Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK danışmanlığında, Pakize Sema KURUCU tarafından hazırlanan Sakarya Havzasındaki Bazı Akarsularda Debi Eğilimlerinin Belirlenmesi

(1)

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SAKARYA HAVZASINDAKİ BAZI AKARSULARDA DEBİ EĞİLİMLERİNİN BELİRLENMESİ

Pakize Sema KURUCU

TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM DALI

ANKARA 2008

(2)

Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK danışmanlığında, Pakize Sema KURUCU tarafından hazırlanan ‘‘Sakarya Havzasındaki Bazı Akarsularda Debi Eğilimlerinin Belirlenmesi’’

adlı tez çalışması 18.02.2008 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Üye : Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı

Üye : Prof. Dr. Engin YURTSEVEN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı

Üye: Doç. Dr. Kadri YÜREKLİ

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı

Yukarıdaki sonucu onaylarım

Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU Enstitü Müdürü

(3)

ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SAKARYA HAVZASINDAKİ BAZI AKARSULARDA DEBİ EĞİLİMLERİNİN BELİRLENMESİ

Pakize Sema KURUCU

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK

Hayat için gereken en önemli maddelerden biri olan suyun, ihtiyacı karşılayacak şekilde temin edilmesi gerekir. Su ihtiyacı yer üstü ve yer altında bulunan kaynaklardan sağlanır. Bunun için su kaynakları veriminin bilinmesi gerekir. Genellikle su ihtiyacının çok büyük bir kısmı akarsulardan karşılanır. Buna bağlı olarak, ülkemizde akarsuların verimlerinin zaman içindeki değişimlerinin belirlenerek suyun daha etkin kullanımı sağlanır. Çalışmada Sakarya havzasında seçilen 12 akım gözlem istasyonunda ölçülen debilerinin eğilimleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla, söz konusu akım gözlem istasyonlarında ölçülen debilerden aylık ortalama, yıllık maksimum ve yıllık minimum verileri kullanılmıştır. Aylık ortalama debilere Mann-Kendall ve mevsimsel Kendall, yıllık maksimum ve minimum debilere ise Mann-Kendall eğilim testleri uygulanmıştır. Yıllık maksimum ve yıllık minimum debilerin zamana göre değişimleri grafik halinde gösterilmiştir. Ayrıca yaş ve kurak süreler hareketli ortalama yöntemi ile belirlenerek, zamana göre değişimi grafikler halinde gösterilmiştir. Uygulanan Mann-Kendall testi sonucunda 1203, 1223, 1224 numaralı akım gözlem istasyonlarında azalan yönde eğilimin görüldüğü, 1219, 1249 numaralı akım gözlem istasyonlarında ise artan veya azalan eğilimin görülmediği sonucuna ulaşılmıştır.

Şubat 2008, 114 sayfa

Anahtar Kelimeler : Sakarya Havzası, eğilim analizi, Mann-Kendall, mevsimsel Kendall, akarsu akımı.

(4)

MASTER THESIS

DETERMINATION OF TRENDS OF SOME STREAMFLOWS IN SAKARYA BASIN

Pakize Sema KURUCU

Ankara University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Structures and Irrigation

Supervisor : Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK

Water is one of the most important elements for human life and it must be provided for life necessities. The water requirement is supplied from the surface and groundwater resources the yields of the water resources must be known in order to provide for water allocations. Related to it, by determining the changes of rivers fertility in our country within time, effective use of water is provided. In this study, it has been determined that trends for discharges measured twelve streamflow gauging stations selected in Sakarya Basin. The data set of the monthly average, annual maximum and minimum discharges have been used for this purpose. Mann- Kendall and Seasonal Kendall trend tests have been applied for the discharges of the monthly average, and Mann-Kendall test were also applied for the discharges of annual maximum and minimum. The graphs of the variation of this data set were showed. The wet and dry periods were determined with moving average method and its results have been stated as the graph.

Due to, the results of the research, it can be concluded that the decreasing trend for numbered 1203, 1223, 1244 streamflow gauging stations and it was no trend for numbered 1219 and 1249 ones according to the Mann-Kendall test.

February 2008, 114 pages

Key Words : Sakarya Basin, trend analysis, Mann-Kendall, seasonal Kendall, streamflows.

(5)

TEŞEKKÜR

Çalışmalarımı yönlendiren, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam sayın Prof. Dr. Fazlı ÖZTÜRK’e ve Prof. Dr. Cengiz OKMAN’a Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü akademik personeline, veri temininde sağladığı kolaylıklardan dolayı Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü elemanlarından sayın Ekrem Yalçın’a, verilerin değerlendirilmesi ve istatistiksel analizlerde yardımlarını esirgemeyen sayın Doç. Dr. Halit APAYDIN ve Araş. Gör.

Alper Serdar ANLI’ya, çalışmalarım süresince fedakârlıkla desteklerini esirgemeyen aileme teşekkürlerimi sunarım.

Pakize Sema KURUCU Ankara, Şubat 2008

(6)

ÖZET... i

ABSTRACT... ii

TEŞEKKÜR... iii

SİMGELER DİZİNİ... v

ŞEKİLLER DİZİNİ... vi

ÇİZELGELER DİZİNİ... ix

1. GİRİŞ... 1

2. KAYNAK ÖZETLERİ... 4

3. MATERYAL ve YÖNTEM... 12

3.1 Materyal... 12

3.1.1 Araştırma alanının tanıtımı... 14

3.1.2 Araştırma alanının iklimi... 15

3.1.3 Sakarya havzasının alanı... 15

3.2 Yöntem... 40

3.2.1 Aylık ortalama verilerin seçilmesi... 40

3.2.2 Yıllık maksimum ve minimum akım verilerinin seçilmesi... 40

3.2.3 Ön istatistiksel analizlerin gerçekleştirilmesi... 40

3.2.4 Mann-Kendall testinin uygulanması... 42

3.2.5 Mevsimsel Kendall testinin uygulanması... 44

3.3 Hareketli Ortalama... 45

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ... 47

4.1 Akım Gözlem İstasyonlarının Yıllık Maksimum ve Minimum Debilerin Değişimi... 47

4.2 Ön İstatitiksel Verilerin Sonuçları... 60

4.3 Akım Gözlem İstasyonlarının Aylık Ortalama Debi Değerlerinin Sonuçları... 63

4.4 Akım Gözlem İstasyonlarının Yıllık Maksimum Debi Sonuçları... 66

4.5 Akım Gözlem İstasyonlarının Yıllık Minimum Debi Sonuçları... 68

4.6 Mevsimsel Kendall Test Sonuçları... 70

4.7 Hareketli Ortalama Sonuçları ... 70

5. TARTIŞMA ve SONUÇ... 101

5.1 Yıllık Maksimum ve Minimum Debilerin Sonuçları... 101

5.2 Aylık Ortalama Debilere Uygulanan Mann-Kendall Testine İlişkin Analizler... 102

5.3 Yıllık Maksimum Debilere Uygulanan Mann-Kendall Testine İlişkin Analizler... 103

5.4 Yıllık Minimum Debilere Uygulanan Mann-Kendall Testine İlişkin Analizler... 103

5.5 Mevsimsel Kendall Testine İlişkin Analizler... 103

5.6 Hareketli Ortalama Sonuçlarının Analizleri... 106

5.7 Sonuç ve Öneriler... 108

KAYNAKLAR... 112

ÖZGEÇMİŞ... 114

(7)

