T.C.
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
letme Anabilim Dal
KÜRESELLEME SÜRECNN MUHASEBE VE DENETM MESLEK ET ÜZERNDEK ETKLER: ZMR LNDE BR
UYGULAMA
BRGÜL BOZKURT
YÜKSEK LSANS TEZ
ÇORUM 2011
KÜRESELLEME SÜRECNN MUHASEBE VE DENETM MESLEK ET ÜZERNDEK ETKLER: ZMR LNDE BR
UYGULAMA
BRGÜL BOZKURT
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
letme Anabilim Dal
Yüksek lisans tezi
TEZ DANIMANI
Yrd. Doç. Dr. Habib AKDOAN
ÇORUM 2011
i T.C.
HTT ÜNVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ MÜDÜRLÜÜNE
Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik d davran
ilkelerine uygun olarak toplanp sunulduunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gerei olarak bana ait olmayan tüm veri, düünce ve sonuçlar andm ve kaynan
gösterdiimi ayrca beyan ederim. (.../11/2011)
Birgül BOZKURT
ii ÖZET
BOZKURT Birgül. Küreselleme Sürecinin Muhasebe ve Denetim Meslek Etii Üzerindeki Etkileri: zmir linde Bir Uygulama, (Yüksek Lisans Tezi, Çorum 2011)
çinde bulunduumuz ça küreselleme çadr. Bu balamda küreselleme tüm dünyay siyasal, kültürel, toplumsal ve ekonomik olarak etkilemektedir. Öyle ki herhangi bir ülkede meydana gelen bir olay dier ülkeleri de çok kolay ve hzl bir
ekilde etkilemektedir. Özellikle bu olgunun ekonomik boyutunu düünecek olursak, d
ticarete konu olan her türlü faaliyet uluslararas standartlamay zorunlu haline getirmitir. Bu balamda ekonomik hayatn en küçük birimleri olan iletmelerdeki bölümlerin de bu standartlamaya uyum salamalar gerekmektedir. Dier taraftan ortaya çkan muhasebe skandallar da özellikle meslek mensuplarnn etik kurallar çerçevesinde hareket etmelerinin gerekliliini ortaya koymutur.
Bu çalmada küreselleme sürecinin muhasebe ve denetim meslek etii üzerindeki etkileri incelenmitir. Çalma üç bölümden olumaktadr. Birinci bölümde küreselleme ve etik kavramlar tanm, küreselleme olgusunun günümüz koullarna, muhasebe ve denetim mesleine etkileri açklanmtr. kinci bölümde küresellemenin muhasebe ve denetim meslek etii üzerine etkileri incelenmi, ulusal ve uluslararas
düzeyde muhasebe ve denetim kurulular ve bu kurulularn meslek etii kurallar ele alnmtr. Ayrca küreselleme olgusu ile birlikte gündeme gelen çok uluslu
irketlerdeki muhasebe meslek mensuplarnn etikle ilgili yaptklar çalmalar incelenmitir. Çalmamzn üçüncü bölümünde ise zmir ilinde baml ve bamsz çalan muhasebe meslek mensuplar üzerinde uygulanan bir anket çalmas yer almaktadr. Bu çalmada meslek mensuplarnn küreselleme ile birlikte önemle vurgulanan muhasebe ve denetim meslek etii konusunda gerekli uygulamalar hakknda bilgi sahibi olup olmadklar, bu konu ile ilgili yaklamlara ilikin bir anket çalmas
ve uygulama sonuçlar ile deerlendirmelere yer verilmitir.
Çalmada veri toplama teknii olarak ikincil kaynak tarama yöntemi kullanlmtr. Çalmann son bölümünde zmir’ de baml ve bamsz çalan muhasebe meslek mensuplarna yönelik bir anket çalmasna yer verilmitir. Anketin deerlendirilmesinde SPSS program kullanlmtr.
Anahtar Kelimeler: Küreselleme, Etik, Meslek Etii, Muhasebe ve Denetim Meslekleri.
iii ABSTACT
BOZKURT Birgül. The Effects of Globalization on Accounting and Auditing Profession Ethics: A Practice in Izmir Province, (Master Thesis, ÇORUM 2011)
It is an area of globalization now. In this context globalization affects world politically, culturally, socially and economically. Even an event in any country affects other countries very easily and fast today. Especially when we consider this phenomenon in terms of economy, it is obvious that international standardization has become a necessity as a result of any activities included in foreign trade. In this context the business segments which are the smallest units of economy are needed to accommodate to this standardization. On the other hand accounting scandals of the profession has revealed the need for the employees to behave within the framework of ethical rules.
In this study, the effects of globalization process on the ethics of accounting and auditing profession have been analyzed. The study consists of three parts. In the first part, definitions of ethics and globalization, the effects of globalization on the today's conditions and on accounting and auditing profession have been described. In the second part, the effects of globalization on accounting and auditing profession ethics have been researched. Moreover national and international accounting and auditing organizations and these organizations’ professional ethics rules have been discussed.
Also in this part the ethical subjects studied by the accounting profession employees of multinational companies, which have become a current issue with the phenomenon of globalization, have been analyzed. In the third part there is a questionnaire filled out by professional accountants working dependently or independently in the province of Izmir. All in all in this study, we have analyzed whether the employees of accounting and auditing profession know enough about the professional ethics or not which has been emphasized as an important issue depending on the globalization; and also there are evaluations of a questionnaire and a practice in Izmir Province related to this subject. In this study, a secondary literature review technique has been used as a data gathering technique. In the last part of the study, there is a questionnaire filled out by professional accountants working dependently or independently in the province of Izmir and the SPSS program has been used at the evaluation of this questionnaire.
Keywords: Globalization, Ethics, Professional Ethics, Accounting and Auditing Professions.
iv TEEKKÜR
Bu çalmann ortaya çknda deerli desteklerini esirgemeyen, bilgi ve deneyimleri ile bana yön veren sayg deer hocam Habib AKDOAN’ a sonsuz teekkürlerimi sunarm.
Ayrca çalmama baladm günden itibaren her konuda yanmda olan deerli hocalarma ve her koulda beni destekleyen eim Emrah YAZAR’ a en samimi duygularmla ükranlarm sunarm.
Birgül BOZKURT
v
ÖZET……….……….... ii
ABSTRACT………... iii
TEEKKÜR………. iv
ÇNDEKLER……….... v
TABLOLAR LSTES………. xiii
EKLLLER LSTES………..………..… xvi
KISALTMALAR………..… xvii
ÖNSÖZ………..……… xix
GR……….... 1
I. BÖLÜM KÜRESELEME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KÜRESELEME OLGUSUNUN GÜNÜMÜZ KOULLARINA ETKLER
1.KÜRESELLEME TANIMI, OLUUM SÜREC………... 31.1.Küreselleme Tanm ve çerii………... 3
1.2.Küresellemenin Oluum Süreci………...………... 4
1.3.Küresellemenin Özellikleri………...……….. 5
2.KÜRESELLEMENN GÜNÜMÜZ KOULLARINA ETKLER……….. 6
2.1. Ekonomik Etkiler……… 7
2.2. Siyasi Etkiler………... 8
2.3.Toplumsal Etkiler……….……… 9
2.4. Teknolojik Etkiler………... 10
3. KÜRESELLEME VE ETK………..………... 10
3.1. Etik ve Global Etik Kavram………... 11
3.1.1. Etik Tanm ve Tarihsel Geliimi………..… 11
3.1.2. Global Etik Tanm ve Tarihsel Geliimi……….……….…… 15
3.2. Meslek Etii Kavram………... 17
ÇNDEKLER
vi
3.2.1. Meslek Etii Tanm………. 17
3.2.2. Meslek Etii lkeleri……….… 22
3.2.3. Meslek Etii Kurallar………... 23
4. KÜRESELLEMENN MESLEKLER ÜZERNDEK ETKLER... 23
4.1. Meslek Tanm ………..………..… 24
4.2. Muhasebe Meslei Tanm………..……….... 25
4.2.1. Muhasebe Meslei Tarihsel Geliimi………... 28
4.2.2. Muhasebe Meslei Temel Kavramlar………..… 29
4.2.3. Muhasebe Meslek Etii lkeleri………....……… 30
4.2.4. Muhasebe Meslek Etii Kurallar………….……….... 33
4.2.5. Muhasebe Meslek Etii le lgili Yaklamlar..…….………... 35
4.3. Denetim Meslei Tanm………..……….………. 37
4.3.1. Muhasebe Denetiminin Tarihsel Geliimi……….……… 39
4.3.2. Muhasebe Denetimi çin Gerekli Koullar……… 41
4.3.3.Uluslararas Denetim Standartlar……….. 42
4.4. Küresellemenin Muhasebe ve Denetim Meslei Üzerindeki Etkileri………...… 45
4.4.1. Küresellemenin Muhasebe Meslei Üzerindeki Etkileri…... 45
4.4.2. Küresellemenin Denetim Meslei Üzerindeki Etkileri………... 48
II. BÖLÜM KÜRESELLEME OLGUSUNUN MUHASEBE VE DENETM MESLEK ETNE ETKLER
1.KÜRESELLEME OLGUSUNUN MUHASEBE MESLEK ET ÜZERNDEK ETKS………...… 511.1 Muhasebe Meslek Etiine Duyulan Gereksinim……… 51
