ç ış ı ı ı ı ı ı ı ıı ı çı ı ı ı ı ığı ı ğ ı ı ı ıı ı ı ı

Benzin Bıttı'

Y

96

J ğ,

=

=

I(elle Göründü ^!

Enerji tasarrufu sağlayan, hatta sıfır tül<etim aşamasına

del<

uzanan yapıIar

tasarlama etkinliği' anlaşılahilİr nedenlerIe son yılların gözde düşünme alanlarında- biri. Canadİan Center for Architecture (GCA) tarafından 7 l(asım 2007 ^- 20 Nisan 2008 tarihleri arasında düzenlenen "lj73= ^{Sorry, Out} of Gas" başIıl<Iı sergi de bu l<onuyu, L973 petrol l<rizi sonrasında el<olojik mimarlılt alanında yaşanan gelişmele' hağIamında l<onu alıyor. Sözl<onusu serginin al<la getirdiği bu dosyada Seda Tönük ekolojil< mimarIığın tarihtel<i belli başlı dönüm nol<talarını hatırlatırl<en,

l(utlu Sevinç I(ayıhan mimar Malcolm Wells özelinde yeraltı mimarIığını irdeliyor,

1 Naturhaus (Tabiat Evi). mimar:8engt Warne' isveç,1977.

2 Konut Yerleşimi Projesi, mimar: 0.

hlaihias Ungers, Solar Design Competition 1. Ödül, Almanya, ı979.

El<oloji ve El<olojilt

MimarIığın Dönüm

N ol<taIarı

Seda Tönült

l

iıısıı-ıtlğltı ekolojiyle iırsııı'ılık tırril-ıiıriıı l-ıırslırııgıcıııdı,ıı-ı iti[ıareı-ı prirtik ı-ıedeı-ılerle ilgileı-ılııiştir. ilkel toplı.ıı-ı'ı1iır lrıryııtlaırı ı'ı ı dev:ıııı etti re['ıi lı'ı'ıek içiıı _çev releri lıakkıııdı'ı beIirli bir L'ıilgi [ıirikimiııe sırl-ıip olıı-ıa k zorrıııda k iı ln-ıışl,'ırclıı. Doğal giiçleı,

[:ıitki ler ve ]-ıııvvıı ı-ılt'ı r lriıkkıırc]a-ı sıl-ıırlı dlr olsa keı'ıdi leriı'ıe yöı'ıel ik va rırrl ı l-ıi l gi ler ediı-ııııişlerdir. Ekoloj i teriıı'ıiı-ıi biliııısel literatii re Alırrııı-ı [ıivoIo ^j i tızıııtıırı E.rı-ıst

Hireckel klı zaıı'ıdırıırıştır ⁽ l 8 6 6 ). Hiıeckel ekolo ^j i sözciiğiırıii Yı-ı ı-ıiıııcıı ^" vlıse'ıı-ı ı liııı ver,

\,ı"ırt" lıı'ıliıır'ııııı ^geleı'ı r-lito-ç ile [ıiliıı-ı

ı.ı

da söyleııı ıııı ^] tı ıı-'ı ıı-ıiı geleı-ı /rı3i ı sözcii kle ri n deı-ı

tiıretnıiştir. Ekcılo; i etiıı-ıolo ^j ik rılarak

" yerleşı-ııe [ıili ı'ı'l i " y:ı diı ^{" yı.ırt} scjvleı-ı-ıi''

,ıııl,ıı-ııl,ırıı-ıı içern-ıektedir. Dzırwiıı'

in,

^.

sz't Vi:t şll1 ^{l 11 k} oş u ^I l a rı ola r:ık aı d l ıı ırd ı rtl ı a' ktırır-ıaşık ilişkileriı-ı tiiır-ıii, bir

bıışkı

.l, hayvaıı ya diı Lıitkilerin diğer C:ınIl1ii]' bı,ılı-ıı-ıdı-ığrı orgaınik ve inorg:ıni k rırt... ^{:^}

siirdürdiiğii dostçıl _1,aı daı

diişıııiıncı

il işk ilerin riinı ii ekoI<-ı ^j

ilıiıı

lıesııesi olıı-ıı-ışttır ^l . Ekolo ^j i disipliııiniıı, dogı,

l',i liııı]eı'

lıliılılııııı

Sıııı ı'la rııı ı aşlp Lı\'t..

f_en ['ıiliıı-ıleri ile sosyal [ıiIiııleriı-ı _çeşi:

tı laıı larıı-ıı destekleı'ı-ıesi bı-ıgiiı-ı lırtık 1'

c;ııııilısl

tırı

iıııdlrn beııiıııseııııı istir.

Miıııarlıkta

ekoloji koı-ıı-ıstı da :ıs]ın.l..

Lıağlırı-ııda iı-ıslıı-ı l ı k t:ırilıi kada r es k ı.l ^- iı-ıs:ıı-ıoğlı.ı çevre ^{koşı-ı llt-ı} rıırı keı-ıdi r'....

ı.lygı-ın lı:ıle getirebilı'ııek aıııiıcıı'liı ç_ç'' ^-

çiltlsIl'lil ^iı-;iııe girıııi;tiı'. Bıı

çatlsııl.l

^.

ztı ıı-l:ı nla r çevrenin lıl,ıskııı ^etkis i n e.j.' insiıl-ıl;ıra zarar verı-ııişse de zaııılıı-ı

.'

^-

iııslıı-ıliı r keııdi ol ı-ıştıırdı-ıkları \'a _1ı 1 ] 1 -, kı.ırıı'ıırk adıııı'ı çevreye zi,ırar verir ri.. ^- gelır-ıişlerdir. E'ı'ıgellıard'a göre.

tekı

^.

iıısaı'ı l l'ıesa plarıı-ıı geı'ıell i kle kısl-ı z... :

periyotlırrı içiı''ı yırpıır ve çalışır.

Tcı

^'

n-ı akiı-ıeler doğa l ı-ı-ıekaıılal rı k ı slı [. ı :'

içiı-ıde değiştiı_el-ıilirler.

oysıl

cloğı i

değişiılıler LlZLlıl z;llllaıIl perivotlır:::

.

^_

avarlıdır.

Caıılılıırııı

değişen tııl-ıiı: ^. ı-ıyLııı'ı sağlıııı-ıl-ı liı rı ve llt$tln mtl

lı'

^-.

ı.ığraıı'ıa ^l a rı uzLtll Z lll21n diliı-ııler i ll.l.

Böylece iı-ıslııı ve doğa içiır

zııııı;ııı

^{- .} fılı'klı aıılaır-ılar tasııııııkttrdı12.

iı'ls,ıılıı-ı keııdi y:ışıııı-ı _di l iıı-ı i içi n

d..

fırktöriiniiı-l dışııra çıkıp geçnıiş k,':' ^- lıileileııınesi. iigreııdikleriııi iı i

değerleı-ıdirıııesi ve btı lıırğlalı-ıclı ,_. , ^. pro ^j eksiyoıılaırıı-ıı ivi kı-ırgı.ıla ı-ırı s ı

geı:ekıııektedi r. iııs,ı ıııı-ı keı'ıdi " [.c : ^' dı-ıygı-ısı.ıııdaı-ı klırtlıl tıp, gelecek ı-ı. ^-

tltjııı

ı

ıizeı'iııdeki kı|iteli \'ilşlllll I"' ^.

-.;tiı-ıebilecek seviyeye gelıııesi yoğı-ıı-ı bir

-:riıı

süreciı-ıi gerektirir ki, _şı-ı aıı çok _:ılist bir yaklaşınr gibi göziikse _{de, çevre}

. reı-ı-ıleriniı-ı ancak bı-ı yolla korı-ıı-ıabileceği

_ ,riişiindeyim. Bu bağlamda örgün eğitiıı-ı -.,.ıIivetleriııi sürdi"iren iiııiversiteleı: kadar,

.li'gıır eğitinı faaliyetleriııde buluııaır sivil ' ,Plum örgütlerine de biiyük görevler -_ısıııektedir; nitekinı alıııan

öııleıı

ve

.

,ııulan kuralların insanlar tarerfiı-ıdan .'.'gtı laı-ııııaması dı-ırunrunda, yapılaır ':Iiıı-ısel çalışnıalarıı'ı pek bir faydasının

, ı-ırııyacağı açıktır.