SİMGELER DİZİNİ

S Mann-Kendall test istatistiği x_k Veri serileri

α Anlamlılık düzeyi µs S’nin ortalaması

Z Standartlaştırılmış Mann-Kendall istatistiği Var(S) S’nin varyansı

z Standart normal dağılım n örnek yıl

t_i Kuyruk değeri

(8)

Şekil 3.1 Sakarya havzasında seçilen akım gözlem istasyonları... 13

Şekil 4.1 1203 numaralı istasyonda yıllık maksimum debilerin değişimi... 47

Şekil 4.2 1203 numaralı istasyonda yıllık minimum debilerin değişimi... 48

Şekil 4.23 1249 numaralı istasyon yıllık maksimum debilerin değişimi... 58

Şekil 4.24 1249 numaralı istasyon yıllık minimum debilerin değişimi... 59

Şekil 4.25 Sakarya havzasında seçilen akım gözlem istasyonlarının aylık ortalama debilerdeki eğilimlerin değişimi... 65

Şekil 4.26 Sakarya havzasında seçilen akım gözlem istasyonlarının yıllık maksimum debilerdeki eğilimlerin değişimi... 67

Şekil 4.27 Sakarya havzasında seçilen akım gözlem istasyonlarının yıllık minimum debilerdeki eğilimlerin değişimi... 69

Şekil 4.28 1203 numaralı istasyonun aylık ortalama debilerinin hareketli ortalama değişimi... 83

(9)

Şekil 4.35 1233 numaralı istasyonun aylık ortalama debilerinin hareketli ortalama değişimi... 86 Şekil 4.36 1237 numaralı istasyonun aylık ortalama debilerinin hareketli

ortalama değişimi... 87 Şekil 4.37 1239 numaralı istasyonun aylık ortalama debilerinin hareketli

ortalama değişimi... 88 Şekil 4.40 1203 numaralı istasyonun yıllık maksimum debilerinin hareketli

ortalama değişimi... 89 Şekil 4.41 1203 numaralı istasyonun yıllık minimum debilerinin hareketli

ortalama değişimi... 98

(10)

ortalama değişimi... 100

(11)

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge3.1 Sakarya havzasında verilerinden yararlanılan akım gözlem istasyonları... 12 Çizelge 3.2 1203 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen aylık

ortalama akım değerleri... 16 Çizelge 3.3 1219 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen aylık ortalama

akım değerleri... 17 Çizelge 3.4 1221 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen aylık ortalama

akım değerleri... 27 Çizelge 3.14 1203 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen yıllık

maksimum ve minimum debiler... 28 Çizelge 3.15 1219 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen yıllık

maksimum ve minimum debiler... 36

(12)

maksimum ve minimum debiler...

Çizelge 3.24 1245 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen yıllık

maksimum ve minimum debiler... 38

Çizelge 3.25 1249 numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen yıllık maksimum ve minimum debiler... 39

Çizelge 4.1 Aylık ortalama değerlere uygulanan özet istatistiksel bilgiler... 60

Çizelge 4.2 Yıllık maksimum değerlere uygulanan özet istatistiksel bilgiler... 60

Çizelge 4.3 Yıllık minimum değerlere uygulanan özet istatistiksel bilgiler... 61

Çizelge 4.4 Aylık ortalama değerlere uygulanan Shapiro-Wilk isatistiği... 62

Çizelge 4.5 Yıllık maksimum değerlere uygulanan Shapiro-Wilk isatistiği... 62

Çizelge 4.6 Yıllık minimum değerlere uygulanan Shapiro-Wilk isatistiği... 63

Çizelge 4.7 Aylık ortalama debilere uygulanan Mann-Kendall test sonuçları... 64

Çizelge 4.8 Yıllık maksimum debilere uygulanan Mann-Kendall test sonuçları.. 66

Çizelge 4.9 Yıllık minimum debilere uygulanan Mann-Kendall test sonuçları.... 68

Çizelge 4.10 Mevsimsel Kendall test sonuçları... 70

Çizelge 4.11 1203 numaralı istasyonun aylık ortalama debi, yıllık maksimum ve minimum debi miktarlarının hareketli ortalama değerleri... 71

(13)

1. GİRİŞ

Hayat için gereken en önemli maddelerden biri olan suyun, ihtiyacı karşılayacak şekilde temin edilmesi gerekir. Su ihtiyacı yer üstü ve yer altında bulunan kaynaklardan sağlanır. Bunun için su kaynakları veriminin bilinmesi gerekir. Genellikle su ihtiyacının çok büyük bir kısmı akarsulardan karşılanır.

Akarsular yer altından sızan sular ile, toprak üstünden akan ve üst toprak içinden sızan sulardan meydana gelir. Bu duruma bağlı olarak geçici ve devamlı akarsular oluşur. Yer altında bulunan su kaynaklarından diğer bir deyişle aküferlerden sızan sulardan doğal kanallara sızma olduğu süre boyunca akış olur. Devamlı akarsular yer altı sularından beslenir. Su toplama havzalarında meydana gelen toprak üstü ve üst toprak içi akış, çoğunlukla kanal sistemine ulaşır. Yağmur ve eriyen karın, toprak üstünden akarak ve üst toprak katmanı içinden sızarak kanal veya göllere ulaşan miktarı yüzey akış, olarak tanımlanan kanal dışına taşarak veya akarsu yatağı boyunca zararlı olur. Bu durumdaki akımların kontrol edilmesi gerekir.

Yağışlar birçok faktörün birlikte etkisi ile meydana geldiği için miktar ve tekrarlanma aralıkları yönünden çok farklılık gösterir. Buna bağlı olarak su kaynaklarının verimi, yağışlı sürelerde artar, kurak sürelerde ise azalır. Ülkemizde su kaynaklarının verimi ile talep edilen suyun zamana göre dağılımı genellikle uyum gösteremez. Bu durum sulama suyu talebinin bulunduğu dönemlerde daha belirgin olur (Okman 2005).

Su kaynaklarının verimi ile talep edilen suyun zamana göre dağılımı uyum göstermediği zaman akarsu akımları depolanır. Böylece akarsuyun talepten fazla olan akışları, su talebinin karşılanamadığı süreye aktarılmış olur. Depolama ihtiyacı içme, kullanma, sulama ve elektrik elde etmek için gerekli olan su ile taşkın miktarı göz önüne alınarak belirtilir.

Türkiye 26 adet havzaya ayrılmıştır. Havzaların ortalama yıllık toplam akımları 186 milyar m³ dür. Havza su verimleri birbirinden farklı olup Sakarya Havzasının havza

(14)

(Anonim 2005).

Su kaynaklarına olan talepteki artış genel nüfus artış hızından daha yüksek düzeyde seyretmektedir. Özellikle 1990-1995 yılları arasında dünya nüfusunun iki misli büyümesine karşılık su kullanımlarının altı kat arttığı gözlemlenmiştir. Nüfus artışı yanında yaşam standardında kaydedilen gelişmeler de suya olan taleplerin artmasına neden olmaktadır. İçinde bulunduğumuz yüzyılın ilk yıllarında su kaynaklarının yönetimi, tatlı su kaynaklarının kıtlığı, artan nüfus artışı ve kirlenme problemlerinin tehdidi altına girmiş planlamacı ve yöneticileri bu kısıtlar altında karar vermeye

yönlendirmiştir. Küresel bazda kişi başına düşen yıllık su miktarı 1850 yılında 43 000 m³ iken bu miktar artan nüfus sonucunda 9 000 m³ civarına inmiştir

(Akyürek 2003).