1.2.Uluslararas Alanda Muhasebe Meslek Etii………...………... 52
1.3. Küreselleme Sürecinde Muhasebe Meslek Mensubunu Etkileyen Gelimeler………... 55
vii
1.3.1.Çalan Saysnn Artmas……….. 55
1.3.2.Dier Ülkelerin Hukuk Kurallarn Örenme…... 56
1.3.3. Müterilere Yardmc Olma……….. 57
1.3.4.Teknolojiyi Etkin Kullanma………...………….. 57
1.4.Tüm Dünya da Ortak Bir Muhasebe Dilinin Oluturulmas Süreci……..………. 59
2.KÜRESELLEME OLGUSUNUN DENETM MESLEK ET ÜZERNDEK ETKS………... 61
2.1. Denetim Meslek Etiine Duyulan Gereksinim………... 62
2.2. Denetim Meslek Etii le Uluslararas Muhasebe Standartlar Arasndaki liki..………... 64
2.2.1. Kurumsal Yönetim………... 64
2.2.2. Finansal Raporlama…..…...………...…………... 65
2.2.3. Bamsz Denetim………... 67
2.3.Denetim Çalmalarnda Belirli Bir Kalite Düzeyinin Yakalanmas çin Meslek Etii Kurallarna Uyulmasnn Önemi……..………..… 69
2.4.Yüksek Nitelikli Meslek Mensuplarna lgi Duyulmas……….. 71
2.4.1.letme Kurumsal Yönetimleri………... 72
2.4.2. letmelerin Gelecekte Yaam Kabiliyeti……….. 74
2.4.3. letme Yeni Finansal Göstergeleri………...…………. 75
3.MUHASEBE VE DENETM MESLEK MENSUBUNUN ETM………. 75
3.1. Muhasebe ve Denetim Meslek Mensubunun Eitilmesi Amac………. 76
3.2. Muhasebe ve Denetim Meslek Mensubunun Eitim Süreci Aamalar...……..… 79
3.3.Muhasebe Meslek Mensubunun Eitiminde Sorumlu Olan Kurulular………..… 81
3.3.1.Yüksek Öretim Kurumlar………... 82
3.3.2. Mesleki Yeterlilik Kurumlar ve Birlikler……….…………... 84
3.3.2.1. Uluslararas Kurum ve Birlikler………...… 85
3.3.2.2. Ülkemizdeki Kurum ve Birlikler……….. 93 4. ÜLKEMZDE MUHASEBE VE DENETM MESLEK ET
KONUSUNDA YAPILAN ÇALIMALAR……….………
96
viii
5. ULUSLARARASI DÜZEYDE MUHASEBE VE DENETM STANDARTLARININ BELRLENMES KONUSUNDA YETKL
KURUMLAR VE MESLEK ET KURALLARI………... 101
5.1.Uluslararas Yüksek Denetim Kurumlar Tekilat (INTOSAI)………... 101
5.1.1. Tekilatn Amac……….… 101
5.1.2.Tekilatn Meslek Etii Kurallar……… 101
5.2.Uluslararas ç Denetçiler Enstitüsü (IIA)……… 102
5.2.1. Enstitü Amac………. 102
5.2.2. Enstitü Etik Kurallar……….. 103
5.3. Amerikan Yeminli Serbest Muhasebeciler Enstitüsü (AICPA)……….. 104
5.3.1. Enstitü Amac………. 105
5.3.2. Enstitü Etik Kurallar……….. 105
5.4.Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu (IFAC)……… 108
5.4.1. Federasyonun Amac………... 108
5.4.2. Federasyon Etik Kurallar………. 109
5.5. Menkul Kymetler Borsalar Uluslararas Örgütü (IOSCO)……….... 117
5.5.1. Örgütün Kurulu Amac……….... 117
5.5.2. Örgütün Etik Kurallar……….. 118
6. ÜLKEMZDE MUHASEBE VE DENETM MESLEK ET KONUSU LE LGL YASAL DÜZENLEMELER VE YETKL KURUMLAR... 119
6.1. Sermaye Piyasas Kanunu’ nda Etie Yönelik Düzenlemeler……….… 119
6.2. TÜRMOB’ da Etie Yönelik Düzenlemeler………... 121
6.2.1 TÜRMOB’ da Etikle lgili Dolayl Düzenlemeler………... 121
6.2.1.1. 3568 Sayl, Serbest Muhasebeci Mali Müavirlik ve Yeminli Mali Müavirlik Kanunu………..………...….. 121
6.2.1.2. Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müavir ve Yeminli Mali Müavirlerin Çalma Usul ve Esaslar HakkndaYönetmelik……….. 122
6.2.1.3. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Teblileri………..….. 123
ix
6.2.1.4. Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebecilik Mali Müavirlik ve Yeminli Mali Müavirlik Kanunu Disiplin
Yönetmelii………...………….... 123
6.2.2. TÜRMOB’ da Etik ile lgili Dorudan Düzenlemeler ……...…………..… 123
6.2.2.1. SM, SMMM ve YMM Meslek Ahlak Kurallar le lgili Mecburi Meslek Karar (2001)……….……….… 124
6.2.2.2. SMM ve YMM’ lerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacaklar Etik lkeler Hakknda Yönetmelik (2007)……….. 124
6.3. Türkiye ç Denetim Enstitüsü(TDE) ………. 125
6.3.1. Enstitü Amac... 125
6.3.2. Enstitü Etik Kurallar………..………..… 125
6.4.Dier Kurulular………..……….... 127
7. ÇOK ULUSLU RKETLERDE BAIMLI OLARAK ÇALIAN MUHASEBE MESLEK MENSUPLARI ÜZERNDEK ETKLER………...… 128
7.1.Küreselleme le Birlikte Gündeme Gelen Çok Uluslu irketlerin Oluum Süreci……… 129
7.2. Çok Uluslu irketlerin (ÇU) Muhasebe Sistemleri …………..………... 131
7.3. Çok Uluslu irketlerde Etikle lgili Çalmalar………. 133
7.3.1.irketlere Etik Memurlarnn Atanmas…………... 135
7.3.2.Etik Konusunda Muhasebe Birliklerinin Yaynlar…………... 138
7.3.3.irket Yllk Genel Kurullarnda Gündeme Etiin Dâhil Edilmesi………... 140
x
III. BÖLÜM
ZMR LNDE BAIMLI VE BAIMSIZ ÇALIAN MUHASEBE MESLEK MENSUPLARINA YÖNELK BR ANKET UYGULAMASI
1.ARATIRMANIN ÖNEM VE AMACI ……….……… 143
2.ARATIRMANIN YÖNTEM ………..………... 143
2.1. Veri toplama Yöntemi ……….………... 144
2.2.Verilerin Analizi ve Deerlendirilmesi……… 144
3.TANIMLAYICI BLGLER………..……….. 145
3.1.Meslek Mensuplarnn Cinsiyeti……….………. 145
3.2. Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri………....………... 145
3.3. Meslek Mensuplarnn Unvanlar Dalm…….………... 146
3.4. Meslek Mensuplarnn Çalma ekilleri…….………..……... 147
3.5. Meslek Mensuplarnn Deneyim Süreleri...……….. 147
3.6. Meslek Mensuplarnn Müteri Bulma Yollar....………... 148
4. KÜRESELLEMENN GÜNÜMÜZ MUHASEBE VE DENETM MESLEKLERNE ETKLER LE LGL DÜÜNCELER …….……… 149
4.1 Küresellemeye Yönelik Yaklamlar ………. 149
4.2.Küresellemenin Muhasebe ve Denetim Meslekleri Üzerindeki Etkisi………….. 150
4.3.Küresellemenin Muhasebe ve Denetim Meslekleri Üzerindeki Etkilerinin Sonuçlarna Yönelik Düünceler……..………. 151
4.4.Global Etik le lgili Yaklamlar………... 152
4.5. Uluslararas Muhasebe ve Denetim Meslek Örgütleri……… 153
4.6.Meslek Mensuplarnn Muhasebe ve Denetim Meslei le lgili Gelimeleri Takip Etme Durumlar………..…………... 153
4.7.Meslek Mensuplarnn Muhasebe ve Denetim Meslei le lgili Gelimeleri Takip Etme Yollar………..………. 154
4.8.Meslek Mensuplarnn Muhasebe ve Denetim Meslei le lgili Gelimeleri Takip Edememe Nedenleri………..………..…………... 155 4.9.Meslek Mensuplarnn Türkiye Muhasebe Standartlar (TMS) le
xi
lgili Bilgi Düzeyleri……….. 156
4.10.Küreselleme Açsndan Meslek Mensuplarna Göre Türkiye Muhasebe Standartlar (TMS)’ da En Önemli Olan 5 Standart………. 156
4.11.Küreselleme Süreci le Muhasebe ve Denetim Mesleinde Ön Plana Çkan Unsurlar………... 157
5.MESLEK MENSUPLARININ MESLEK ET LE LGL DENEYM VE ETM DÜZEYLER………... 158
5.1.Meslek Mensuplarnn Uluslararas Firmalarn Danmanln Yapma Durumlar……….……….………... 158
5.2.Danmanl Yaplan Ulusal ve Uluslararas Firmalar Arasndaki Farkllk Olma Durumlar……… 158
5.3. Danmanl Yaplan Firmalar Arasndaki Farkllk Boyutu.………... 159
5.4. Danmanl Yaplan Firmalarn Etik Kod Varl………..…..……… 160
5.5. Danmanl Yaplan Firmalarn Etik Kod Varl Düzeyi………... 160
5.6. Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimi Alma Durumlar……….. 161
5.7. Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimi Düzeyleri………. 162
5.8.Etik Davranlar Çerçevesinde Meslek Mensuplarndan Beklentiler ... 163
6. MESLEK MENSUPLARININ ETM DÜZEYLER LE BAZI UNSURLAR ARASINDAK LKLERN NCELENMES………... 164
6.1.Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri ile Küresellemeye Yönelik Tanmlar Arasndaki liki………..………... 164
6.2. Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küresellemenin Etkisi Arasndaki liki………...……….. 166
6.3. Meslek Mensuplarnn Sahip Olduklar Unvanlar le Küresellemenin Etkisi Arasndaki liki.……….. 167
6.4.Meslek mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küreselleme Beraberinde Ortaya Çkan Unsurlar Arasndaki liki………... 168
6.5.Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Meslek Etii Eitimi Almalar Arasndaki liki………..….... 169 6.6.Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimleri ile Meslek
xii
Mensuplarndan Beklentiler Arasndaki liki………. 170
7.MESLEK MENSUPLARININ ETM DÜZEYLER LE BAZI UNSURLAR ARASINDAK LKLERN SINANMASI………..…… 171
7.1. Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri ile Küresellemeye Yönelik Tanmlar Arasndaki likinin Analizi……..………. 171
7.2. Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küresellemenin Etkisi Arasndaki likinin Analizi……….……. 172
7.3. Meslek Mensuplarnn Sahip Olduklar Mesleki Düzeyler le Küresellemenin Etkisi Arasndaki likinin Analizi……….. 173