.-koloji Ve çevre konı"ılarındaki bütün -elişmeleri ve bı-ınların

nıiıııarlık

alaı-ıına

'ıı-ısımalarını yeııi bir bakış uıçısıyla :ıceleııen-ıiz, çevresel tehdit oluştur:rn .ikenleri ele

almaııız

ve çevrenin bilinçli -rlişlııesini dikkate alan yeni strateji ve

ı,ılitikalar geliştirmenıiz lazını. Tasarını .iirecindeki alternatif seçim ölçiitleriı-ıin -ieğerleırdirilmesiı-ıde planlanıayı, ekolojik .istem değişkenlerini yeııideı'ı ele aIarak;

]llman faktöriiııii ve Zaman içiııdeki :elişnıeleri dalra iyi değerlendirerek

ııevcııt

'.iııa stokuntın iyileştirilıııesinin ^{ve yeni} :ısarımlarda _çağdaş gelişııeleri i'.ıkalaıııaıııır kacınılıı-ıeız olduğı-l kiınısıııdayım.

Bı-ı bağlanıda, Canadiaı-ı Center fbr .\rchitectı.ıre (CCA) taratindan orgaııize edilen ve 1973 yılındaki petrol

kriziııi

ılriııııırlıkta yeni gelişırıeler için bir ivn-ıe ı'ıoktası olarak alaıı

"1973

Sorry, Out of Gzıs" başlıklı sergi, dalra çok ^{ortzr yaş} grı-ıbunda yer alaır n-ıimarlaı:ın htıtırlayabileceği bir zamaıı dilimiı'ıin n-ıimaı [ıktaki gelişmeleriı-ıi sergileııektedir.

-

_{I(asım 2007 - 20}

Nisaıı

²⁰⁰⁸ tarilrleri ı rasında izlenebilecek ol a ıı Lıtı kııpsaıı-ılı sergiııiıı katalogı-ıı-ıda l'er lı Ilıı-ı [-ıilgi lere L'ıııkılıı:seı; 350 adet çiziıı-ı. kitirp. lıroşiir, fotoğraf ve bilgi paı-ıolaı'ır'l,ı ağlrlıklı oIaırıık kriz sonrası nıimarlık fatılir'etleriı'ıe ı öııelik gelişııelerden bir kesit sı-lııı-ılı-ırlıktl-ıclır.

Diızeırlenıesi mimar Gilles Szıtıcier ot Saucier + Perrotte Arcl-ıitectes l,e

kiiratörlüğii

Mirko

Zardini ve Gior-ııırı-ıı Borasi tarafındaı'ı vapılaı-ı sergide

alterlııtif

erıerji arayışları, ;ıktif ve pasif sistenılerle tasarlm örııekleri ve ceı,ıeııin öııeıııini r,urgulayan film ve belgeseller ver almakttı ve kiiçük izleyiciler için ['ıilgileııdirici kitap ve broşürlerle destekleneıı prograı'ıılar

bı-ılı-ı ırmaktadır'].

Teknolojideki gelişııreleriıı ir'n-ıe ktıztıııdığı son 35 yılın kesitiııiır ve ['ııl gelisnıeleriı-ı gerek doğal, gerekse de i_iıpılı cel'relere ı-ıasıl

yansıdığıı'ııı-ı Ve yaş2ım alanlarınrızı nasıl etkilediğinin iııcelenip belgelerle ortaya konu[ıııasıııııı, bu yolda yapılacak en öneır-ıli adıınlardan biri oldtığtına

inıılıyorııııı.

I(anada'da yapılan bı.ı serginin de diııryada

bı-ı anlaııda yapılan

ilk

kapsanıll sergi olırıası dolayısıylıı, gerek yapı1ı çevreleri şekilleı'ıdireır disipliırler/ııeslekler, gerekse de yapılı çevreler içiırde yaşayaıı insanlar için çok öııemli bir "thiıık different" (farklı diişiin) ivn-ıesi olnıasınl unıut ediyorum.

Çünkü iklinı değişiklikleri' ozoır tabakasının iırcelıııesi, orııanlaı:ın tahrip edilırıesi, deııizlerin kirlenmesi, lrayvan ve bitki tiirleriniı-ı azalması vb olaylar

gösteı'mektedir ki, bugiiniın yaşam tarz|

gelecek içiıı bir

ııodel

oluştı-lramaz.

Gelişmiş iilkelerde taSalrlmln ve planlamanıı-ı geldigi ııokta, gelişınişligin cev|'e Ve

kentleşıııe üzerine cıkaı-ı ağır faturasl tedbirsizlik ve lıazırlıksız yakalaı'ınıaık ııedeııiyle oluşnruştur. Bu Lılkeler iı-ısaı'l yaşamlnl ve insurıı yr'tşamlnln geçtiği biı'ıııları ve keı-ıtleri [-ıuı-ıca deı-ıeırıedeı-ı ve r.aıılışt:ın sonra yeniden ele

alııak

isteııektedirler.

Diiııya üzerindeki birçok yerde lıayat st:ıı'ıdardı şu anda neredeyse lıayatta ka[ıız'ı sıı-ıırlarıı-ltı yaklaşlrken, asıl amacın hayatta kalnıak değil, yaşanılır çevreler elde ^etn-ıek ve bunların içiııde yaşanıak olduğu ortaya kontllnıalıdır4.

çog'-,r,n

insaırı lıalil-ılızırda biçinılenıııiş çevrelerin içinde vaşanıaya devaııı edecektir: "lffe sl-ıape oı-ır dwellings, arıd afterrvard oı-ır drr,elliı'ıgs slraç'ıe olır liı,es'' ⁽ " Biz er,leriıııizi I r'a şa ^{ı-ı-l iı} la ı-ı l ıı rı ıı-ıızıl biçiııılendirivortlz, daI'ı:ı sol-ıriı eı'lerilı-ıiz Iyaşaıı'l trlaı-ılarıı-ııızl biziı-ı-ı \'tısartrtln-ıızı [-ıiçiııılendiriyor " Sir \)7iııstoıı Cl-ıı-ırclı il l, 1960). Bu olguyuı bı.ıgüııdeır yaırıı'ıa değiştirıırek miinrkiırı değildir, aııcak

lıiıtiiıı

alanlarda bir yenideır yapılann'ıa _ve iyileştirı-ı'ıe gerekııektedir. Deilın;rnn

E c o l o gy c ontr cı E ^c o ^1'ı

oı'l'l

adh _ça l ı şııra ^{s ı} nda

"point of no retllrn" slntrlnl aşıııadan önce sırasıyla tek bina, konı-ıt yerleşmeleri, biiyiik ölçekli binalar ve şehirlerin genişlenıe iılanlarında ekolo; ik ıı-ıimarlık tıvgrilanraların ıır ve iyileştirilıııeleriı-ıin klıc''ıı'ııln-ıaz bir zorunl uluk haliı'ıe gelmesi scı'ckrig,ini vurgulamakradı15.

Btl [ıığliınıdıı. Kaı-ıada'daki sergirıin

.l ^t l k rı ılı.ı ^ı'ı tl-ı sr'onLlnu yaptığı _{ve ekolo} ^j ik ıı-ıiılı;ır]ığıı-l gelişiıııiı-ıi sergilediği çalışınadan esiııleııerek kıslr tl:ı olsaı geçn'ıişe bakıırak, ekoloj ik

lııiıııırIığııı

ijııerııli döııiim

ı'ıoktl'ı l i-ı rı ır ı tl l ı-ı şrı-ı

rııı

ııı ⁱ lı-ı lıri ı.ır'gu lan-ıaları ekolojili [ıir

lııkış ıcısıı lı

iı-ıcelen-ıek istiyorı-ıı'ı'ı. l9-(] ı

ılındın l.,ıslıl'ırıık

_çok kısa bir özetiııi SullIllil\.ı cılısıcilğıı-ı-ı ekolojik ıı-ıiıı'ııırlık .ı]ııı ııı.lı ki ul-qttlıırııııltıLtt-t

bazıları sergi kataloğı"ıııda yer alııaktadır.

Yakın zaman çalışnraları birçok ııiı-ııar taraflndaıı bilinirken, biraz dalra eski çalışnraların aktüel

ııimarlık

yayıırlarında çok fazla yer alaırıadığını düşünmekteı,iıı-ı.

Ekolojik minıarlıkta blıgiın gelinen noktal-ı daha iyi kavrayabilme açısından, geçıııişte yer alan çalışmalarla birlikte çevre koıııısuyla ilgili dünyada yapılan diğer çalışmaların ^{da kısaca} vurglılannıası gerektiğini düşünüyorı-ım.

1970-r980

Bı"ı onyıllık dönemin en önemli

olaıı diını'ı

iilzerinde kısa süre içinde

iki

kere r'aşlııılıı-l (\973 ve I979| petrolkrizidir. Btı nedenle

ilk

öııceleri _çevre anafikiıli çallşııraIırdan zi-vade

giiııliik

hayata hizıııet ede[.i]ece k petrole dayalı çalışnıalar ^r.e ['ıuıı]ırı

ıir

gelecek pro jeksiyonları _{öı-ıeır-ı klı zlı} ı ııı ^ı s rı r.