Türkiye’de yıllık ortalama yağış yaklaşık 643 mm olup, yılda ortalama 501 milyar m³ suya karşılık gelmektedir. Bu suyun 274 milyar m³ ü toprak ve su yüzeyleri ile bitkilerden olan buharlaşmalar yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69 milyar m³ lük kısmı yeraltı suyunu beslemekte, 158 milyar m³ lük kısmı ise akışa geçerek çeşitli büyüklükteki akarsular vasıtasıyla denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boşalmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 69 milyar m³ lük suyun 28 milyar m³ ü pınarlar vasıtasıyla yerüstü suyuna tekrar katılmaktadır. Ayrıca, komşu ülkelerden ülkemize gelen yılda ortalama 7 milyar m³ su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193 milyar m³ olmaktadır. Türkiye su zengini bir ülke değildir.

Ülkemiz kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı 1 640 m³ile su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır (Altın 2007).

Su kaynakları; hızlı nüfus artışı, kirlenme ve daha birçok problemin yanında olası bir küresel ısınmanın da etkisi altındadır (Akyürek 2003).

Küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğinin etkilerinin küresel boyutu içinde, geçmişteki iklim değişikliklerinde olduğu gibi, bölgesel ve zamansal farklılıklar oluşabilecektir.

(15)

Bunun anlamı gelecekte dünyanın bazı bölgelerinde kasırgalar, kuvvetli yağışlar ile onlara bağlı taşkınlar gibi doğal afetlerin şiddetlerinde ve sıklıklarında artışlar olurken, bazı bölgelerinde uzun süreli, şiddetli kuraklıklar ve bunlarla ilişkili yaygın çölleşme olayları daha fazla etkili olabilecektir (Yıldız ve Malkoç 2000).

Hidrolik yapıların projelendirilmesinde, hidrolojik verilere ihtiyaç vardır. Kuşkusuz göz önüne alınan hidrolojik verilerin gelecekteki olayı niteleme düzeyi söz konusu yapıdan beklenen fayda açısından önemli bulunmaktadır. Taşkın ve ortalama akım değerleri baraj göllerinin kapasitesinin hesabı yada taşkın yapılarının projelendirilmesi, düşük akımlar ise baraj dip savağından akarsuyun mansap tarafına verilecek debi miktarının belirlenmesi yada su kalitesi standartlarının korunması gibi konular açısından önemlidir.

Örneğin taşkın akımlarındaki bir yükseliş bu amaç için gerekli olan yapıların projelendirilmesini, ortalama akımlardaki yükseliş eğilimi ise, baraj rezervuar hacimlerine yönelik tahminleri ve hesaplamaları etkilemesinin yanında düşük akımların eğilim, su kalitesi standartlarının korunması yönünden önemli bulunmaktadır (Cığızoğlu vd 2002). Su kaynaklarından daha etkin bir şekilde yararlanmak için akım dizilerinin uzun dönem seyrini ve salınımlarını dikkate almak gerekir (Yıldız ve Malkoç 2000).

Bu çalışmada, akarsu akımlarında uzun periyotta taşıdıkları su miktarında zamanla görülen değişimler yalnızca taşkın ve kuraklık gibi doğal afetler açısından değil bu akımlara bağlı olarak projelendirilmesi düşünülen hidrolojik yapıların işletilmesi açısından da büyük önem taşıdığı için, bu araştırmada esas olarak Sakarya havzasındaki bazı akarsuların aylık ortalama, mevsimlik ortalama, yıllık en yüksek ve en düşük akımlarının eğilimleri belirtilmiştir.

(16)

Bu bölümde konu ile ilgili daha önce yapılan araştırmaların özetleri verilmiştir.

Aksoy (2002) Akdeniz Bölgesinde yer alan 12 istasyonun yıllık ve mevsimlik yağış miktarlarına Mann- Kendall eğilim analizi uygulamıştır. Sonuç olarak 12 istasyonun bir çoğundaki yıllık yağış miktarlarında azalma ve artışların olduğu, fakat bu azalış ve artışların seçilen istatistik yöntemi olan Mann-Kendall İstatistiğinde bir anlam ifade etmediğini belirtmiştir.

Akyürek (2003) Türkiye genelinde 24 havzada 107 akım gözlem istasyonundaki yıllık ortalama akımlarda eğilim analizini parametrik bir test olan t testi ve parametrik olmayan Kendall testi ile yapmıştır. Yıllık ortalama akım verilerinde trendin her iki test için de Türkiye’nin batı, orta ve güney bölgelerindeki istasyonlarda azalma yönünde olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Birsan et al. (2005) İsviçre’de 48 drenaj alanından aldıkları günlük ortalama akım kayıtlarını üç çalışma döneminde (1931-2000, 1961-2000, 1971-2000) eğilimlerin belirlenebilmesi amacıyla parametrik olmayan Mann-Kendall testiyle analiz etmişlerdir.

Debi eğilimlerinde kış mevsiminde istasyonların % 60’ından fazlasında eğilim olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Sonuçta ilkbahar, sonbahar ve kış mevsimlerindeki eğilim artışından dolayı yıllık akımda artış olduğunu belirtmişlerdir.

Bostan ve Akyürek (2007) En önemli iklim parametrelerden olan sıcaklık ve yağışta zamanla meydana gelebilecek bir eğilimin varlığını tespit etmek için; Türkiye’de yer alan 220 büyük meteoroloji istasyonunda 34 yıllık zaman periyodu içerisinde ölçülmüş aylık ortalama sıcaklık ve yağış değerlerini kullanmışlardır. Ortalama yıllık yağış değerlerine T ve Mann-Kendall testlerini uygulamışlardır. İstasyonların Türkiye genelinde dağılımını ve yoğunluğunu haritalamak, coğrafi katmanlarla ilişkilendirmek ve istasyonların Mann-Kendall katsayılarının Türkiye üzerinde yoğunluk haritalarını elde etmek için Coğrafi Bilgi Sistemini (CBS) kullanmışlardır. Ortalama yağış ve

(17)

sıcaklık değerlerine yalnızca Mann-Kendall testi uygulamışladır. Yıllık ortalama yağış değerlerine uyguladıkları testlere göre Akarçay, Burdur Göller, Seyhan, Ceyhan, Kızılırmak, Yeşilırmak havzalarının bulunduğu istasyonlarda artan yönde eğilim görmüşlerdir. Mevsimsel ortalama değerlerin sonuçlarına göre sıcaklık değerlerinde, en belirgin artışları yaz ve sonbahar mevsimlerinde Ege, Akdeniz, Marmara, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da gözlemlemişlerdir. Yağış sonuçlarına göre, yaz mevsimi hariç, diğer mevsimlerde yağış miktarında artış olduğunu ve bu artışların Doğu Anadolu, Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Ege’de birkaç istasyonda görüldüğünü, yaz mevsimi yağışlarının da K. Menderes, B. Menderes ve Gediz havzalarında azalma gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır.