7.4. Meslek mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küreselleme Beraberinde Ortaya Çkan Unsurlarn Analizi………...…. 174
7.5. Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Meslek Etii Eitimi Almalar Arasndaki likinin Analizi..………..……….... 175
7.6. Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimleri le Meslek Mensuplarndan Beklentiler Arasndaki likinin Analizi…..…..………... 175
SONUÇ………..………..……….. 177
ÖNERLER………... 183
KAYNAKÇA……… 184
EKLER……….. 200
EK-1 ANKET FORMU………... 200
xiii
TABLOLAR LSTES
Tablo 1: Denetimin Tarihsel Geliimi ... 39
Tablo 2:Muhasebe Eitiminin Temel Amaçlar ... 80
Tablo 3:8. Direktifte Yer Alan Konular ... 81
Tablo 4: Muhasebe Eitiminde Geleneksel ve AECC Yaklamlar ... 90
Tablo 5:Denetim Meslek Etiinin AB, ABD ve Türkiye Açsndan ncelenmesi ... 100
Tablo 6:Sermaye Piyasas Kurulu'nda Etie Yönelik Düzenlemeler ... 119
Tablo 7: SMMM ve YMM Kanunu' nda Etie Yönelik Düzenlemeler ... 121
Tablo 8:SM, SMMM ve YMM ÇUEHY Etie Yönelik Düzenlemeleri ... 122
Tablo 9: SM, SMMM ve YMM Kanunu Disiplin Yönetmelii' nde Etie Yönelik Düzenlemeler ... 123
Tablo 10:SM, SMM, YMM Meslek Ahlak Kurallar Mecburi Meslek Kararlar ... 124
Tablo 11: SMM ve YMM' lerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacaklar Etik lkeler Hakknda Yönetmelik ... 125
Tablo 12: Meslek Mensuplarnn Cinsiyet Dalmlar ... 145
Tablo 13: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri ... 145
Tablo 14:Meslek Mensuplarnn Unvanlar Dalmlar ... 146
Tablo 15:Meslek Mensuplarnn Çalma ekilleri ... 147
Tablo 16:Meslek Mensuplarnn Deneyim Süreleri ... 147
Tablo 17:Meslek Mensuplarnn Müteri Bulma Yollar ... 148
Tablo 18: Meslek Mensuplarnn Küresellemeye Yönelik Yaklamlar ... 149
Tablo 19: Küresellemenin Muhasebe ve Denetim Meslekleri Üzerindeki Etkisi ... 150
Tablo 20: Küresellemenin Muhasebe ve Denetim Meslekleri Üzerindeki Etkilerinin Sonuçlar ... 151
Tablo 21:Global Etik le lgili Yaklamlar ... 152
Tablo 22: Meslek Mensuplarnca Bilinen Muhasebe ve Denetim Meslek Örgütleri ... 153
Tablo 23: Meslek Mensuplarnn Gelimeleri Takip Etme Durumlar ... 153
Tablo 24: Meslek Mensuplarnn Gelimeleri Takip Etme Yollar ... 154
Tablo 25: Meslek Mensuplarnn Gelimeleri Takip Edememe Nedenleri ... 155
Tablo 26: Meslek Mensuplarnn Türkiye Muhasebe Standartlar (TMS) le lgili Bilgi Düzeyleri ... 156
xiv
Tablo 27: Küreselleme Süreci le Muhasebe ve Denetim Mesleinde Ön
Plana Çkan Unsurlar ... 157
Tablo 28: Danmanl Yaplan Uluslararas Firmalarn Varl ... 158
Tablo 29:Danmanl Yaplan Firmalar Arasndaki Farkllklar ... 158
Tablo 30: Danmanl Yaplan Firmalar Arasndaki Farkllk Boyutu ... 159
Tablo 31: Danmanl Yaplan Firmalarn Etik Kod Varl ... 160
Tablo 32:Danmanl Yaplan Firmalarda Etik Kod Varl Düzeyi ... 160
Tablo 33: Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimi Alma Durumlar ... 161
Tablo 34: Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimi Düzeyleri ... 162
Tablo 35: Etik Davranlar Çerçevesinde Meslek Mensuplarndan Beklentiler ... 163
Tablo 36: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri ile Küresellemeye Yönelik Tanmlar Arasndaki liki ... 164
Tablo 37: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küresellemenin Etkisi Arasndaki liki ... 166
Tablo 38: Meslek Mensuplarnn Sahip Olduklar Unvanlar le Küresellemenin Etkisi Arasndaki liki ... 167
Tablo 39: Meslek mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küreselleme Beraberinde Ortaya Çkan Unsurlar Arasndaki liki ... 168
Tablo 40: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Meslek Etii Eitimi Almalar Arasndaki liki ... 169
Tablo 41: Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimleri ile Meslek Mensuplarndan Beklentiler Arasndaki liki ... 170
Tablo 42: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri ile Küresellemeye Yönelik Tanmlar Arasndaki likinin Analizi ... 172
Tablo 43: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küresellemenin Etkisi Arasndaki likinin Analizi ... 172
Tablo 44: Meslek Mensuplarnn Sahip Olduklar Mesleki Düzeyler le Küresellemenin Etkisi Arasndaki likinin Analizi ... 173
Tablo 45: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Küreselleme Beraberinde Ortaya Çkan Unsurlar Arasndaki likinin Analizi ... 174
Tablo 46: Meslek Mensuplarnn Eitim Düzeyleri le Meslek Etii Eitimi Almalar Arasndaki likinin Analizi ... 175
xv
Tablo 47: Meslek Mensuplarnn Meslek Etii Eitimleri ile Meslek
Mensuplarndan Beklentiler Arasndaki likinin Analizi ... 176
xvi
EKLLER LISTESI
ekil 1:Etik Karar Verme Süreci ... 12
ekil 2:Etiin Uygulama Alanlar ... 16
ekil 3: Meslek Etiini Etkileyen Davranlarn Kaynan Oluturan Faktörler ... 20
ekil 4: Ulusal Muhasebe Sisteminin Belirleyicileri ... 132
ekil 5: Etiin Kurumsallamsnda zlenilebilecek Yöntemler ... 141
xvii
KISALTMALAR
AAA American Accountant Assocation/ Amerikan Muhasebeciler Birlii
AECC Accounting Education Change Commission/Muhasebe Eitiminde Deiim Komitesi
AICPA American Institute of Certified Public Accountants/ Amerikan Sertifikal Kamu Muhasebecileri
AT Avrupa Topluluu
BDDK Bankaclk Düzenleme ve Denetleme Kurulu
CEP Council on Economic Priorities/ Ekonomik Öncelikler Kurulu CPA Certified Public Accountant/ Ruhsatl ve Yeminli Kamu
Muhasebecileri
ÇUEHY Çalma Usul ve Esaslar Yönetmelii ÇU Çok Uluslu irketler
EBEN European Business Ethics Network/ Avrupa Etii Örgütü
GATT General Agreement on Tarifs and Trade /Ticaret ve Tarifeler Genel Anlamas
IES /UES International Education Standarts/ Uluslararas Eitim Standard
GCDF Global Kurumsal Yönetim Forumu
IFAC The International Federation of Accountants /Uluslararas
Muhasebeciler Federasyonu ISA Uluslararas Denetim Standartlar
ISAC Uluslararas Kalite Güvence Standartlar
IFRS Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar
IPSAS Uluslararas Kamu Sektörü Muhasebe Standartlar
IASC Uluslararas Muhasebe Standartlar Komitesi IAESB Uluslararas Muhasebe Eitimi Kurulu Standartlar
INTOSAI International Organization Of Supreme Audit Institutions/ Kamu IIA The Institue Of nternal Auditors/ Uluslararas ç Denetçiler
Enstitüsü
IOSCO The International Organization of Securities Commissions/
Menkul Kymetler Borsalar Uluslararas Örgütü
xviii
IT Information Tecnology- Bilgi Teknolojisi
IAAER The International Association for Accounting Education and Research/ Uluslararas Muhasebe Eitimi ve Aratrma Birlii MÖDAV Muhasebe Öretim Üyeleri Bilim ve Dayanma Vakf
MUFAD Muhasebe ve Finansman Öretim Üyeleri Bilim ve Aratrma Dernei
NAFTA The North American Free Trade Agreement/ Kuzey Amerika Ülkeler Serbest Ticaret Anlamas
OECD The Organisation for Economic Co-operation and Development/
Ekonomik birlii ve Kalknma Örgütü SMG Sürekli Mesleki Gelime
SPK Sermaye Piyasas Kurulu
TESMER TÜRMOB Temel Eitim ve Staj Merkezi TDE Türkiye ç Denetim Enstitüsü
TMUDESK Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartlar Kurulu TMUD Türkiye Muhasebe Uzmanlar Dernei
TTK Türk Ticaret Kanunu
TÜRMOB Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müavirler ve Yeminli Mali Müavirler Yeminli Mali Müavirler Odalar Birlii
TÜSAD Türkiye Sanayici ve Adamlar Dernei
UNCTAD United Nations Conference on Trade And Development/ Birlemi
Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans
UMS Uluslararas Muhasebe Standartlar
xix ÖNSÖZ
Günümüz birçok yaznnda ‘Yeni Dünya Düzeni’ olarak ifade edilen küreselleme kavram ülkeler arasndaki ilikileri siyasi, toplumsal, teknolojik ve ekonomik olarak etkilemitir. Bu itibarla ülke içinde faaliyet gösteren iletmeler, içinde bulunduumuz ‘Bilgi Ça’nn‘ koullarna ayak uydurabilmek için tüm gelimeleri takip etmek durumunda kalmlardr. Mali durumlarn tespiti, iletme faaliyetlerinin devamll için öngörüde bulunulmasn salayan muhasebe evrensel bir dil haline gelmitir. Bu birime mensup bireylerin effaflk ilkesi dorultusunda hareket etmesini, meslek açsndan deer yarglarnda çelikiye dümemesini, doruyu söylemesini, dürüst ve tutarl olmasn önemle vurgulayan etik kavram karmza çkmaktadr.