Ti'i ke ı ıe bi lir eııe rj i k ır ı-ı-ıiı k l iı rı ıı lı ^{l,ı l} te r ı-ı.ı r i

i

oliırak tiikeııııeyen eııer ^j i kiıl'ı-ılıkliı rıı-ı ı ı-i

l-eı'ıi tekııolo ^j ilerle destekleı-ı ııresi ^.",e ur'gı-ılanıalarının

artırılııası

_çahsmtr Ilırı I'ı l z k:ız:rnıırış ve geçmişi çok ^eskilere, Sokrlırc:

Evi'ııe kadar dayanan güneşe bağlı tasiırın-ı çalışmalarl öncelikle desteklenmiştir. Btı dölıemde diğer tiıkenıneyen enerji kaynaklarıııı aktif ve pasif yöntemlerle kı-ıllanan uygulamalar görtilse de, giinesten tzıydıılannıa konı-ısuırdaki bilgi birikinrinin daha faz|a olmasl ve Lıygulanmı1sının dahlı Lıasit

olııası

vb gibi ı-ıedenlerle öı'ıcelik giiııeşe bağlı tasarımlarda olııtıştur.

Avrlıpa'da ekolojik

miııarlığııı

dikkat çekeıı

ilk

eserlerinden

6iri

1977 yılında isveçli ır-ıimar Bengt 's7arııe tarafından tasarlaııan

"Naturlıaus"

(Tabiat Evi)'dur6.

"Tabiattan aldığıı-ıı faiziyle geri ver"7 sloganıyla tasaı:lanaır biııa, yapıldığı zalTlan

dilimi

için çok ileri teknolojileri

"ev"

başlığı altında toplaınış ^ve anafikri

"çevre" olan tasarınııyla diinya

ıııimarlık

literatüri.inde lraklı yerini almıştır. Binaya geri döııüşiım ıımacıyla eklenen aktif sisteıııler, evin ıslak hacimleriııdeıı elde edileıı atıkların gtibreye döııüştüriilerek kl'ıllanılmasıııa yardımcı olınuştur.

Yağıırur suyunun dinleııdirileı:ek kı.ıllanıldığı tabiat evinin iist katındaki bitkiler de beslenııe amaçlı yetiştirilirkeı-ı, ayı'ıı z:ımanda çatı izolasyonunlr

o[ı-ıştı"ırarak binanın ısı tutucuiuğlina katkı sağlan-ıışlardır.

iç

hava kalitesi catl Ve

giiııeş seralarındaki bitkilerle düzenleııeı-ı tabiat evi kendi içiııde bir geri döı-ıiişiinr meka

ııizııa

sı o Ia ra k çzrlışır-ıa ktadır. Güııeşe bağlı pasif

ısıtııa

sistemleriyle ısıtılan binanın duvarları lst tutucll olarak tasarlaı-ımıştır.

Yılın

soğı-ık zamanlaırıırda

97

=

=

-

nA

mI

mz iO

98 :zJ d,

=E

pasif ıSıtma sistemine destek olarak

ıaııındaki

ormandan kuruyan ağaçları şöıı-ıiııede yakarak ek ısıtma desteği alan TırL-ıiat Evi'nde su-hava-ateş-toprak dörrlüsü iIk insanIarın yaşaın sinıgesi olaırak önplaııa çıkarılmıştır.

Sergi kataloglarında ekolojik nrimar1lğııı öı-ıeıııli başlangıç binalarındaır biri olar:ık kabul edileıı Arche - New Alchemy Institut

|976 yılında Kanadalı

miııarlar

David Bergııark ve

ole

Hamnrarlrınd tarafılıdan tasarlannrıştır. 47. enlemde bulı-ınzın Prince Edwards adasında sert iklim şartlarında siıııya bilinriyle uğraşaıı ve keırdileriıri "yeııi siı-ııı'zıcılar" olarak tanıtan biliın

ilı sıı ı-ılarrıııın henr araştırma yapacakları, lıeln de ikamet edecekleri mekanları olı'ıştıırmak üzere inşa edilmiştir. Pasif tasartn sisteııine ı.ıygı-ın olarak gerek dogrı,ldan gelen güı-ıeş ışınlarlnı, gerekse de klşıı-ı .verdeki kardan/buzdan dolaylı olarak

\'allst)'an güneş ışınlarını toplaınak iizere binaııın güney cephesinde 2.000

ıı2'lik

bir şeffaf yüzey tasarlanmlştır. 800 m]'lik kolektör alanı ve binanın yakınına konuıırlandırılan rüzgar gülleri biıraııııı aktif sisteıılerle enerji kazanınıını sağlanraktadırlar. Çok soğuk günler için binaya yedek olarak odun sobaları verleştirilmiştir. Giiııeş serası binanın lslnmaSlna pasif katkı sağlarken, aynı Zamanda bilim insanlarının beslenmesi için gerekli besinlerirı yetişeceği alanı

oluşturnıaktadır. I(azanılan ısı ve güı'ıeş lşınlnıları bitkilerin ^ve tanklarda yetiştirilen balıkların yaşaıır alanıııı meydana

getirmektedir.

Atık

denetleme sisteınleri binanın çevre sisteınlerine olumsuz

etkileriı-ıi ıninimize etmeyi amaçlarken, atık döniiştiirme sistemleri de biyolojik atıkları döııüştürerek. bitkilerin yetişmesi için yiiksek kaliteli ortamın sağlannrasına y:rrdımcı olmaktadır8.

|97}'Ii yıl[arıı-ı ekolojik mimarlık alanıırda önemli yere sahip lıu iki binadaki minıari elemanların seçimi ve kullanıırındaki ırrantlk, tek bir elemanın çokaııraçlı olarak lrizııret vernıesi ve kaynaklarlır bilinçli olarak krıllanılmasıdır. Her iki binada da dönenıin en gelişmiş teknolojileri _çevreyi koruma anraçlı kullanılmış[ardır. Arche'de kııllanılan tekııolojiler büytik iiretiınler yapabilen, çevreye az polen atılııııında buIuırzın, enerjiyi az kullanan, ekolojik kriterleriyle öııplana çıkaıı "soft-teclı"

sisteııler olarak tanımlaı-ıııaktadır9.

Dönemin önenrli projelerindeır bilıi, 1979 yıhırda yapılan Solar Design Coııperition yarlşmasl sonucunda biriııcilik ödülü kazanan O. Mathias Ungers'iı-ı Almaırya'daki Landstuhl Süt Sağma Merkezi'ııiı-ı yeıriden değerleırdirilmesi projesidir. 1979 yılında ııeydana ^gelen

ikiııci

petr<ıl krizinin ardlndan

ısltııa

koı-ıularının öırplana çıkması, ekolojik taSartm çalışmalarınıır tek bina ölçeğinden çıkıp şehircilik ölçeğiırde yapılan çalışmalara yöırleırmesine ı'ıeden olnıuştur. Bu bağlzınrda Ungers, toplu koırı.ıt yerleşnresi olarak değerlendirilen yarışma alaırında 400 adet bitişik ırizanr sıraev tasarlayarak, binalarda ısı kaybıırı büytik ölçüde azaltma yoluna gitmiştir. Pasif sistemle tasarlanan binaların ısı kazanımı artırılıııış, aktif güııeş sistemleri de binaların sıcak su ihtiyacını karşılayacak şekilde düzenlenmiştir. Şeffaf örtiıyle kaplı iç avlunun doğrudan gelen güıreş lşığının biı-ıa[:rra giı:mesini engellemesi, avluda yer alan ağaçların da biıraların ısı yalıtımına katkıda bulunıırası anraçlarımıştır10.

|970'|i yılların _çevreyle ilgili eıı öıreıııli toplı-ınısal gelişmesi, 1972 y/ıında Stockholnı'de toplaıran Birleşmiş Milletler insaıı _Çevresi Konferaırsı (Hunraıı Enviroırnıent Conference) ile ekcınomik

gelişme ı'e çer'resel sorı.ınlaırın bir:'ı rı'ı.l : gündeıııe getirilııesi ve konferansııı ardıırdan Birleşııiş Milletler _Çevre

Prograııı'nın

olLışturLılınasıdır. I(onfer.- çevre ile insan hakları, _çevrenin korull :'

ve ekonomik kalkınma ilişkisi, ekoırc',i: ^. kalkıııma ile sosyal kalkınma kavraııii.l- arasındaki bağlantı vurgulanmıştıl. S''i- bir çevrede yaşama tenrel insan lraklır'" _- biri olarak tanııılaırmış. _çevrenin korunnıasının

öneııi

vurgulal1l11lŞ \'e

"':

hakkı'' ilk kez uluslararası bir belgecl. ,

almıştır11.

r980-1990

Ekoloji ve sürdürülebilirlik konrılıırııı;...

en kapsamlı çalışmalar, hızlı teknoltlj:.' gelişmeleri takip eden ve hızlı san;,ıı'il.t.

orta

Avrupa iilkeleriııde görülırıekte.i Toprak alanların küçük ve hızlzl sanayileşmeden dolayl bozulduğı-ı çeı :.

sistemleri nedeniyle kendi oluşturduk '.- çevrelerden ralıatsızlık duymaya ['ıaŞl.:.

bu |ilkeler, hızlı ilerlemeye koşut oI,'ıı: ^- standartlarını yakalayamadıkları eı-ıd:.. ^- duymuşlardlr. Çevre sistemleriniı-ı kirlenııesiyle oluşan sağlıksız _çevreleı.

insanların sağlığını tehdit etmeye bas]-.- _- içiıı ekolojik yaşam çevreleriniıı

tartışılması./yaratılması koırularındı I'.: _- çalışmalar başlatmışlardir.