Cığızoğlu vd. (2002) Türkiye nehirlerindeki taşkın ortalama ve minimum akımlarda eğilim bileşeninin varlığını incelemişlerdir. Türkiye genelindeki 26 havzanın 24’ündeki 100 civarındaki akım istasyonuna ait günlük ortalama akım verilerini ele almışlardır.

Eğilim analizi parametrik bir test olan t testi ve parametrik olmayan τ (Kendall) testi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yıllık maksimum ve ortalama akımlara her iki test de uygulanırken, 1 günlük ve 7 günlük akımlara yalnızca t testi uygulamışlardır. Gözlenen eğilimlerin bölgelere göre dağılımını incelediklerinde Marmara, Ege, İç Anadolu (Sakarya havzası dahil) ve Akdeniz bölgelerindeki akarsuların çoğunun akımlarında eğilim bulmuşlardır. Eğilimi ortalama ve düşük akımlarda maksimum akımlara göre daha çok istasyonda gözlemişlerdir. Eğilimin birkaç istasyon dışında genellikle azalan yönde olduğunu saptamışlardır. Son 30-60 yıllık dönemde Türkiye’nin batı, orta ve güney bölgelerindeki akarsuların özellikle ortalama ve düşük akımlarında (ve bazılarının maksimum akımlarında) anlamlı bir azalma olduğunu ortaya çıkarmışlardır.

Diğer bölgelerde ise istatistik bakımdan anlamlı bir eğilim görmemişlerdir.

Gümüş (2006) Fırat Havzası’nda elektrik işleri etüt idaresi tarafından işletilen 83 akım gözlem istasyonundan, toplam 22 istasyon için eğilim analizi testlerini değerlendirmiş ve bunlar içerisinde en güçlü olduğu belirlenen parametrik olmayan Mann-Kendall testi ve Spearman’ın Rho testini tercih etmiştir. Yaptığı çalışmada, yıllık ortalama akımlarda Aşağı Fırat havzasında bulunan 2 istasyonda azalan yönde anlamlı eğilim gözlemiş, minimum akımlarda ise havza genelinde toplam 10 istasyonda azalan yönde, 1

(18)

bir eğilim gözlemlememiştir.

Kadıoğlu (1997) Türkiye üzerindeki iklimsel kayıt çalışmasında muhtemel eğilimleri ortaya çıkarmak amacıyla on sekiz meteoroloji istasyonunu değerlendirmeye almıştır.

Muhtemel değişimlerin varlığını göstermek için Mann-Kendall derecelendirme sistemi kullanarak, ortalama filtrelenmemiş mevsimlik ve yıllık minimum ve maksimum sıcaklıkları analiz etmiştir. Analizler sonucunda Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklık kayıtlarının 1939 dan 1989 a kadar olan periyot süresince ısınma eğiliminde olduğunu ancak 1955 den 1989 a kadar olan periyotta da soğuma eğiliminde olduğunu belirlemiştir. 1955 yılı civarındaki ortalama en düşük sıcaklıklardaki artışın kentsel ısı adalarının etkisinden kaynaklandığını belirtmiştir.

Kalaycı ve Kahya (1998) Susurluk havzası akımlarının verilerinde doğrusal eğilim aramak amacıyla Sen’s T, Spearman’s Rho, Mann-Kendall ve Mevsimsel Kendall testlerini uygulamışlardır. Parametrik olmayan testlere göre akım ve sediment konsantrasyonunda azalan; su sıcaklığı, elektriksel iletkenlik, sodyum, potasyum, kalsiyum+magnezyum, bikarbonat ve klor konsantrasyonlarında ise artan bir eğilim olduğunu bulmuşlardır. Karbonat, pH, sülfat, organik madde ve bor konsantrasyonlarında herhangi bir eğilim bulamamışlardır.

Kahya ve Kalaycı (2004) Türkiye’deki 26 ayrı havzadan elde edilmiş 31 yıllık periyodları kapsayan aylık akarsu akımlarının eğilimlerini değerlendirmişlerdir.

Parametrik olmayan 4 eğilim testlerini esas almışlardır (Sen’in T’si, Spearman’ın Rho’su, Mann-Kendall ve Mevsimsel Kendall). Sonuç olarak, Türkiye’nin batısında genel olarak 0.05 oranında önemli bir düşüş eğilimi sergilenirken, doğuda herhangi bir eğilimin olmadığını görmüşlerdir. Çoğu durumda ilk dört testin, eğilimlerin varlığına ilişkin aynı sonuçları sağladığını ortaya çıkarmışlardır.

Kosif (1999) Yeşilırmak havzası sınırları içerisinde bulunan 24 değişik istasyonun yıllık bazda ortalama sıcaklık, toplam yağış, ortalama akım, toplam buharlaşma, ortalama

(19)

güneşlenme süreleri, bulutlu ve kapalı geçen gün sayıları gibi iklimsel özellikleri, 1930–1997 yılları arasında gözlenmiş 43 adet iklim serisini analiz etmiştir. Bu serilere önce homojenlik testi daha sonra eğilim analizi testleri uygulamıştır. Sonuçta havza genelinde ortalama sıcaklıklarda belirgin bir azalış, toplam yağışlarda belirgin bir artış, ortalama akımlarda artış, toplam buharlaşmalarda azalış, ortalama güneşlenme sürelerinde azalış ve bulutluluk verilerinde eğilimlerin bölgesel olarak değiştiğini tespit etmiştir. İklimin en önemli elemanı olan sıcaklığın azalış eğilimi göstermesinin nedenini yerel kirleticilerin sıcaklığı azaltma yönündeki etkilerinden kaynaklandığını düşünmektedir.

Lins and Slack (1999) ABD’de orijinal Mann-Kendall testi ile eğilim analizi yapmış, akışta ve yağışta artan yönde bir eğilim olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Molnar and Ramirez (2001) New Mexico’nun kuzeybatısındaki Rio Puerco havzası için son elli yılın yıllık, aylık ve günlük verilerinde çökelme ve akım eğilimlerini incelemişlerdir. Havzadaki yıllık çökelme eğilimi Amerika’nın güneybatı bölgesine etki eden büyük orandaki iklim değişkenlerinin bir parçası olduğunu görmüşlerdir.

Hidroklimatik veri analizleri sonuçları, yaz dışındaki aylarda nemliliğin genel olarak arttığını göstermiştir. Yağışlı günlerin sayısı arttıkça gözlenen akım eğilimlerinde artış gözlemlemişlerdir.

Okman (2005) Dünyadaki suyun zamanla değişimi, dağılımı ve statik, kinematik, dinamik özellikleri ile su kaynaklarının kıymetlendirilmesi, geliştirilmesi, işletilmesi, optimizasyonu, korunması ve kirlenmesinin önlenmesi konularındaki bilgileri ortaya koymuştur.

Önöz vd. (2007) Su kaynaklarının planlanması ve işletilmesi için su miktarlarının zamanla değişiminin incelenmesinin önemli olduğunu vurgulamışlar; bu amaç doğrultusunda Türkiye’nin 26 akarsu havzasından 24’üne ait toplam 108 akım gözlem istasyonu için Mevsimsel Mann-Kendall testi uygulamışlardır. Mevsimsel değişimi belirlemek için dört tane mevsim su yılını; 1. mevsim Ekim-Kasım-Aralık, 2. mevsim

(20)

olarak tanımlamışlar; sonuç olarak 1. mevsimde istasyonların %19’unda, 2. mevsimde

%31’inde, 3. mevsimde %18’inde, 4. mevsimde %37’sinde azalan yönde eğilim gözlemlemişlerdir.

