak böylelikle bu alanlardaki sektörel çeşitlilik tarım dışı alanlarda yoğunlaşacaktır. Bunun sonucunda tarımsal nüfusta azalma sağlanacaktır.
Ayrıca yaklaşımla tarım sektöründe rekabet gücünün geliştirilmesi sağlanacak ve aynı zamanda kadınlar, genç nüfus ve daha eğitimli kişilerin tarım dışı istihdam olanakları artacaktır.
Bu amaçla özellikle Türkiye’nin kırsal kalkınma için önemli olan yerel projelerden dolayısıyla da LEADER yaklaşımından yararlanması için;
- Kırsal alanın gelişmesini sağlayacak yerel organizasyonlar, birlikler, ticaret odaları, bölge sakinleri, yerel politika temsilcileri, dernekler, kültürel ve hizmet kuruluşlarından oluşan yerel eylem gruplarının kurulmasına hız verilmesi,
- Yerel eylem gruplarına eğitim başta olmak üzere teknik destek verilerek LEADER yaklaşımının uygulanması için gereksinim duyulan kapasite oluşturulmasına katkı sağlanması,
- Yerel Eylem Gruplarının yerel kalkınmada olan etkilerinin arttırılması,
- Kırsal alanda farklı sektörler arasında işbirliğinin oluşturulması, iş olanaklarının arttırılması ve kırsal alanda sektörel açıdan çeşitlenmeye gidilmesine olanak sağlanması,
- Türkiye’de LEADER yaklaşımının maddi olanaklarından yararlanabilmesi için gerekli çalışmaların hızlandırılması, bölgelerarası ve uluslararası işbirliğine gidilerek yasal yapılanmanın tamamlanması gerekmektedir.
Kaynaklar
Altundağ, H., 2008. AB Kırsal Kalkınma Politikasında LEADER Yaklaşımı Yeri ve Türkiye’de Uygulamaya Yönelik Yapılan Çalışmalar, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Dış ilişkiler ve AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara.
Anonim, 2010. Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı’nın Uygulanması (2007-2013), T.C.
Isparta Valiliği Avrupa Birliği Projeleri Koordinasyon Merkezi (CEUPI) web sayfası, (http://www.ceupi.gov.tr/8.pdf) (7 Ağustos 2010)
Dıraor, B.M., 2008 “Katılım Öncesi AB Fonları ve Kırsal Kalkınma: Fırsatlar, Sorunlar ve Türkiye Đçin Öneriler” T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Avrupa Birliği Đle Đlişkiler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, Yayın No:2764.
DTM, 2008. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı web sayfası (http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/AB/TeknikMevzuatDb/IPA_Hakkinda_Not .doc) (20 Ocak 2010)
EC, 2005. European Commission Council Regulation (EC) No 1698/2005 of 20 September 2005 on Support for Rural Development by the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD), OJ L 277, 21.10.2005.
EC, 2006a. 15 Aralık 2006 tarih ve 1974/2006/EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, Official Journal L 368/15, (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:
2006:368:0015:0073 :EN:PDF) (5 Ağustos 2010)
EC, 2006b. European Commission IPA Council Regulation No 1085/2006 adopted on 17 July 2006, OJ L 210 of 31 July 2006. (5 Ağustos 2010)
EC, 2007. European Commission Regulation (EC) No 718/2007 of 12 June 2007 Implementing Council Regulation (EC) No 1085/2006 Establishing an Instrument for Pre-accession Assistance (IPA), OJ L 170/1 of 29 June 2007, (http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:170:0001:0066:E N:PD F), (21 Temmuz 2010)
EC, 2010. European Commission Regulatıon No 718/2007 of 12 June 2007, Implementing Council Regulation No 1085/2006 Establishing an Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA) (http://www. IPA_provedbena_uredba_br_718_ 2007.pdf) (20 Temmuz 2010)
EU, 2005. 20 Eylül 2005 tarih ve 1698/2005/EC sayılı AB Konsey Tüzüğü, Official Journal L 277, (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:
2005:277:0001:0040: EN:PDF) (20 Mayıs 2010)
EU, 2006. The EU Rural Development Policy 2007–2013, Fact Sheet, Brussel.
(http://ec.europa. eu/ agriculture / rur/ leaderplus/pdf/factsheet_en.pdf) (22 Mayıs 2010)
EU, 2009. Avrupa Birliği resmi web sayfası. (http://europa.eu/legislation_summaries /regional_policy/provisions_and_instruments/g24208_en.htm) (25 Mayıs 2010) FAO, 2010. Food and Agriculture Organization web sayfası (http://www.fao.org/file
admin/templates/ess/pages/rural/files/3.3_Annex_2_A_Summary_Of_EU_
Agriculture_And_Rural_Development_Policies.pdf) (10 Haziran 2010)
TKB, 2008. Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı (2007-2013), T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.
UNECE, 2005. The Wye Group-Handbook on Rural Households’ Livelihood and Well- Being, Annex 2: A Summary of EU Agricultere and Rural Development Policies, (http://www.unece.org/stats/rural/annex2.pdf) (20 Temmuz 2010)