Çünkü iletmeler ekonomik hayatn en küçük birimleridir. Bu durumda ekonomik hayatta meydana gelen baarlar, faaliyet gösteren birimlerin dürüst ve tutarl hareket etmesi ile salanacaktr.
Çalmamda küreselleme olgusunun muhasebe ve denetim meslek etiine etkileri incelenecektir. Çalmann bilgi kullanclar için muhasebe mesleinin günümüzde daha da önemli bir hal aldna ve bu meslek mensuplarnn meslek etik ilke ve kurallar çerçevesinde hareket etmelerinin önemli olacan düünmekteyim.
1 GR
Günümüzde ticari, sosyal, kültürel ve siyasi olaylarn uluslararas etkileimini arttran küreselleme kavramndan oldukça söz edilmektedir. Öyle ki herhangi bir ülkede meydana en ufak bir olayn dier ülkeyi kolay ve hzl etkilemesi durumu
‘Dünyann küresel bir köy haline gelmesi’ eklinde yorumlanmaktadr. Bu balamda küresellemenin tüm dünya açsndan olumlu ve olumsuz yönlerinin bulunduuna yönelik ifadeler mevcuttur. Buna göre küreselleme olgusuna ekonomistler daha çok piyasa mant ile yaklarken, sosyo-politikaclar daha çok insana yönelik deerlendirmelerde bulunmaktadrlar. Dier bir ifade ile küreselleme yanllar
küreselleme olgusunu teknolojik gelimeler ve toplumsal refahn artmas eklinde yorumlarken, küreselleme kartlar ise gelir dalmnda dengesizliin iyice artmas
olarak deerlendirmektedir.
Küçülen dünyada artan d ticaret ilemleri, irketlerdeki birimleri özellikle muhasebe birimlerini oldukça etkilemitir. Dolays ile uluslararas muhasebe uygulamalar, yasa ve yönetmeliklerin ortaya çkmas kaçnlmaz bir hal almtr.
Ayrca son yllarda ortaya çkan muhasebe skandallar, meslek mensuplarnn dürüst,
effaf, meslek ahlakna uygun olarak hareket etmelerinin zorunlu olduunu göstermektedir. Bu itibarla günümüzde muhasebe ve denetim mesleklerinin etiksel boyutu da tartlmaya balanmtr. Özellikle meslek mensuplarnn meslek itibarn
zedeleyecek her türlü faaliyetten uzak durmalar ve ilgi duyanlara kar sorumluluklarn
yerine getirmeleri vurgulanmaktadr.
Küreselleme süreci ile birlikte muhasebe ve denetim meslek etiinde meslek mensuplarnn eitimi de gündeme gelmitir. Konu ile ilgili çalmalar, ulusal ve uluslararas meslek örgütleri ile yükseköretim kurumlar tarafndan faaliyet konusu olmu ve müfredat içinde yer almtr.
Küreselleme süreci ile oluan çok uluslu irketlerde de etiin önemi artmtr.
Farkl corafyalarda faaliyet gösteren bu iletmelerde ülkeler aras kültürel, sosyal farkllklar etik konusunun gündeme oturmasna neden olmutur. Bu itibarla meslek örgütleri tarafndan yaynlanan yaynlarn yannda, irket içine yllk faaliyetlerle ilgili olarak etiin de dâhil edilmesi gibi aamalar söz konusudur.
2
Bu çalmann ilk bölümünde konunun daha ayrntl bir ekilde incelenmesini salayabilmek için küreselleme olgusunun tanm, günümüz koullarna etkisi, küreselleme ile etik ilikisi incelenmitir. Ayrca küreselleme sürecinin muhasebe ve denetim meslekleri üzerindeki etkileri açklanmaya çallmtr. Çünkü muhasebe ve denetim meslekleri küreselleme sürecinden etkilenen meslek mesleklerin banda gelmektedirler.
Çalmann ikinci bölümünde küreselleme sürecinin muhasebe ve denetim meslek etii üzerindeki etkileri açklanmtr. Çünkü ortak dil anlay ile birlikte uygulamalarda harmonizasyon süreci balamtr. Dolays ile mesleki uygulamalarda anlalabilir ve effaf olma durumlar ön plana çkmtr. Ayrca gelien muhasebe skandallar ile birlikte muhasebe ve denetim mesleklerinin etiksel boyutlar tartlmaya balanm, gerek yükseköretim kurumlar gerek meslek örgütleri meslek etii kurallarn hazrlam ve yaynlamlardr. Bu meslekler açsndan özellikle uluslararas
meslek örgütleri tarafndan belirlenmi meslek etii kurallar açklanmaya çallmtr.
Çok uluslu irketlerde etik uygulamalar da önem kazanmtr. Hem faaliyet gösterilen ülkelerdeki sosyal, kültürel farkllklar hem de irket merkezindeki uygulama farkllklar nedeni ile gündeme gelen etiksel uygulamalar açklanmaya çallmtr.
Çalmann son bölümünde ise zmir ilinde baml ve bamsz çalan muhasebe meslek mensuplarna yönelik bir anket çalmas yaplmtr. Bu çalma kapsamnda küreselleme süreci ile birlikte gündeme gelen deiim ve gelimeler sonucunda uluslararas standartlama konusundaki yaklamlar ele alnm ve meslek etii ile ilgili uygulamalar belirlenmeye çallmtr.
3
I. BÖLÜM
KÜRESELEME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KÜRESELEME OLGUSUNUN GÜNÜMÜZ KOULLARINA
ETKLER
1.KÜRESELLEME TANIMI, OLUUM SÜREC
Küreselleme olgusu son dönemlerde skça konuulan konular arasndadr. Öyle ki, yeryüzünde meydana gelen herhangi bir olayn toplum tarafndan süratle bilinmesi, etkileimlerin artmas, yaylmas gibi durumlar kaçnlmaz bir hal almtr.
1.1.Küreselleme Tanm ve çerii
Küresel sözcüünün yaklak 400 yl aan bir tarihi olmasna karlk küreselleme kavram 1960'larda kullanlmaya balanmtr. 1980 li yllardan itibaren de kullanm sklamtr.1 Küreselleme dar anlam ile ‘Yatrm ve üretimin ulusal snrlar
aarak, mal ve ya hizmet arz edilen dünyaya doru genilemesi’ eklindedir.2 Bu itibarla gelimekte olan ya da az gelimi ülkeler ulusal pazarlarn uluslararas sermayeye açma, küreselleen dünyaya ayak uydurarak reformlar hayata geçirme ve ekonomik faaliyetlerin piyasa güçleri tarafndan belirlenmesine izin vermektedir. Küreselleme etimolojik olarak “Global” dünya çapnda bütüne ilikin olarak da tanmlanabilir.