Öztürk (1997) Sakarya Havzasında yer alan sekiz alt havzada, akarsu ile taşınan sediment miktarlarının belirlenmesinde kullanılabilecek üç yöntemle süspanse sediment miktarlarını bulup birbiriyle karşılaştırmıştır. Sakarya havzasında akarsularla taşınan yıllık sedimentin büyük bir kısmının Ocak-Haziran ayları arasında ve özellikle Şubat, Mart ve Nisan aylarında taşındığını tespit etmiştir. Alt havzalardan birinde 6 yılda taşınan toplam süspanse sedimentin % 65.4 ünün bir günde, % 94.4 ünün sekiz günde ve % 97.2 sinin 31 günde taşındığını ortaya koymuştur.

Partal (2003) Türkiye genelinde yağış eğilim analizi için parametrik olmayan serisel bağımlılık etkisi ve mevsimsellik de göz önüne alınarak Mann- Kendall testi ve Sen ‘in T testi yöntemlerini kullanmıştır. Özellikle Türkiye’nin batı ve güneyi ile Karadeniz kıyı şeridi başta olmak üzere azalma eğilimi olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Richards and Baker (2002) Ohio’nun kuzeybatısında dört nehirde 1975-1995 yılları arasında her nehirden 4500 ile 6800 arasındaki günlük yoğunluk verilerini alarak su kalitesi eğilimini belirtmek amacıyla yaptıkları çalışmada, parametrik ve çizgisel olmayan eğilimler gübre ve suni gübredeki uygulama oranlarının fosfor ve toplam nitrojendeki eğilimlerin en önemli sebebi olduğunu belirlemişlerdir.

Topaloğlu (2006) hidrolojik değişkenlerin eğilimlerini tanımlayan bir yöntem kullanılmıştır. Söz konusu yöntem eğilimleri belirlemek için seri ve çapraz korelasyonla veya seri ve çapraz korelasyonsuz parametrik olmayan bölgesel Mann-Kendall yöntemidir. Araştırmada Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesindeki istasyonlarda ölçülen 75 akarsu ağı için yıllık minimum, ortalama, maksimum ve aylık 15 akarsu değişkeni incelemiştir. Araştırma sonunda İç Anadolu, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde

(21)

Toros (1993) Bölgesel olarak iklimde bir değişimin olup olmadığını belirleyebilmek için Türkiye genelini temsilen 18 meteoroloji istasyonuna ait yağış ve sıcaklık verilerine Sperman mertebe korelasyonu ve Mann-Kendall mertebe korelasyonu test istatistiği uygulamıştır. Sonuçta yüksek sıcaklık ve yağışta genelde belirgin bir eğilimin olmadığını buna karşın ilkbahar düşük sıcaklıklarında 1950’li yıllarda başlayan ve zamanla artan yönde bir eğilimin olduğunu saptamıştır.

Tonkaz ve Çetin (2005) ülkemizin en büyük entegre projesinin yürütüldüğü GAP alanı merkezinde yer alan Şanlıurfa meteoroloji gözlem istasyonuna ilişkin uzun yıllık aylık yağış serilerini, Standardize Yağış İndisi (SPI) yöntemi ile kuraklık analizinin yapılması ve kuraklık indisi serilerindeki olası gidişleri aylık bazda incelemişler, gidiş analizlerini ardışık Mann-Kendall yöntemine göre yapılmışlardır. Gözlem süresince ekim ayında şiddetli kuraklık gözlenmezken; şubat, mart, nisan ve ekim aylarında birkaç yıl şiddetli kuraklık meydana gelmiş olmasına rağmen, SPI serilerinin ardışık Mann-Kendall istatistikleri tamamen rasgele karakterli davranış gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır.

Diğer ayların SPI değerleri için hesaplanan ardışık Mann-Kendall istatistikleri zaman zaman güven sınırları dışına çıkmasına rağmen gidişleri istatistiksel olarak önemli bulmamışlardır (P<0.05). Kuraklık eğilimi bakımından en kritik ayın ocak ayı olduğunu belirlemişlerdir.

Yenigün ve Gümüş (2007) Türkiye’nin en önemli havzalarından biri olan Fırat Havzası akımlarında görülen eğilimlerin nedenlerinin araştırılması için havzadaki toplam 22 istasyon için eğilim analizi testleri uygulamışlar ve bunlar içerisinde en güçlü olduğu belirlenen parametrik olmayan Mann-Kendall testi ve Spearman’ın Rho testini tercih etmişlerdir. Eğilim tespit edilen istasyonlarda eğilim başlangıç yılını belirlemek için, parametrik olmayan Mann-Kendall Mertebe Korelasyon testi, eğilim eğilimlerini belirlemek için de Sen’in Trend Eğim metodunu kullanmışlardır. Uyguladıkları testler sonucunda yıllık ortalama akımlarda Aşağı Fırat havzası’nda bulunan bazı istasyonlarda azalan yönde eğilim, minimum akımlarda ise havza genelinde toplam 10 istasyonda azalan yönde, az sayıda istasyonda ise artan yönde eğilim, maksimum akımlarda ise anlamlı bir eğilim bulunmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Eğilimin etkisinin

(22)

Keban Barajı etki alanında önemli bir eğilim değerinin bulunmadığı, Karakaya Barajı ve Atatürk Barajının akımların azalmasında ve azalmanın sürekliliğinde önemli bir etkisinin olduğu sonucuna ulaşmışlardır.

Yıldız ve Malkoç (2000) Türkiye’deki tüm akarsu havzalarının çıkış noktalarında bulunan, Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından işletilen akım gözlem istasyonlarının uzun dönem yıllık ve mevsimlik ortalama akımlarının zaman serilerini oluşturmuşlar, havza bazında akım miktarlarında artma veya azalma eğilimi olup olmadığının araştırılmasıyla birlikte kurak ve ıslak periyot özelliklerini incelemişler ve sonuç olarak Doğu Akdeniz Havzası içerisinde yer alan ve ülkemizin alt coğrafi bölgeleri olan Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi akarsu havzalarında uzun periyotta akarsuların akım miktarlarında azalma eğilimleri gözlemişlerdir. Marmara ve Batı Karadeniz Bölgesinin kıyı kuşağında, Orta ve Doğu Karadeniz Bölgelerinin tamamında ve Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan akarsu havzalarında akarsuların akım miktarlarında uzun periyotta artış eğilimleri saptamışlardır.

Yu et al. (1993) Kansas eyaletinde bulunan Arkansas, Verdigris, Neosho ve Walnut havzalarından 15 adet örnek almışlar ve 4 farklı parametrik olmayan yöntem kullanarak 17 bileşen içeren örnekleri incelemişlerdir. Sonuç olarak iletkenlik, çözünürlük, sertlik ve sedimentte bir düşüş olduğunu; bu düşüşün sebebinin havzadaki su miktarının azalmasındaki artıştan kaynaklandığı sonucuna ulaşmışlardır. Diğer bileşenlerin (kalsiyum, sodyum, potasyum, sülfat, klorid, toplam fosfor, amonyak, organik nitrojen vd.) düşüş sebebinin de kirlilik kaynaklarının azalmasından kaynakladığını belirtmişlerdir. Homojenlik testine göre ise hem bölgesel hem de havzadaki eğilimlerin homojen olmadığını saptamışlardır.