Alııaırr'ı.'t

ve Avusturya bu konuda acil önleııı].:

ve bir yandan yasal yollarla _çevre sistenrlerini tahrip edenlere yüksek c...

uygularken, diğer yandan bu konud;

yapılan çalışnralara büyük destekler vermiştir.

Almaırya'da ekoloji konı.ısunda r'ııpli.l ^_ teorik çalışnraların ^en önenılilerinc]eı: '- ^_

Alman _Çevre Bakanlığı'nın direktifiı..

hazırlanmış olan ve 1982 yılında yayınrlanan el kitabıdır. Öfto/ogl-*c/:..

Bauen (Eko|ojik iırşa) başlıklı kita[.iı.

yazarları P. Krusclıe, D. Althaus ı'e I.

Gabriel'dir. Ekolojik mimarlığın

Nciı_'

^- olarak taırımlayabileceğinr kitapta d,,:- yapay çevrelerle ilgili bilgiler, aktif

ı'.

^_

sistemlerin işleyişleri, ekolojik tasarlIl_-.

yaklaşımları çeşitli şekil ve grafiklerl.

açlklanmıştlr.

1980'lerin başlarında, ikinci petroI krizinden sonra özellikle Almani.ir'd.:

tutucıılı.ığu yüksek olan "passive hclı-:..

concept'' yaklaşıııılyla yapılan kontıı uygulamaları önplana çıkmıştır. ^I(oı:_.:.

form, kuzeyde ıslak hacimlerden olıı.., ^' tampon bölge, güney yönünde ter ^{ııl'.. '} yaşama alanları gibi kriterleri olaı-ı. g..: '

pasif tasarım yöntemiyle kullanaıı. I.:_, OF

ZU oUe u

99

=3

v -

\

ıktif

güneş sistemlerindeıı de destek alan ve t'ıu yol[a ısıtma enerjisinden tasarruf sağlayan bu binalar "düşiık enerji binaları"

ılow energy houses) olarak tanınrlanmlştlr.

Bu döırenrde

Alııanya'da

"passive _hoı-ıse joncept" _yöırtenri konut projeleri

dışııda

lıazı biııa tipolojilerinde de uygulanıııştır;

L-ıu tipe örııek olacak binalardan biri Windberg'teki Geııçlik Eğitiııı Merkezi Yurdu'dı"ır. Thomas Herzog ve Peter Bonfig tirrafından tasa|'|anaI1 binanın güney cephesiırde, giiır içinde en çok kullanılan ıııekanlar olan öğreııci odaları, kuzey cepl-ıesinde ise ıslak lraciııler ve servis ılanları yer alnraktadır. Planleıma kararlarıyla pasif ısıtına sistemiırden ı'ııaksiııum yararlanaıı binada ek olarak güneş kolektörleri kullanılmıştır. Ögrenci odalarınl doğrudan geleı'ı giineş ışığından korunıak amaclyla geııiş sııcııklıı' JiizenlenmiştirIr. Dogal eııerjı

kaynaklarından sadece giiıreşı ktıilaııaı-ı l-ıinaııın ek enerji ihtiı'zıcı şelıir ^sel.eke sisteıııinden karşılanmaktii.llr.

Dönenrin ilgiııç uygulalr-ı a lı rı n.l ı ı'ı l. i ri de .\vusturya'da 1986 ı,ılıı-ıdlı

H.

Herl.eri Person tarafından bir

sııııreı

i._ıiı

tirsarlanmış koı-ıı-ıt+sergi ıı'ıek l-ı ıı l ı r ı ll i l ;.- ıeı-l Lıina uygulamasldır. "Kültiirel _\ lıgı:._. ^"

olarak adlandırılan biı'ıaı-ııı-ı l'ıtiıii k i. l l-

l'ıölünıü toprak altına göı-ııiiliic]ii r. (i : r :.

katıı-ıda bulunan tek katlı sergi ırıekılll:_.:::

'ıı_kasında yer alan ışık kulesi. to1ı1';1[

ıltında yer alan koırut mekaı-ıl ırııl

l

d,,:.l ışığın ulaşn-ıasını sağlayarak, dogıl .ıvdınlatmaya ve binanın ısı toçılaı'lcl .lı-ıvarları sayesinde güneş ışıırliılıtlln ^l si i l:]._:

.ıııaçlı

kullanılmasına katkıdıı

L-ıulunııaktadır. Bina ^- 1,5 0 nı' derı iti Lıa rrı-l ,lrbit toprak ısısı olan +8 "C'yi doğal isl Jengeleyici olarak kullanmaktadır.

KışIırı

:ksi derecelerde seyreden dış lr,ıva .ıcaklığını iç nıekanlarda toprağıı-ı stı['ıit

ısısıyla dengelemek izere,

yazlaı

yiikselen dış hava sıcaklığını da yine toprağın altında kalan iç ıııekanlarıır seriıı tutulması anracıyla kullanmaktadlr. Bu uygulanra, işleyiş sistenri olarak doğal enerji

kayııaklarından olan toprak-güıreş -rizgar üçlüsünden ikisini doğrudan kullanarak ekolojik binalara örnek teşkil etmektedir13.

1989 yılında yzıplmlna başlanan ve Kenneth Yeang'ııı diinyanın ilk mikroklimatik gökdeleni olarak literatiire geçen Kuala Lumpur'daki Menera Mesiniaga binası, ekolojik biıraların tasarlm iikeleriniır en iyi uygulandlğı binalara örnek teşkil

etınektedir. Çevresel verileri ve yerel özellikleri eıı iyi kullanan mimarlardan biri olarak kabul edilen Yeang'ın bu binasınln biçimlenişi de yerel iklimsel özellikleriı-ı (sıcak, ıreıııli

ikliıı

özellikleri) bir sonucrıdur. Doğal hava l-ıareketleri ve riizgar devininrleriyle biı-ıadaki nenı ofanlnln düşiirülııesi ve binaı-ıın soğutma enerjisinin aZalt1lmaslna imkaıı verecek şekilde parçalı/parçalanmış olarak

biçiıırleırdirilen bina kütlesi, estetik anlamda da çağdaş mimarlığın çizgilerini

tıışıırızıktadır. Doğal havalaırdırnranın en üst dıizer-de ele alındığı lıinanın cephe

eleıı-ı,ınlarının ayı-ıı zaııanda güneş kııLektörii özelligi taşımaları binanın enerji

\ıZJIl1nlItla destek sağlamaktadır.

H"' ,i]lııı.ırik nıinıarlık, güneş ve rüzgara

_:.:'. '..,-

ı;sif

^tasi]rlm sistenılerinin kullanımı, :' : -_, :.;illlcSiııde düşük enerjili sistemlerin ::-.']'--. j,,c'ı] Irıı,ıl;ıı-ıdırma, gölgeleme :.:'.,.-.._]:.. .,'ırdiirıilel'ıilir nıalzeme seçimi Ve

-

^{: '}

^'.

^{_- -_,'. _:l.lıl ıllllrlrk} tlınıı-ıılanan açık : :.

:' ::

^'.

l

_.il: ı,zel]ikler. l.iııanın ekolo]ik

'--]-. * :_

^-_.;:::]l

biıılıiırınd;ıııbiri

.-.. -' ] : : :.::_.;:::]] S.1ğli]IllıStırl].

3 Windberg Gençlik Eğitim Merkezi Yurdu, mimar: Thomas Herzog ve Peter Bonfig, Almanya, r987.

4, 5 Konut+Sergi Binast, mimar: H. Herbert Person, Avusturya, 1986.

6 Menara Mesiniaga, mimar: Kenneth Yeang, Malezya, I989.

A4 mO

mZ OI -*',

-:'

^::-..: ..:l.: ,.,lıeııı]i

-:

^----:

:-

^:- -... i,,ııgreler

100

YJ

=

=

koı'ıtılarında _çeşitli raporlar sunulmuştur.