Globalite, bir dünya toplumu anlay içerisinde ülkelerin birbirlerine çok boyutlu ilikiler a ile bal hale gelmesini ifade eder.3 Globalizm ise, globalleme olgusunun içeriini pazar ekonomisi çerçevesinde açklanmasn salamaya yönelik bir dayatma olarak da tanmlanabilir. Çakar’ n çalmasnda; küreselleme yanls Giddens’ e göre
‘Küreselleme uzak yerlerin birbirlerine, yerel oluumlarn çok uzaktaki olaylarla
ekillendii ya da bunun tam tersinin söz konusu olduu yollarla balayan dünya çapndaki toplumsal ilikilerin younlama sürecidir.’ Giddens, küresellemeyi
1Gönül çli, “Küreselleme ve Kültür”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 2001, Cilt : 25 No: 2, s.163.
Kaynak: http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/47.pdf, (Eriim Tarihi: 20.08.2011).
2Muhsin Kar, Sami Taban, Kalknma Ekonomisi, Seçme Konular, Ekin Kitabevi, Bursa 2004 s. 385.
3Süleyman, Yaman, ‘Küreselleme’, Gazi Üniversitesi, 2001, s: 1. Kaynak:
http://w3.gazi.edu.tr/web/syaman/kuresellesme1.htm, (Eriim Tarihi: 18.08.2011)
4
modernliin bir sonucu olduunu savunmaktadr.4 Joseph Stiglitz, Dünya Bankas’ nda çalrken ’Küresellemenin gelimekte olan ülkelere özellikle bu ülkelerdeki fakirler üzerinde ykc etkilerini gözlerimle gördüm.’ ifadesini kullanmtr.5
1.2.Küreselleme Oluum Süreci
Küresellemenin tarihsel geliimi üç aama olarak snflandrldnda uluslararas ticaretin artmas ile küresel özeliklerin artt söylenebilir. Buna göre;6
Birinci Dalga:15. yy.’ n ikinci yarsndan itibaren birkaç Avrupa ülkesi tarafndan deniz ticaretinin gelimesi ile ticaret yaylmaya balad.
kinci Dalga: Sanayileme ikinci dalgann itici gücüdür.
Üçüncü Dalga: Dalga20. yy. sonunda bilgi ilem ve iletiim vb… alanlardaki teknolojik gelimeler ve üretimin örgütlenmesi ile ilgilidir.
Dünya pazarnn yaratlmas gerçeine dayal olan kapitalizm, günümüzde
“küresellemenin temelini oluturur. Bu nedenle kapitalizm; küresellemeden soyutlanamaz ve ayrtrlamaz. kisini sürekli birlikte düünmemiz gerekir. Bu balamda küresellemeyi üç aamal olarak ifade edebiliriz. 7
1. Kapitalist liberal piyasa ekonomisi tüm dünyada geri kalm ve kalknmakta olan ülkelere benimsetilmesi;
2. Kapitalist liberal piyasa ekonomisinin zengin ülkelerin çkarna hizmet edecek
ekilde yeniden ekillenmesidir.
3. Ekonomik ideallerin politik egemenlie dönütürülmesi aamas olarak nitelendirilebilir.
4Mikail Çakar, Küresellemenin lköretim ve Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarnda Yer Alan Konu ve Kavramlar Üzerindeki Etkisi, (Yüksek Lisans Tezi) Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elaz, 2008, s. 5.
5nsanca Yaam Açsndan Küreselleme, (t.y.) http://www.cfg.org.au/e- kitap/kitaplik/insancayasamacisindankuresellesma.pdf (Eriim Tarihi: 27.04.2011)
6Zekai avalar, Küreselleme ve Sosyal Boyutu, (Doktora Tezi), stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul, 2007 , s:12, Kaynak : http://www.belgeler.com/blg/183p/kuresellesme-ve-sosyal- boyutu-social-aspect-of-the-globalization, (Eriim Tarihi: 18.08.2011)
7Özer . Ertuna, “Türkiye’ nin 500 Büyük Sanayi Kuruluu’ nun 20 yl (1983-2004)”, stanbul,2005 s.
16. Kaynak:
http://www.iso.org.tr/tr/documents/yayinlar/turkiyenin%20500%20buyuk%20sanayi%20kurulusunun%2 0yirmi%20yili%20(1983-2004).pdf (Eriim Tarihi: 12.05.2011)
5
‘Mega Trends 2000’ isimli kitab ile gelecee yönelik yaklamlar yapan C.
Naisbitt ve P. Aburdance‘ a göre küreselleme ile birlikte çamzda dünyay
biçimlendirecek geçiler;8
9 Endüstri toplumundan bilgi toplumuna geçi, 9 Ksa dönemden uzun döneme geçi,
9 Ulusal ekonomiden dünya ekonomisine geçi,
9 gücü arlkl teknolojiden yüksek teknolojiye geçi, 9 Kurumsal yardmdan kendi kendine yardma geçi, 9 Merkezi yönetimden yerel yönetime geçi,
9 Teslimiyetçi demokrasiden, katlmc demokrasiye geçi, 9 Hiyerariden ebekelere geçi,
9 Kuzeyden güneye geçi,
9 Kstl seçeneklerden çeitli seçeneklere geçiler eklinde sralanabilir.
1.3.Küreselleme Özellikleri
Küreselleme olgusuna sosyologlar ve ekonomistler farkl yaklamaktadr.
Ekonomistler piyasa mant ile yaklarken, sosyal siyasetçiler insana yönelik, ideolojik yaklamlar sergileyenler ise milliyetçi ve ulusal deerleri öne çkarmaktadrlar.9 Küreselleme yanllar, küresellemenin etkilerini genellikle teknolojik gelime ve toplumsal refahn artmas eklinde açklamaktadrlar. Büyük deiimlerin yaand küresel süreçte yaam eklinin ve düzeyinin deitii sürekli gözler önüne serilmitir. Bu balamda küresellemenin genel özelliklerini sralayacak olursak;10
9 Tüketim alkanlklarnn deimesi ve tüketici davranlarnda tüketim hzna yönelik art,
9 Kaynaklarn, üretimin, pazarlamasnn, datmn, tüketimin, ülke ölçeinden uluslararas ölçee dönümesi,
9 Ticaretin ve ekonominin dijitallemesi,
8 Nusret Ekin, “Teknolojik Dönüüm ve Bilgi Ça”, MESS- Mercek Dergisi, 2000,Yl:5, S: 18, Kaynak: http://www.sosyalsiyaset.net/documents/nusret_ekin_4.htm, (Eriim Tarihi: 30.10.2011)
9 avalar, a.g.e. s: 5, Kaynak : http://www.belgeler.com/blg/183p/kuresellesme-ve-sosyal-boyutu-social- aspect-of-the-globalization, (Eriim Tarihi: 18.08.2011)
10EKODALOG, Küreselleme Paradoksu, (t.y) Kaynak:
http://www.ekodialog.com/Makaleler/kuresellesme_paradoks_1.html (Eriim tarihi 23.10.2010).
6 9 Bilgi ve teknolojinin gelimesi,
9 Mal ve hizmet üretiminde ileri teknolojisinin kullanlmas,
9 Sovyetler birliinin dalmasndan sonra iki kutuplu dünyann çözülmesi,
9 Global deiim,
9 Esnek, deiken, dinamik, tempolu çevre ve piyasalarn ortaya çkmas, 9 Hzl gelien teknoloji,
9 Dijital devrim, 9 Artan rekabet, 9 Yenilik,
9 Artan bilgiye paralel bilinmeyenin de artmas, 9 Aratrma faaliyetlerinin artmas,
9 nsan kaynaklar alannda yaanan köklü deiimler, 9 Ekonomik dinamizm ve teknolojik yenilikler, 9 Ticaretin liberalizasyonu, dur.
Küresellemeye yönelik yaplan deerlendirmeler olumlu ve olumsuz ekli ile birçok yaznda yer almtr. Bu balamda küresellemeye yaplan olumsuz eletirilerin banda gelir dalmnn iyice bozulmas gelmektedir. 1980’ li yllardan itibaren gelien özelletirmeler, iten çkarmalar, ücretleri düürme, sendikaszlatrma, taeronlatrma, sosyal devleti düürme, emei koruyan araçlar tasfiye etme, sosyal haklar kstlama gibi yöntemler hem ülkelerin yoksullatrlmasna hem de uluslararas sermayenin snr tanmayan egemenlii sayesinde yoksul ülkelerden zengin ülkelere kaynak aktarlmasna neden olmaktadr.11
2.KÜRESELLEMENN GÜNÜMÜZ KOULLARINA ETKLER
Küreselleme, ülkeler arasndaki iktisadi, sosyal, siyasi ilikilerin gelimesi farkl toplum kültür inanç ve beklentilerinin daha iyi tannmas, uluslararas ilikilerinin younlamas gibi birbiri ile balantl konular içeren kavramdr.12 Bu yüzden
11Reyhan Leba, “Küresellemenin Öteki Yüzü: Yoksulluk”, Mevzuat Dergisi, 2001, Yl: 4, Say: 43, Kaynak: http://www.mevzuatdergisi.com/2001/07a/02.htm (Eriim Tarihi: 29.06.2011)
12 Akn, H. Bahadr,Yeni Ekonomi, Çizgi Kitabevi,,Konya, 2001, s.113.
7
küreselleme çok boyutlu bir gelimedir. Ekonomik yönü ar basmakla beraber sosyal, siyasi, kültürel, teknolojik yönleri de bulunmaktadr.