Zhang et al. (2001) Canadian Reference Hydrometric havza ağlarında son 30- 50 yıl için 11 adet hidroklimatik değişkeni incelemişlerdir. Sonuçta yıllık ortalama akarsu debisine göre belirlenen eğiliminde düşüş gözlemişlerdir. Çoğu aylardaki aylık ortalama akışın düştüğünü ve en büyük düşüşün ağustos ve eylül aylarında olduğu sonucuna

(23)

varmışlardır. Kuzey British Columbia ve yukarı bölgesinde mart ve nisan aylarında önemli bir derecede artış olduğu; bu artışın sebebinin buzulların kırılıp erimesinden ve şiddetli yağışlardan kaynaklandığını belirtmişlerdir. Güney Kanada’da günlük akış dağılımının bütün %1’lik bölümünde ise önemli miktarda düşüş gözlemişler, bu düşüşün sebebini nehirlerin erkenden donmasına bağlamışlardır. Hidroklimatik değişkenlerde gözlenen bu eğilim Kanada’da yapılan çalışmalarda uygunluk göstermiştir.

(24)

3.1 Materyal

Çalışmada, Sakarya havzasında seçilen akarsular üzerinde bulunan ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE) tarafından işletilen akım gözlem istasyonlarından elde edilen veriler kullanılmıştır. Araştırmada göz önüne alınan akım gözlem istasyonları çizelge 3.1’de verilmiştir (Anonim 1960-2001).

Çizelge 3.1 Sakarya havzasında verilerinden yararlanılan akım gözlem istasyonları İstasyon

No İstasyon Adı Açılış

Tarihi

Kapanış Tarihi

Gözlem Süresi (Yıl)

1203 PORSUK Ç.-BEŞDEĞİRMEN 19.12.1935 - 41

1219 DİNSİZ Ç.-YAĞBASAN 09.09.1952 - 39

1221 SAKARYA N.-DOĞANÇAY 12.09.1952 - 41

1222 KOCASU-RÜSTÜMKÖY 13.09.1952 - 41

1223 SEYDİ S.-HAMİDİYE 17.09.1952 01.12.1997 36

1224 SAKARYA N.-AKTAŞ 01.10.1952 - 38

1226 ANKARA Ç.-MEŞECİK 11.08.1953 - 38

1233 ALADAĞ Ç.-KARAKÖY 23.05.1954 - 40

1237 MUDURNU Ç.-DOKURCUN 15.06.1955 - 41

1239 OVA Ç.-EYBEK 22.07.1955 30.09.2003 37

1245 KİRMİR ÇAYI-TAKSİR KÖP. 14.10.1961 30.11.2003 39

1249 KARASU Ç.-VEZİRHAN 01.10.1972 - 28

(25)

Şekil 3.1 Sakarya havzasında seçilen akım gözlem istasyonları

(26)

Sakarya Havzası 58 160 km² lik alanı ile Türkiye yüzölçümünün 1/13’ünü oluşturmaktadır. Sakarya Havzası Ankara ve İstanbul gibi büyük merkezler arasında olması sebebiyle; ekonomik, kültürel, ulaşım ve sağlık açısından Türkiye’nin diğer bölgelerine göre daha iyi durumdadır. Sanayi özellikle Eskişehir, Ankara, Adapazarı ve Kütahya illerinde ağırlıklı olmak üzere havzada hızla yayılmaktadır.

Havzada 20 715 km²lik ova bulunmaktadır. Bunun 16 716 km²si sulanabilir niteliktedir. Havzaya adını veren Sakarya nehri havzanın en önemli akarsuyu olup Çifteler yakınlarındaki Kırkgöz kaynaklarından doğar (Öztürk 1997).

Sakarya nehrinin en önemli kolları arasında; Aladağ çayı, Ankara çayı, Çark suyu, Dinsiz çayı, Göksu, Göynük çayı, Karasu, Kirmir çayı, Mudurnu çayı, Ova çayı ve Porsuk sayılabilir.

Sakarya havzası içinde; Çubuk I, Sarıyar, Çubuk II, Bayındır, Kurtboğazı, Musaözü, Porsuk, Enne, Gökçekaya, Dodurga, Kaymaz, Asartepe, Kunduzlar, Çamlıdere, Çatören ve Eğrekkaya barajları bulunmaktadır (Öztürk 1997).

Havza içinde özellikle Ankara ve Eskişehir civarında olmak üzere Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 1956-1994 yılları arasında yapılmış olan 37 gölette 27.03 hm³su depolamaktadır (Öztürk 1997).

Sakarya nehrinin uzunluğu 125 km ortalama genişliği 100 m, ortalama eğimi

%0.0458’dir (Öztürk 1997).

(27)

3.1.2 Araştırma alanının iklimi

Sakarya havzasında Orta Anadolu ve Batı Karadeniz iklim özellikleri görülmektedir.

Yıllık yağmur miktarı 367-798 mm arasında değişmektedir. Aylık ortalama sıcaklık -0.2 ile 23.3 ⁰C arasında değişim göstermektedir. Ankara çayı hariç diğer akarsular sulamada rahatlıkla kullanılabilecek özelliğe sahiptir (Öztürk 1997).

3.1.3 Sakarya havzasının alanı

Sakarya havzasının alanı 58 160 km²’dir. Sakarya havzasının tarım alanı 2 814 341 ha, yıllık toplam akımı 6.40 km³’ dür (Altın 2007).

Sakarya Havzasından seçilen ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından işletilen akım gözlem istasyonlarına ait aylık ortalama, yıllık maksimum ve yıllık minimum akım verileri çizelge 3.2- 3.25 ’te verilmiştir.

(28)