Bu raporların en önemlisi, Birleşmiş

\Iilletler Genel Kurulu'nun kararıyla 1983 çılında kurulan Dünya _{Çevre ve} Kalkınma Komisyonu'nca 1'987 yılı Genel Kurulu'na sı,ınulan

"our

Common Future" (ortak Geleceğimiz) adlı rapordur. Komisyonun liderligini üstlenen Gro Harlem

Bı'tındtland'ın adıyla da anılan raporda Brtıı-ıtland Raporu) sürdürülebilir kalkınma, "bugünün ihtiyaçlarlnı, gelecek ı'ıesillerin ihtiyaçlarını karşılayabilme r'eteneğini engellemeden karşılayan ktılkınma" olarak tanımlanmlştlr. Rapor, değişimin zorunluluğundan hareketle, tüm ı"ilkeler için _çevreyle uyumlu bir büyüme modeli olan "sürdürülebilir büyüme"yi önermektedir.

1990-2000

Ekolojik mimarlığın ilk sıfir enerji tıygulamalarından sayılan "Houses witlr Zero Energy Heating" tanımlamasıyla literatürde yer alan konut uygulaması isviçre Alpleri bölgesinde yer almaktadır.

|994 yılında Andrea-Gustav Rüedi Marugg tarafından "passive house concept'' vöntemiyle tasarlanan binanın bulunduğu bölge özel olarak seçilmiştir. Yerel özellikleri dolayısıyla bulutsuz ve sislenmenin olmadığı bu bölgede

yıllık

güneşten faydalanma yüzdesi çok yüksektir.

Enerji kullanımına yönelik lriçbir _şehir şebeke sistemine bağlı olmayan bu konut ı'erleşimi, kendi enerjisini doğal enerji kaynaklarından faydalanarak kendi i"iretmektedir. Giiney cephesinde düzenlenen

j0

_{m2'lik şeffaf} alan binanln pasif yöntemle lslnmastna katkı sağlarken, yine güney cephesine konumlandırılan güneş kolektörleri binanın sıcak su ihtiyacını karşılamaktadır. Doğrudan velveya yerdeki karlardan yansıyarak binaya gelen güneş ısııılarının duvar, tavan ve döşeme elemanları tarafindan depolanıp, gerektiğinde Soğuyan mekanı ısıtması (ısı rransferi) yöntemiyle ısıtılan binada herhangi bir ek ısıtma sistemi bulunmamaktadır. Isı izolasyon

tekniklerinin çok ^yoğun olarak kullanıldığı binada doğal havalandırma sisteminin oluşmasına da çok önem verilmiştir15.

Enerji kazanımı güneşe (doğal eııerji kaynaklarına) dayalı bu tiir sıfır enerji binalarında yaşamanln belli kuralları

o

olduğu gibi, bu binalarda yaşayanların da

5

belli kurallara uymasr gerekmektedir. Enerji

Ş

kazanınrının kritik olduğu kış aylarında ^_bu

ff

binalar için bu Zaman kaslm ortası _{ile şubat}

t

^ortası olarak belirlenmiştir* kullanıcılar

tarafindan uyulması gereken kurallar şöyledir: Bu zaman dilimi içinde güney cephesindeki Cam alanınl kapatacak ve güneş ışınlarını engelleyecek herhangi bir elemaı-ı veya perde kullanılmaması; duvar, döşenre Ve tavan alanlarının ısı depolama özelliğinin engellenmemesi amacıyla taban alanının maksimum 7o30-40'ının tefriş edilmesi (halı, mobilya Vs); sıcak suyun sınırlı kullanımı vb. Sıfır enerji binalarının maksimun enerji kazanımlarl ve enerji bilançoları tasarlm aşamaslnda belirlenir ve binalar herhangi bir şebeke sistemine de bağlı olmadıkları için depolanan enerji miktarı ile kullanılan enerji miktarının dengelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, binayı satın alırken kullanıcılara kullanım sırasında uyulması gereken kurallarl anlatan bir belge verilir. Benim "prospektüslü binalar" diye adlandırdığım bu binaların kullanımı, herhangi bir elektronik eşyanln kullanımıyla aynı şekilde gelişmektedir;

ürünle birlikte verilen ^belgede ürünün özellikleri ve kullanım kuralları ^yer alınaktadır.

Çevre dostu olan sıfır enerji binalarında oturan kullanıcıların serzenişleri (kişinin kendi evini istedigi gibi şekillendirememesi;

dışarıdaki sıkı çalışma temposundan sonra evine gelince kendini kısıtlamalar içinde btılması; kendini "ev"inde gibi

hissedememesi vb argümanlar) üzerine "artı enerji binaları'' üzerinde çalışmalar

başlamıştır. Sadece konutlar için uygulanaır bu bina tipolojisi, tüketeceğinden daha faz|a kapasitede enerji depolayıp, bu tür

sorunların giderilmesi yolunda bir üst aşamayl sergileınektedir. Çevrenin korunması kadar insanın konforunun da gözardı edilmediği bu binalar, zamanımızda ekolojik mimarlığın geldiği en üst nokta olarak _çoğu literatürde

"akıllı

bina" olarak tanımlanmaktadır. Bu binalar aynı zamanda faz|adan ürettikleri, ancak kendilerinin kullanamadığı enerji miktarını şehir şebeke sistemine satarak ülkeı-ıin enerji kazanımına da katkıda bulunmaktadır.

Dönemin önemli uygulamalarından biri de dünyanln ilk ekolojik gökdeleni olarak tanımlanan, Norman Foster ve

ortakları

tarafından tasarlanmlş Frankfurt am Main'daki Commerzbank binasıdır. Bina bulunduğu yerel iklim özelliklerine bağlı olarak kompakt bir fornıda tasarlanmıştlr.

Ekolojik tasarlmln önemli kriterlerinden biri olan _çapraz havalandırma koşuluntı

sağlayabilmesi amacıyla binanın ortasında bir baca düşiinülmüştür. Rüzgar yükünden dolayı gökdelenlerde pencerelerin

açılman-ıası ilkesi bı"ı L'ıinada, doğal havalandırmaı-ıın sağlanabilmesi amacır'l.l ek önlemler alarak gerçekleştirilmiş ve mekanlara yapay havalandırmanın yanl1_:_

doğal hava takviyesi de yapılmıştır.

Birıı

otomasyon sistemleri sayesinde,

kullanılmayan mekanların ısıt1lması ve aydınlatılınasına kısıtlamalar getirilerek enerji tasarrufuna katkıda bulunulmuştı::

Binanın enerji bilançolarına göre binadı mr'ye düşen enerji kullanımının. aynı ^nı:

aynı fonksiyonlu _çağdaş binalara göre standartların altında olması nedeniyle, dünyanın

ilk

ekolojik gökdeleni unvanlI:

kazanan bina mimarlık literatüründe

Irı.

olarak çok ^yer almıştır. Güneş kolektöri.

olarak çalışan cephe elemanları binaırılr doğal kaynaklardan aktif enerji kazanıı:l ^- destek vermekte, ancak binanın geri klr1.,-

enerji ihtiyacı şehir şebekelerinden sağlanmaktadlr16.

Dönemin önemli projelerindeıı bir diger-.

doğal enerji kaynaklarından olan rüzgı:-:

enerji kazanınıını, aktif yöntem olan rıiz- gülleriyle değil, pasif yöntem olan

binı

tasarımıyla gerçekleştiren Jean-Marie Tijbaou Kültür Merkezi binası tasarııı-lı- ^- 1990 yılında tasaı'lmlna başlaıran biııar. ^_ nrimarları Renzo Piano ve ekibidir. Pas.: ^. okyanusunda bulunan New Caledoniiı Adası'nda yer alan binanın tasarlmının anafikri "geleneklerle teknolojiyi karşıt pozisyonlara koymak yerine gelenekler..

teknolojiyi harmanlamak" olarak açıklanmıştlr. Ekolojik mimarlığıır ı'ere bağlı özellikleri kullanma öğretisiyle u, . ^_ olarak biçimlenen binada çağdaş "l-ıafı:

teknolojiler" ^(gentle forın ^of techııolrl3_

kullanılmıştır. Binanın bulunduğu "ı'er' tabiatın zıt özelliklerini birarada bulundurma özelliğine sahiptir; şiddetl:

rizgar|ar ile burada bulunan lagüniın dinginliği, yoğun yeşil örtü gibi birbirıi:.

görünen özellikler binanın söylemiııe yansıtılmıştır. Binanın formu, rüzgır kanallarının doğal havalandırma göre'. ^- iyi _şekilde karşılamasını sağlayacak

ı'.

, -

kullanımını minimize edecek şekilde biçimlendirilmiştir. Hakim rüzgar ı'öı_ _ ^-

uygun olarak yerleştirilen ve riizgar kanallarından oluşan kabuksu elemiıı:.

rizgarı emme kuvvetiyle binanın içiı'ı* ^. dışarı atmakta ve bu yolla doğal

havalandırmayı sağlamaktadır.