2.1. Ek onomik Etkiler
Küreselleme farkl yerlerde ortak aratrmalara, çalmalara ve üretimi gerçekletirmeye olanak salamaktadr. Bu balamda ekonomik küreselleme ticari, mali, üretimde küreselleme olarak karmza çkmaktadr.13 Ortaklklarn uluslararas
piyasalarda kaynak bulabilmek için ulusal snrlar dnda uluslararas piyasalarda rekabet çalmalar küresellemenin en önemli sonucudur. Rekabetin bu denli
iddetlendii, sektör snrlarnn belirsiz olduu, müterilerin giderek daha kaprisli hale geldii bir dünya da 1980’ li yllardan kalma rekabet anlay ile rekabet etmek mümkün deildir. Deien dünyada firmalarn oturup, rekabet güçlerini revize etmeleri gerekmektedir.14 Rekabet stratejisi müteri tercihlerindeki deiimleri görebilmek, çalma alkanlklarnda deiimleri gözlemleyebilmek ve müteriye rakiplerin sunamayaca çok farkl yararlar sunabilmelidirler.
Dünya’ da Küreselleme ve Bölgesel Bütünlemeler Alt Komisyonu Raporu Türkiye’ de devletin teknoloji üretim sürecinin balatlmas için eitim, Ar- Ge alannda alnmas gereken tedbirleri saymaktadr. Bu balamda ülkemizdeki küresel süreç sonuçlarna bakacak olursak; 7. Be yllk Kalknma Program, dünyada küreselleme ve bölgesel bütünleme gibi çelikili eilimlerin kuvvetlendii bir zaman dilimine rastlamaktadr.15 Dünyadaki küreselleme ve bütünleme alt komisyonu bu eilimlerin özelliklerini ve Türkiye için ne gibi frsatlar veya ne gibi tehditler oluturduunun saptamaya gayret etmitir.
Dünyada ülkeleraras ilikilerin artmas önceden beri mevcut olan bir eilimdir.
II. Dünya Sava’ndan sonra kurulan GATT ve Bretton Woods sistemi iktisadi küresellemeyi gelitirmeyi amaçlamtr. ktisadi küresellemenin bir boyutu da üretimin küresellemesidir. Üretimin küresellemesi araclyla üretim alan olarak
13 7. Be Yllk Kalknma Plan, Dünya’ da Küreselleme ve Bölgesel Bütünlemeler, Ankara, 1995 s.10.
14Ahmet Polatl,‘Entelektüel Liderlik ve Önemi’, 2009, Kaynak: http://www.makaleler.com/bilim- makaleleri/entelektuel-liderlik-ve-onemi.htm, (Eriim Tarihi: 21.08.2011)
157. Be Yllk Kalknma Plan, a.g.e. s.11.
8
dünya bir bütün olarak deerlendirilmeye balanm ve maliyet avantaj salayabilmek amacyla iktisadi açdan optimum bölgelerde üretim dalmtr.16
Küresellemenin bir dier iktisadi boyutu, finansal faaliyetlerin küresellemesidir. Finansal küreselleme; sermayenin, daha düük risk ve daha yüksek kazanç salamak amacyla herhangi bir corafi kstlamaya maruz kalmadan snr-ötesi alanlara yaylmasdr.17 Finansman ihtiyacnn yerel piyasalarda karlanmad
durumlarda uluslararas piyasalarda oluan büyük miktarlardaki fonlar bu ihtiyaca cevap vermektedir. Temelinde gelimi ülkelerin uluslararas finansal faaliyetleri kendi ülkelerine alma için uyguladklar serbestletirme politikalarnda serbest kur politikalarnn benimsenmesi, finansal araçlarn çeitliliinde hzl art, telekomünikasyondaki gelimeler gibi politik, kurumsal ve teknik etkenler rol oynamaktadr.18
Dünya ekonomisindeki son gelimeler Türkiye gibi gelimekte olan ülkelerin iktisadi politika ve seçeneklerinin tekrar incelenmesini zorunlu klmaktadr. Türkiye ekonomisini liberalletiren dünya ekonomisi ile bütünleme için çalan gelimekte olan bir ülkedir. Türkiye hem batnn siyasi ve iktisadi kurulularna üyedir hem de doudaki Karadeniz Ekonomik birlii, slam Konferans ve Ekonomik birlii Tekilat gibi tekilatlara üyedir; ancak Türkiye salkl bir iktisadi yapya kavumadkça bu katlmlardan azami boyutta yararlanamaz. Böyle bir ortamda küreselleme ve bölgesel kalknma çok zor gerçekleecektir.19
2.2. Siyasi Etkiler
II. Dünya Sava ile balayan kutuplama hareketi, ekonomik ve siyasal olarak bir dönüüm içine girmitir. Dier bir ifade ile ülkelerin çou ekonomik anlamda piyasa ekonomisine ve siyasal anlamda çoulcu demokrasiye yönelmitir.
Ekonomik alandaki bütünlemeler dünyann siyasi konjonktürünü de etkilemektedir. Pek çok siyasi anlamazln temelini oluturan ekonomik çkar çatmalarnn bu birleme ile azalmas muhtemeldir. Ekonomik küresellemenin
16Muharrem Afar, “Dorudan Yabanc Yatrmlar ve Bankaclk Sektörü”, (t.y.) s: 85. Kaynak:
http://eab.ege.edu.tr/pdf/4/C4-S1-2-%20M9.pdf (Eriim Tarihi: 06.08.2011)
17Osman Nuri Aras, “Finansal Küresellemenin Azerbaycan Özelinde Kafkasya ve Orta Asya’ ya Etkisi”, (t.y.) s.3. www.osmannuriaras.com/GlobalSon.doc, (Eriim Tarihi:08.08.2011)
18 7. Be Yllk Kalknma Plan, a.g.e., s, 212-216.
19 a.g.e. s. 220.
9
sonucu olarak ortaya çkan siyasi küreselleme; iktisadi ve teknolojik gelimelere bal
olarak devlet otoritesinin yava yava azalmas ve snrlar olmayan bir dünyann kurulmasdr.20 Yani ulus devletin önemi giderek azalmaktadr. ki kutuplu dünyann ortadan kalkmas ile ülkeler arasnda ekonomik ve siyasal ilikiler artmtr. Daha önceden kamu mülkiyetine dayal olan merkezi planlamann piyasa ekonomisine dönüümü için büyük ölçekli özelletirmeler ile kapitalist dünyann çok uluslu irketleri önemli bir rol üstlenmitir.
2.3.Toplumsal Etkiler
Kültür ve deer yarglarnda küreselleme; demokrasi, insan haklar, çevre bilinci gibi konularda ortak bir anlay olarak ifade edilir. Kültürel küresellemenin bir boyutu da bat ülkelerinin tüketim anlaynn tüm dünyaya yaylmasdr. Dolays ile küresellemenin kültürel boyutu, yaklak yirmi yldr tartlan bir konudur.
Sosyal ve kültürel alanda küresel bütünlemenin geliimi, seyahatlerin veya turizm hacminin artndan profesyonel i, emek ve dier çkar gruplarnn kurduu dünya birliklerinde televizyon, radyo, basn ve filmler aracl ile batnn tüketim modellerinin, modasnn, müziinin yaygnlamasna kadar birçok alanda gözlenmektedir.21 Dier bir ifade ile düüncelerin, izlenimlerin dünya çapnda bir dolam içine girdii kültür piyasas olumaktadr.
Küresellemenin sosyal anlamda olumsuz etkisi; isizliin en önemli sosyal sorunlardan biri olmasdr. Dier taraftan sosyo-ekonomik gelimilik düzeyinin eitim seviyesi ve inanç sistemi gibi faktörlere bal olduu baz toplumlarda kültürel bütünleme ile gelen deiim istenmemektedir. Bu kesimler kültürel kimliklerini koruyabilmek amac ile demokrasinin getirdii kolaylklarla beraber kendi aralarnda geleneksel kurumlarda örgütlenme yoluna gitmektedir.22 Bu ekilde kültürel küreselleme, toplumlarn zt kutuplara bölünmesine zemin hazrlamtr.
20 Derya Aydn, “Küreselleme ve Yoksulluk likisinin Sosyolojik Analizi”, (Yüksek Lisans Tezi), Frat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elaz, 2007, s.67. Kaynak:
http://www.belgeler.com/blg/12hg/kuresellesme-ve-yoksulluk-iliskisinin-sosyolojik-analizi-the- sociologicol-analyse-of-globalization-and-poverty, Eriim Tarihi: 28.08.2011)
21Fetullah Akn. ‘Küreselleme Kuzey- Güney ve Yoksulluk”, Gazi Üniversitesi BF Dergisi (6/2) 2004, ss. 81-89, Kaynak : http://dergi.iibf.gazi.edu.tr/dergi_v1/6/2/6.pdf (Eriim Tarihi: 29.06.2011)
22Ömer Köse, “Küreselleme Sürecinde Devletin Yapsal ve levsel Dönüümü”, Saytay Dergisi,(t.y.) S: 49, s: 12. Kaynak: http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/der49m1.pdf (Eriim Tarihi:
18.08.2011)
10
Batl olmayan ülkeler açsndan bakldnda kültürel küreselleme, önemli ölçüde Avrupa-Amerikan modelinin tüketim alkanlklarnn benimsenmesi anlamna gelmektedir. Bu ekilde ngilizce dünyann ortak dili haline gelmitir. Siyasi ve ekonomik güçler neticesinde yaygnlam olan ngilizce 320 milyon kiinin anadili, 30 dan fazla devletin resmi dili iken; dünyann dörtte biri tarafndan kullanlmaktadr. Buna paralel olarak dünyadaki reklamclk, tüketim kalplar, yayn içerikleri ve bilgi standartlar giderek birbirine yaklamtr. letiimin, küresel süper gücün elinde olmas
Amerikan kültür ve hayat stilinin genç kuaklar arasnda hzla yaylmasna neden olmaktadr.23
2.4. Teknolojik Etkiler
Küreselleme teknolojik gelimelerin hem nedeni hem de sonucu olmutur. Öyle ki fiziki uzaklklarn neden olduu engeller, yüksek maliyetler, ülkeleraras ekonomik ilikiler; teknoloji ve bilgi akn önemli ölçüde etkilemitir. Teknolojik gelimelerin yeni imkânlar tanmas, var olan araçlarn kullanm maliyetini düürmesi küreselleme sürecine katkda bulunmutur.