değerleri

Aylık Ortalama Debi (m³/s) Aylar

Yıl 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1960 3.47 4.17 4.25 10.55 11.97 16.46 16.78 9.92 10.63 4.80 3.43 3.47 1961 4.25 4.53 8.15 10.75 16.54 13.31 12.29 8.31 6.38 3.51 2.60 2.68 1962 3.38 3.74 4.21 4.14 10.52 19.81 12.29 6.85 4.17 2.31 1.94 2.43 1963 4.29 3.76 14.93 26.23 42.93 30.56 22.72 31.23 25.64 10.95 5.51 5.28 1964 6.62 7.33 9.69 6.30 10.87 29.18 12.09 9.10 13.04 5.40 3.42 4.02 1965 5.36 5.47 11.82 11.82 24.34 34.58 43.32 35.33 14.73 6.93 5.43 5.55 1966 6.30 8.15 11.78 30.29 21.07 29.14 26.03 15.83 10.75 5.36 4.37 4.96 1967 5.59 6.07 10.71 13.55 9.53 13.71 15.16 10.67 5.16 3.47 3.15 3.62 1968 4.29 5.09 5.99 19.77 29.77 59.86 28.79 15.99 11.11 6.22 5.24 6.07 1969 6.54 6.93 11.89 19.53 35.92 32.53 27.06 22.49 9.96 8.07 5.43 5.51 1970 6.73 7.17 14.06 21.35 31.07 34.50 28.59 14.73 9.69 7.44 5.63 6.26 1971 7.60 8.27 9.22 10.04 8.98 15.36 13.86 9.85 8.23 4.88 4.65 5.24 1972 5.47 6.22 9.53 6.62 9.77 10.71 8.86 6.66 9.33 5.28 3.72 3.93 1973 5.12 5.32 4.96 5.20 6.03 11.58 9.92 6.93 4.80 3.38 2.80 2.47 1974 3.19 3.68 5.04 4.61 9.57 15.16 10.16 9.18 5.75 3.16 2.96 3.21 1975 3.83 4.41 5.08 5.79 7.25 12.13 10.04 11.93 8.82 4.02 3.75 3.98 1976 4.02 5.08 7.92 10.59 13.75 12.52 16.34 11.26 7.01 3.06 2.86 3.13 1977 4.14 4.33 7.72 6.70 8.63 7.88 7.05 5.63 2.97 1.74 1.65 2.75 1978 3.56 3.87 5.24 14.49 37.14 26.82 25.01 13.63 7.05 4.06 3.40 4.80 1979 5.47 6.03 7.76 24.02 22.13 12.60 10.08 13.31 14.02 5.47 4.33 4.53 1980 5.40 6.66 8.55 17.60 18.79 21.70 23.95 12.25 6.93 4.06 3.86 4.92 1981 5.36 6.38 12.48 19.69 23.51 37.97 18.31 15.40 8.86 5.36 4.61 4.92 1982 5.71 6.50 22.17 14.38 11.38 12.21 11.82 10.59 7.72 3.92 3.05 3.46 1983 4.45 4.65 4.77 5.51 6.93 10.44 10.55 5.83 6.10 3.54 2.40 2.54 1984 3.54 6.70 14.30 11.66 18.94 22.96 36.43 24.02 8.31 6.03 7.17 5.91 1985 5.24 6.10 6.46 14.22 17.49 16.46 19.65 9.61 5.79 2.97 2.69 2.84 1986 4.41 3.74 4.14 6.62 11.66 11.11 6.73 4.45 3.70 2.25 1.82 3.26 1987 3.66 3.71 5.47 17.68 14.89 17.25 17.96 15.36 5.51 2.65 2.12 2.00 1988 3.69 4.41 5.12 5.08 5.71 9.14 10.24 7.72 4.17 2.06 1.84 2.13 1989 2.84 4.25 4.77 4.14 3.86 4.33 2.98 2.19 1.56 1.45 1.21 1.37 1990 2.24 2.50 3.45 3.78 4.41 4.65 5.04 3.78 2.02 1.45 1.27 1.90 1991 2.17 2.13 3.45 3.02 7.84 7.05 5.75 4.37 3.13 2.28 1.45 1.62 1992 2.32 2.41 2.77 2.89 3.38 4.33 7.17 3.61 2.44 2.57 1.58 1.46 1993 2.06 2.26 2.38 2.65 8.51 5.95 5.99 5.20 2.60 1.29 1.41 1.32 1994 1.83 2.21 2.33 2.45 2.58 2.88 3.51 2.55 1.16 1.10 1.31 1.21 1995 1.55 2.04 2.24 4.25 3.74 5.63 14.38 4.49 1.86 1.56 1.34 1.47 1996 2.18 2.52 3.35 3.89 11.46 10.28 13.94 6.14 3.09 1.84 1.41 1.98 1997 2.26 2.00 2.67 3.67 2.96 2.86 5.87 4.61 2.62 1.56 1.97 1.97 1998 2.35 2.65 4.10 3.19 7.72 6.85 12.76 9.81 7.09 2.22 1.39 1.67 1999 2.21 2.73 3.80 5.59 17.21 16.30 17.60 6.30 4.57 2.34 2.36 3.02 2000 3.28 3.92 3.44 3.29 4.88 9.14 14.85 11.85 5.16 1.82 1.85 2.15 2001 2.98 3.40 3.71 3.11 3.56 3.66 3.46 2.60 1.50 1.37 1.36 1.46

(29)

Çizelge 3.3 1219 Numaralı akım gözlem istasyonunda ölçülen aylık ortalama akım değerleri

Yıl 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1960 2.83 3.45 4.90 19.18 14.74 8.66 7.56 2.82 4.70 2.27 3.99 0.64 1961 1.54 1.46 3.22 11.95 16.43 10.31 4.15 2.80 4.44 5.87 1.22 1.35 1962 1.89 4.31 5.75 5.75 17.46 19.51 11.58 2.35 1.60 1.83 0.75 1.22 1963 2.67 1.45 17.79 22.55 9.37 20.29 8.83 7.64 3.52 2.18 1.01 2.69 1964 4.05 4.52 22.47 9.57 23.05 16.64 6.49 10.48 2.91 1.95 1.82 3.94 1965 2.09 9.33 11.13 4.85 19.39 13.84 19.27 7.76 2.39 14.67 2.69 1.43 1966 1.90 3.37 7.60 11.71 4.89 18.57 10.39 3.11 3.22 1.27 1.23 1.28 1967 1.19 1.01 1.75 8.54 12.78 15.24 9.49 9.16 3.51 1.80 2.52 2.37 1968 5.75 12.37 16.64 17.91 18.24 15.04 8.50 4.19 2.34 1.10 1.60 8.38 1969 **** **** **** **** **** **** **** **** **** **** **** ****

1970 **** **** **** **** **** **** **** **** **** **** **** ****

1971 5.42 6.82 21.53 8.83 9.82 16.06 13.97 6.94 6.90 1.64 1.49 1.59 1972 2.84 3.31 19.39 8.05 10.68 4.89 4.93 4.19 18.77 8.38 4.35 3.75 1973 9.49 9.00 4.31 9.86 8.50 15.73 11.95 4.04 2.81 1.56 1.57 1.28 1974 2.15 8.91 16.06 5.38 9.41 9.57 4.89 8.59 2.43 1.47 5.14 1.78 1975 1.22 1.60 11.38 10.80 23.58 15.69 5.96 22.10 4.19 1.37 1.40 1.25 1976 1.89 3.00 7.89 10.60 11.05 4.85 4.40 3.07 3.13 1.98 2.13 1.61 1977 4.23 4.01 8.26 6.70 4.08 17.34 8.22 3.42 2.40 1.56 0.94 1.46 1978 2.21 2.49 8.09 16.51 10.97 7.39 13.10 4.15 1.70 1.18 6.98 3.62 1979 ^3.96 ^3.03 8.67 16.43 10.19 5.09 3.50 2.33 2.38 1.98 2.30 4.77 1980 3.36 10.76 15.04 20.50 15.61 27.36 7.39 7.60 2.95 1.38 1.49 1.51 1981 2.37 8.75 16.97 21.57 16.39 23.79 4.97 7.19 2.74 8.96 1.84 1.97 1982 ^2.07 3.18 15.16 15.32 13.43 16.47 14.13 6.24 2.80 2.49 4.40 2.05 1983 1.53 1.84 2.36 17.79 11.79 18.24 9.74 3.42 3.69 3.12 2.03 2.09 1984 8.91 167.61 8.17 9.16 13.23 12.78 22.35 6.90 4.10 3.63 2.72 1.54 1985 1.51 3.23 3.45 5.67 12.04 14.54 7.44 2.88 2.28 1.48 0.76 0.86 1986 ^6.94 5.92 10.23 16.27 13.10 5.92 3.40 2.34 2.72 1.09 0.67 0.91 1987 1.24 7.81 7.02 17.38 8.17 23.79 7.35 4.23 2.78 1.80 1.06 0.74 1988 1.39 4.35 14.67 6.12 6.20 10.27 6.82 4.85 4.44 1.90 1.10 1.27 1989 2.88 11.09 11.87 8.26 4.56 4.19 1.96 2.13 1.93 1.49 0.71 0.85 1990 3.75 19.06 13.19 11.17 10.27 9.00 9.04 12.90 4.89 1.80 0.99 1.90 1991 3.23 2.46 4.52 4.04 26.33 6.70 19.06 9.74 6.86 11.13 1.67 2.49 1992 2.29 2.83 18.03 15.16 17.29 20.33 9.16 3.98 2.91 3.18 1.43 1.06 1993 ^1.88 ^3.18 7.02 10.31 9.78 9.37 5.05 6.33 2.43 1.17 2.71 1.56 1994 1.36 3.43 4.19 4.77 8.75 3.93 2.50 3.41 1.45 0.57 0.53 0.70 1995 2.17 11.38 20.38 15.98 6.70 16.06 13.56 2.90 2.10 2.28 0.99 1.28 1996 2.39 7.81 5.01 10.80 8.96 20.75 13.47 2.84 2.46 1.93 1.23 1.52 1997 9.69 2.97 9.82 10.43 12.28 9.61 25.47 4.52 4.97 1.86 24.65 3.16 1998 16.68 5.22 13.80 14.34 16.60 14.42 8.30 29.21 5.46 2.91 1.48 1.59 1999 2.88 2.67 11.09 4.31 19.88 6.49 4.81 2.11 9.57 2.61 4.35 3.72 2000 ^3.45 ^6.29 5.63 15.94 19.14 20.75 15.16 8.46 11.34 2.58 2.50 2.83 2001 4.89 2.58 5.50 3.08 6.08 7.64 4.23 4.01 1.81 1.51 1.41 1.07