Yükse.

^_

hava sıcaklığından dolayı binanın icir.;, oluşan yüksek ısı bı-ı yolla dışarı atılı-ıl ^. oImakta ve binanın soğutnla enerjiSiı]-.

tasarruf sağlanmaktadır. Kullanılaı'ı ı-: ^-

eleııanların hepsi yörede bulunan s,ır-*

ağaçlarından elde edilmiş Ve çoğu rer;

:çilikle şekillendiri[ııiştir. Biııaı l(al-ıak

c rlileı:iııin geleı"ıekleri ve çağdaş ıııiıı-ıarlığıı-ı

'ır

sentezindeıı olı.ışııaktadırl ^7.

\ I i ıııarlık alaı-ıındaki [ıtı gelişnıeleriı'ı ..ılılsrra _buı dönenrde çevre koı_ıı-ılarında çok

,ırenrli toplaıırtılar yapılnııştır. Birleşııiş

\ Iilletler _{Çevre ve} I(:ılkıırııra I(olıferaırsı, _iiger adıyla "Düny:ı Zirvesi'', 3_14 Hazir:ııı

i')L)2'de Rio de Janerio, Brezilya'da .,lplııııııııştır. Rio I(onferansı'ııdzr

, ıirdiirülebilir

keılkıııııa

k:ıvraıııı " doğal .ermayeyi tüketnıeyen, gelecek ki,ışaklarııı

lı

kendi gereksiı-ıimleriııi karşılayal-ıi[ı-ııe ,llııraklarını ellerindeıı almayaı-ı, ekonomi

-' e ekosisteırr zırasındaki dengeyi korııyaı-ı, :kolojik açıdan sürdüriilebilir ııitelikte olan :kononıik kalkııııı'ıa'' _şeklinde

:.ıırıml;-ınırrışt ır. Zirvenin aıııiı anı:ıçliırı, .tısyo-ekoııonıik kalkınmayı destekleyecek

' c u"evreııiıı daha

fazlı

zarar görıııesilıi :ı-ıgelleyecek bir kalkıırnıa anlayışı

. lltışturnraktır. Brınu sağlarkeıı de düııyada Jalra sağlıklı bir ^gelecek kı-ırırbilmek için,

;elişııiş

^ve gelişıııekte olan ülkeler ıırasında

ılırşılıklı

ihtiyaçlareı ve ortak ilgilere Jayıııran bir ortııklık anıacliıı-ıııraktadır. Bu ıtıplııııtının soııunda Rio Dekl:ırasyoıırı (Tlıe Rio Declaration oı-ı Environment aı-ıd

Developııent), orııraır Prensipleri Raporı,ı Tlre Statenıeııt of Principals for tlre Sı.ıstainable Maır:rgemeııt of Forests) ()llaylanmlştlr. Birleşıııiş Milletler ikliı-ı-ı Değişikliği _Çerçeve Sözleşııesi (Conveııtioıı r)ıl

CliıIate

Clıaııge) ve Birleşırıiş Milletler Biyolojik Çeşidilik Sözleşırıesi (Coııveırtion

o ı-ı Biological Diversity) iıı-ıztılııııı'ırıstır. Bu

|-ıelgeler arasında en kııpsaıııılı olanı ⁽³⁰⁰ sıyfa), sosyal ve ekoııoıı-ıik Sıiı'diirülebiIirliği slrğlaıııayı an-ıaclayan detai,lı l-ıir lıareket çılıını olan

Giindeıı

21'dir (Agenda 21) ve l.elge Bruntlaııd Raportı'ı-ıdan vola çıkılıırak l'ıazırlanıııştır. SürdiiriılebiIir gelisıııeı'ıiıı ı lrıı-ıları

ııı ııyrıııtılı

bir _şek i 1de tııı'ıı ıı'ı lzryıı ı'ı

Giıııdeııı 2 1, kaıııı-ıor'lıı-ıı siirı-]iıriilel-ıilirlik kavranıı ile çevre arııSıı'ıdiı sıkı bir ilişki cıldı-ığtı fikriı'ıi rışıliııııiı\'l l'lll1l1çl|1tllıiktrıdırl ^8.

Rio Zirvesi'ııden ['ıeş Seıle Soılrlr 1997 çllıııda l(yoto keı'ıtı ı'ıde vi'ı1''ıı l a ı-ı k< ıırferaıı'ısta,

i

kliıı

değişiııliı'ıiır _çer'resel r'e ektıııclı'ı'ıik soı-ırıcları ve brınlartı ı'ijn ^{e l} ik politi ktılar göriişlılııi.iştiir. Eılerj i lı ı n diı ^l'ı

ı

r'eriıı-ıli kullaııılnıası. veııi ve tcıı'ıiz cııcrji

kt'ıyııaklarının ktıllııı-ııı-ırıı'ıııı teşı'ik edillrıesi, .ırınaıllnrın koı'rıı'ııııısı \tr \ Cl]i ()l'l]lıl]

lrlanlarıııııı oluştı.ırtılıı-ı,rsı kırırliıstırllıı-ııstır.

Koırferanstıı iı-ı'ızalıııılıı-l Iiı'tltrı Protokolı-i'ı-ıe göre gelişnriş iilkeler. ^" [.ı

stı

^k,ı rl',oııdioksit

\'e metan gazı olı-ı-ııık i.izere

ıItı

farkll sera etkisiı'ıe selıep olaı'ı gaz ıiretinllerini 2012

yılıııa kadar 1990 vılıı-ıdaki iiretiıı-ı

seviyeleriı-ıiıı en',ız "/o 5 tıltına çekeceklerdir "

kararı rılııııı-ııstırl9.

Ekolojik tasarıırıla ilgili bu döıreınde yer alalıilecek öı-ıeıı-ı[i L'ıir çirlışı-ııa da 7994 yılıı-ıda Alıı-ıaırya'da düzeııleııen Ekolojik Miı'ı'ıarlık yiırışıııasıdır. Sclıwaebisclı

Hall

Bııııkası spoı'ısorl iığuı'ıda dtizeııleı'ıen y21rlşmanltl arntıfikri banka tarafından

" sürdiiriilebilir ıı-ıiınarlık-konllt Ve yaşam "

olarak iıçıkliınmlştlf. 400 projeııin

katı[ııııyla gerçekleşeıı yarlşmaya minrarlar 7992 yılından soırı:a bitıı-ıiş biııaları ve projeleriyle kzıtılabilmişlerdir. Avrupa iilkelerinde çok önenıli yansınıalar bulan ^bı.ı yarışmanln ödüllii projeleri ve jiiri

tarafıııdaıı belirlenen 40 taıresi lıir kitap lraliııde yayııılaıııı-ııştlr. Horst I(leiner'iı-ı editörliik çıılışııalarıyla ^{derlenen kita;ı}

Ö kolo gi sc h e Ar ^{c h} ite

ktıır-Eiıı

W ettb eu, erb

( Ekoloi i k

Miıııarlık-Bir

Yiırışıı'ıa ₎ iıdı a ltı ııd:ı Callwey basıııevi tırr:rfıı-ıdiıı'ı L'ı,ısılırrıstı120.

2000'li yıllar

A1ışılııgelmiş konı.ıt biçin'ıleııişlerirıdeı-ı farklı

o lırra k, b ilııı ııı ıı ^ı s ı tı-ıtı-ıcı.ı ^l ı.ığlı ı-ı ı"ı aı rtı rı ır a k aıı-ıaıcıyla Yorı.ımlaıırıı ış ve/veviı ıı] tı ı-ıdtıı'ı ve iistiiı-ıdeıı ['ıa stl rı lı'ıı ^ı ş ^{si l i ı-ıdi} r _şekl iı-ıde tır siı rl ıı ırıı ıı Clıe siı F-tı tlı rrı Ap :ı rtı-ı'ı eı'ıts ⁾ 0 0 0

vılıııda Norııran Foster ve ortakli,ırı tarafıı'ıdıııı taısıırlanınıştır. Biı-ıanın güııey cephesiı-ıde pasif eııerji kazaı-ıınıı sağlaınak :ııııacıyla biiyük peırcereler, krızev

cepl-ıesiırde ise ısı kıryblı-ıı zrzzrltıııa k ^ı,ı ıı-lu,ıcıvla]

kiiçıik

pencereler t,ıs.ırlaı-ııı-ııştı r. Biı-ızı alışap konsrriiksiyoı-ı tı yiizüı-ıdeı-ı çok tartışılırrış;

siirdüriilebilir bir n'ıalzeme olarak kabııl edileıı yerel alışabıır binada kı.ıllanııııı sayesiı-ıde

ııalzeııerıin

taşlnma ıııaliyetinden ve böylece de binanın topl:ıı-ır

ııaliyet

ve ııraliyet eııerj isiı-ıdeı-ı tasarruf edildiği söyleı-ıııriştir. İsviçre'ııin St.