Teknolojik gelimeler ile uluslararas finansal piyasalar küresel bir nitelik kazanm; büyük meblalardaki paralar çok küçük zaman dilimleri içerisinde ktalar arasnda dolamtr. Yine E-Ticaret ile belirli bir yerden uzak bir yere sipari
verilmekte; ödemeler kredi kart ile yaplmaktadr.
3. KÜRESELLEME VE ETK
Küreselleme süreci ile dünyann küresel köy haline gelmesi durumu, çatmalarn ortaya çkmas ile insanl tehdit eden problemleri ortaya çkarmtr. Bu problemlerin varl; küresel sürecin etik boyutta incelenmesini, kültürler ve dinlerin katks ile oluturulacak ortak bir etik bilincin varln zorunlu klmtr.24
23DPT, Dünyada Küreselleme ve Bölgesel Entegrasyonlar (AT, NAFTA, Pasifik) ve Türkiye (AT, EFTA, KE, Türk Cumhuriyetleri, Ekit(ECO), slam Ülkeleri likileri Özel htisas Komisyonu, Küreselleme, Bölgesel Entegrasyonlar ve Türkiye (Deerlendirme Raporu) Ocak, 1995, Devlet Planlama Tekilat, , s.
3. Kaynak: www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3338/oik439.pdf), , (Eriim Tarihi: 22.06.2011)
24 Nejdet Durak, “Küreselleme Evrensel Bir Etik mkân Salar m?” (t.y.) s: 7 Kaynak:
http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/dinkultur/dinkultur9.pdf (Eriim Tarihi: 10.05.2011)
11 3.1. Etik ve Global Etik Kavram
Etik kavramnn önemi, günümüz felsefe disiplinleri içerisinde giderek artmaktadr. Etik konusuna giren baz sorunlar; geçmiten günümüze her asrda güncelliini koruyan, önemli bir ksmnn küresel süreç içerisinde bütün insanln artan bir iddetle ortak olarak skntlarn hissettii problemleri ihtiva etmektedir.25
3.1.1. Etik Tanm ve Tarihsel Geliimi
Etik kelimesi eski yunanca da ‘ethikos’ kelimesinden bu güne gelen bir kelime olarak ‘genelde kabul edilmi’ veya ‘yaygnlam alkanlklar ve bunlara uygun davranlar inceleyen disiplin’ eklinde tanmlanmtr.26 Etik konusu ile ilgili ilk ifadeler 2500 yl öncesinde eski yunan dönemindeki filozof Aristo’ nun çalmalarnda da yer almaktadr. Bu balamda ilk çalardan günümüze kadar etik kavram üç temel sorun çerçevesinde olumutur. Bu sorunlar ise;27
9 En yüksek iyi sorunu, 9 Doru eylem sorunu,
9 stenç özgürlüü sorunu eklindedir.
Etik; ahlaksal alann özünü ve temellerini aratran, bilim insannn kiisel ve toplumsal yaamdaki ahlaksal davranlar ile ilgili sorunlar inceleyen felsefe daldr.
Dier bir ifade ile etik, ahlak üzerine düünebilme yeteneidir. Ahlak, olgusal olarak yaanan bir ey olmasna karn, etik bu olguya yönelen felsefe disiplininin addr. Bu nedenle, günlük dilde bir ahlaksal problemden söz edildiinde bunu aslnda etie ait bir problem olarak alglamak gerekir.28 Bu balamda ahlak (moral etik) belirli bir dönemde belirli insan topluluklarnca benimsenmi olan, bireylerin birbirleri ile ilikilerini düzenleyen törelerin, davran kurallarnn, yasalarn ve ilkelerin toplamdr. Çeitli toplumlarda ve çalarda kapsam ve içerii deien ahlaksal deerler alandr.
25DURAK, a.g.e, .s: 9. Kaynak: http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/dinkultur/dinkultur9.pdf (Eriim Tarihi:
10.05.2011)
26Halim Ergen, “Bamsz Denetimde Meslek Ahlaknn Çatma Alanlar”, (MÖDAV) Muhasebe Bilim DünyasDergisi, 2003, Cilt:5, Say:1, ss. 7-19.
27Habib, Akdoan. “Muhasebe Meslek Etiinin Kamunun Aydnlatlmasndaki Önemine Meslek Mensuplarnn Yaklamlar”, Anadolu Üniversitesi Yaynlar: No: 1470, Eskiehir,2003, s:8.
28TMMOB, 2B Sorunu Gerçekler ve Öneriler, Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odalar Birlii, Ankara, 2006, s. 15.
12
Etik ve ahlak kavramlar birbirleri ile ilikili fakat farkl kavramlardr. Ahlak;
insanlarn nasl davranmalar gerektii konusundaki düsturlardr.29 Etik ise ahlaki standartlarn hayata uygulanmasnn ve mantkl olup olmadklarnn sorgulanmasdr.
Yani bir bakma muhakeme ve akl yürütme sürecidir. Ahlak yaanan olgudur. Etik bu olguyu sorgulayan felsefe daldr. Birbiri ile bu kadar yakn ilikili olan etik ve ahlak kavramlarnn genel nitelikleri ise;30
- Bu deerler insanlar aras ilikilerde ortaya çkar.
- Bireysel deil, toplumsal deerlerdir.
- Toplumlarn kültürü, tarihi, sosyal, siyasal ve ekonomik özellikleriyle dorudan balant içindedir.
Etik kavram; bir bireyin dier bireyler, kurumlar ve devletle olan ilikilerinde toplum deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akl ürünü olan toplumsal oluum birliktelik ve dayanmay arttrc dolays ile toplumun ekonomik sosyal, politik yaplarna istikrar salayc prensiplerin standartlarn ve deerlerin tümüdür. 31
ekil 1:Etik Karar Verme Süreci
Kaynak: TÜRMOB- TESMER, Mesleki Uyum Eitimi, 2009, Denetim, TESMER Yaynlar No: 85, Ankara, s.25.
29Z. Beril Aknc Vural, Gül Cokun, “Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Etik”, Gümühane Üniversitesi
letiim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2011, Say :1, s. 69.
http://egifder.gumushane.edu.tr/belgeler/1.sayi/1-4.pdf (Eriim Tarihi: 13.04.2011)
30 Devrim Bilgin, “Meslek lkeleri ve Mesleki Etik”, (t.y.) s. 65. Kaynak:
http://www.emo.org.tr/ekler/5f83581dbe3440a_ek.pdf ,(Eriim Tarihi: 13.04.2011)
31TÜRMOB- TESMER, Mesleki Uyum Eitimi, Meslek Hukuku, Mesleki Deerler ve Etik, TESMER Yayn No: 88, Ankara 2009, s. 223.
13
Genel etik çevresi, bireylerin karar verme sürecinde oldukça önemlidir. Genel etik çevresinde ilk adm, bireyin etik bir ikilemin varln fark etmesini salayan ahlaki bir farkndalktr. kinci adm, bireyin neyin doru olduuna karar vermesini salayan ahlaki yarg; üçüncü adm ise etik davran, doru olann yaplmasdr. Tüm bu admlar;
genetik katlm, din, felsefi sistemler, kültürel deneyim, hukuki sistem ve etik kodlardan etkilenmektedir.32
Etik kurallar hukuk kurallarndan farkl olarak yasalarla deil, toplumsal tepkilerle oluur. Toplum kültürü içinde yer alrlar. hlal edildikleri takdirde toplumsal tepkiler oluur. Bu yüzden etik; insanlk tarihi boyunca toplumsal deiim ve dönüümün tüm evrelerinde insan ilikilerinin yönlendirilmesinde belirleyici etken olmutur. Bu balamda etikle ilgili çalma alanlar ise;33
9 Betimsel yaklamlar: Çeitli topluluklar ve kurumlardaki ahlaki davranlar ve inançlar inceler.
9 Kavramsal etik: Temel etik kavramlar ile birlikte ahlaki sistemlerin temellerini ve ahlakn sosyal sistemler içindeki fonksiyonlarn açklamaya çalr.
9 Kuramsal etik: Ahlaki yaam ilgilendiren temel ahlaki normlarn belirlenmesi ve korunmas ile ilgilidir.
9 Uygulamal etik yaklam: Kuramsal etiin bir türüdür. Meslek hayatnda karlalabilecek ahlaki sorunlara kuramsal etik prensiplerinin uygulanmas ile ilgilidir. Muhasebe meslek mensubunun etik yaklam, görev sorumluluuna dayanan yararl olma yaklamna dayal bir biçime olursa, içinde bulunduu genel topluma ve ekonomiye önemli katklarda bulunabilir.