(30)

değerleri

Yıl 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1960 67.24 91.40 97.71 140.78 135.53 161.80 149.19 118.72 84.05 66.19 75.12 84.58 1961 98.76 82.47 97.71 105.59 129.23 115.57 110.84 81.95 86.15 57.78 51.90 67.24 1962 97.18 121.35 124.50 90.35 104.01 147.61 122.40 77.22 61.46 38.45 46.96 63.56 1963 83.00 87.73 183.34 378.75 546.33 393.46 320.97 356.16 247.95 127.13 68.29 89.30 1964 127.65 148.66 229.04 156.54 196.99 240.59 170.20 158.65 100.34 56.73 46.86 101.39 1965 112.42 127.65 208.03 170.20 211.70 275.79 518.49 457.02 177.03 115.57 103.49 112.94 1966 138.16 132.90 150.24 219.58 266.86 306.26 406.07 184.91 123.97 86.68 87.20 91.40 1967 97.71 108.22 132.38 171.78 172.83 223.78 226.41 158.12 99.28 64.61 35.88 58.31 1968 109.79 98.23 162.32 214.85 287.35 530.57 530.57 208.55 129.23 99.81 117.15 132.38 1969 136.06 125.03 174.93 234.82 367.72 411.85 415.00 400.82 152.34 109.27 73.02 112.94 1970 89.30 176.51 172.30 263.18 419.20 430.76 449.67 213.80 183.86 118.20 97.18 100.86 1971 144.99 153.92 193.32 235.87 180.71 231.14 200.67 156.54 108.22 55.16 92.46 130.80 1972 166.00 105.59 176.51 165.47 141.31 149.72 113.99 89.83 127.65 90.88 89.83 114.52 1973 143.94 148.66 153.39 123.45 101.91 143.94 171.78 79.32 43.29 25.74 17.55 15.92 1974 33.73 57.26 119.77 96.13 118.72 126.60 99.81 126.60 117.67 75.12 106.64 75.65 1975 74.07 94.03 90.35 118.20 190.69 146.56 133.96 193.84 132.38 57.26 87.73 86.15 1976 113.99 156.54 170.73 169.68 166.00 154.44 187.01 119.25 84.05 91.93 54.11 58.31 1977 99.28 87.73 123.45 116.62 128.70 177.56 176.51 96.13 105.06 39.98 52.37 50.27 1978 66.19 65.66 119.25 150.77 164.42 151.82 249.00 144.46 91.93 91.40 86.68 130.28 1979 113.99 150.77 151.29 211.18 275.27 155.49 154.97 143.41 192.27 195.42 99.28 80.90 1980 77.22 110.84 121.35 137.63 161.80 215.90 219.06 169.68 107.16 94.03 83.00 79.85 1981 119.25 163.37 164.95 287.87 261.61 332.53 245.85 192.79 130.28 148.14 156.54 102.96 1982 92.46 118.72 160.75 270.01 266.86 203.82 178.08 170.73 146.04 73.02 81.42 158.65 1983 116.62 113.99 123.45 129.75 95.08 143.41 91.40 58.84 65.66 80.90 110.84 98.23 1984 87.20 99.28 114.52 132.38 173.88 214.33 297.33 304.16 110.32 97.71 95.08 131.33 1985 89.83 120.82 122.92 122.40 146.56 207.50 140.26 45.97 43.08 83.00 85.63 88.25 1986 94.03 89.83 99.81 157.07 169.68 204.35 105.59 69.87 58.31 83.53 31.31 42.29 1987 76.70 80.37 84.05 190.69 192.79 259.51 270.54 177.03 115.04 72.49 70.92 120.82 1988 111.37 61.99 101.91 98.23 67.77 106.64 147.09 84.05 102.96 65.66 55.68 54.11 1989 88.78 142.89 179.13 96.66 56.73 71.44 37.51 34.57 30.26 28.52 54.63 46.96 1990 44.13 108.22 176.51 156.54 103.49 147.09 150.24 153.39 49.59 41.92 27.79 77.75 1991 67.24 63.56 101.91 91.93 139.73 106.11 115.04 71.97 40.50 62.51 57.78 54.63 1992 56.73 46.86 97.18 112.94 130.80 179.66 242.17 101.39 59.36 53.58 35.56 37.56 1993 99.28 71.97 94.56 105.06 126.08 136.06 139.73 111.89 41.97 36.30 55.68 35.04 1994 34.62 76.70 76.70 77.75 80.37 85.10 49.17 37.56 21.17 14.13 24.01 28.26 1995 29.10 47.07 113.99 152.34 97.18 109.79 179.13 90.35 36.61 25.32 25.48 38.14 1996 57.26 93.51 100.86 120.82 117.67 133.96 183.34 86.15 50.54 42.66 48.70 54.63 1997 76.17 76.17 74.07 180.18 94.56 102.44 252.68 109.27 74.07 51.85 77.75 65.66 1998 89.83 97.18 224.31 175.46 263.18 161.80 216.96 202.77 166.00 104.01 74.59 56.21 1999 40.40 61.99 91.93 96.66 216.43 226.41 220.11 75.12 70.39 45.54 51.38 46.12 2000 66.19 107.16 81.95 168.10 138.68 158.65 285.25 158.65 85.63 115.57 65.66 47.75 2001 55.16 59.36 56.21 75.65 96.13 56.73 47.54 67.77 19.70 22.64 17.97 24.43