Moritz

bölgesi, geleııeksel lıitişik niz:ıı-ıı yerlesmelerdeı-ı olı:şaır sıkışık bir yerleşnıe dokusı-ı özelligi sergileıııektedir. Foster'ıı-l ifadesine göre, bu apartman mevcut dokı-ı içinde biı-ıanıı'ı öııenıiı-ıi vrırgulayac;rk bir sin-ıge olarak diışiıniilmiişti.ir. Ahşap koııstriiksiyonuyla Cevreye dı,ıyarh bir tuttıııı sergileyeıı

[ıiı-ıiı ııııı, alışap kul laı-ıııı-ııyla geleneksel l-ııiıı'ıiırive z'ıtıfta bulıındıığunı-ı

L''e Ii rtlı-ıektedi 12 l.

D i)ı'ıeıı-ı iıı öıreıı-ı [i lıvgul.ıı'ıralarıııdaı-ı biri de

, _{0 0_]} l'ı ^{l ı} ı-ıdı Belıı-lisclr, Bel-ıırisclr ve

ortlrkIlirı tııı';-rfıı-ıdaı-ı tııSiırli1ı-ıııı-ı Genzl.ıııe Ceııter' cl ı r. C ı nı l-ı ri cl ge' d e L'ı ı'ı l ı-ı ıı a l'ı ^L'ı iı ı ıı d:ı çitl ^{cidtırlı cepl'ıe} sistell'ıi. iç l'ııı'i-ı sıciıklığıııı

sa bit tı'ıta ^{Lı i} lı-ı-ıe l'e l'ı il-ılr ı-ı ı ı-ı ı sı kiıciı k la rı ı-l ı öıı [e ıı-ı e ı,ı ıır i'ıcl ı rı I ir ı"i'ı k d ii _ş ii l-ı ii ^l nı ii _ş tiı r.

10ı

==

r

':-' İ

^.,'

<i:

i'' ^-:,

r$ _ffiıro

J. ğffiE

7 Commerzbank, mimar: Norman Foster ve 0rtal<ları, Almanya, t992.

8 Jean-Marie Tijbaou Kültür Merkezi, mimar:

Renzo Piano Building Worl<shop, New

Calodonia, 1990. n

ı

_m

I mz iO

t02

J

E

=

-ı"

rllbn.

..;.,"*

,l{İffi

;i1..

,.ri, ari:,f:

a .-. ,;i 19 '' L

## ^;*

{

E' ^--ı

' ^;.'ğıi',ha

,

ü''ffi*.,.J'n, r_

9 Chesa Futura Apartments, mimar:

Norman Foster ve 0rtal<ları, isviçre, 2000.

l0 Genzyme Center, mimar: Behnisch, Behnisch ve 0rtakları, ABD, 2003.

II Pearl River Tower, mimar: S0M, Çin' ^2009.

12 Clean Technology Tower, mimar: Gordon GiII, ABD.

Merkezi atrium Ve

"lşlk

rafları" (light sheIues\ düzenlemeleriyle doğal aydınlatmadan maksimum düzeyde faydalanma Ve yapay aydınlatma

enerjisinden tasarruf amaçlanmıştır. Binada kullanılan toplam malzemenin 7o30'unuır dönüştürülmüş malzemelerdeıı oluşması22 ekolojik mimarlığın söylemlerine bir yenisinin dalıa eklenmesine yol açmlştlr.

Şimdiye kadar ABD'de yapılmış olan büro binalarının içinde çevresel sorumluluklarını en iyi karşılayan bina olarak nitelendirilen Genzyme Center, US Green Building Center'e bağlı Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) tarafından da uIusal sürdürülebilirlik standartlarına uyum Ve sürdürülebilir biııa tipolojisi kapsamında "higlı performance sustainable buildings" kategorisinde kayıtlıdır. _Çevresel etki değerlendirme performanslarına göre sırasıyla bronz, gümüş, altın ve platin kategorileriyle değerlendirilen sürdürülebilir binalar içinde platin kategorisiırde yer alan binanın ekolojik özelliklerinden bazıları şöyle sıralanmaktadır: Aynı m2 Ve aynl fonksiyonu olan geleneksel bir binaya göre;

'/o34 su tasarrufu ve 7o42 elektrik tasarrufu, bina yapımında kullanılan malzemelerin %50'sinin ^geri dönüşümlü malzemeler olması, bina yapımında kullanılan malzemenin o/o30'unun geri dönüştürülmüş malzemeler olması ve şantiye atıkIarının 7o 90'ının geri

dönüştürülmüş olması dolayısıyla şantiye aşamasında çevreye atık malzeme bırakmamış olması23.

Çin'de açılan uluslararası En Çevreci ^ve Sürdürülebilir Binalar davetli yarlşmasına 4 ülkeden 7 ekip katılmış ve

SoM

tarafindan tasarlanan Pearl River Tower yarlşmayı kazanmıştlr.

SoM,

temiz enerji kaynakları olan güneş ve rüzgardan aktif sistemlerle

enerji kazanımı konsepti bağlaııında biçimlendirilen binalarını, "bu proje bizilı sürdürülebilir tasarıma olan

sorumluluğumuzu sergilemektedir" _{şekIiı:_,} tanınrlamaktadır. Tasarım ve teknolojiııiı:

övünç kaynağı olarak nitelendirilen

biııar

^- yaplmlna 2006 yılında başlanmış, 2009 yılında da bitirilmesi öngörülmektedir.

Birincil derecede rizgardan kazanılacak enerji konseptiyle tasarlanmış bina, yıl [ıc,'' -

hakim rüzgar yönü olan güney cephesine yerleştirilmiş

iki

adet rüzgar yırtığıyla sıradışı bir yüksek bina tasarımı

sergilemektedir. Riizgar yırtıklarında yel alan rüzgar tribünlerinin neden olacağı gürültüyü engellemek için tesisat katlarıı-ıd.

ileri yalıtım tekııikleri uygulanmıştır. Riizg, yırtıklarının, yüksek binalarda oluşan rüzgar basınç değerlerini de azaltarak bin:' kabuğunı-ın rahatlamasına yardımcı olacae söylenmektedir. "Zero lıeating" binası olacağı iddia edilen velveya amaçlanan binanın rüzgar tribünlerinin denenıeleri lı,l..

sürmektedir. 71 katlı yüksek performanslı ve "super

tall"

olarak nitelendirilen binanı:- özelliklerinden bazıları _{şu şekilde}

sıralanmaktadır: Aktif giıneş ve rüzgar enerjisi kullanımının yanında ^jeotermal ısıtma desteği, doğal havalandırnıa özelligı sağlayan cephe sistemleri' susuz (kuru) VlC sisteııleri, günışığına dayalı aydınlatma kontrol sistemleri vb. Binaya yerleştirilen rüzgar tribünlerinin konumlarından ötürü tekil arazi tribünlerinden yaklaşık 15 kat daha fazla enerji kazanımı sağlanacağı açıklanmıstır24' ^25.

"Sı"ıper tall" ve çevreye duyarlı bina kategorisinde yer alan dönemin en önemli tasarımlarından biri de Gordon

Gill

tarafından Chicago kenti için tasarlanan Clean Technology Tower'dır. Tasarım aırafikri "teknolojiırin avaııtajlarıvla iklime Z

=

:

-

?

...ığlı tasarlırrın ilişkisini kıırmak" olarak 'içıklanan binanııı vaziyet planı yerleşim

<lırarlarinııı belirlenmesinde, doğal ..ıı'nakIardan eııerji kazanııılılıı en üst Jiızeye yiikseltıııe anıacı öncelikli olarak ele .rlınnııştır. Rüzgar devinimlerini azanri lerecede yakalayabilııek ve rüzgarı biııaıııı-ı :evresinde dolaştırabilnıek amacıyla riizgar :ribünleri binanın köşelerinde yer

'-ılmaktadır. Bina yiikseldikce artan rüzgar

ılzı

binanın tepesinde en yüksek güç ıeviyesine ulaşnıaktadır. Bu ı-ıedenle binanın :epesinde yer alan çift cidarlı ^kubbesel bir çlıtlnln içine yerleştirilen rüzgar gülü iıızlanan rüzgarı tutmakta; burada oluşan negatif rüzgar basıncı iç nıekanlarln lızıvalandlrılmasında kullanıln-ıaktadır.

Kubbesel çatt aynı zamanda güney güneşini 'ılacak şekilde fotovoltaik ozelligi taşınıakta çe bina enerji kazanımını rüzgar ve giineş olıı-ıeık üzere

iki

doğal enerji kaynağıırdan sağlaııaktadlr. oteI ve büro fbnksiyonlarına i'ıizmet edecek şekilde tasarlanaı-ı binanın üst katlarına, günışığına daha çok ihtiyaç dtlyan büro _{çalışn-ıa} mekaırları yerleştirilmiş ve bir atrium sayesinde günışığı kazanımı ırtırrlmıstır26' ^27.