Etiin tarihsel geliimine bakacak olursak; etik kavramnn insanlk tarihinde tam olarak ne zaman balad bilinmemekle beraber birçok eski uygarln yaantsnda etik anlaynn olduu tarihi (dinler, felsefi) kaynaklar ile antropolojik ve arkeolojik bulgular sayesinde örenilmitir.34 Ortaya çkan bu etik anlaylar, içinde bulunulan dönemin kültürel dokusu ve toplumsal yaants ile ilikilidir. Örnein; Demokritos, etik görüü doa felsefesine dayandrr. Sofistler, her eyi genel geçer gördüklerinden etiin ölçüsünü kiiye balarlar. Platon, ahlak felsefesini iyiyi kötüden ayrma bilgisi olarak
32 TÜRMOB-TESMER, Meslek Hukuku, Mesleki Deerler ve Etik, a.g.e., s 24.
33 Suna Tevrüz, Hayatnda Etik, Beta Yaynlar, stanbul,2007, s. 2.
34 Hüseyin Ali Kutlu, Muhasebe Meslek Ahlak, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2008, s. 8.
14
tanmlam, etik sorunlar devlet-toplum kavram ile ele alm ve toplumsal etik üzerinde younlamtr.
Etik inanç sistemleri, insanlar doyumsuzluktan, bencilikten ve çkar peinde komaktan uzaklatran; onlar bakalarn düünmeye, kanaatkâr olmaya, dayanmaya ve paylamaya, doruluk ve hak peinde komaya yönlendirmeye çaba harcamaktadr.
Ertuna’ ya göre; kapitalist sistem etik kurallardan yoksundur. Kapitalizmi etik kurallarla badatrma arzular giderek artmaktadr.35 Bu balamda etiin ekonomik temellere katks ise çalar boyunca insanlarn ahlak kurallarn yüceltmeye ve ekonomik ilikileri etik temeller üzerine oturtmaya çalma eklindedir. Bu çabalarda baz baarlar elde edilmi fakat yolsuzluk, hrszlk ve yamaclk gibi davranlar her dönemde ve her toplumda varln sürdürmütür. Son iki yüzylda toplumun çaresizliine ramen gelien kapitalist sistem, temellerini etik kurallar üzerine oturtma ihtiyac
hissetmemitir. Musevilik, Hristiyanlk ve slamiyet gibi semavi dinlerin ortaya çkmas ile etik ve ahlak kavramlar daha önemli hale gelmi; etik konusu davran
bilimleri, felsefe, sosyoloji gibi bilim dallarna konu olmu ve dinlerin temel öngörüsü haline gelmitir.
Osmanl tarihine baktmzda i yaantsnda etiksel davranlarn ön planda tutulduu örgütleri görebiliriz. Bu konudaki en güzel örneklerden biri “Ahilik Tekilat”dr. Âhilik tekilat, bir yandan esnaf ve sanatkârlar arasnda ibirlii, dayanma ve yardmlamay tevik ederken, bir yandan da üretimin muhatab
durumunda olan tüketicileri korumu ve gözetmitir. Böylece, bir esnaf tekilat, kendi haklar yannda, hem çalanlarn, hem tüketicilerin hem de genel olarak toplumun haklarn gözetmekten sorumlu tutmutur kendisini.36 Tekilat, insanlar arasnda i
ahlaknn yerletirilmesini temel alm ve belirli eitim aamalar gerçekletirmitir. Bu dorultuda yeterli derecede etik donanmna sahip olamayan ticaret erbaplar tekilata kabul edilmemitir. Tekilata kabul edilen bireyler ise ahlaki deer ilkelerini onurlarnn bir parças olarak görmülerdir.
35 Özer Ertuna, Kapitalizmin Son Direnii, Alfa Yaynlar, stanbul, 2005, s. 64.
36Süleyman Özdemir, ” Günümüz Türkiye’ sinde Akademik Ahlak Çalmalara Genel Bir Bak”,
stanbul Ticaret Odas, letmelerde Etii, stanbul,2009, s.328. Kaynak:
http://makale.suleymanozdemir.com/IsAhlakiLiteraturu.pdf,(Eriim Tarihi: 06.08.2011)
15
3.1.2. Global Etik Tanm ve Tarihsel Geliimi
Global etik kavram; bireysel ve ulusal etik bilincini aan, dünyadaki tüm insanlar kapsayan bir etik duyarll ve sorumluluu ifade eder. Yani bireylerin eylemlerinde tüm insanla kar sorumlu olduu bilmesi; aile, kavim ve ulus snrlarnn almasdr. Bu kavram günümüz koullarnda hayali olarak düünülebilir.
Ancak bugünkü süreçte önemli mevkilerde bulunan baz fertlerin doay kullanm ile ilgili baz kararlar, dünyada yaayan insanlarn büyük bir bölümünü, iyilik ve kötülük bakmndan ilgilendiriyorsa “Global etik bilinci global nitelik tayan kararlarda yeterli
art haline gelmitir.” denilebilir.37
Ceylan’ n çalmasna göre; ‘Tarihin Sonu’ tezi ile dikkatleri üzerine çeken Japon asll Amerikal düünür Francis Fukuyama da toplumlarn kalknmas ve gelimesi temelinde güven duygusunun olmamas durumunda sosyal refahn salanamayacan savunmaktadr. Yine Fukuyama’ ya göre toplumsal refahn salanmas için kültür önemli bir güçtür. Bunun yannda mutlak ahlaki ve manevi deerlerin de olmas gerekmektedir. Hans Küng ve Joseph Kuschel gibi baz
protestanlarn gelitirmeye çaltklar ‘Global Etik’ yaklamnn dini ve manevi deerlerle daha da zenginletirilmesi ve bu balamda özellikle slam düüncesinin entelektüel birikiminden yararlanlmas gerekmektedir.38
Global etiin asl ilevi; her türlü dünya görüünde mevcut olan doruluk, dürüstlük, yardmlama, insanlar araç olarak kullanmama gibi ilkelerin önündeki engelleri kaldrp; onlara global düzeyde ilevlik kazandrmaktr. Global etik, daha yüksek seviyede bir etik bilinci olduundan bu etik düzeyine çkmak için bireyin yerel etik eiliminden zaten geçmesi gerekmektedir. Global etiin amac ise, yeni deerler ortaya koymaktan ziyade mevcut etik deerleri global düzeyde yaymak ve etkin hale getirmektir. Ancak bu etik deerlerin global düzeyde olabilmesi için milli ve dinsel kimlikler gerekmektedir. Global etiin evrensel düzeyde yerlemesine engel olan kavramlar ise soyda-soyda olmayan, dinda-dinda olmayan, medeni-barbar, zengin- fakir, bizden-bizden olmayan, yerli-yabanc vb. eklindedir. Bu ifadeler çou zaman
37Yasin Ceylan, “Global Etik”, (t.y.) Kaynak:http://www.phil.metu.edu.tr/yceylan/works/glbl-tk.htm (Eriim Tarihi:20.02.2010).
38CEYLAN, a.g.e. Kaynak:http://www.phil.metu.edu.tr/yceylan/works/glbl-tk.htm (Eriim Tarihi:20.02.2010).
16
haklarn ve insanca muamelenin eit datlmasnda pürüz çkartan tutumlara yol açmaktadr. Global kimlik kavram ise; bireysel ve ulusal kimliklerde büyük deiimlere yol açan bir kiilik türüdür. Bu yüzden evrensel kültür, eitim ve derin bilinç tecrübesi gerekmektedir.
çinde bulunduumuz yüzylda güvenin toplum içinde yaygn olabilmesi için geleneksel ve modern kültürün harmonizasyonu arttr. Çünkü toplum içindeki ekonomik faaliyetler bireyler tarafndan deil; yüksek düzeyde sosyal i birlii gerektiren organizasyonlar tarafndan yerine getirilir. Özellikle II. Dünya Sava’ ndan sonra gelien ekonomik ilikiler nedeni ile milletler, kültürler birbirlerine daha çok entegre olmaya balamlardr. Bilim, ticaret teknoloji ve ulam devletlerin dna çkarak uluslararas aktivite haline gelmi ve birçok meslekte uluslararas standartlar belirlenmitir. Küreselleme sürecinin bu kadar hakim olduu günümüzde, önemli mevkilerdeki baz fertlerin toplum ile doay doru kullanma kararlar dünyada yaayan insanlarn bir bölümü iyilik- kötülük bakmndan ilgilendiriyorsa global etik bilinci, global nitelik tayan kararlarda yeterli bir art haline gelmitir. Yani, eylemlerimizin etkileri yakn çevremizi, ulus snrlarn, baka ülkelerdeki insanlar ilgilendiriyorsa; bu durum yakn çevre ve ülke snrlarnn ötesinde tüm insanln mutluluunu hesaba katan evrensel bir etik anlayn gerektirir.39 Bu balamda etiin uygulanma alanlar u
ekildedir;
ekil 2:Etiin Uygulama Alanlar
Kaynak: TEK, Nergiz. 2010, Finansal Muhasebeye Giri ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulamalar, zmir: Birleik Matbaaclk, s. 47.
39CEYLAN, a.g.e. Kaynak:http://www.phil.metu.edu.tr/yceylan/works/glbl-tk.htm (Eriim Tarihi:20.02.2010).