Dönenı içinde iki tane önenıli _çevre konferansı yapılmış ve bu dönenrin son

öneııli

koııferansının da 2009 yılında ı'apılması planlanmıştır. 26 Ağustos-4 Eyliil 2002 tarihleri arasında Jolıannesburg, Güney Afrika'da düzenlenen Dünya Sürdüriilebilir Kalkınma Zirvesi'nde

lrükiiııetler öncelikle su, enerji, sağlık, tarını ı'e biyolojik çeşidilik konularında atılacak adımlar konusunda taahlrütlerde

bulunınuşlard ır. Zirveniıl ulusal, böigesel ve kiıresel ölçeklerde eylem önerileri sunan Uygulama Plaııı ile devlet ve hükümet l-ıaşkanları tarafından inızalaı-ıan Siyasi Bildiri olmak üzere iki sonı.ıç bildirgesi ı,ardır.

15 Aralık 2007 tarihinde

Bıli'de

toplaı-ıan Birleşmiş Milletler iklin'ı Degisikligi I(onferansı'nda kiiresel lsllıl'I]il \'e bltll ttn sonucunda oluşan ikliı-ı-ı degişikIikleri ı'e cevresel tehditler ele :ılıı'ılırıstır. 1S(] ii1kedeı-ı roplam 10.000 ten-ısilciııiı'ı klıtllrlığı

konferansa ayrıca Kyoto Pıotokrı]ii'ı-ıiiıı temsilcileri katılmıştır. I(oı-ıferııı'ıstı. 'ı'ı ^{1 r} vılında toplanacak olan ı-ıltıslıı rlı riı sı ⁱ k l i nı değişikliği konferaıısına kadar oltıştı-ırı'ılnıısı planlanan Uluslararası Anlaşma'nırı

öngöriilen hedef ve amaçlarlnı belirleı'en ııı'ı çalışnra taslağl hazırlanmls Ve ?009 yılıı'ıtla bir ara toplantı diizenleme kararı alınmıstır.

Bali'deki toplantıda,

ikliıı

değişiklikleri konusunda bundan soııra yapılacak olan

çallsı'ııaılarııı iıkışlııı belirleyen Bali

Yol

Hııritiısı'nıır kriterleri saptanmıştır. Uyum serııraı'esi. teknoloj ik transferler,

el-ııis\'onlaı'ıı1 azaltllnıası, orman

tzrhriplerinin ön]enııesi konuları üzerinde ı'oğı-ııılaşaıı ve bu kararların

uvguliıı'ınıasının _çeşitli yollarıııı araştırarak özde güvenli ve kontrol edilebilir bir iklim degişikligi amaçlayan bu çalışmalarda gelinen noktayı

UNFCCC

sekreteri Yvo de Boer konferansın kapanış konuşmasırıda _şu şekilde özetlemiştir: "Bu hamle iklim değişiklikleri konıısunda yapılacak mücadeleler için gerçek bir firsattır.

Tenrsilciler iklim değişikliğinin önenıini kabtıl etmiş, politikacılar desteklerini bildirmişleı: ve bu konuda bir fon olıışturulmuştur. Şimdi ^biIim insanları bu çalışmalar için ilrtiyaçlarını ^bize

bildireceklerdir. "2s

Değerlendirme

Gelecekteki eı-ıerji kazanımı konusu, 1973 ve 7979 petrol krizlerinden ötürii

1970'lerde dünyayl birinci derecede ilgilendiren konu olmııştur. Bu konudaki çalışmalar minıarlık alanında da enerji kazanımı konuları iizerinde önemli çalışmalara ^ve doğal enerji kaynaklarına bağlı enerji kazanımı konseptli biı-ıa tasarımlarının gelişnıesine neden olmuştur.

Bu yıllarda yapılan küçük ölçekli binalar, öncelikli olarak bilinen en eski yöntem olan güneşten enerji kazanlmını aktif ^ve pasif sistenrlerle destekleyen uygı"ılamıılar olarak önplana çıknrlşrır.

Ağırlıklı

olarak koırut uygulamaları üzerine yoğunlaşan ve doğal kaynaklardan enerji kazanımına yönelik çahşmalar bu dönem için bir zorunluluk teşkil etııektedir. Zorunluluklardan ortaya çıkan ve bu dönemde büyük ivıne kazanan doğal kaynaklardan aktif ^ve pasif

sistemlerle enerji kazanımına yönelik teknolojilerin gelişmesi ve önemli velveya öncü binalarda kullanımı bu dönemde büyük bir ivme kazanmıştır.

Dönenıi tanımlayan anafikir, petrol krizlerine karşı tükenmeyen enerji

kavnaklarının kullanılmasına yönelim ve bu kııı'nakların (binalarda) kullanımı üzerine veııi tekııolojilerin geliştirilmesi ve .leı-ıeı'ıı-ııesi olarak belirlenebilir. Çıkış l'ııık!ısı. birinci derecede çevreyi koruma

.'l']'l.Ij] t.t>lnll'lsa

dı.

günümüz çevreci

ı-.ı i i....lır-ı1 ı rııı ^ı ı'ı gelişmesine etki etmesi ve

b u,:'': :: .k,, ^l ıı j i k tlr sı-ı rımda gelinen noktanln

ıcı:lc

:...: .:::lıı o]ı.ıstı-ırn-ıası bakımından en iıncı:: :

j

,:ı.:::jıl. Birleşn'ıiş \Iilletler _Çevre Prtlgrıı:::':_..::,-'...:'::'l:1ıııısi. cer're lıakkının ilk

k.z

illi:. .i:._t:_:.:- :.l]-

l;]gıJe

^r-er ,.ıllızısı,

doğal enerji kaynaklarından aktif ve pasif yöntemlerle yararlanılması, dönemi tanııılayan en önemli kavramlardır.

1980'li dönemde bir önceki dönemin gelişmelerinden faydalanarak doğal enerji kaynaklarından faydalanma teknolojileri btıyıik olçekli binalarda da uygulanmaya başlamıştır. Binaların doğal enerji kaynağı olan güneşten faydalanma prensiplerini göz öniine alarak pasif sistemle

biçimlendirilmeleri, aktif güneş

sistenrlerinden faydalanmaları bu dönemin en önemli mimarlık yaklaşımlarınl

oluşturmuş ve dönem içinde güneşe bağlı taSarlm uygulamalarını teşvik etmek içiır

\'arısmalar düzenlenmiştir. Bunun yanında rüzgar enerjisinin aktif ve pasif kullanımı, topraktan ve diğer doğal kaynakların enerji kıızanın-ıları ve bunlara yönelik

tekırolojilerin gelişimi ve kullanımı dzı iı-nıe kıızannııstır. Bu dönen-ı içinde Ken Yeiıırg'ııı tasarladığı Menera Mesiniaga biırası, pasif rüzgar kullaııımı prensiplerine dayalı bina formu biçimlendirme kriterleriyle ve biyoklimatik bina söylemiyle mimarlık literatürüne girmiş ve yüksek bina tasarımında güneşe bağlı tasarım prensiplerine karşı bir alternatif

oluşturmuştur. Doğal kaynaklardan enerji kazanımı bağlamında, iklime bağlı olarak güneş velveya rizgara dayalı bina formunun biçimlendirme prensiplerinin tartışıldığı ve bilinçli ekolojik tasarımların hız kazandığı bu dönemde, ekoloji konulu

akademi[</teorik çalışmalarla mimari uygulamalar desteklenerek ekip çalışmalarının önemi vurgulanmlştlr.

Dönemi tanımlayan anafikir, _çevre sistemlerinin bozulması Ve çevre kirliliginin insanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin belirmeye başlaması nedeniyle, çıkış noktası çevre ^Ve ekoloji olan çalışmalara ağırlık verilmesi ve bu çalışmaların mimarlık alanında hız kazanması olarak belirlenebilir.

Sürdürülebilir büyüme modelini öneren Bruntland Raporu, _çevre farkındalığının artmasl ve mimarlıktaki yansıması olan iklime bağlı taSarlm' ener;'i kazanımının yanlsıra enerjinin bilinçli kullanılması, bu dönemin i.izerinde en çok konuşulan kavramları olmuşlardır.

Çevre kirlenmesinin ciddi sinyaileri 1'990'|arda dünyanın gündemine yoğun olarak girmiştir. Bu dönemde mimarlık dahil bütün ürünlerde çevre faktörü ve çevrenin korunması söylemi önplanda ele aiınmaya başlamış ve artık sadece bilim insanlarının deği1, dünya üzerinde yaşayan

103

== 7tr

n

ı

mI

mz iO